Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Karpoş üsyanı — 1689-cu ilin oktyabrında Mərkəzi Balkanlarda Osmanlı dövlətinin əleyhinə baş vermiş xristian üsyanı. Güman olunur ki, üsyanın lideri Karpoş o zamanlar Osmanlı dövlətinin tərkibinə daxil olan Makedoniyanın Voyniça kəndində Peter adı altında anadan olub. O, gənc yaşlarında Valaxiyada mədənçi olaraq işləmiş, daha sonra Rodop dağlarına gedərək Bolqarıstan ərazisindəki Dospat şəhərində məskunlaşmışdır. O, nüfuzlu oğru idi. Müqəddəs Roma İmperiyasının ordusu Balkanlarlarda üstünlük əldə etdikdən sonra Karpoş müasir Bolqarıstan və Serbiyanın sərhədində yerləşən Znepola gələrək Osmanlılar əleyhinə müqavimət hərəkatının təşkilatçısı olur.
Üsyana hazırlıq
1683-cü ildə Avstriya, Polşa, Venesiya və Rusiya (sonralar) tərəfindən yaradılan Müqəddəs İttifaq Vyana döyüşündə Osmanlı ordusunu məğlubiyyətə uğradır. Bu hadisədən sonra Osmanlı dövləti Mərkəzi Avropadan sürətlə geri çəkilmək məcburiyyətində qalır. Məğlubiyyət və xaotik vəziyyət Mərkəzi Balkanlarda, xüsusilə də Karpoş üsyanının başlandığı Skopye və Nis ərazisində Osmanlı dövlətinin nüfuzunu zəiflədir. 1689-cu ilin oktyabrında Skopye ərazisinə gələn Avstriya ordusunun komandanı general Pikkolomini yerli kəndlilər tərəfindən sevinclə qarşılanır. Elə həmin gün Pikkolomini rəhbərlik etdiyi ordunu geri çəkir və oktyabrın 26-sı şəhəri yandırır. Skopye 26 və 27 oktyabr tarixində 2 gün müddətində yanır. Yanğın nəticəsində şəhərin böyük bir hissəsi məhv olur. Bəzi mənbələrdə bu hadisə Pikkolominin ordusunun şəhəri işğal etməyə və generalın qərargahından uzaqda yerləşən şəhəri idarə etməyə imkanının olmaması ilə, digərlərində isə şəhəri yandıraraq yolxucu xəstəliklərin qarşısını almaqla əlaqələndirilir.
Üsyan
Üsyan 1689-cu ilin oktyabrında Köstəndil, Pirot və Skopye arasındakı ərazidə başlayır. Türk tarixçisi Silahdar Fındıqlı Mehmet Ağaya görə üsyanın lideri Karpoş artıq o zamanlar indiki Bolqarıstan ərazisində yerləşən Dospat ətrafında silahlı qüvvələri olan tanınmış hayduk idi. Avstriya ordusunun köməyinə ümid edən üsyançılar Osmanlı əsgərlərinin sığındığı Kriva Palankada yerləşən qalanı ələ keçirirlər. Bu qələbədən sonra, onlar Kumanovoda yeni bir qala ucaldırlar. Avstriya ordusunun üsyançılara kömək göstərməsi naməlumdur. Müasir Osmanlı xronikasına və yerli rəvayətlərə görə Karpoş “Kumanovonun Kralı” adlandırılmışdır. Bu titul ona hədiyyə olaraq kürk başlıq və tanınma nişanı göndərən Müqqəddəs Roma İmperatoru I Leopold tərəfindən verilmişdir.
