Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Kipr iqtisadiyyatı - Kipr adasında faktiki 2 dövlət mövcud olduğundan orada birbirindən o qədər də kəskin fərqlənməyən 2 icmanın iqtisadiyyatından danışmaq lazımdır. Ümumiyyətlə, Kiprdə beynəlxalq turizm, yeyinti sənayesi, bank-maliyyə sistemi azad iqtisadi zonalar fəaliyyəti yaxşı inkişaf etmişdir. Daxili milli məhsulun həcmi 2004-cü il göstəricilərinə görə bütün ada üçün 14 mlrd. dollardan artıq olub. Bu məhsuldan əhalinin hər nəfərinə orta hesabla 18 min dollar vəsait düşür. Bu rəqəm türklər yaşayan hissədə 6 min dollardan çox deyil, yunanlar yaşayan hissədə isə iki dəfə çoxdur. Adanın yunanlar yaşayan hissəsində yerli hökumətin iqtisadi siyasəti Avropa və Yaxın Şərqlə mövcud olan əlaqələrindən asılıdır və AİT üçün zəruri hesab edilən meyarların əldə edilməsinə yönəldilmişdir. Adanın türklər yaşayan hissəsində yerli hökumətin iqtisadi siyasəti Türkiyə ilə əlaqələrlə bağlıdır. Yunanlar yaşayan hissədə ÜDM-un 72 faizi xidmətin, 29 faizi sənayenin, 6 faiz kənd təsərrüfatının payına düşür. Türklər yaşayan hissədə ÜDM-nun 68 faizi xidmət, 20 faizi sənaye, 12 faizi isə kənd təsərrüfatının payına düşür.
Sənayesi
Kipri vahid dövlət kimi götürdükdə onun əmək qabiliyyətli əhalisinin 2/3 hissəsi xidmət, sənaye və tikinti sahələrində çalışır. Ötən əsrin 80-ci illərindən sonra Kipr sənayesinin strukturu böyük dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Emaledici, xidmət və mədən sənaye sahələri dünya standartları səviyyəsinə qədər yüksələ bilmişdir. Buna baxmayaraq ölkədə xırda kustar tipli müəssisələr hələ çoxdur. İri müəssisələrin əksəriyyəti xarici kapitalın (əsasən yunan, türk və ingilis) əlində cəmləşib. Kiprdə ilə çox qədim zamanlardan məşğul olurlar. Ölkənin əsas sərvəti . Onun kəşf olunmuş ehtiyatı təxminən 400 min tondur. Filizin çıxarılması və ilkin emalı ilə ABŞ və Böyük Britaniya şirkətləri məşğul olurlar. Mədən sənayesinin yerli istehsal sahələri və yerli bazar ilə əlaqələri çox zəifdir. Çıxarılan faydalı qazıntının çox hissəsi ilkin emalı keçdikdən sonra dünya bazarına çıxarılır. Sənaye sahələrinin yaxşı inkişaf etməməsinin bir səbəbi də energetika bazasının zəifliyi ilə bağlıdır. Kipr yanacağı idxal edir. İdxal olunan yanacaqla ölkədə İES-lər fəaliyyət göstərir. Ərəb ölkələrindən gətirilən neftin hesabına Larnaka şəhərində neft emalı zavodu inşa olunub. Kiprdə elektirik enerjisi istehsalı 5 mlrd kv/saat-dan çox deyil. Bütün ölkədə yeyinti, toxuculuq, mebel, metal emal edən müəssisələrə rast gəlmək olar. Xidmət sahəsində turizm və əcnəbi gələnlərin qeydiyyatı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ölkədə gəmiqayırma sənayesi inkişaf etməsə də Kipr bayrağı altında əsasən Yunanıstana, Almaniyaya, Rusiyaya və Latviyaya məxsus irili-xırdalı 1500-ə qədər gəmi üzür.
