Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Superkompüter (ing. supercomputer) – ümumi təyinatlı kompüterlə müqayisədə yüksək performans səviyyəsinə malik kompüter. Superkompüterin performansı adətən (MIPS) əvəzinə FLOPS ilə ölçülür. 2017-ci ildən bəri 1017 FLOPS-dan çox iş görə bilən superkompüterlər mövcuddur. Superkompüterlə müqayisədə masaüstü kompüter yüzlərlə gigaFLOPS ilə onlarla teraFLOPS diapazonunda performansa malikdir. 2017-ci ilin noyabr ayından etibarən dünyanın ən sürətli 500 superkompüterinin hamısı Linux əsaslı əməliyyat sistemlərində işləyir.ABŞ, Avropa İttifaqı, Tayvanda, Yaponiyada və Çində daha sürətli, daha güclü və texnoloji cəhətdən üstün yuxarı miqyaslı superkompüterlər yaratmaq üçün əlavə tədqiqatlar aparılır.
Superkompüterlər hesablama elmləri sahəsində mühüm rol oynayır. Onlar kvant mexanikası, hava proqnozu, iqlim tədqiqatı, neft və qaz kəşfiyyatı, molekulyar modelləşdirmə (kimyəvi birləşmələrin, bioloji makromolekulların, polimerlərin və kristalların strukturlarının və xassələrinin hesablanması) və fiziki simulyasiyalar (məsələn, kainatın ilk anlarının simulyasiyaları, təyyarə və kosmik gəmilərin aerodinamikası, nüvə silahlarının partlaması və nüvə sintezi) müxtəlif sahələrdə hesablama intensivliyi olan geniş spektrli tapşırıqlar üçün istifadə olunur. Onlar kriptoanaliz sahəsində vacib rol oynamışlar.
Superkompüterlər 1960-cı illərdə təqdim edilmiş və bir neçə onilliklər ərzində ən sürətlisi Seymur Krey tərəfindən "" (CDC), "" və onun adını daşıyan sonrakı şirkətlərdə hazırlanmışdır. İlk belə maşınlar, daha ümumi təyinatlı müasirlərindən daha sürətli işləyən, yüksək səviyyədə tənzimlənmiş adi dizaynlar idi. Onillik ərzində bir-dörd prosessor tipik olmaqla, artan miqdarda paralellik əlavə edilmişdir. 1970-ci illərdə böyük məlumat massivlərində işləyən vektor prosessorları üstünlük təşkil etmişdir. Diqqətəlayiq bir nümunə 1976-cı ildə yüksək uğur əldə etmiş "Cray-1"dir. Vektor kompüterləri 1990-cı illərdə dominant dizayn olaraq qalmışdır. O vaxtdan bu günə qədər on minlərlə hazır prosessoru olan kütləvi paralel superkompüterlər normaya çevrilmişdir.
ABŞ uzun müddətdir ki, superkompüter sahəsində liderdir. Onlar buna əvvəlcə Kreyin bu sahədə demək olar ki, fasiləsiz üstünlüyü, daha sonra isə müxtəlif texnologiya şirkətləri vasitəsilə nail oldular. Yaponiya 1980–1990-cı illərdə bu sahədə böyük irəliləyişlər əldə etdi. Çin də bu sahədə getdikcə fəallaşdı. 2022-ci ilin may ayına olan məlumata görə, TOP500 superkompüter siyahısında ən sürətli superkompüter "Frontier", ikinci yerdə isə "Fugaku" gəlir. ABŞ-da ilk 10-luqdan beşi var; Çində iki; Yaponiya, Finlandiya və Fransanın hər birində bir var.
Tarixi
İlk supekompüter amerikalı mühəndis-elektronçu Seymur Krey tərəfindən 1975-ci ildə yaradılmışdır. Superkompüterlərin məhsuldarlığı sürüşkən vergüllü ədədlər üzərində saniyədə milyard əməliyyatlarla ölçülür. Superkompüterlərdən aerodinamika, seysmologiya və nüvə fizikasında bir çox məsələlərin həllində geniş istifadə olunur.
