Kvark ulduzu — varlığı sübut edilməmiş və mövcud olma ehtimalı çox az olan ulduz növüdür.
Tarixi
Kvark ulduzu ilə bağlı ilk fərziyyə 1965-ci ildə sovet fiziklər və D. Kurdqelaidze tərəfindən irəli sürülüb. Lakin, bu ulduzun mövcudluğu haqqında olan bütün fərziyyələr indiyə kimi sübut edilməyib.
Xüsusiyyətləri
Kvark-qluon plazmasından ibarət olan kvark ulduzun mövcud olması üçün ulduz ölərkən baş verən cazibə içə çökməsi zamanı, protonları çox yüksək təziq altında kvarklara parçalanmalıdır. Amma, bu hadisənin baş vermə ehtimalı çox azdır, çünki protonun kvarklara parçalanması üçün lazım olan təziq və istilik o qədər yüksəkdir ki, ifratnəhəng ulduzlarda belə bunu ödəyəcək təziq və istilik yoxdur. Nəzəri olaraq, bu ulduzun plazmasının çoxu s-kvarklardan (qəribə kvark) ibarət olmalıdır, ona görə də, kvark ulduzu həm də qəribə ulduz adlandırılır. Bundan başqa, ölən ulduz ağ cırtdan ola bilməyəcək qədər böyük, qara dəlik ola bilməyəcək qədər də kiçik olmalıdır. Əgər bu ulduz varsa, sıxlığı neytron ulduzlarına nəzərən daha çox olmalıdır. Orta hesabla 5–10 km radiusunun, 7–10 milyon il ömürünün olduğu təxmin edilir. Öləndən sonra kvark ulduzunun qara dəliyə çevriləcəyi fərz edilir.
Namizəd ulduzlar
- RX J1856.5–3754 Günəş sistemimdən 150 işıq ili uzaqlıqda neytron ulduzu olaraq kəşf edildi. Lakin, J. J Dreyk və həmkarları 2002-ci ildə vasitəsilə əldə olunan dəqiq məlumatlardan istifadə edərək bu cismin kvark ulduzu ola biləcəyini irəli sürdü. Onların verdiyi məlumatlara görə cismin radiusu 3,8–8,2 km (neytron ulduzlarında 12 km) arasındadır və təxminən 400 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. Bu radius isə bir neytron ulduzu üçün çox kiçik idi. Bundan sonrakı inkişaf etmiş təchizatlarla aparılan hesablamalarda Dreykin və həmkarlarının verdiyi təxmini məsafə doğrulandı, amma cismin radiusunun daha böyük olduğu ortaya çıxdı.
- Kanadanın Kalqari Universitetinin alimləri 18 sentyabr 2006-cı ildə kəşf edilən parlaq süpernova SN 2006gy-nin qalıqlarının kvark ulduzu ola biləcəyini irəli sürdülər.
- 2008-ci ildə supernova müşahidələri zamanı supernova SN 2005gj, SN 2005ap və SN 2005ap-nin də kvark ulduzu ola biləcəyi qənaətinə gəldiklərini bildirirdilər.
- Supernova SN 1987A-nın dağılmış nüvəsinin kvark ulduzu ola biləcəyi irəli sürüldü.
- 2006-cı ildə, Pekin Universitetindən You-Ling Yue və həmkarları PSR B0943+10-un əslində az kütləli kvark ulduzu ola biləcəyini ortaya atdılar.
- 2015-ci ildə Nankin Universitetindən Zi-Gao Dai supernova ASASSN-15lh-nin yeni yaranmış qəribə-kvark ulduzu olduğunu irəli sürdü.
Mənbə
- Are Quark Stars Possible? (ingilis dilində)
İstinadlar
- Иваненко Д.Д., Курдгелаидзе Д.Ф. Гипотеза кварковых звезд // Астрофизика. — 1965. — Т. 1. — С. 479–482. (rus dilində)
- "Звезды, кварковые и нейтронные (rus dilində)". 2008-06-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-02.
- "Is RX J1856.5–3754 a Quark Star?(ingilis dilində)". 2021-12-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- Chadha, Kulvinder Singh;"Second Supernovae Point to Quark Stars" 2010-01-25 at the Wayback Machine, Astronomy Now Online, 2008 June 04
- Chan; Cheng; Harko; Lau; Lin; Suen; Tian. "Could the compact remnant of SN 1987A be a quark star?". Astrophysical Journal. 695 (1). 2009: 732–746. arXiv:0902.0653. Bibcode:2009ApJ...695..732C. doi:10.1088/0004-637X/695/1/732.
- Parsons, Paul; "Quark star may hold secret to early universe" 2015-03-18 at the Wayback Machine, New Scientist, 2009 February 18
- Yue, You-Ling; Cui, Xiao-Hong; Xu, Ren-Xin. "Is PSR B0943+10 a low-mass quark star?". Astrophysical Journal. 649 (2). 2006: L95–L98. arXiv:astro-ph/0603468. Bibcode:2006ApJ...649L..95Y. doi:10.1086/508421.
- Dai, Zi-Gao; Wang, Shan-Qin; Wang, J. S.; Wang, Ling-Jun; Yu, Yun-Wei. "The Most Luminous Supernova ASASSN-15lh: Signature of a Newborn Rapidly-Rotating Strange Quark Star". The Astrophysical Journal. 817 (2). 2015-08-31: 132. arXiv:1508.07745. Bibcode:2016ApJ...817..132D. doi:10.3847/0004-637X/817/2/132.
