Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Leonid Kantoroviç (rus. Леони́д Вита́льевич Канторо́вич; 19 yanvar 1912[…], Sankt-Peterburq[…] – 7 aprel 1986[…], Moskva[…]) — İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1975), ixtisasca riyaziyyatçı, funksional analiz, hesablama riyaziyyatı üzrə əsərlərin müəllifi; xətti proqramlaşdırmanın əsasını qoymuşdur, xalq təsərrüfatının planlaşdırılması və idarə olunması, xammal ehtiyatlarından səmərəli istifadə nəzəriyyəsinin yaradıcılarından biri.
| Leonid Kantoroviç | |
|---|---|
| rus. Леони́д Вита́льевич Канторо́вич | |
 Leonid Kantoroviç. 1975-ci il. | |
| Doğum adı | Леонид Витальевич Канторович |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Sankt-Peterburq, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | (74 yaşında) |
| Vəfat yeri | Moskva, SSRİ |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı | Rusiya imperiyası, SSRİ |
| Həyat yoldaşı |
|
| Elm sahələri | Riyaziyyat, İqtisadiyyat |
| Elmi dərəcələri |
|
| İş yerləri |
|
| Təhsili | Leninqrad Universiteti |
| Tanınır | Optimallaşdırma nəzəriyyəsinin banisi kimi |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |  İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç həkim Vitali Moiseeviç Kantoroviç və Polina Qriqoryevna Zaksın ailəsində dünyaya gəlib. Leonidin atası və qardaşı həkim idi. O özü isə riyaziyyata çox həvəsli idi və parlaq riyazi bilikləri sayəsində o, 1926-cı ildə, 14 yaşında Leninqrad Universitetinə daxil oldu. Tələbəlik illərində onun ən yaxın dostları ondan 6 yaş böyük olan D. K. Faddayev və İ. P. Natanson idi. Artıq 15 yaşında o yuxarı kursların elmi seminarlarında iştirak edir və çox güclü təhsili ilə fərqlənirdi. 18 yaşında – 1930-cu ildə o universitetin riyaziyyat fakültəsini bitirir. İki il o aspirantura təhsili alır və artıq 20 yaşında fakültəsinin dosenti, 22 yaşında professoru olur. Onun elmi işlərinin uğurlarının əsas mahiyyəti hadisələrin məntiq üzərində qurulması, mövzuların birbaşa təhlili və yaxın dostların – kolleqaların fikirlərindən istifadə etməsidir. Hətta, Leonid Vitaliyeviçin fizika-riyaziyyat elmləri doktoru dərəcəsini dissertasiya – elmi müdafiə olmadan aldığı da məlumdur.
1938-ci ildə Kantoroviç həkim Natalya İlina ilə evlənmişdir. Bu nikahdan onların qızı və oğlu olmuşdur. O, daima elmi fəaliyyəti ilə məşğul olmuş və 1939-cu ildə "Orqanizənin riyazi metodları və planlaşdırılmış istehsal" – (rus. "Математические методы организации и планирования производства") elmi işini ictimaiyyətə təqdim etdi və bu əsərdə o, məhz riyazi metodlardan iqtisadi məqsədlərə çatmaq və düzləşdirmə proqramına aid təməl fikirləri ortaya qoydu.
Böyük Vətən müharibəsi illərində o Hərbi-dəniz mühəndislik akademiyasında dərs verirdi. Müharibədən sonra o institutun riyaziyyat və mexanika bölməsinin rəhbəri idi. 1949-cu ildə "funksional analiz işinə görə" Stalin mükafatının laureatı oldu. 28 mart 1958-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının iqtisadiyyat və statistika üzrə müxbir üzvü seçildi. 1958-ci ildən isə hesabi riyaziyyat kafedrasına rəhbərlik edirdi. Eyni zamanda o SSRİ Elmlər Akademiyasının nümayəndəliyi olan Leninqrad şöbəsinin Riyaziyyat İnstitutunun hesabi-riyaziyyat bölməsinə rəhbərlik etmişdir. Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç 1948-ci ilin ortalarında Stalinin göstərişi ilə nüvə silahının hazırlanması üçün təlimatlandırılan xüsusi qrupun içərisində yer almışdı.
SSRİ Elmlər Akademiyasının Sibir nümayəndəliyinə araşdırmalar üçün göndərdiyi alimlərin içərisində Kantoroviç də olmuşdur. 1960-cı ildən alim Novosibirskdə yaşamağa başladı və orada o SSRİ Elmlər Akademiyasının riyazi-iqtisadiyyat bölməsini təşkil etdi və ona rəhbərlik etdi. O, həmçinin Novosibirsk Universitetinin hesabi-riyaziyyat kafedrasının rəhbəri idi. 1965-ci ildə özünün düzləşdirmə proqramının metodları və iqtisadi modellərinə görə akademik V. S. Nemçinov və professor V. V. Novojilovla birlikdə Lenin mükafatına layiq görüldü.
