Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Linux – (/ˈlɪnəks/ LIN-uks və ya /ˈlaɪnəks/ LYN-uks kimi də tələffüz oluna bilər, azərb. Linuks) açıq kodlu, sərbəst paylanan, Unix bənzəri bir əməliyyat sistemidir. GNU GPL lisenziyası ilə əməliyyat sistemi pulsuz paylanıla, dəyişdirilə və istifadə oluna bilər. Linux sözünü ilk dəfə 5 oktyabr 1991-də internetdə yayıımladığı bir mesajda Linus Torvalds tərəfindən işlədilib. Linux Unix bənzəri bir əməliyyat sistemi olmasına baxmayaraq Unix ilə heç bir ortaq kodu yoxdur. Yəni, Linux sıfırdan yaradılıb.
| Linux | |
|---|---|
 | |
 Tux — Linux-un simvolik pinqvini | |
| Yaradıcı | Linux cəmiyyəti |
| Yazılma dili | C, Assembler, Rust |
| ƏS ailəsi | Unix-bənzəri |
| Bazası | Linux nüvəsi |
| Buraxılış tarixi | 1991 |
| Son versiya | 3.18.4 — 27 Yanvar 2015 |
| Dəstəklənən platformalar | Alpha, ARC, ARM, AVR32, Blackfin, C6x, ETRAX CRIS, FR-V, H8/300, Hexagon, Itanium, M32R, m68k, META, Microblaze, MIPS, MN103, OpenRISC, PA-RISC, PowerPC, s390, S+core, SuperH, SPARC, TILE64, Unicore32, x86, Xtensa |
| İnterfeys | Monolit (Linux nüvəsi) |
| Lisenziya | GNU GPL və bir çox açıq kodlu lisenziyalar. Linux əmtəə nişanı Linus Torvaldsa məxsusdur. |
| Vəziyyəti | Aktiv |
| Veb-saytı | linuxfoundation.org linux.com kernel.org |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əslində Linux əməliyyat sistemi nüvəsidir. Linux-un əsl adı GNU/Linux-dur. Deyilməsi rahat olduğu üçün hamı GNU/Linux yox, məhz Linux kimi təfəffüz edir.
Linux superkompüterlərdə, masaüstü kompüterlərdə, dizüstü kompüterlərdə, ağıllı telefonlarda, planşetlərdə, yeni nəsil televizorlarda və s. kimi bütün platformalarda işləyir. Dünayanın 10 ən sürətli superkompüterində Linux istifadə olunur.
Linux nüvəsinin yaradıcısı, Linus Torvalds, 28 dekabr 1969-cu ildə Finlandiyanın Helsinki şəhərində anadan olmuşdur. O, on yaşında ikən babası ona kompüterini almış və Linus da bu kompüterdə babasına bəzi statistikaları tutmaqda kömək etməyə başlamışdır. Beləliklə, kompüterlə bərabər gələn bəzi proqramların əl kitabçalarını oxuyaraq bir çox sadə proqramı öyrənmə fürsəti əldə etmişdir. Helsinki Universitetinin kompüter elmi bölümünə girdiyi vaxt isə artıq tam təşəkküllü proqramçı idi.
1991-ci ildə "C" və Unix dərsləri aldığı vaxt özünə personal kompüter aldı. Kompüterlə bərabər gələn əməliyyat sistemini bəyənmədiyi üçün öz əməliyyat sistemini yazmağa qərar verən Linus, o vaxt bir hollandiyalı professor tərəfindən yazılan və mənbələri açıq olan Minix əməliyyat sistemi ilə maraqlanmağa başladı. Beləliklə Linux MINIX-dən daha yüksək standartlara cavab verə bilən və Linusun Minix-i kəlmələrindən yaranan Linux ortaya çıxdı.
Linus Torvalds öz əməliyyat sistemində GNU yaradıcısı olan Riçard Stallmanın da əməyinin keçdiyini söyləyir. Ona görə ki, Linux-un yaradılmasında GNU layihəsi tərəfindən yazılan proqramcıqlar istifadə edilmişdi.
Linux ictimaiyyətə açıqdır və istəyən hər kəs onu bir şərtlə işlədə bilər, o şərt, əlavə olunan bütün inkişafın gizli, ya da müəllif hüquqlu olmaması və mütləq sürətdə sərbəstliklə bölüşülməsidir. Linux-un günümüzdəki yeri bu fəlsəfənin bir meyvəsidir.