Kənd təsərrüfatı
Kənd təsərrüfatı Kipr sənayesinin həmişə aparıcı sahələrindən olub. Əmək qabiliyyətli əhalinin təqribən 20 faizi kənd təsərrüfatı sahələri ilə məşğul olur. Suvarılan torpaqlarda 2-3 dəfə məhsul götürmək mümkündür. Əkinçilik Kipr kənd təsərrüfatının başlıca sahəsidir. Əkilən qiymətli texniki, sitrus və başqa meyvələr yüksək əmtəəlik dərəcəsi ilə seçilir və toplanan məhsulun əksər hissəsi ixrac edilir. Buna baxmayaraq kənd təsərrüfatı əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatını ödəmir. Kiprdə torpaqların 1/3-i dövlətin dini müəssisələrinin, eləcə də iri sahibkarların əlində cəmləşib. Adada böyük torpaq sahibkarı . Türk icmasının dini təşkilatına məxsus olan vəqf torpaqları o qədər də çox deyil. Adada kənd təsərrüfatı istehsalının inkişafı üçün irriqasiya vacib əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda bütün şumlanan torpaqların yalnız 15 faizi daima suvarılır. Kənd təsərrüfatı daima güclü quraqlığa məruz qalır. Kiprin su təchizatı probleminə irriqasiyaya, meliorasiyaya hər iki icma çoxlu vəsait sərf edir. Kiprdə müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkiləri yetişdirilir. Onları 2 qrupa ayırmaq olar. Birinci qrupa dənli, paxlalı, zeytun və tərəvəz bitkiləri daxildir ki, onlardan adanın əhalisi istifadə edir. İkinci qrupa sitrus, üzüm, giləmeyvələr və s. aiddir ki, onların əksər hissəsi ixrac olunur. Kipr əkinçiliyində sürətlə inkişaf edən sahələrdən sitrus meyvələrinin (portağal, mandarin, limon, qreypfrut) becərilməsidir. Ən əhəmiyyətli sitrus plantasiyaları adanın cənub hissəsində – Famaqusta dairəsində, Limasol ətrafında yerləşir. Elə bu şəhər-portlar vasitəsi ilə sitrus meyvələr ixrac olunur. Ölkədə yetişdirilən sitrus meyvələrinin təqribən 75 faizi ixrac olunur. Qalanı isə ölkə müəssisələrində konservləşdirilir və onlardan kompotlar istehsal olunur.
Kiprin digər ixracat bitkisi üzümdür. Üzüm adanın əksər hissələrində yetişdirilsə də əsas üzüm plantasiyaları adanın cənub qərb hissəsində yerləşir. Üzüm plantasiyalarının ümumi sahəsi 40 min hektardır. İstehsal olunan üzümün 1/3-i yerli müəssisələrdə emal olunur. Bir hissəsindən isə şərab istehsal olunur. Kiprin «» çaxırı çox məşhurdur. Şərabla bərabər ölkədən kişmiş və üzümün süfrə sortları da ixrac olunur. Zeytun əkinlərinə adanın hər yerində rast gəlmək olar. Zeytun kiprlilərin əsas qida rasionunun tərkib hissəsidir. Ölkə zeytun yağına olan daxili təlabatını tam ödəyir. Kipr üçün heyvandarlıq kənd təsərrüfatının mühüm sahələrindən biri olsa da əkinçiliklə müqayisədə o bir qədər geridir. Ölkə heyvandarlığında xırda buynuzlu heyvanlar yetişdirilməsi üstünlük təşkil edir çünki təbii otlaqlar və çəmənliklər azdır. Yemin çatışmaması ilə xəstəliklər də heyvandarlığa böyük zərər verir. Baytarlıq xidməti lazımı səviyyədə deyil. Ölkənin böyük təbii imkanlarına baxmayaraq balıqçılıq lazımı səviyyədə inkişaf etməmişdir. Əsas səbəbi balıq donanmasının zəif olmasıdır.
Nəqliyyat
Nəqliyyat baxımından ölkə pis təmin olunmayıb. Adanın daxili yük və sərnişin daşımalarında avtomobil nəqliyyatı əsas yeri tutur. Amma adanın 2 hissəyə parçalanması vahid nəqliyyat sistemini iflic vəziyyətə salmışdır. Xarici əlaqələrdə dəniz və hava nəqliyyatının rolu böyükdür. Nikosiyadan başqa ölkənin bütün böyük şəhərləri həm də dəniz limanlarıdır. Adada beynəlxalq və yerli əhəmiyyətli aeroportlar da fəaliyyət göstərir. Ölkənin iqtisadiyyatı üçün xarici iqtisadi əlaqələrin rolu böyükdür.