Superkompüterlərdə çoxsaylı mikroprosessorların paralel işlənməsi nəticəsində yüksək məhsuldarlığı əldə etmək olur. Superkompüterlərin qiyməti milyonlarla dollarlarla ölçülür.Superkompüter müasir emal gücünün və xüsusi hesablama sürətinin sərhədində olan bir kompüterdir.Superkompüterlər ilkin olaraq 1960-cı illərdə Seymour Kray tərəfindən Verilənlərə Nəzarət Korporasiyasında və Cray Araşdırma Mərkəzində tanınmışdır və onilliklər ərzində sonrakı şirkətlər onun adını və ya monoqramını saxlamışdır.1970-ci illərdə superkompüterlərdə yalnız bir neçə prosessordan istifadə olunurdusa,1990-cı illərdə minlərlə prosessorla işləyən maşınlar və 20-ci əsrin sonlarında isə on minlərlə "off-the-shelf" prosessorları ilə işləyən kütləvi paralel superkompüterləri görmək artıq normal hal idi.2013-cü il noyabr ayına kimi Çinin Tianhe-2 superkompüteri dünyada ən sürətli superkompüterdir.Kütləvi sayda prosessorla işləyən superkompüterlər əsasən iki yoldan birini seçir. Birincisi,çoxlu sayda diskret kompüterlər şəbəkə ətrafında paylanır və onların bəziləri və ya hamısı öz vaxtlarını əsas problemin həllinə sərf edir;digər fərdi kompüter(klient) isə çoxlu sayda kiçik tapşırıqları qəbul edir və onları həll edir,nəticələri isə ümumi həll içində bütün klientlərdən gələn tapşırıq nəticələrini özündə birləşdirən mərkəzi serverə ötürür.Digər yol isə,çoxlu sayda kiçik prosessorlar bir-birinə yaxın yerləşdirilir;bu verilənlərin ətrafda ötürülmə vaxtına xeyli qənaət edir və prosessorların birgə işləməsini təmin edir.Buna misal olaraq ilgək və hiperkub arxitekturasını göstərmək olar.Multi-nüvə prosessorlarından istifadənin mərkəzləşmə ilə birləşməsi cərəyanı artırır;onlardan biri bunu kiçik qrup kimi(smartfonların,tabletlərin,notbukların və s.-in multi nüvələri) başa düşür,lakin hər ikisi bir sonrakından asılı olur və buludşəkilli kompüter şəbəkəsinə qatılır.Superkompüterlər kompüter elmi sahəsində vacib rol oynayır və müxtəlif sahələrdə,o cümlədən kvant mexanikası,hava proqnozlarının verilməsi,iqlim araşdırmaları,neft-qaz kəşfiyyatı,molekulyar modelləşdirmə(kimyəvi məsələlərin,bioloji makromolekulların,polimer və kristalların struktur və xassələrinin öyrənilməsi) və fiziki simulyasiyalarda(kainatın erkən vaxtları,hava və kosmik aerodinamikası,atom silahlarının partladılması və atom ərintisi kimi simulyasiyaları) olan intensiv tapşırıqların həll olunmasında geniş miqyasda istifadə olunur.Öz tarixi ərzində onlar kriptoanaliz sahəsində əhəmiyyətli rol oynamışlar.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "IBM Blue gene announcement". 03.ibm.com. 26 June 2007. 20 January 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 9 June 2012.
- "Intrepid". Argonne Leadership Computing Facility. . 7 May 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 March 2020.
- "The List: June 2018". Top 500. 25 June 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 25 June 2018.
- "AMD Playstation 5 GPU Specs". TechPowerUp (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-09-11.
- "NVIDIA GeForce GT 730 Specs". TechPowerUp (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-09-11.