Hazırda Linux dedikdə onun nüvəsi nəzərdə tutulur. Bu nüvə sistemin əsas özəyidir və mütəmadi olaraq Linus Torvalds və onun tələbələri tərəfindən təkmilləşdirilir. Bu nüvənin əsasında distributivlər yığılır və bizim istifadə etdiyimiz əməliyyat sistemləri də bu distributivlərdəndir.
Linuksun rəsmi talismanı – Tux-dı.
Tarixi
1969-cu ildə AT&T şirkətinin proqramçıları Ken Tompson Denis Ritçi PDP-7 kompüteri üçün kiçik bir əməliyyat sistemi yaratdılar: UNIX. Lakin, AT&T şirkətinin planında bu əməliyyat sisteminin yayılması yox idi və şirkət onu ABŞ elmi müəssisələrinə simvolik qiymətə verdi. Demək olar ki, bütün universitetlərin hesablama mərkəzlərinin nümayəndələri bu əməliyyat sistemindən istifadə edirdilər və bir-birləri ilə bu əməliyyat sistemi vasitəsilə əməkdaşlıq edirdilər. Onlar özləri səhvlər yaradır, faydalı proqram və utilitlər yaradır və onları istifadə edirdilər. Onların işinin nəticəsi - Unix əməliyyat sisteminin tam versiyası oldu (1990-cı ildə). Bu versiyanın adı Unix System V Release 4 – SVR4 idi. Unix istifadəçi qruplarından biri Berklidə Kaliforniya universitetində idi. 1977-ci ildə bu elmi müəssisənin mütəxəssisləri 2BSD (Berkeley Software Distribution) əməliyyat sistemi ilə maqnit lentlərin yayılmasına başladılar. Lakin, hal-hazırda Unix-əsaslı əməliyyat sistemlərindən ən çox maraq cəlb edənləri açıq kodlu əməliyyat sistemləridir. Bu sistemlərdən biri də Linuxdur. Linux əvvəllər Unixin müstəqil yayılan versiyası kimi işlənmişdir. 1991-ci ildə Helsinki universitetinin tələbəsi Linus Torvalds Linuxun ilk versiyasını təqdim edir. O, Linuxu Minix ƏS-nin əsasında yaratmışdır. Minix – Unixin fərdi kompüterlər üçün yaradılmış məhdud analoqudur.
1992-ci ilin martında ilk “demək olar ki, səhvsiz” versiyanın buraxılmasından sonra dünyanın əksər proqramçıları bu əməliyyat sisteminin üzərində işləməyə başladılar və Linux əməliyyat sistemi inkişaf etməyə başladı.
Hal-hazırda Linux tamfunksiyalı, açıq və demək olar ki, pulsuz əməliyyat sistemidir. Lakin GNU layihəsi çərçivəsində proqram təminatı olmasaydı bu baş verməyəcəkdi. GNU – GNU’s not Unix, yəni, GNU Unix deyil deməkdir.
Linux – GNU-nun çoxlu utilitlərini özündə saxlayır: bir çox proqramlaşdırma dillərinin (C, C++, Fortran, Pascal, LISP, Ada, BASIC, SmallTalk, Perl, PHP və s.) translatorları, mətn redaktorları, çap utilitləri və başqaları.
GNU layihəsi azad yayılan proqram təminatı fondunun - Free Software Foundation (FSF) hesabına inkişaf edir.
Linux – Unixin analoqudur. Unix kimi o da azad yayılan çoxməsələli, çoxistifadəçili ƏS-dir. Linux xüsusi olaraq, Intel prosessorlu fərdi kompüter platforması üçün hazırlanmışdır və arxitekturanın üstünlükləri sayəsində məhsuldarlığın artırılmasına imkan verir. Həmçinin, Linux digər platformalara da keçdi.
Linux nüvəsinin yaradıcısı Linus Torvalds Linux haqqında ilk məlumatı 1991-ci il avqustun 25-də dünyaya çatdırdı. Linus Torvalds öz əməliyyat sistemində GNU yaradıcısı olan Richard Stallmanın da əməyinin keçdiyini söyləyir, ona görə ki Linux-un yaradılmasında GNU layihəsi
tərəfindən yazılan proqramlar istifadə edilmişdi.
Linux ictimayəyə açıqdır və istəyən hər kəs onu bir şərtlə işlədə bilər: əlavə olunan bütün inkişafın gizli ya da müəllif hüquqlu olmaması və mütləq sürətdə sərbəstliklə bölüşülməsidir. Hal hazırda Linux dedikdə əslində onun nüvəsi nəzərdə tutulur. Bu nüvə sistemin əsas özəyidir və mütəmadi olaraq Linus Torvalds və onun tələbələri tərəfindən təkmilləşdirilir. Bu nüvənin əsasında distributivlər yığılır və bizim istifadə etdiyimiz əməliyyat sistemləri də bu distributivlərdəndir.