Xarici ticarəti
Adanın yunanlar yaşayan hissəsinin xarici iqtisadi əlaqələri Böyük Britaniya, Yunanıstan və Qərbi Avropanın digər dövlətləri istiqamətindədir. Kipr yunanlarının mal ixracat həcmi 1,3 mlrd. dollar həcmində idi. Bu ixracatda əsas məhsullar sitrus meyvələri, üzüm, şərab, kartof, tikiş məhsulları və ayaqqabılardır. Adanın türklər yaşayan hissəsinin ixracat həcmi 100 mln. dollardan bir qədər artıqdır. Bu bölgədən əsasən sitrus meyvələri, kartof və toxuculuq məhsulları ixrac olunur. Adanın yunanlar yaşayan hissəsində pul vahidi . Türklər yaşayan hissədə pul vahidi kimi türk lirəsindən istifadə olunur.
Maliyyə sistemi
Son illərdə Kiprdə Azad İqtisadi Zonaların yaradılmasına və offşor fəaliyyətinə xüsusi fikir verilir. Bu işlər adanın hər iki hissəsində aparılır. Bu fəaliyyət adanın yunan payı hissəsində daha fəaldır. Bu ərazi Qərbi Avropa və Rusiya investorları üçün ən məşhur zonalardan biri kimi dəyərləndirilir. Offşor qanunvericiliyi 1975-ci ildə qəbul edilmişdir. Offşor şirkətlər əsasən beynəlxalq biznes-şirkətlər (İnternational Busines Company) statusuna malikdirlər. Burada qeydiyyata alınan offşor şirkətlər 4,25 faiz miqdarında gəlir vergisi ödəyirlər. Onlarda nizamnamə kapitalı 1000 kipr funtundan az olmamalıdır. Şirkətin katibi Kiprə məxsus fiziki yaxud hüquqi şəxs olmalıdır. Ölkədə minlərlə offşor şirkəti qeydiyatdan keçmişdir. Onlardan cəmi 10 faizinin adada ofisləri vardır. Həmin ofislərdə əsasən əcnəbilər olmaqla 5 min nəfər çalışır. Ölkə ikiqat vergi tutmaqdan azad olmaq barədə 30 ölkə ilə müqavilə bağlamışdır. İnvestorlar üçün çox güzəştli sayılan müqavilələr siyahısında Rusiya da vardır. Bununla belə Kiprin mərkəzi bankı çirkli pulların yayılması ilə mübarizə çərçivəsində ölkədə Rusiya banklarının şəbəkələrinin açılmasının qarşısını almış və 10 mln dollardan çox məbləğdə köçürmələrin ödənilməsinə qərar vermişdir.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Kipr iqtisadiyyati Kipr adasinda faktiki 2 dovlet movcud oldugundan orada birbirinden o qeder de keskin ferqlenmeyen 2 icmanin iqtisadiyyatindan danismaq lazimdir Umumiyyetle Kiprde beynelxalq turizm yeyinti senayesi bank maliyye sistemi azad iqtisadi zonalar fealiyyeti yaxsi inkisaf etmisdir Daxili milli mehsulun hecmi 2004 cu il gostericilerine gore butun ada ucun 14 mlrd dollardan artiq olub Bu mehsuldan ehalinin her neferine orta hesabla 18 min dollar vesait dusur Bu reqem turkler yasayan hissede 6 min dollardan cox deyil yunanlar yasayan hissede ise iki defe coxdur Adanin yunanlar yasayan hissesinde yerli hokumetin iqtisadi siyaseti Avropa ve Yaxin Serqle movcud olan elaqelerinden asilidir ve AIT ucun zeruri hesab edilen meyarlarin elde edilmesine yoneldilmisdir Adanin turkler yasayan hissesinde yerli hokumetin iqtisadi siyaseti Turkiye ile elaqelerle baglidir Yunanlar yasayan hissede UDM un 72 faizi xidmetin 29 faizi senayenin 6 faiz kend teserrufatinin payina dusur Turkler yasayan hissede UDM nun 68 faizi xidmet 20 faizi senaye 12 faizi ise kend teserrufatinin payina dusur SenayesiKipri vahid dovlet kimi goturdukde onun emek qabiliyyetli ehalisinin 2 3 hissesi xidmet senaye ve tikinti sahelerinde calisir Oten esrin 80 ci illerinden sonra Kipr senayesinin strukturu boyuk deyisikliklere meruz qalmisdir