O, 1971-ci ildə Moskvada SSRİ-nin Nazirlər Şurasının nəzdindəki institutunun xalq təsərrüfatının elm və texnika üsulu ilə idarəsi bölməsində çalışıb.
1975-ci ildə İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatını alıb (T. Kupmanla birgə işlədiyi "Optimallaşdırma və resurslardan səmərəli istifadənin nəzəriyyəsi" əsərinə görə).
7 aprel 1986-cı ildə Moskvada vəfat edib, Novodiç qəbiristanlığında dəfn olunub.
Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç 2 Lenin ordeni (1967, 1982), 3 Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni (1949, 1953, 1975), Vətən Müharibəsi Ordeni (I dərəcəli) 1985 və (1944) ilə mükafatlandırılmışdır. Əksər Dünya Universitetlərinin fəxri doktorudur.
Riyaziyyatçı kimi elmi fəaliyyəti
Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç 1926-cı ildə – 14 yaşında Leninqrad Universitetinə daxil olmuşdur. 22 yaşında isə o, artıq riyaziyyat üzrə professor dərəcəsi almışdı. Kantoroviç problemləri detallarla, analiz üsulu ilə həll etməkdənsə, onlara elmi yanaşmalarla – konkret elmi nəticələrlə təhlili üstün tutmuşdur. Məhz bu – problemləri mürəkkəb və çox dəqiq nəzəriyyələrlə həll etmək hələ onda – Moskva məktəblərindən birində oxumuş alimə akademik Luzin tərəfindən iz qoymuşdur. Alim riyaziyyatı həyata tətbiq etməyi bacarırdı.
Hərbi-dəniz mühəndislik məktəbində olduğu illərdə o, orada həm müəllim kimi, həm də hərbçi kimi çalışırdı. Həmin illər Böyük Vətən müharibəsi illəri idi. 1941-ci ildə o, buraya gələn kimi ona birbaşa mayor rütbəsi verdilər. Bu məktəbdən sonra o, müharibə illərini Yaroslavlda keçirdi, burada o, həm hesabi riyaziyyata aid elmi işlərini yekunlaşdırdı, həm də hərbi işlərə aid nəzəriyyə yazdı – bu əsər 1946-cı ildə nəşr olundu. İndi onun o vaxtı işlədiyi Sankt-Peterburq Hərbi-Mühəndislik Universitetində bir memorial abidə var. Abidədə yazılıb ki, burada 1930-cu ildən 1948-ci ilədək Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç fəaliyyət göstərmişdir.
Onun əməli riyaziyyat üçün klassik kitablardan biri sayılan əsəri "Şəxsi istehsalda qısa dönəm üçün qərar metodları" (1936) və bu əsərin daha genişlənmiş forması – 1941-ci ildə çap olunmuş "Yüksək analizin qısa metodları" Kantoroviçi daha yaxşı tanıtmışdır. Buna baxmayaraq 1948-ci ildə çıxmış "Funksional analiz və hesabi riyaziyyat" əsəri onun daha böyük xidmətidir və bu əsər hesabi riyaziyyata yeni bir nəfəs gətirmişdir. Məhz funksional analizi hesablama texnikasında ilk dəfə Kantoroviç tətbiq etmişdir. Bundan sonra 1949-cu ildə alim məhz bu xidməti sayəsində Stalin mükafatı almışdır və elə həmin ildə o, özünün atom layihəsindəki xidmətlərinə görə də Xüsusi Dövlət mükafatı aldı.
Leonid Vitaliyeviç öz əsərlərini çox vaxt digər elm sahələrinin və öz sahəsinin alimləri ilə birgə işləyirdi. Ona görə də onun kitablarında müəllif qrupları olurdu. O, bu cəhətdən, məşhur Moskva riyaziyyatçılarından biri, indi ABŞ-də yaşayan – İsrail Moiseeviç Qelfanda bənzəyirdi.
Alimin ən tanınmış elmi işlərindən biri optimallaşdırma nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyənin elmi izahı çox mürəkkəb olsa belə, əsas məntiqi funksiyanın maksimum və minimumu – onların arasında bir tarazlıq nöqtəsinin tapılmasıdır. Ancaq optimallaşdırmanın banisi Kantoroviç deyil. İqtisadiyyatda tətbiqi əsasən differensial düsturların köməyilə tapılır. Ticarət nəzəriyyəsində optimallaşdırmaya tez-tez müraciət edilir. Bunun səbəbi məhz istehsalçının maksimum fayda əldə etmək istəyidir. Optimallaşdırma tənliyi bərabərlik və ya funksiya şəklində yazılarsa, düzləşmə (ing. lineer system) adlanır. Buna görə də iqtisadçılar nəzəriyyəni optimallaşdırma olaraq, riyaziyyatçılar isə düzləşdirmə nəzəriyyəsi olaraq yazırlar. Funksiya əsas bu üç başlıqdan ibarət olur:
- Maximize… c(X) – məqsəd funksiyası
- Subject to… Ax≤b – məhdudiyyətlər
- Where… x≥0 – mənfəət daima müsbətdir
Yuxarıdakı tənlikdə A qüvvət matrisini, x dəyişkəni, b və c tələb – təklif həcminin qüvvətini göstərir. Məqsəd funksiyasından istifadə etməklə müəyyən müəssisənin mümkün istehsal həcmini və istehsalının böhran nöqtəsini tapa bilərik.