Linux-dan istifadə edənlərin sayı 1991-ci ildən 2010-cu ilə kimi on dəfələrlə artdı. Lakin ən çox istifadə edilən əməliyyat sistemi deyil. Dünyada kompüterlərin cəmi 1 faizi Linuxdan istifadə edir. Linux proqram kodunun ölçüsü yarandığı gündən bu günə kimi əhəmiyyətli dərəcədə böyüyüb. Əgər 1995-ci ildə sistemdə 250 sətir proqram kodu var idisə, 2010-cu ildə bu rəqəm 14 milyon oldu.
Tezliklə sistem özünü müxtəlif sahələrdə, xüsusilə superkompüterlər seqmentində sınaqdan keçirdi. Hazırda dünya üzrə 500 aparıcı superkompüterlərdən 413-ü “Linux” əməliyyat sistemi əsasında işləyir.
dailycomm.ru saytının verdiyi məlumata görə, sistem fərdi kompüterlər sahəsində də olduqca fəaldır. Belə ki, əgər 1994-cü ildə “Linux" bazasında 37 milyon fərdi kompüter var idisə, 2010-cu ildə bu rəqəm 351 milyona çatdı.
Linux əməliyyat sisteminin nüvəsi monolit arxitekturaya aid olsa da o, eyni zamanda çoxmodullu nüvə elementlərindəndə istifadə edir. Belə ki, nüvənin kompilyasiyası zamanı nüvənin bir çox komponentlərinin- modullarının yüklənməsi (və ya bunun əksi) mümkündür.
Linuxun nüvəsi
Nüvə - Əməliyyat sisteminin əsasıdır. O, yaddaşın paylanması, proseslərin və perfieriya qurğularının idarə olunmasına cavab verir. Kompüterin fiziki yaddaşı ilə müqayisədə, operativ yaddaşın böyük həcminin dəstəklənməsi üçün, nüvə operativ yaddaşın səhifələrini sərt diskdə yerləşdirməklə, adaptiv yaddaşdan istifadə etməyə imkan verir.
Linuxun nüvəsi FAT və FAT32 də daxil olmaqla bir çox fayl sistemlərini dəstəkləyir. Linuxun öz fayl sistemləri (ext2 və ext3) disk yaddaşından optimal istifadə üçün hazırlanmışdır.
GNU utilitləri
Linux - GNU utilitlərini özündə saxlayır. Bu utilitlər olmadan əməliyyat sistemi ilə işləmək mümkün deyil.
X Window
Linuxda istifadəçinin qrafik interfeysi X Window vasitəsilə verilir. Müxtəlif pəncərə şəklində menecerlər (IceWM, WindowMaker, Fluxbox və s.), KDE və GNOME kimi qrafik vasitələr multimedia vasitələri ilə rahat işləməyə imkan verir.
DOS və Windows interfeysləri
Linux fərdi kompüterlər üçün yaradıldığından proqramçılar hesab edirlər ki, MS-DOS proqramları ilə uyğunluq yaratmaq olar. Linuxda distributivin bir hissəsi kimi DOS emulatoru təklif olunur. O, Linux vasitəsi ilə birbaşa olaraq DOS proqramını yerinə yetirməyə imkan verir.
Microsoft Windowsun proqramlarının işləməsi üçün bir neçə vasitə hazırlanmışdır. Onlardan ən çox tanınanı Wine-dır. Wine – Windows API-ın sərbəst realizə edilməsidir. Wine, həmçinin, Linuxun distributivlərinin çoxunda var.
Linux – DOS və Windows fayl sistemləri arasında faylların problemsiz ötürülməsinə icazə verir. Belə ki, bunu sərt diskin uyğun bölmələrinə müraciət etməklə həyata keçirir. Lakin, bu zaman bəzi tənzimləmələr etmək lazımdır.
Şəbəkəni dəstəkləməsi
TCP/IP – Unix və Linuxun istifadə etdiyi əsas şəbəkə sistemidir.
TCP/IP – internet üçün hazırlanmış protokollar yığımıdır. Yalnız lokal şəbəkəyə birləşmək üçün Unix maşını da TCP/IP istifadə edir. Həmçinin, Linux IPX/SFX, AppleTalks və s. bu kimi protokolları dəstəkləyir.
Linuxun üstünlükləri
- Pulsuz olması. Linux Açıq Lisenziya Razılaşmasına əsasən pulsuz şəkildə yayılır. Bu, IT-də bir çox hüquqi məsələlərin qarşısını almağa və xərclərin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına imkan verir.