- "Operating system Family / Linux". TOP500.org. 19 November 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 30 November 2017.
- Anderson, Mark (21 June 2017). "Global Race Toward Exascale Will Drive Supercomputing, AI to Masses." 2018-01-25 at the Wayback Machine Spectrum.IEEE.org. Retrieved 20 January 2019.
- Lemke, Tim. "NSA Breaks Ground on Massive Computing Center". 8 May 2013. 9 June 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 11 December 2013.
- Hoffman, Allan R.; və b. Supercomputers: directions in technology and applications. National Academies. 1990. 35–47. ISBN .
- Hill, Mark Donald; ; Sohi, Gurindar. Readings in computer architecture. Gulf Professional. 1999. 40–49. ISBN .
- Paul Alcorn. "AMD-Powered Frontier Supercomputer Breaks the Exascale Barrier, Now Fastest in the World". Tom's Hardware (ingilis). 2022-05-30. İstifadə tarixi: 2022-05-30.
- "Japan Captures TOP500 Crown with Arm-Powered Supercomputer - TOP500 website". www.top500.org. 2020-06-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-19.
- "Performance Development". www.top500.org. January 2, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 27, 2022.
- R.Q. ƏLƏKBƏROV, "HESABLAMA MAŞINLARI VƏ KOMPÜTERLƏR HAQQINDA", AMEA, İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
Əlavə ədəbiyyat
- Arthur Trew (Editor), Greg Wilson (Editor). Past, Present, Parallel: A Survey of Available Parallel Computer Systems. Springer. 1991. ISBN .
- Суперкомпьютерные технологии в науке, образовании и промышленности / Под редакцией: академика В. А. Садовничего, академика Г. И. Савина, чл.-корр. РАН Вл. В. Воеводина.-М.: Издательство Московского университета, 2009.-232 с., ил.
Xarici keçidlər
- McDonnell, Marshall T. (2013) "Supercomputer Design: An Initial Effort to Capture the Environmental, Economic, and Societal Impacts". Chemical and Biomolecular Engineering Publications and Other Works.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Superkomputer ing supercomputer umumi teyinatli komputerle muqayisede yuksek performans seviyyesine malik komputer Superkomputerin performansi adeten MIPS evezine FLOPS ile olculur 2017 ci ilden beri 1017 FLOPS dan cox is gore bilen superkomputerler movcuddur Superkomputerle muqayisede masaustu komputer yuzlerle gigaFLOPS ile onlarla teraFLOPS diapazonunda performansa malikdir 2017 ci ilin noyabr ayindan etibaren dunyanin en suretli 500 superkomputerinin hamisi Linux esasli emeliyyat sistemlerinde isleyir ABS Avropa Ittifaqi Tayvanda Yaponiyada ve Cinde daha suretli daha guclu ve texnoloji cehetden ustun yuxari miqyasli superkomputerler yaratmaq ucun elave tedqiqatlar aparilir Arqonna Milli Laboratoriyasindaki IBM Blue Gene P superkomputeri Bu Intrepid yuksek suretli 3D torus sebekesi ile birlesdirilen 40 ref kabinetde qruplasdirilmis normal melumat merkezi kondisionerinden istifade ederek 164 000 prosessor nuvesini idare edir 1985 1989 illerde en suretli komputer Superkomputerler hesablama elmleri sahesinde muhum rol oynayir Onlar kvant mexanikasi hava proqnozu iqlim tedqiqati neft ve qaz kesfiyyati molekulyar modellesdirme kimyevi birlesmelerin bioloji makromolekullarin polimerlerin ve kristallarin strukturlarinin ve xasselerinin hesablanmasi ve fiziki simulyasiyalar meselen kainatin ilk anlarinin simulyasiyalari