Emaledici xidmet ve meden senaye saheleri dunya standartlari seviyyesine qeder yuksele bilmisdir Buna baxmayaraq olkede xirda kustar tipli muessiseler hele coxdur Iri muessiselerin ekseriyyeti xarici kapitalin esasen yunan turk ve ingilis elinde cemlesib Kiprde ile cox qedim zamanlardan mesgul olurlar Olkenin esas serveti Onun kesf olunmus ehtiyati texminen 400 min tondur Filizin cixarilmasi ve ilkin emali ile ABS ve Boyuk Britaniya sirketleri mesgul olurlar Meden senayesinin yerli istehsal saheleri ve yerli bazar ile elaqeleri cox zeifdir Cixarilan faydali qazintinin cox hissesi ilkin emali kecdikden sonra dunya bazarina cixarilir Senaye sahelerinin yaxsi inkisaf etmemesinin bir sebebi de energetika bazasinin zeifliyi ile baglidir Kipr yanacagi idxal edir Idxal olunan yanacaqla olkede IES ler fealiyyet gosterir Ereb olkelerinden getirilen neftin hesabina Larnaka seherinde neft emali zavodu insa olunub Kiprde elektirik enerjisi istehsali 5 mlrd kv saat dan cox deyil Butun olkede yeyinti toxuculuq mebel metal emal eden muessiselere rast gelmek olar Xidmet sahesinde turizm ve ecnebi gelenlerin qeydiyyati muhum ehemiyyet kesb edir Olkede gemiqayirma senayesi inkisaf etmese de Kipr bayragi altinda esasen Yunanistana Almaniyaya Rusiyaya ve Latviyaya mexsus irili xirdali 1500 e qeder gemi uzur Kend teserrufatiuzumlukler Kend teserrufati Kipr senayesinin hemise aparici sahelerinden olub Emek qabiliyyetli ehalinin teqriben 20 faizi kend teserrufati saheleri ile mesgul olur Suvarilan torpaqlarda 2 3 defe mehsul goturmek mumkundur Ekincilik Kipr kend teserrufatinin baslica sahesidir Ekilen qiymetli texniki sitrus ve basqa meyveler yuksek emteelik derecesi ile secilir ve toplanan mehsulun ekser hissesi ixrac edilir Buna baxmayaraq kend teserrufati ehalinin erzaq mehsullarina olan telebatini odemir Kiprde torpaqlarin 1 3 i dovletin dini muessiselerinin elece de iri sahibkarlarin elinde cemlesib Adada boyuk torpaq sahibkari Turk icmasinin dini teskilatina mexsus olan veqf torpaqlari o qeder de cox deyil Adada kend teserrufati istehsalinin inkisafi ucun irriqasiya vacib ehemiyyet kesb edir Hazirda butun sumlanan torpaqlarin yalniz 15 faizi daima suvarilir Kend teserrufati daima guclu quraqliga meruz qalir Kiprin su techizati problemine irriqasiyaya meliorasiyaya her iki icma coxlu vesait serf edir Kiprde muxtelif kend teserrufati bitkileri yetisdirilir Onlari 2 qrupa ayirmaq olar Birinci qrupa denli paxlali zeytun ve terevez bitkileri daxildir ki onlardan adanin ehalisi istifade edir Ikinci qrupa sitrus uzum gilemeyveler ve s aiddir ki onlarin ekser hissesi ixrac olunur Kipr ekinciliyinde suretle inkisaf eden sahelerden sitrus meyvelerinin portagal mandarin limon qreypfrut becerilmesidir En ehemiyyetli sitrus plantasiyalari adanin cenub hissesinde Famaqusta dairesinde Limasol etrafinda yerlesir Ele bu seher portlar vasitesi ile sitrus meyveler ixrac olunur Olkede yetisdirilen sitrus meyvelerinin teqriben 75 faizi ixrac olunur Qalani ise olke muessiselerinde konservlesdirilir ve onlardan kompotlar istehsal olunur Kiprin diger ixracat bitkisi uzumdur Uzum adanin ekser hisselerinde yetisdirilse de esas uzum plantasiyalari adanin cenub qerb hissesinde yerlesir Uzum plantasiyalarinin umumi sahesi 40 min