- Etibarlılıq. Digər Unix əsaslı ƏS-ləri kimi Linux da yüksək etibarlılıqla xarakterizə olunur.
- Təhlükəsizlik. Linuxu seçməklə siz kompüter viruslarını tamamilə unutmaq olar və həmçinin, heç bir antivirusa ehtiyac yoxdur. Çünki, Linux təhlükəsizdir.
- Universallıq. Linuxun hər hansı distributivini seçməklə, yerinə yetirilən məsələlərdən asılı olaraq sistemi müxtəlif kompüterlərdə müxtəlif şəkildə tənzimləyə bilmək olar.
- Məhsuldarlıq. Linuxu istənilən məsələnin həlli üçün tənzimləmək və beləliklə, maksimum məhsuldarlığa nail olmaq mümkündür. Buna ən yaxşı sübut Linuxun böyük hesablama qrupları və internet-serverlər üçün geniş istifadə olunmasıdır.
Linuxun mənfi cəhətləri
Linux-da ən vacib əskiklərdən biri – hal-hazırda əvvələ görə çox yaxşı vəziyyətə gəlmiş olsa da – oyunlardır. Linux-da əlbəttə bir çox pullu və pulsuz oyun var. Lakin bu oyunların sayı ən azından Windows-dakı qədər deyil hələlik. Ancaq bunun çox yaxında dəyişəcəyinə inanırıq. Əsasən Steam OS səbəbilə bir çox oyun Linux-a keçdi və keçirilir. Bundan başqa, Wine və PlayOnLinux kimi proqramlarla bir çox Windows və DOS oyun və proqramlarını işlətməniz mümkündür. Yəni qısaca, Linux hal-hazırda oyun barəsində Windows qədər yaxşı olmasa da əvvəllərə görə çox böyük irəliləyiş qət edib. Əgər ciddi bir oyunçusunuzsa bir müddət daha Linux sizə uzaq gələ bilər. Amma ən azından dual boot olaraq qurub, oyun xaric bütün işlərinizi Linux ilə həll edib, Windows-u sadəcə oyun üçün istifadə edə bilərsiniz.
Əksiklikləri
Oyun
Əvvəllər böyük oyun firmaları sadəcə Windows üçün oyun istehsal edirlər. Lakin bu artıq belə deyil. Artıq bir çox oyun şirkətləri çarpaz platformalı oyunlar istehsal edirlər. Bundan əlavə Linux istifadəçiləri Windows proqramlarını Steam, Wine, virtual maşın (Virtual Box, WMvare və s.) kimi proqramların köməyi ilə işlədə bilərlər.
Distributivlər
Lin.az
Azərbaycanın istehsalı olan bir distributivdir. Linux Mandrake 9.2-nin əsasında qurulmuşdur.
RedHat şirkəti RedHat 9 versiyasından sonra RedHat Linuxu iki versiyaya ayırdı: pulsuz və pullu. Pulsuz versiyası Fedore Core oldu, Pullusu Redhat Enterprise.
Rəsmi saytı: www.fedoraproject.org
Gentoo (jentu,gentu – oxunur) – Gnu/Linuks əməliyyat sistemlərin bir növü. Güclü Portage texnologiya ilə təmin olunib.Ən sürətli Linux distributivlərindən biridir.Adi Pygoscelis papua adli pingvinlərdən götürüb.Ginnes Rekord kitabına əsasən, bu növ pinqvinlər ən sürətli sayılır(36 km/saat).Meta distributivlərə aiddir.Daniel Robinson tərəfindən 1999-ci ildə qurulub.
Mandriva
Fransiz kampaniyasi Mandriva(Mandrakesoft)tərəfindən istehsal olunub.
İstifadəsi çox asan və rahat olan distributivdir. Çox yığcam və rahatdır. Debian əsasında yaradılmışdır. Mənası Zulu dilində "insanlıq" deməkdir.
DistroWatch saytının verdiyi statistikaya görə ən çox yüklənilən Linux əməliyyat sistemidir.
KUbuntu
Ubuntu distributivinin KDE ilə olan analoqudur.
- Rəsmi saytı: www.kubuntu.com 2017-08-16 at the Wayback Machine
SuSE
Almaniyada hazirlanan SuSE (Gesellschaft für Software und Systementwicklung mbh) bu gün ən dəstəklənən və ən mükəmməl distributivdir.
- Rəsmi saytı: [1]
Knoppiks
Knoppiks digər Linux versiyalarından qurulma tələb etməməsi ilə fərqlənirdi. Knoppiks CD-dən birbaşa çalışan yeganə Linux sistemi idi.