Müəlliflər – hansı ki, alimlə birgə işləyirdilər, sonradan daha çox məşhurlaşmağa başladılar. Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi Kantoroviç çox gənc yaşlarından alimlik dərəcələri almışdır. O, hətta 18 yaşında insitutu qurtarıb, tələbələrə dərs verməyə başlamışdı. O, 20 yaşında dosent dərəcəsi alanda, onun həmyaşıdları hələ tələbə idi – axı o özündən böyük siniflərin mühazirələrində iştirak edirdi. Çox gənc olduğundan tələbələr onun müəllim olduğunu bilmirdilər. Bir dəfə o, sinfə daxil olduqda müəllim masasına yaxınlaşmaq istərkən, tələbələrdən bir neçəsi ona: "Dostum, ora müəllimin yeridir, sən öz yerinə keç" demişdilər. Amma buna baxmayaraq tələbələri onu çox sevirdilər. Onun tələbərindən biri Viktor Zalqeller alim haqqında onu deyirdi ki, "O, bizə təkcə nəzəriyyəni öyrətmir, eyni zamanda onun haradan alındığını, və hansı sənaye və yaxud elm sahəsində tətbiq olunduğunu izah edirdi və biz də nəzəriyyənin məntiqini başa düşürdük, sonra növbəti məsələlərdə bunu özümüz tətbiq etməyi bacarırdıq". Viktor Zalqeller sonralar tanınmış riyaziyyatçı alimlərdən biri olmuşdu.
İqtisadçı kimi elmi fəaliyyəti
1942-ci ildə artıq Yaroslavlda Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç özünün "Müxtəlif təyinatlı resursların birgə istifadəsi və iqtisadi mənası" əsərini yazdı. S. L. Sobolevin köməkliyi və vasitəçiliyi ilə əsər əlyazma formasında Dövlət Elmi Rəyasət Heyətinə göndərildi. Sentyabr ayı 1942-ci ildə Rəyasət Heyətinin katibinin müavinləri V. N. Starovskiy və Q. P. Kosyaçenko elmi işi qəbul etmədilər. Hətta Rəyasət Heyətinin katibi Kantoroviçi həbs etdirib-etdirməmək barədə fikirləşirdi. Kantoroviç elmi işinin əlyazmasını bəzi alimlərə verdi, amma onlar mövcud vəziyyətə görə ondan uzaqlaşmağa başlamışdılar. Həmin vaxtlarda Leonid Vitaliyeviç akademik K. V. Ostrovityanovun seminarında məruzə ilə çıxış edirdi. Burada çox kəskin tənqidlər oldu. Seminarda siyasi səbəblərə görə iştirakçılardan Marks xəttinə sadiqliyinə dair imza toplanırdı. Çünki ölkədə bəzi kapitalist alimlərinin əsərlərindən istifadə qadağan olunmuşdu. L. V. Kantoroviç də imza çəkdi, sonra Rəyasət Heyəti üzvlərindən uzaqlaşdı.
Tədricən dövr dəyişdi və nisbətən mülayimləşdi. 1954-cü ildə Leonid Vitaliyeviçin təkliflərinin qəbul olunmasına dair bəzi müraciətlər oldu. Müraciətlərdə onun iqtisadi göstəricilərə riyazi yanaşmaları və s. qeyd olunurdu. Alim həmçinin bəzi çıxışlar da edirdi. Çıxışların birində o, SSRİ Elmlər Akademiyasını əməli işlərlə məşğul olmaq yerinə boş məqalə və məruzələrlə məşğul olduğunu qeyd etdi və təbii ki, onun bu tənqidi etməsi asan iş deyildi. O, öz orden və mükafatlarına güvənirdi.
1958–1959-cu illərdə özünün 1942-ci ildəki nəşr olunmamış böyük həcmli əlyazmasını çap etdirmək qərarına gəldi. O, öz kitabında bəzi dəyişiklikləri etdi – hansı ki, bəzi qadağan olunmuş alimlərin, xüsusilə Paretodan istifadə etdiyi fikirlərini bir az dəyişdi. O istəyirdi ki, kitab Leninqrad universitetində çap olunsun. Universitetin prorektoru kitabın çox maraqlı olduğunu etiraf etdi, lakin universitetdə çap olunmasını istəmədiyini bildirdi. Belə olduqda kitab 1959-cu ildə Moskva Elmlər Akademiyasında nəşr olundu. ABŞ-də Kupmans, SSRİ-də Kantoroviçin yaxın iqtisadi fikir və nəzəriyyələri ölkəsində Kantoroviçə şübhə ilə yanaşılmasına səbəb olmuşdu. Alimi müxtəlif şəxslər qəzetdə öz fikirlərini aydınlaşdırmağa çağırırdılar. Belə məqalələr əsasən "Kommunist" qəzetində dərc olunurdu. Sonralar məhz Qatovski başda olmaqla bu cür alimlər Kantoroviçin qəti addımlarına və xüsusilə də elmi mükafatlarına, ordenlərinə görə ona bir şey edə bilmədilər.
Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç 1959-cu ildən yeni iqtisadçılar nəslinin hazırlığı ilə məşğul olmağa başladı. Həmin ilin payızında Leninqrad Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsində Vitaliyeviç və V. V. Novojilov 5-ci kursu ən yaxşı bitirən tələbələrə, 6-cı kurs dərsləri verməyə başladılar. Burada həmin tələbələrə yüksək çətinlikli riyaziyyat, düzləşdirmə proqramının dərinlikləri, riyaziyyatdan iqtisadiyyatda istifadənin yolları öyrədilirdi. Məhz bu gücləndirilmiş kursdan sonralar akademik olmuş A. Ançişkin və S. Şatalin və bir çox başqa alimlər çıxmışdır. Onların bəziləri müxtəlif universitetlərdə elmi işçi kimi işləyirdi, daha çox hissəsi isə alimin rəhbərliyi altında Novosibirskə getdilər və orada onun nəzarətilə elmi işlərini davam etdirdilər və tədricən düzləşdirmə nəzəriyyəsi bütün ali məktəblərin proqlamlarına daxil edildi.
Nəhayət, 1975-ci ildə L. V. Kantoroviç və ABŞ iqtisadçısı T. Kupmans birlikdə İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görüldülər. Mükafatçıların mükafatlandırma mərasimində bir çox rəsmi şəxslər, o cümlədən İsveç kralı da iştirak edirdi. Krallıq Akademiyasında keçirilən mərasimdə akademiyanın professoru Raqnar Bentzel çıxış etdi. Çıxışında o, Kantoroviçin elmi nəzəriyyəsinin elmdə tətbiq imkanlarının genişliyindən və dövrə uyğun olaraq resurslardan optimal istifadənin çox böyük əhəmiyyət daşıdığını qeyd etdi. Professor xüsusilə onların hansı ölkəni təmsil etmə məsələsinə toxundu. Çünki həmin dövrdə aralarında soyuq müharibə olan ABŞ və SSRİ alimlərinin birgə mükafatlandırılması təqdirəlayiq hadisə idi. Bentzel dedi: "Yaxşı düşünmə qabiliyyəti olan insan başa düşməlidir ki, siyasi sistem elmə təsir etmir. Və bu faktı bu ilin iki laureatı tam sübut edir – professor Leonid Kantoroviç və Tyallinq Kupmans. Baxmayaraq ki, onlardan biri Sovet İttifaqında, digəri Birləşmiş Ştatlarda yaşayıb, hər iki araşdırmaçı problemi həlletmə metoduna özünəməxsus yanaşıb".
Sonda mükafatçılar Raqnaq Bentzel tərəfindən dəvət olundular:
"Doktor Kantoroviç və Kupmans, Krallıq Akademiyası adından mən sizdən xahiş edirəm ki, mükafatlarınızı əlahəzrət Kralın əlindən qəbul edəsiniz".
Alimin vəfatından sonra da onun elmi əsərləri və həyatı haqqında kitablar nəşr olunmuşdur. Leonid Vitaliyeviç Kantoroviçin 90 illik xatirəsinə 2002-ci ildə Novosibirskdə kitab nəşr olundu: "Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç: şəxsiyyət və alim". Kitabda oxucular üçün alimlə bağlı bir çox məlumatlar, sənədlər və alimin həyatı, 1970-ci illərin əvvəlində Moskvaya gəlişindən sonrakı həyatından da bəhs olunur.
İstinadlar
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- https://www.econometricsociety.org/society/organization-and-governance/fellows/memoriam.
- Find a Grave (ing.). 1996.
- Leonid Vitaliyevich Kantorovich Facts (ing.). Nobel Foundation.
- http://www.mi.ras.ru/index.php?c=inmemoriapage&id=21951&l=1.
- Канторович Леонид Витальевич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/BirthplaceMaps/St_Petersburg.html.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- http://www.britannica.com/EBchecked/topic/311550/Leonid-Vitalyevich-Kantorovich.
- Pereverzev S. V., Askarov M. On the rate of convergence of projection-iterative methods for classes of weakly singular integral equations (ing.). // Ukrainian Mathematical Journal Springer Science+Business Media, 1995. Vol. 47, Iss. 4. P. 578–587. ISSN 0041-5995; 1573-9376 doi:10.1007/BF01056043
- https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-0348-8789-2_12.