hektardir Istehsal olunan uzumun 1 3 i yerli muessiselerde emal olunur Bir hissesinden ise serab istehsal olunur Kiprin caxiri cox meshurdur Serabla beraber olkeden kismis ve uzumun sufre sortlari da ixrac olunur Zeytun ekinlerine adanin her yerinde rast gelmek olar Zeytun kiprlilerin esas qida rasionunun terkib hissesidir Olke zeytun yagina olan daxili telabatini tam odeyir Kipr ucun heyvandarliq kend teserrufatinin muhum sahelerinden biri olsa da ekincilikle muqayisede o bir qeder geridir Olke heyvandarliginda xirda buynuzlu heyvanlar yetisdirilmesi ustunluk teskil edir cunki tebii otlaqlar ve cemenlikler azdir Yemin catismamasi ile xestelikler de heyvandarliga boyuk zerer verir Baytarliq xidmeti lazimi seviyyede deyil Olkenin boyuk tebii imkanlarina baxmayaraq baliqciliq lazimi seviyyede inkisaf etmemisdir Esas sebebi baliq donanmasinin zeif olmasidir NeqliyyatLimassol portu Kiprde en boyuk portdur Neqliyyat baximindan olke pis temin olunmayib Adanin daxili yuk ve sernisin dasimalarinda avtomobil neqliyyati esas yeri tutur Amma adanin 2 hisseye parcalanmasi vahid neqliyyat sistemini iflic veziyyete salmisdir Xarici elaqelerde deniz ve hava neqliyyatinin rolu boyukdur Nikosiyadan basqa olkenin butun boyuk seherleri hem de deniz limanlaridir Adada beynelxalq ve yerli ehemiyyetli aeroportlar da fealiyyet gosterir Olkenin iqtisadiyyati ucun xarici iqtisadi elaqelerin rolu boyukdur Xarici ticaretiAdanin yunanlar yasayan hissesinin xarici iqtisadi elaqeleri Boyuk Britaniya Yunanistan ve Qerbi Avropanin diger dovletleri istiqametindedir Kipr yunanlarinin mal ixracat hecmi 1 3 mlrd dollar hecminde idi Bu ixracatda esas mehsullar sitrus meyveleri uzum serab kartof tikis mehsullari ve ayaqqabilardir Adanin turkler yasayan hissesinin ixracat hecmi 100 mln dollardan bir qeder artiqdir Bu bolgeden esasen sitrus meyveleri kartof ve toxuculuq mehsullari ixrac olunur Adanin yunanlar yasayan hissesinde pul vahidi Turkler yasayan hissede pul vahidi kimi turk liresinden istifade olunur Maliyye sistemiSon illerde Kiprde Azad Iqtisadi Zonalarin yaradilmasina ve offsor fealiyyetine xususi fikir verilir Bu isler adanin her iki hissesinde aparilir Bu fealiyyet adanin yunan payi hissesinde daha fealdir Bu erazi Qerbi Avropa ve Rusiya investorlari ucun en meshur zonalardan biri kimi deyerlendirilir Offsor qanunvericiliyi 1975 ci ilde qebul edilmisdir Offsor sirketler esasen beynelxalq biznes sirketler International Busines Company statusuna malikdirler Burada qeydiyyata alinan offsor sirketler 4 25 faiz miqdarinda gelir vergisi odeyirler Onlarda nizamname kapitali 1000 kipr funtundan az olmamalidir Sirketin katibi Kipre mexsus fiziki yaxud huquqi sexs olmalidir Olkede minlerle offsor sirketi qeydiyatdan kecmisdir Onlardan cemi 10 faizinin adada ofisleri vardir Hemin ofislerde esasen ecnebiler olmaqla 5 min nefer calisir Olke ikiqat vergi tutmaqdan azad olmaq barede 30 olke ile muqavile baglamisdir Investorlar ucun cox guzestli sayilan muqavileler siyahisinda Rusiya da vardir Bununla bele Kiprin merkezi banki cirkli pullarin yayilmasi ile mubarize cercivesinde olkede Rusiya banklarinin sebekelerinin acilmasinin qarsisini almis ve 10 mln dollardan cox meblegde kocurmelerin odenilmesine qerar vermisdir Istinadlar