Debian
Dünyaca məşhur, pulsuz paylanan əməliyyat sistemidir.
Corel Linux
Corel firmasının çıxartdığı çox gözəl qrafikləri olan pulsuz Linux versiyasıdır. Debian sistemi üzərində inkişaf etdirilmişdir.
Pardus
Türkiyədə hazırlanan və çox keyfiyyətli Linux distributivdir.
- Rəsmi saytı Pardus.org.tr
- Rəsmi kömək saytı Özgürlük İçin.com
Troya Linux
Türkiyə istehsalı olan Linux distributivdir.
- Rəsmi saytı [2]
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Linuks İstifadəçiləri Qrupu 2010-12-22 at the Wayback Machine
- Qafqaz Linuksu 2015-03-24 at the Wayback Machine
- Kernel.Org
- Linux.Org
- www.myscript.biz Linux-a aid olan Azərbaycan dilində bloq. 2012-06-06 at the Wayback Machine
İstinadlar
- "Linus Torvaldsın Linux əməliyyat sistemini yayımlaması". 2012-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-01.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Linux ˈlɪneks LIN uks ve ya ˈlaɪneks LYN uks kimi de teleffuz oluna biler azerb Linuks aciq kodlu serbest paylanan Unix benzeri bir emeliyyat sistemidir GNU GPL lisenziyasi ile emeliyyat sistemi pulsuz paylanila deyisdirile ve istifade oluna biler Linux sozunu ilk defe 5 oktyabr 1991 de internetde yayiimladigi bir mesajda Linus Torvalds terefinden isledilib Linux Unix benzeri bir emeliyyat sistemi olmasina baxmayaraq Unix ile hec bir ortaq kodu yoxdur Yeni Linux sifirdan yaradilib LinuxTux Linux un simvolik pinqviniYaradici Linux cemiyyetiYazilma dili C Assembler RustES ailesi Unix benzeriBazasi Linux nuvesiBuraxilis tarixi 1991Son versiya 3 18 4 27 Yanvar 2015Desteklenen platformalar Alpha ARC ARM AVR32 Blackfin C6x ETRAX CRIS FR V H8 300 Hexagon Itanium M32R m68k META Microblaze MIPS MN103 OpenRISC PA RISC PowerPC s390 S core SuperH SPARC TILE64 Unicore32 x86 XtensaInterfeys Monolit Linux nuvesi Lisenziya GNU GPL ve bir cox aciq kodlu lisenziyalar Linux emtee nisani Linus Torvaldsa mexsusdur Veziyyeti AktivVeb sayti linuxfoundation org linux com kernel org Vikianbarda elaqeli mediafayllar Eslinde Linux emeliyyat sistemi nuvesidir Linux un esl adi GNU Linux dur Deyilmesi rahat oldugu ucun hami GNU Linux yox mehz Linux kimi tefeffuz edir Linux superkomputerlerde masaustu komputerlerde dizustu komputerlerde agilli telefonlarda plansetlerde yeni nesil televizorlarda ve s kimi butun platformalarda isleyir Dunayanin 10 en suretli superkomputerinde Linux istifade olunur Linux nuvesinin yaradicisi Linus Torvalds 28 dekabr 1969 cu ilde Finlandiyanin Helsinki seherinde anadan olmusdur O on yasinda iken babasi ona komputerini almis ve Linus da bu komputerde babasina bezi statistikalari tutmaqda komek etmeye baslamisdir Belelikle komputerle beraber gelen bezi proqramlarin el kitabcalarini oxuyaraq bir cox sade proqrami oyrenme furseti elde etmisdir Helsinki Universitetinin komputer elmi bolumune girdiyi vaxt ise artiq tam tesekkullu proqramci idi 1991 ci ilde C ve Unix dersleri aldigi vaxt ozune personal komputer aldi Komputerle beraber gelen emeliyyat sistemini beyenmediyi ucun oz emeliyyat sistemini yazmaga qerar veren Linus o vaxt bir hollandiyali professor terefinden yazilan ve menbeleri aciq olan Minix emeliyyat sistemi ile maraqlanmaga basladi Belelikle Linux MINIX den daha yuksek standartlara cavab vere bilen ve Linusun Minix i kelmelerinden yaranan Linux ortaya cixdi Linus Torvalds oz emeliyyat sisteminde GNU yaradicisi olan Ricard Stallmanin da emeyinin kecdiyini soyleyir Ona gore ki Linux un yaradilmasinda GNU layihesi terefinden yazilan proqramciqlar istifade edilmisdi Linux ictimaiyyete aciqdir ve isteyen her kes onu bir sertle islede biler o sert elave olunan butun inkisafin gizli ya da