- "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.607
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Leonid Kantoroviç haqqında Nobel mükafatı e-muzeyində məlumat
- Leonid Kantoroviç haqqında faktlar
- Leonid Kantoroviçin İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı mərasimində nitqi
- Leonid Kantoroviç haqqında
- Koopmans dərsi 2007-08-08 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Leonid Kantorovic rus Leoni d Vita levich Kantoro vich 19 yanvar 1912 Sankt Peterburq 7 aprel 1986 Moskva Iqtisadiyyat uzre Nobel mukafati laureati 1975 ixtisasca riyaziyyatci funksional analiz hesablama riyaziyyati uzre eserlerin muellifi xetti proqramlasdirmanin esasini qoymusdur xalq teserrufatinin planlasdirilmasi ve idare olunmasi xammal ehtiyatlarindan semereli istifade nezeriyyesinin yaradicilarindan biri Leonid Kantorovicrus Leoni d Vita levich Kantoro vichLeonid Kantorovic 1975 ci il Dogum adi Leonid Vitalevich KantorovichDogum tarixi 19 yanvar 1912Dogum yeri Sankt Peterburq Rusiya imperiyasiVefat tarixi 7 aprel 1986 74 yasinda Vefat yeri Moskva SSRIDefn yeri Novodevicye qebiristanligiVetendasligi Rusiya imperiyasi SSRIHeyat yoldasi bilinmir 1938 Elm saheleri Riyaziyyat IqtisadiyyatElmi dereceleri fizika riyaziyyat elmleri doktoru 1935 professor d 1934 Is yerleri Sankt Peterburq Dovlet Neqliyyat Universiteti d 1930 1939 Leninqrad Dovlet Universiteti 1931 1960 Tehsili Leninqrad UniversitetiTaninir Optimallasdirma nezeriyyesinin banisi kimiUzvluyu Rusiya Elmler Akademiyasi SSRI Elmler Akademiyasi 1958 Ekonometrik Cemiyyet 1972 Macaristan Elmler Akademiyasi 1967 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi 1969 Mukafatlari Iqtisadiyyat uzre Nobel mukafati Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiLeonid Vitaliyevic Kantorovic hekim Vitali Moiseevic Kantorovic ve Polina Qriqoryevna Zaksin ailesinde dunyaya gelib Leonidin atasi ve qardasi hekim idi O ozu ise riyaziyyata cox hevesli idi ve parlaq riyazi bilikleri sayesinde o 1926 ci ilde 14 yasinda Leninqrad Universitetine daxil oldu Telebelik illerinde onun en yaxin dostlari ondan 6 yas boyuk olan D K Faddayev ve I P Natanson idi Artiq 15 yasinda o yuxari kurslarin elmi seminarlarinda istirak edir ve cox guclu tehsili ile ferqlenirdi 18 yasinda 1930 cu ilde o universitetin riyaziyyat fakultesini bitirir Iki il o aspirantura tehsili alir ve artiq 20 yasinda fakultesinin dosenti 22 yasinda professoru olur Onun elmi islerinin ugurlarinin esas mahiyyeti hadiselerin mentiq uzerinde qurulmasi movzularin birbasa tehlili ve yaxin dostlarin kolleqalarin fikirlerinden istifade etmesidir Hetta Leonid Vitaliyevicin fizika riyaziyyat elmleri doktoru derecesini dissertasiya elmi mudafie olmadan aldigi da melumdur Leonid Kantorovicin portreti muellif Petrov Vodkin 1938 ci ilde Kantorovic hekim Natalya Ilina ile evlenmisdir Bu nikahdan onlarin qizi ve oglu olmusdur O daima elmi fealiyyeti ile mesgul olmus ve 1939 cu ilde Orqanizenin riyazi metodlari ve planlasdirilmis istehsal rus Matematicheskie metody organizacii i planirovaniya proizvodstva elmi isini ictimaiyyete teqdim etdi ve bu eserde o mehz riyazi metodlardan iqtisadi meqsedlere catmaq ve duzlesdirme proqramina aid temel fikirleri ortaya qoydu Boyuk Veten muharibesi illerinde o Herbi deniz muhendislik akademiyasinda ders verirdi Muharibeden sonra o institutun riyaziyyat ve mexanika bolmesinin rehberi idi 1949 cu ilde funksional analiz isine gore Stalin mukafatinin laureati oldu 28 mart 1958 ci ilde SSRI Elmler Akademiyasinin iqtisadiyyat ve statistika uzre muxbir uzvu secildi 1958 ci ilden ise hesabi riyaziyyat kafedrasina rehberlik edirdi Eyni zamanda o SSRI Elmler Akademiyasinin numayendeliyi olan Leninqrad sobesinin Riyaziyyat Institutunun hesabi riyaziyyat bolmesine rehberlik etmisdir Leonid Vitaliyevic Kantorovic 1948 ci ilin ortalarinda Stalinin gosterisi ile nuve silahinin hazirlanmasi