Üsyanın yatırılması
Osmanlı ordusunun qarşısında duran əsas vəzifə üsyanın yatırılması və Avstriya ordusunun Osmanlı ərazisindən çıxarılması idi. Bu məqsədlə Osmanlı dövləti Krım xanı I Səlim Gərayın köməyindən istifadə edir. 1689-cu il noyabrın 14-də keçirilən döyüşə hazırlıq iclasında üsyançıların üzərinə Köstəndildən hücum etmək qərarı qəbul edilir. Ancaq bundan əvvəl Kriva Palankanın təhlükəsizliyini təmin etmək məcburiyyətində qalan Osmanlılar əvvəlcə bura hücum edirlər. Bu həmlədən xəbər tutan üsyançılar Kriva Palankadan yeni inşa etdikləri Kumanovo qalasına çəkilirlər. Üsyançılar sayca üstün olan Osmanlı və Krım tatarlarının ordusu qarşısında davam gətirə bilmirlər. Karpoş da daxil olmaqla xeyli üsyançı əsir düşür. Döyüş bitdikdən sonra, müqavimət göstərən bütün üsyançılar qətlə yetirilir. Kumanovo qalasını ələ keçirdikdən sonra, Osmanlılar Karpoş və əsir götürdükləri digər üsyançıları edam edərək Skopyeni tərk edirlər. Güman olunur ki, Karpoş Skopyedə yerləşən Daşkörpüdə öldürülüb.
Üsyandan sonra
Sağ qalan üsyançıların Osmanlı təqibindən xilas olmaq üçün Balkanları tərk etməkdən başqa yolları yox idi. Onların əksəriyyəti Sava və Dunay çaylarının şimalına çəkilir.
Xatirəsi
Karpoş Bələdiyyəsi Makedoniya Respublikasının paytaxtı Skopye şəhərinin ibarət olduğu 10 bələdiyyədən biridir.
illərində makedoniyalı partizan Xristian Todorovski Karpoş partizan adını üsyançı Karpoşun şərəfinə götürüb. Antarktidanın Cənubi Şetland adalarının Snou adası sahillərindən şimalda yerləşən Karpoş burnuna üsyançı Karpoşun adı verilib.
İstinadlar
- "Карпошовото въстание (1689 г.) проф. д-р Петър Петров (Македонски Научен Институт - София, 1994) Македонска Библиотека No 25". 2011-06-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-06.
- Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN , p. 114.
- Katardzhiev, Ivan. A History of the Macedonian People. Graham W. Reid tərəfindən tərcümə olunub. Skopje: Macedonian Review. 1979. 96.
- "Mihailo Apostolski, Istorija na makedonskiot narod, Institut za nacionalna istorija, Skopje, Macedonia, 1969 p. 279". 2020-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-06.
- . www.novamakedonija.com.mk. 19 December 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-27.
- War and Society in East Central Europe: East Central European Society and War in the Pre-Revolutionary Eighteenth Century, , , Brooklyn College Press, 1982, pp. 319-320.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Karpos usyani 1689 cu ilin oktyabrinda Merkezi Balkanlarda Osmanli dovletinin eleyhine bas vermis xristian usyani Guman olunur ki usyanin lideri Karpos o zamanlar Osmanli dovletinin terkibine daxil olan Makedoniyanin Voynica kendinde Peter adi altinda anadan olub O genc yaslarinda Valaxiyada medenci olaraq islemis daha sonra Rodop daglarina gederek Bolqaristan erazisindeki Dospat seherinde meskunlasmisdir O nufuzlu ogru idi Muqeddes Roma Imperiyasinin ordusu Balkanlarlarda ustunluk elde etdikden sonra Karpos muasir Bolqaristan ve Serbiyanin serhedinde yerlesen Znepola gelerek Osmanlilar eleyhine muqavimet herekatinin teskilatcisi olur Usyana hazirliq1683 cu ilde Avstriya Polsa Venesiya ve Rusiya sonralar terefinden yaradilan Muqeddes Ittifaq Vyana doyusunde Osmanli ordusunu meglubiyyete ugradir Bu hadiseden sonra Osmanli dovleti Merkezi Avropadan suretle geri cekilmek mecburiyyetinde qalir Meglubiyyet ve xaotik veziyyet Merkezi Balkanlarda xususile de Karpos usyaninin baslandigi Skopye ve Nis erazisinde Osmanli dovletinin nufuzunu zeifledir 1689 cu ilin oktyabrinda Skopye erazisine gelen Avstriya ordusunun komandani general Pikkolomini yerli kendliler terefinden sevincle qarsilanir