muellif huquqlu olmamasi ve mutleq suretde serbestlikle bolusulmesidir Linux un gunumuzdeki yeri bu felsefenin bir meyvesidir Hazirda Linux dedikde onun nuvesi nezerde tutulur Bu nuve sistemin esas ozeyidir ve mutemadi olaraq Linus Torvalds ve onun telebeleri terefinden tekmillesdirilir Bu nuvenin esasinda distributivler yigilir ve bizim istifade etdiyimiz emeliyyat sistemleri de bu distributivlerdendir Linuksun resmi talismani Tux di Tarixi1969 cu ilde AT amp T sirketinin proqramcilari Ken Tompson Denis Ritci PDP 7 komputeri ucun kicik bir emeliyyat sistemi yaratdilar UNIX Lakin AT amp T sirketinin planinda bu emeliyyat sisteminin yayilmasi yox idi ve sirket onu ABS elmi muessiselerine simvolik qiymete verdi Demek olar ki butun universitetlerin hesablama merkezlerinin numayendeleri bu emeliyyat sisteminden istifade edirdiler ve bir birleri ile bu emeliyyat sistemi vasitesile emekdasliq edirdiler Onlar ozleri sehvler yaradir faydali proqram ve utilitler yaradir ve onlari istifade edirdiler Onlarin isinin neticesi Unix emeliyyat sisteminin tam versiyasi oldu 1990 ci ilde Bu versiyanin adi Unix System V Release 4 SVR4 idi Unix istifadeci qruplarindan biri Berklide Kaliforniya universitetinde idi 1977 ci ilde bu elmi muessisenin mutexessisleri 2BSD Berkeley Software Distribution emeliyyat sistemi ile maqnit lentlerin yayilmasina basladilar Lakin hal hazirda Unix esasli emeliyyat sistemlerinden en cox maraq celb edenleri aciq kodlu emeliyyat sistemleridir Bu sistemlerden biri de Linuxdur Linux evveller Unixin musteqil yayilan versiyasi kimi islenmisdir 1991 ci ilde Helsinki universitetinin telebesi Linus Torvalds Linuxun ilk versiyasini teqdim edir O Linuxu Minix ES nin esasinda yaratmisdir Minix Unixin ferdi komputerler ucun yaradilmis mehdud analoqudur 1992 ci ilin martinda ilk demek olar ki sehvsiz versiyanin buraxilmasindan sonra dunyanin ekser proqramcilari bu emeliyyat sisteminin uzerinde islemeye basladilar ve Linux emeliyyat sistemi inkisaf etmeye basladi Hal hazirda Linux tamfunksiyali aciq ve demek olar ki pulsuz emeliyyat sistemidir Lakin GNU layihesi cercivesinde proqram teminati olmasaydi bu bas vermeyecekdi GNU GNU s not Unix yeni GNU Unix deyil demekdir Linux GNU nun coxlu utilitlerini ozunde saxlayir bir cox proqramlasdirma dillerinin C C Fortran Pascal LISP Ada BASIC SmallTalk Perl PHP ve s translatorlari metn redaktorlari cap utilitleri ve basqalari GNU layihesi azad yayilan proqram teminati fondunun Free Software Foundation FSF hesabina inkisaf edir Linux Unixin analoqudur Unix kimi o da azad yayilan coxmeseleli coxistifadecili ES dir Linux xususi olaraq Intel prosessorlu ferdi komputer platformasi ucun hazirlanmisdir ve arxitekturanin ustunlukleri sayesinde mehsuldarligin artirilmasina imkan verir Hemcinin Linux diger platformalara da kecdi Linux nuvesinin yaradicisi Linus Torvalds Linux haqqinda ilk melumati 1991 ci il avqustun 25 de dunyaya catdirdi Linus Torvalds oz emeliyyat sisteminde GNU yaradicisi olan Richard Stallmanin da emeyinin kecdiyini soyleyir ona gore ki Linux un yaradilmasinda GNU layihesi terefinden yazilan proqramlar istifade edilmisdi Linux ictimayeye aciqdir ve isteyen her kes onu bir sertle islede biler elave olunan butun inkisafin gizli ya da muellif huquqlu olmamasi ve mutleq suretde serbestlikle bolusulmesidir Hal hazirda Linux dedikde eslinde onun nuvesi nezerde tutulur Bu nuve sistemin esas ozeyidir ve mutemadi olaraq Linus Torvalds ve onun telebeleri terefinden tekmillesdirilir Bu nuvenin esasinda distributivler yigilir ve bizim istifade etdiyimiz emeliyyat sistemleri de bu distributivlerdendir Linux dan istifade