teyyare ve kosmik gemilerin aerodinamikasi nuve silahlarinin partlamasi ve nuve sintezi muxtelif sahelerde hesablama intensivliyi olan genis spektrli tapsiriqlar ucun istifade olunur Onlar kriptoanaliz sahesinde vacib rol oynamislar Superkomputerler 1960 ci illerde teqdim edilmis ve bir nece onillikler erzinde en suretlisi Seymur Krey terefinden CDC ve onun adini dasiyan sonraki sirketlerde hazirlanmisdir Ilk bele masinlar daha umumi teyinatli muasirlerinden daha suretli isleyen yuksek seviyyede tenzimlenmis adi dizaynlar idi Onillik erzinde bir dord prosessor tipik olmaqla artan miqdarda paralellik elave edilmisdir 1970 ci illerde boyuk melumat massivlerinde isleyen vektor prosessorlari ustunluk teskil etmisdir Diqqetelayiq bir numune 1976 ci ilde yuksek ugur elde etmis Cray 1 dir Vektor komputerleri 1990 ci illerde dominant dizayn olaraq qalmisdir O vaxtdan bu gune qeder on minlerle hazir prosessoru olan kutlevi paralel superkomputerler normaya cevrilmisdir ABS uzun muddetdir ki superkomputer sahesinde liderdir Onlar buna evvelce Kreyin bu sahede demek olar ki fasilesiz ustunluyu daha sonra ise muxtelif texnologiya sirketleri vasitesile nail oldular Yaponiya 1980 1990 ci illerde bu sahede boyuk irelileyisler elde etdi Cin de bu sahede getdikce feallasdi 2022 ci ilin may ayina olan melumata gore TOP500 superkomputer siyahisinda en suretli superkomputer Frontier ikinci yerde ise Fugaku gelir ABS da ilk 10 luqdan besi var Cinde iki Yaponiya Finlandiya ve Fransanin her birinde bir var TarixiIlk supekomputer amerikali muhendis elektroncu Seymur Krey terefinden 1975 ci ilde yaradilmisdir Superkomputerlerin mehsuldarligi surusken vergullu ededler uzerinde saniyede milyard emeliyyatlarla olculur Superkomputerlerden aerodinamika seysmologiya ve nuve fizikasinda bir cox meselelerin hellinde genis istifade olunur Superkomputerlerde coxsayli mikroprosessorlarin paralel islenmesi neticesinde yuksek mehsuldarligi elde etmek olur Superkomputerlerin qiymeti milyonlarla dollarlarla olculur Superkomputer muasir emal gucunun ve xususi hesablama suretinin serhedinde olan bir komputerdir Superkomputerler ilkin olaraq 1960 ci illerde Seymour Kray terefinden Verilenlere Nezaret Korporasiyasinda ve Cray Arasdirma Merkezinde taninmisdir ve onillikler erzinde sonraki sirketler onun adini ve ya monoqramini saxlamisdir 1970 ci illerde superkomputerlerde yalniz bir nece prosessordan istifade olunurdusa 1990 ci illerde minlerle prosessorla isleyen masinlar ve 20 ci esrin sonlarinda ise on minlerle off the shelf prosessorlari ile isleyen kutlevi paralel superkomputerleri gormek artiq normal hal idi 2013 cu il noyabr ayina kimi Cinin Tianhe 2 superkomputeri dunyada en suretli superkomputerdir Kutlevi sayda prosessorla isleyen superkomputerler esasen iki yoldan birini secir Birincisi coxlu sayda diskret komputerler sebeke etrafinda paylanir ve onlarin bezileri ve ya hamisi oz vaxtlarini esas problemin helline serf edir diger ferdi komputer klient ise coxlu sayda kicik tapsiriqlari qebul edir ve onlari hell edir neticeleri ise umumi hell icinde butun klientlerden gelen tapsiriq neticelerini ozunde birlesdiren merkezi servere oturur Diger yol ise coxlu sayda kicik prosessorlar bir birine yaxin yerlesdirilir bu verilenlerin etrafda oturulme vaxtina xeyli qenaet edir ve