Xarici keçidlər
- Kuark Yıldızı Nedir? (Garip Yıldızlar Serisi) (türk dilində)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kvark ulduzu varligi subut edilmemis ve movcud olma ehtimali cox az olan ulduz novudur TarixiKvark ulduzu ile bagli ilk ferziyye 1965 ci ilde sovet fizikler ve D Kurdqelaidze terefinden ireli surulub Lakin bu ulduzun movcudlugu haqqinda olan butun ferziyyeler indiye kimi subut edilmeyib XususiyyetleriKvark qluon plazmasindan ibaret olan kvark ulduzun movcud olmasi ucun ulduz olerken bas veren cazibe ice cokmesi zamani protonlari cox yuksek teziq altinda kvarklara parcalanmalidir Amma bu hadisenin bas verme ehtimali cox azdir cunki protonun kvarklara parcalanmasi ucun lazim olan teziq ve istilik o qeder yuksekdir ki ifratneheng ulduzlarda bele bunu odeyecek teziq ve istilik yoxdur Nezeri olaraq bu ulduzun plazmasinin coxu s kvarklardan qeribe kvark ibaret olmalidir ona gore de kvark ulduzu hem de qeribe ulduz adlandirilir Bundan basqa olen ulduz ag cirtdan ola bilmeyecek qeder boyuk qara delik ola bilmeyecek qeder de kicik olmalidir Eger bu ulduz varsa sixligi neytron ulduzlarina nezeren daha cox olmalidir Orta hesabla 5 10 km radiusunun 7 10 milyon il omurunun oldugu texmin edilir Olenden sonra kvark ulduzunun qara deliye cevrileceyi ferz edilir Namized ulduzlarRX J1856 5 3754 Gunes sistemimden 150 isiq ili uzaqliqda neytron ulduzu olaraq kesf edildi Lakin J J Dreyk ve hemkarlari 2002 ci ilde vasitesile elde olunan deqiq melumatlardan istifade ederek bu cismin kvark ulduzu ola bileceyini ireli surdu Onlarin verdiyi melumatlara gore cismin radiusu 3 8 8 2 km neytron ulduzlarinda 12 km arasindadir ve texminen 400 isiq ili uzaqliqda yerlesir Bu radius ise bir neytron ulduzu ucun cox kicik idi Bundan sonraki inkisaf etmis techizatlarla aparilan hesablamalarda Dreykin ve hemkarlarinin verdiyi texmini mesafe dogrulandi amma cismin radiusunun daha boyuk oldugu ortaya cixdi Kanadanin Kalqari Universitetinin alimleri 18 sentyabr 2006 ci ilde kesf edilen parlaq supernova SN 2006gy nin qaliqlarinin kvark ulduzu ola bileceyini ireli surduler 2008 ci ilde supernova musahideleri zamani supernova SN 2005gj SN 2005ap ve SN 2005ap nin de kvark ulduzu ola bileceyi qenaetine geldiklerini bildirirdiler Supernova SN 1987A nin dagilmis nuvesinin kvark ulduzu ola bileceyi ireli suruldu 2006 ci ilde Pekin Universitetinden You Ling Yue ve hemkarlari PSR B0943 10 un eslinde az kutleli kvark ulduzu ola bileceyini ortaya atdilar 2015 ci ilde Nankin Universitetinden Zi Gao Dai supernova ASASSN 15lh nin yeni yaranmis qeribe kvark ulduzu oldugunu ireli surdu MenbeAre Quark Stars Possible ingilis dilinde Istinadlar Ivanenko D D Kurdgelaidze D F Gipoteza kvarkovyh zvezd Astrofizika 1965 T 1 S 479 482 rus dilinde Zvezdy kvarkovye i nejtronnye rus dilinde 2008 06 12 tarixinde Istifade tarixi 2021 09 02 Is RX J1856 5 3754 a Quark Star ingilis dilinde 2021 12 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 Chadha Kulvinder Singh Second Supernovae Point to Quark Stars 2010 01 25 at the Wayback Machine Astronomy Now Online 2008 June 04 Chan Cheng Harko Lau Lin Suen Tian Could the compact remnant of SN 1987A be a quark star Astrophysical Journal 695 1 2009 732 746 arXiv 0902 0653 Bibcode 2009ApJ 695 732C doi 10 1088 0004 637X 695 1 732 Parsons Paul Quark star may hold secret to early universe 2015 03 18 at the Wayback Machine New Scientist 2009 February 18 Yue You Ling Cui Xiao Hong Xu Ren Xin Is PSR B0943 10 a low mass quark star Astrophysical Journal 649 2 2006 L95 L98 arXiv astro ph 0603468 Bibcode 2006ApJ 649L 95Y doi 10 1086 508421 Dai Zi Gao Wang Shan Qin Wang J S Wang Ling Jun Yu Yun Wei The Most Luminous Supernova ASASSN 15lh Signature of a Newborn Rapidly Rotating Strange Quark Star The Astrophysical Journal 817 2 2015 08 31 132 arXiv 1508 07745 Bibcode 2016ApJ 817 132D doi 10 3847 0004 637X 817 2 132 Xarici kecidlerKuark Yildizi Nedir Garip Yildizlar Serisi turk dilinde