Ele hemin gun Pikkolomini rehberlik etdiyi ordunu geri cekir ve oktyabrin 26 si seheri yandirir Skopye 26 ve 27 oktyabr tarixinde 2 gun muddetinde yanir Yangin neticesinde seherin boyuk bir hissesi mehv olur Bezi menbelerde bu hadise Pikkolominin ordusunun seheri isgal etmeye ve generalin qerargahindan uzaqda yerlesen seheri idare etmeye imkaninin olmamasi ile digerlerinde ise seheri yandiraraq yolxucu xesteliklerin qarsisini almaqla elaqelendirilir UsyanUsyan 1689 cu ilin oktyabrinda Kostendil Pirot ve Skopye arasindaki erazide baslayir Turk tarixcisi Silahdar Findiqli Mehmet Agaya gore usyanin lideri Karpos artiq o zamanlar indiki Bolqaristan erazisinde yerlesen Dospat etrafinda silahli quvveleri olan taninmis hayduk idi Avstriya ordusunun komeyine umid eden usyancilar Osmanli esgerlerinin sigindigi Kriva Palankada yerlesen qalani ele kecirirler Bu qelebeden sonra onlar Kumanovoda yeni bir qala ucaldirlar Avstriya ordusunun usyancilara komek gostermesi namelumdur Muasir Osmanli xronikasina ve yerli revayetlere gore Karpos Kumanovonun Krali adlandirilmisdir Bu titul ona hediyye olaraq kurk basliq ve taninma nisani gonderen Muqqeddes Roma Imperatoru I Leopold terefinden verilmisdir Usyanin yatirilmasiOsmanli ordusunun qarsisinda duran esas vezife usyanin yatirilmasi ve Avstriya ordusunun Osmanli erazisinden cixarilmasi idi Bu meqsedle Osmanli dovleti Krim xani I Selim Gerayin komeyinden istifade edir 1689 cu il noyabrin 14 de kecirilen doyuse hazirliq iclasinda usyancilarin uzerine Kostendilden hucum etmek qerari qebul edilir Ancaq bundan evvel Kriva Palankanin tehlukesizliyini temin etmek mecburiyyetinde qalan Osmanlilar evvelce bura hucum edirler Bu hemleden xeber tutan usyancilar Kriva Palankadan yeni insa etdikleri Kumanovo qalasina cekilirler Usyancilar sayca ustun olan Osmanli ve Krim tatarlarinin ordusu qarsisinda davam getire bilmirler Karpos da daxil olmaqla xeyli usyanci esir dusur Doyus bitdikden sonra muqavimet gosteren butun usyancilar qetle yetirilir Kumanovo qalasini ele kecirdikden sonra Osmanlilar Karpos ve esir goturdukleri diger usyancilari edam ederek Skopyeni terk edirler Guman olunur ki Karpos Skopyede yerlesen Daskorpude oldurulub Karposun edami ucun verilen emrUsyandan sonraSag qalan usyancilarin Osmanli teqibinden xilas olmaq ucun Balkanlari terk etmekden basqa yollari yox idi Onlarin ekseriyyeti Sava ve Dunay caylarinin simalina cekilir XatiresiKarpos Belediyyesi Makedoniya Respublikasinin paytaxti Skopye seherinin ibaret oldugu 10 belediyyeden biridir Karposun heykeli Skopye 2014 cu il illerinde makedoniyali partizan Xristian Todorovski Karpos partizan adini usyanci Karposun serefine goturub Antarktidanin Cenubi Setland adalarinin Snou adasi sahillerinden simalda yerlesen Karpos burnuna usyanci Karposun adi verilib Istinadlar Karposhovoto vstanie 1689 g prof d r Petr Petrov Makedonski Nauchen Institut Sofiya 1994 Makedonska Biblioteka No 25 2011 06 12 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 06 Historical Dictionary of the Republic of Macedonia Dimitar Bechev Scarecrow Press 2009 ISBN 0810862956 p 114 Katardzhiev Ivan A History of the Macedonian People Graham W Reid terefinden tercume olunub Skopje Macedonian Review 1979 96 Mihailo Apostolski Istorija na makedonskiot narod Institut za nacionalna istorija Skopje Macedonia 1969 p 279 2020 10 26 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 06 www novamakedonija com mk 19 December 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 12 27 War and Society in East Central Europe East Central European Society and War in the Pre Revolutionary Eighteenth Century Brooklyn College Press 1982 pp 319 320