edenlerin sayi 1991 ci ilden 2010 cu ile kimi on defelerle artdi Lakin en cox istifade edilen emeliyyat sistemi deyil Dunyada komputerlerin cemi 1 faizi Linuxdan istifade edir Linux proqram kodunun olcusu yarandigi gunden bu gune kimi ehemiyyetli derecede boyuyub Eger 1995 ci ilde sistemde 250 setir proqram kodu var idise 2010 cu ilde bu reqem 14 milyon oldu Tezlikle sistem ozunu muxtelif sahelerde xususile superkomputerler seqmentinde sinaqdan kecirdi Hazirda dunya uzre 500 aparici superkomputerlerden 413 u Linux emeliyyat sistemi esasinda isleyir dailycomm ru saytinin verdiyi melumata gore sistem ferdi komputerler sahesinde de olduqca fealdir Bele ki eger 1994 cu ilde Linux bazasinda 37 milyon ferdi komputer var idise 2010 cu ilde bu reqem 351 milyona catdi Linux emeliyyat sisteminin nuvesi monolit arxitekturaya aid olsa da o eyni zamanda coxmodullu nuve elementlerindende istifade edir Bele ki nuvenin kompilyasiyasi zamani nuvenin bir cox komponentlerinin modullarinin yuklenmesi ve ya bunun eksi mumkundur Linuxun nuvesiNuve Emeliyyat sisteminin esasidir O yaddasin paylanmasi proseslerin ve perfieriya qurgularinin idare olunmasina cavab verir Komputerin fiziki yaddasi ile muqayisede operativ yaddasin boyuk hecminin desteklenmesi ucun nuve operativ yaddasin sehifelerini sert diskde yerlesdirmekle adaptiv yaddasdan istifade etmeye imkan verir Linuxun nuvesi FAT ve FAT32 de daxil olmaqla bir cox fayl sistemlerini destekleyir Linuxun oz fayl sistemleri ext2 ve ext3 disk yaddasindan optimal istifade ucun hazirlanmisdir GNU utilitleri Linux GNU utilitlerini ozunde saxlayir Bu utilitler olmadan emeliyyat sistemi ile islemek mumkun deyil X Window Linuxda istifadecinin qrafik interfeysi X Window vasitesile verilir Muxtelif pencere seklinde menecerler IceWM WindowMaker Fluxbox ve s KDE ve GNOME kimi qrafik vasiteler multimedia vasiteleri ile rahat islemeye imkan verir DOS ve Windows interfeysleri Linux ferdi komputerler ucun yaradildigindan proqramcilar hesab edirler ki MS DOS proqramlari ile uygunluq yaratmaq olar Linuxda distributivin bir hissesi kimi DOS emulatoru teklif olunur O Linux vasitesi ile birbasa olaraq DOS proqramini yerine yetirmeye imkan verir Microsoft Windowsun proqramlarinin islemesi ucun bir nece vasite hazirlanmisdir Onlardan en cox taninani Wine dir Wine Windows API in serbest realize edilmesidir Wine hemcinin Linuxun distributivlerinin coxunda var Linux DOS ve Windows fayl sistemleri arasinda fayllarin problemsiz oturulmesine icaze verir Bele ki bunu sert diskin uygun bolmelerine muraciet etmekle heyata kecirir Lakin bu zaman bezi tenzimlemeler etmek lazimdir Sebekeni desteklemesi TCP IP Unix ve Linuxun istifade etdiyi esas sebeke sistemidir TCP IP internet ucun hazirlanmis protokollar yigimidir Yalniz lokal sebekeye birlesmek ucun Unix masini da TCP IP istifade edir Hemcinin Linux IPX SFX AppleTalks ve s bu kimi protokollari destekleyir Linuxun ustunlukleriPulsuz olmasi Linux Aciq Lisenziya Razilasmasina esasen pulsuz sekilde yayilir Bu IT de bir cox huquqi meselelerin qarsisini almaga ve xerclerin ehemiyyetli derecede azalmasina imkan verir Etibarliliq Diger Unix esasli ES leri kimi Linux da yuksek etibarliliqla xarakterize olunur Tehlukesizlik Linuxu secmekle siz komputer viruslarini tamamile unutmaq olar ve hemcinin hec bir antivirusa ehtiyac yoxdur Cunki Linux tehlukesizdir Universalliq Linuxun her hansi distributivini secmekle yerine yetirilen meselelerden asili olaraq sistemi muxtelif komputerlerde muxtelif sekilde tenzimleye bilmek olar Mehsuldarliq Linuxu istenilen meselenin helli ucun tenzimlemek ve belelikle maksimum mehsuldarliga nail