ucun telimatlandirilan xususi qrupun icerisinde yer almisdi SSRI Elmler Akademiyasinin Sibir numayendeliyine arasdirmalar ucun gonderdiyi alimlerin icerisinde Kantorovic de olmusdur 1960 ci ilden alim Novosibirskde yasamaga basladi ve orada o SSRI Elmler Akademiyasinin riyazi iqtisadiyyat bolmesini teskil etdi ve ona rehberlik etdi O hemcinin Novosibirsk Universitetinin hesabi riyaziyyat kafedrasinin rehberi idi 1965 ci ilde ozunun duzlesdirme proqraminin metodlari ve iqtisadi modellerine gore akademik V S Nemcinov ve professor V V Novojilovla birlikde Lenin mukafatina layiq goruldu O 1971 ci ilde Moskvada SSRI nin Nazirler Surasinin nezdindeki institutunun xalq teserrufatinin elm ve texnika usulu ile idaresi bolmesinde calisib 1975 ci ilde Iqtisadiyyat uzre Nobel mukafatini alib T Kupmanla birge islediyi Optimallasdirma ve resurslardan semereli istifadenin nezeriyyesi eserine gore 7 aprel 1986 ci ilde Moskvada vefat edib Novodic qebiristanliginda defn olunub Leonid Kantorovicin Leninqradin mudafiesi ordeni Leonid Vitaliyevic Kantorovic 2 Lenin ordeni 1967 1982 3 Qirmizi Emek Bayragi ordeni 1949 1953 1975 Veten Muharibesi Ordeni I dereceli 1985 ve Seref Nisani 1944 ile mukafatlandirilmisdir Ekser Dunya Universitetlerinin fexri doktorudur Riyaziyyatci kimi elmi fealiyyetiLeonid Vitaliyevic Kantorovic 1926 ci ilde 14 yasinda Leninqrad Universitetine daxil olmusdur 22 yasinda ise o artiq riyaziyyat uzre professor derecesi almisdi Kantorovic problemleri detallarla analiz usulu ile hell etmekdense onlara elmi yanasmalarla konkret elmi neticelerle tehlili ustun tutmusdur Mehz bu problemleri murekkeb ve cox deqiq nezeriyyelerle hell etmek hele onda Moskva mekteblerinden birinde oxumus alime akademik Luzin terefinden iz qoymusdur Alim riyaziyyati heyata tetbiq etmeyi bacarirdi Herbi deniz muhendislik mektebinde oldugu illerde o orada hem muellim kimi hem de herbci kimi calisirdi Hemin iller Boyuk Veten muharibesi illeri idi 1941 ci ilde o buraya gelen kimi ona birbasa mayor rutbesi verdiler Bu mektebden sonra o muharibe illerini Yaroslavlda kecirdi burada o hem hesabi riyaziyyata aid elmi islerini yekunlasdirdi hem de herbi islere aid nezeriyye yazdi bu eser 1946 ci ilde nesr olundu Indi onun o vaxti islediyi Sankt Peterburq Herbi Muhendislik Universitetinde bir memorial abide var Abidede yazilib ki burada 1930 cu ilden 1948 ci iledek Leonid Vitaliyevic Kantorovic fealiyyet gostermisdir Onun emeli riyaziyyat ucun klassik kitablardan biri sayilan eseri Sexsi istehsalda qisa donem ucun qerar metodlari 1936 ve bu eserin daha genislenmis formasi 1941 ci ilde cap olunmus Yuksek analizin qisa metodlari Kantorovici daha yaxsi tanitmisdir Buna baxmayaraq 1948 ci ilde cixmis Funksional analiz ve hesabi riyaziyyat eseri onun daha boyuk xidmetidir ve bu eser hesabi riyaziyyata yeni bir nefes getirmisdir Mehz funksional analizi hesablama texnikasinda ilk defe Kantorovic tetbiq etmisdir Bundan sonra 1949 cu ilde alim mehz bu xidmeti sayesinde Stalin mukafati almisdir ve ele hemin ilde o ozunun atom layihesindeki xidmetlerine gore de Xususi Dovlet mukafati aldi Leonid Vitaliyevic oz eserlerini cox vaxt diger elm sahelerinin ve oz sahesinin alimleri ile birge isleyirdi Ona gore de onun kitablarinda muellif qruplari olurdu O bu cehetden meshur Moskva riyaziyyatcilarindan biri indi ABS de yasayan Israil Moiseevic Qelfanda benzeyirdi Alimin en taninmis elmi islerinden biri optimallasdirma nezeriyyesidir Bu nezeriyyenin elmi izahi cox murekkeb olsa bele esas mentiqi funksiyanin maksimum ve minimumu onlarin arasinda bir tarazliq noqtesinin tapilmasidir Ancaq optimallasdirmanin banisi Kantorovic deyil Iqtisadiyyatda tetbiqi esasen differensial dusturlarin komeyile tapilir Ticaret nezeriyyesinde optimallasdirmaya tez tez muraciet edilir Bunun sebebi mehz istehsalcinin maksimum fayda elde etmek isteyidir Optimallasdirma tenliyi beraberlik ve ya