prosessorlarin birge islemesini temin edir Buna misal olaraq ilgek ve hiperkub arxitekturasini gostermek olar Multi nuve prosessorlarindan istifadenin merkezlesme ile birlesmesi cereyani artirir onlardan biri bunu kicik qrup kimi smartfonlarin tabletlerin notbuklarin ve s in multi nuveleri basa dusur lakin her ikisi bir sonrakindan asili olur ve buludsekilli komputer sebekesine qatilir Superkomputerler komputer elmi sahesinde vacib rol oynayir ve muxtelif sahelerde o cumleden kvant mexanikasi hava proqnozlarinin verilmesi iqlim arasdirmalari neft qaz kesfiyyati molekulyar modellesdirme kimyevi meselelerin bioloji makromolekullarin polimer ve kristallarin struktur ve xasselerinin oyrenilmesi ve fiziki simulyasiyalarda kainatin erken vaxtlari hava ve kosmik aerodinamikasi atom silahlarinin partladilmasi ve atom erintisi kimi simulyasiyalari olan intensiv tapsiriqlarin hell olunmasinda genis miqyasda istifade olunur Oz tarixi erzinde onlar kriptoanaliz sahesinde ehemiyyetli rol oynamislar Hemcinin baxParalel hesablamaIstinadlar IBM Blue gene announcement 03 ibm com 26 June 2007 20 January 2019 tarixinde Istifade tarixi 9 June 2012 Intrepid Argonne Leadership Computing Facility 7 May 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 March 2020 The List June 2018 Top 500 25 June 2018 tarixinde Istifade tarixi 25 June 2018 AMD Playstation 5 GPU Specs TechPowerUp ingilis Istifade tarixi 2021 09 11 NVIDIA GeForce GT 730 Specs TechPowerUp ingilis Istifade tarixi 2021 09 11 Operating system Family Linux TOP500 org 19 November 2012 tarixinde Istifade tarixi 30 November 2017 Anderson Mark 21 June 2017 Global Race Toward Exascale Will Drive Supercomputing AI to Masses 2018 01 25 at the Wayback Machine Spectrum IEEE org Retrieved 20 January 2019 Lemke Tim NSA Breaks Ground on Massive Computing Center 8 May 2013 9 June 2013 tarixinde Istifade tarixi 11 December 2013 Hoffman Allan R ve b Supercomputers directions in technology and applications National Academies 1990 35 47 ISBN 978 0 309 04088 4 Hill Mark Donald Sohi Gurindar Readings in computer architecture Gulf Professional 1999 40 49 ISBN 978 1 55860 539 8 Paul Alcorn AMD Powered Frontier Supercomputer Breaks the Exascale Barrier Now Fastest in the World Tom s Hardware ingilis 2022 05 30 Istifade tarixi 2022 05 30 Japan Captures TOP500 Crown with Arm Powered Supercomputer TOP500 website www top500 org 2020 06 26 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 19 Performance Development www top500 org January 2 2019 tarixinde Istifade tarixi October 27 2022 R Q ELEKBEROV HESABLAMA MASINLARI VE KOMPUTERLER HAQQINDA AMEA Informasiya Texnologiyalari InstitutuElave edebiyyatArthur Trew Editor Greg Wilson Editor Past Present Parallel A Survey of Available Parallel Computer Systems Springer 1991 ISBN 9783540196648 Superkompyuternye tehnologii v nauke obrazovanii i promyshlennosti Pod redakciej akademika V A Sadovnichego akademika G I Savina chl korr RAN Vl V Voevodina M Izdatelstvo Moskovskogo universiteta 2009 232 s il ISBN 978 5 211 05719 7Xarici kecidlerVikianbarda Superkomputer ile elaqeli mediafayllar var McDonnell Marshall T 2013 Supercomputer Design An Initial Effort to Capture the Environmental Economic and Societal Impacts Chemical and Biomolecular Engineering Publications and Other Works