olmaq mumkundur Buna en yaxsi subut Linuxun boyuk hesablama qruplari ve internet serverler ucun genis istifade olunmasidir Linuxun menfi cehetleriLinux da en vacib eskiklerden biri hal hazirda evvele gore cox yaxsi veziyyete gelmis olsa da oyunlardir Linux da elbette bir cox pullu ve pulsuz oyun var Lakin bu oyunlarin sayi en azindan Windows daki qeder deyil helelik Ancaq bunun cox yaxinda deyiseceyine inaniriq Esasen Steam OS sebebile bir cox oyun Linux a kecdi ve kecirilir Bundan basqa Wine ve PlayOnLinux kimi proqramlarla bir cox Windows ve DOS oyun ve proqramlarini isletmeniz mumkundur Yeni qisaca Linux hal hazirda oyun baresinde Windows qeder yaxsi olmasa da evvellere gore cox boyuk irelileyis qet edib Eger ciddi bir oyuncusunuzsa bir muddet daha Linux size uzaq gele biler Amma en azindan dual boot olaraq qurub oyun xaric butun islerinizi Linux ile hell edib Windows u sadece oyun ucun istifade ede bilersiniz EksiklikleriOyun Evveller boyuk oyun firmalari sadece Windows ucun oyun istehsal edirler Lakin bu artiq bele deyil Artiq bir cox oyun sirketleri carpaz platformali oyunlar istehsal edirler Bundan elave Linux istifadecileri Windows proqramlarini Steam Wine virtual masin Virtual Box WMvare ve s kimi proqramlarin komeyi ile islede bilerler DistributivlerEsas meqale Linux emeliyyat sistemleriLin az Azerbaycanin istehsali olan bir distributivdir Linux Mandrake 9 2 nin esasinda qurulmusdur Fedora RedHat sirketi RedHat 9 versiyasindan sonra RedHat Linuxu iki versiyaya ayirdi pulsuz ve pullu Pulsuz versiyasi Fedore Core oldu Pullusu Redhat Enterprise Resmi sayti www fedoraproject org Gentoo jentu gentu oxunur Gnu Linuks emeliyyat sistemlerin bir novu Guclu Portage texnologiya ile temin olunib En suretli Linux distributivlerinden biridir Adi Pygoscelis papua adli pingvinlerden goturub Ginnes Rekord kitabina esasen bu nov pinqvinler en suretli sayilir 36 km saat Meta distributivlere aiddir Daniel Robinson terefinden 1999 ci ilde qurulub Mandriva Fransiz kampaniyasi Mandriva Mandrakesoft terefinden istehsal olunub Ubuntu ubuntu 8 04 Istifadesi cox asan ve rahat olan distributivdir Cox yigcam ve rahatdir Debian esasinda yaradilmisdir Menasi Zulu dilinde insanliq demekdir Linux Mint DistroWatch saytinin verdiyi statistikaya gore en cox yuklenilen Linux emeliyyat sistemidir KUbuntu Ubuntu distributivinin KDE ile olan analoqudur Resmi sayti www kubuntu com 2017 08 16 at the Wayback MachineSuSE Almaniyada hazirlanan SuSE Gesellschaft fur Software und Systementwicklung mbh bu gun en desteklenen ve en mukemmel distributivdir Resmi sayti 1 Knoppiks Knoppiks diger Linux versiyalarindan qurulma teleb etmemesi ile ferqlenirdi Knoppiks CD den birbasa calisan yegane Linux sistemi idi Debian Dunyaca meshur pulsuz paylanan emeliyyat sistemidir Corel Linux Corel firmasinin cixartdigi cox gozel qrafikleri olan pulsuz Linux versiyasidir Debian sistemi uzerinde inkisaf etdirilmisdir Pardus Turkiyede hazirlanan ve cox keyfiyyetli Linux distributivdir Resmi sayti Pardus org tr Resmi komek sayti Ozgurluk Icin comTroya Linux Turkiye istehsali olan Linux distributivdir Resmi sayti 2 Xarici kecidlerVikikitabda Linux movzusuna dair metn var Azerbaycan Linuks Istifadecileri Qrupu 2010 12 22 at the Wayback Machine Qafqaz Linuksu 2015 03 24 at the Wayback Machine Kernel Org Linux Org www myscript biz Linux a aid olan Azerbaycan dilinde bloq 2012 06 06 at the Wayback MachineIstinadlar Linus Torvaldsin Linux emeliyyat sistemini yayimlamasi 2012 01 18 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 01 Arxivlenmis suret 2020 05 31 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 01