funksiya seklinde yazilarsa duzlesme ing lineer system adlanir Buna gore de iqtisadcilar nezeriyyeni optimallasdirma olaraq riyaziyyatcilar ise duzlesdirme nezeriyyesi olaraq yazirlar Funksiya esas bu uc basliqdan ibaret olur Maximize c X meqsed funksiyasi Subject to Ax b mehdudiyyetler Where x 0 menfeet daima musbetdir Yuxaridaki tenlikde A quvvet matrisini x deyiskeni b ve c teleb teklif hecminin quvvetini gosterir Meqsed funksiyasindan istifade etmekle mueyyen muessisenin mumkun istehsal hecmini ve istehsalinin bohran noqtesini tapa bilerik Muellifler hansi ki alimle birge isleyirdiler sonradan daha cox meshurlasmaga basladilar Yuxarida da qeyd olundugu kimi Kantorovic cox genc yaslarindan alimlik dereceleri almisdir O hetta 18 yasinda insitutu qurtarib telebelere ders vermeye baslamisdi O 20 yasinda dosent derecesi alanda onun hemyasidlari hele telebe idi axi o ozunden boyuk siniflerin muhazirelerinde istirak edirdi Cox genc oldugundan telebeler onun muellim oldugunu bilmirdiler Bir defe o sinfe daxil olduqda muellim masasina yaxinlasmaq isterken telebelerden bir necesi ona Dostum ora muellimin yeridir sen oz yerine kec demisdiler Amma buna baxmayaraq telebeleri onu cox sevirdiler Onun teleberinden biri Viktor Zalqeller alim haqqinda onu deyirdi ki O bize tekce nezeriyyeni oyretmir eyni zamanda onun haradan alindigini ve hansi senaye ve yaxud elm sahesinde tetbiq olundugunu izah edirdi ve biz de nezeriyyenin mentiqini basa dusurduk sonra novbeti meselelerde bunu ozumuz tetbiq etmeyi bacarirdiq Viktor Zalqeller sonralar taninmis riyaziyyatci alimlerden biri olmusdu Iqtisadci kimi elmi fealiyyeti1942 ci ilde artiq Yaroslavlda Leonid Vitaliyevic Kantorovic ozunun Muxtelif teyinatli resurslarin birge istifadesi ve iqtisadi menasi eserini yazdi S L Sobolevin komekliyi ve vasiteciliyi ile eser elyazma formasinda Dovlet Elmi Reyaset Heyetine gonderildi Sentyabr ayi 1942 ci ilde Reyaset Heyetinin katibinin muavinleri V N Starovskiy ve Q P Kosyacenko elmi isi qebul etmediler Hetta Reyaset Heyetinin katibi Kantorovici hebs etdirib etdirmemek barede fikirlesirdi Kantorovic elmi isinin elyazmasini bezi alimlere verdi amma onlar movcud veziyyete gore ondan uzaqlasmaga baslamisdilar Hemin vaxtlarda Leonid Vitaliyevic akademik K V Ostrovityanovun seminarinda meruze ile cixis edirdi Burada cox keskin tenqidler oldu Seminarda siyasi sebeblere gore istirakcilardan Marks xettine sadiqliyine dair imza toplanirdi Cunki olkede bezi kapitalist alimlerinin eserlerinden istifade qadagan olunmusdu L V Kantorovic de imza cekdi sonra Reyaset Heyeti uzvlerinden uzaqlasdi Leonid Kantorovic 1976 Tedricen dovr deyisdi ve nisbeten mulayimlesdi 1954 cu ilde Leonid Vitaliyevicin tekliflerinin qebul olunmasina dair bezi muracietler oldu Muracietlerde onun iqtisadi gostericilere riyazi yanasmalari ve s qeyd olunurdu Alim hemcinin bezi cixislar da edirdi Cixislarin birinde o SSRI Elmler Akademiyasini emeli islerle mesgul olmaq yerine bos meqale ve meruzelerle mesgul oldugunu qeyd etdi ve tebii ki onun bu tenqidi etmesi asan is deyildi O oz orden ve mukafatlarina guvenirdi 1958 1959 cu illerde ozunun 1942 ci ildeki nesr olunmamis boyuk hecmli elyazmasini cap etdirmek qerarina geldi O oz kitabinda bezi deyisiklikleri etdi hansi ki bezi qadagan olunmus alimlerin xususile Paretodan istifade etdiyi fikirlerini bir az deyisdi O isteyirdi ki kitab Leninqrad universitetinde cap olunsun Universitetin prorektoru kitabin cox maraqli oldugunu etiraf etdi lakin universitetde cap olunmasini istemediyini bildirdi Bele olduqda kitab 1959 cu ilde Moskva Elmler Akademiyasinda nesr olundu ABS de Kupmans SSRI de Kantorovicin yaxin iqtisadi fikir ve nezeriyyeleri olkesinde Kantorovice subhe ile yanasilmasina sebeb olmusdu Alimi muxtelif sexsler qezetde oz fikirlerini aydinlasdirmaga cagirirdilar Bele meqaleler esasen Kommunist qezetinde derc olunurdu Sonralar mehz Qatovski basda olmaqla bu cur alimler Kantorovicin qeti addimlarina ve xususile de elmi mukafatlarina ordenlerine gore ona bir sey ede bilmediler Leonid Vitaliyevic Kantorovic 1959 cu ilden yeni iqtisadcilar neslinin hazirligi ile mesgul olmaga basladi Hemin ilin payizinda Leninqrad Universitetinin Iqtisadiyyat fakultesinde Vitaliyevic ve V V Novojilov 5 ci kursu en yaxsi bitiren telebelere 6 ci kurs dersleri vermeye basladilar Burada hemin telebelere yuksek cetinlikli riyaziyyat duzlesdirme proqraminin derinlikleri riyaziyyatdan iqtisadiyyatda istifadenin yollari oyredilirdi Mehz bu guclendirilmis kursdan sonralar akademik olmus A Anciskin ve S Satalin ve bir cox basqa alimler cixmisdir Onlarin bezileri muxtelif universitetlerde elmi isci kimi isleyirdi daha cox hissesi ise alimin rehberliyi altinda Novosibirske getdiler ve orada onun nezaretile elmi islerini davam etdirdiler ve tedricen duzlesdirme nezeriyyesi butun ali mekteblerin proqlamlarina daxil edildi Nehayet 1975 ci ilde L V Kantorovic ve ABS iqtisadcisi T Kupmans birlikde Iqtisadiyyat uzre Nobel mukafatina layiq gorulduler Mukafatcilarin mukafatlandirma merasiminde bir cox resmi sexsler o cumleden Isvec krali da istirak edirdi Kralliq Akademiyasinda kecirilen merasimde akademiyanin professoru Raqnar Bentzel cixis etdi Cixisinda o Kantorovicin elmi nezeriyyesinin elmde tetbiq imkanlarinin genisliyinden ve dovre uygun olaraq resurslardan optimal istifadenin cox boyuk ehemiyyet dasidigini qeyd etdi Professor xususile onlarin hansi olkeni temsil etme meselesine toxundu Cunki hemin dovrde aralarinda soyuq muharibe olan ABS ve SSRI alimlerinin birge mukafatlandirilmasi teqdirelayiq hadise idi Bentzel dedi Yaxsi dusunme qabiliyyeti olan insan basa dusmelidir ki siyasi sistem elme tesir etmir Ve bu fakti bu ilin iki laureati tam subut edir professor Leonid Kantorovic ve Tyallinq Kupmans Baxmayaraq ki onlardan biri Sovet Ittifaqinda digeri Birlesmis Statlarda yasayib her iki arasdirmaci problemi helletme metoduna ozunemexsus yanasib Sonda mukafatcilar Raqnaq Bentzel terefinden devet olundular Doktor Kantorovic ve Kupmans Kralliq Akademiyasi adindan men sizden xahis edirem ki mukafatlarinizi elahezret Kralin elinden qebul edesiniz Alimin vefatindan sonra da onun elmi eserleri ve heyati haqqinda kitablar nesr olunmusdur Leonid Vitaliyevic Kantorovicin 90 illik xatiresine 2002 ci ilde Novosibirskde kitab nesr olundu Leonid Vitaliyevic Kantorovic sexsiyyet ve alim Kitabda oxucular ucun alimle bagli bir cox melumatlar senedler ve alimin heyati 1970 ci illerin evvelinde Moskvaya gelisinden sonraki heyatindan da behs olunur IstinadlarMaktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 https www econometricsociety org society organization and governance fellows memoriam Find a Grave ing 1996 Leonid Vitaliyevich Kantorovich Facts ing Nobel Foundation http www mi ras ru index php c inmemoriapage amp id 21951 amp l 1 Kantorovich Leonid Vitalevich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 http www history mcs st and ac uk BirthplaceMaps St Petersburg html Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 http www britannica com EBchecked topic 311550 Leonid Vitalyevich Kantorovich Pereverzev S V Askarov M On the rate of convergence of projection iterative methods for classes of weakly singular integral equations ing Ukrainian Mathematical JournalSpringer Science Business Media 1995 Vol 47 Iss 4 P 578 587 ISSN 0041 5995 1573 9376 doi 10 1007 BF01056043 https link springer com chapter 10 1007 2F978 3 0348 8789 2 12 Usaqlar ucun ensiklopediya Riyaziyyat Baki Serq Qerb 2008 seh 607Hemcinin baxIqtisadiyyat uzre Nobel mukafatiXarici kecidlerLeonid Kantorovic haqqinda Nobel mukafati e muzeyinde melumat Leonid Kantorovic haqqinda faktlar Leonid Kantorovicin Iqtisadiyyat uzre Nobel mukafati merasiminde nitqi Leonid Kantorovic haqqinda Koopmans dersi 2007 08 08 at the Wayback Machine