Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qalib Fridrix (alm. Friedrich der Siegreiche; 1 avqust 1425, Heydelberq – 12 dekabr 1476, Heydelberq) — Vittelsbax sülaləsindən 1451–1476-cı illərdə hökm sürmüş Pfals kürfürstü.
| I Fridrix | |
|---|---|
| alm. Friedrich I. von der Pfalz | |
 | |
| 1451 – 12 dekabr 1476 | |
| Əvvəlki | IV Lüdviq |
| Sonrakı | Filipp |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 avqust 1425 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 12 dekabr 1476 (51 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | III Lüdviq |
| Ailəsi | Vittelsbax sülaləsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Gəncliyi
1425-ci ildə doğulub. Fridrixin valideynləri kürfürst III Lüdviq və Savoyyalı Matilda idi. Frederik şahzadə üçün ənənəvi olan qılıncoynatma, ovçuluq, atçılıq kimi cəngavər bacarıqları, eləcə də yeddi humanitar elm üzrə təhsil almışdı, lakin o dövrdə yeni formalaşan dialektika və ritorika haqqında çox da məlumata sahib deyildi. O, müəllimi Ernst Landşad von Ştaynaxdan ilahiyyat öyrənmişdi.
Hakimiyyəti
Qardaşı IV Lüdviqin ölümündən sonra Fridrix 1449-cu ildən 1451-ci ilə qədər bir yaşlı qardaşı oğlu Filippin qəyyumu kimi hakimiyyətdə oldu, 1451-ci ildə onu övladlığa götürdü, özü də öncəki həyat yoldaşını boşadı və özünü kürfürst elan etdi. İmperator isə reaksiya olaraq onun kürfürstlüyünü tanımadı. Tezliklə onun hakimiyyətinə müqavimət göstərən Yuxarı Pfalsdakı Amberq üsyanı baş verdi. Bu üsyan 1454-cü ildə Fridrix tərəfindən yatırıldı. Problemlərinə baxmayaraq müttəfiqlik siyasəti və hərbi münaqişələr vasitəsilə ərazisini genişləndirə bildi. Onun ən mühüm müttəfiqləri Bavariya-Landsxut hersoqu və Bavariya-Münhen hersoqu IV Albert idi.
Xarici siyasəti
1459-cu ildə Mayns arxiyepiskopu Ditrix Şenk fon Erbaxın ölümündən sonra onun varisliyi ilə bağlı mübahisələr yarandı. Əsas namizədlər və idi. Əvvəlcə bölünmüş düşərgələr arasında vasitəçilik etməyə çalışan Baden-Baden markqrafı , daha sonra qardaşı Metz yepiskopu Georqun tərəfini tutduqda, bu münaqişə və ilə nəticələndi. Devrilmiş arxiyepiskop Diterin tərəfində olan I Fridrix 1462-ci ildə Sekenhaym döyüşündə rəqibləri Metz yepiskopu Georqu, qardaşı markqraf Karlı və həmçinin Vürtemberqli qraf ələ keçirərək onlara qalib gəldi. Onlar çeşidli ödənişlər və ərazi güzəştləri ilə əsirlikdən qurtula bildilər.
1463-cü ildə Fridrixin qardaşı Ruprextin Köln arxiyepiskopu olması və 1465-ci ildə Burqundiyalı Cəsur Karl ilə ittifaq Fridrixin gücünü daha da artırdı. Bu ittifaq kürfürstün ən güclü düşmənləri olan imperator III Fridrix, Brandenburqlu kürfürst və Pfals-Çvaybrükgen hakimi qarşı yönəlmişdi. 1469–71-ci illərdə Elzasdakı Vissenburq monastırının reformasiya sayəsində abbatı Yakob fon Brukun qovulması səbəbindən o, yenidən imperatorla münaqişəyə başladı. IX Lüdviq tərəfindən bir neçə vasitəçilik cəhdiuğursuz oldu. 1474-cü ildə III Fridrix ona imperiya qadağası tətbiq etsə də, bunun heç bir təsiri olmadı.
İntibah dövrü
Fridrix qalib öz sarayında o vaxtlar Almaniyada yayılan İntibah humanizmi ilə sıx bağlı olan bir sıra şəxsiyyətləri bir araya topladı. İntibah dövrünün əsas konsepsiyaları, məsələn, şöhrət ideyası, özünü hökmdar kimi təbliğ etmək məqsədilə tarixşünaslığın maliyyələşdirilməsi və öz universitetində humanitar təhsilin təbliği onun sayəsində baş vermişdir. Humanistl'r Peter Luder (1456-cı ildən), Matias fon Kemnat (1460-cı ildən), Peter Anton fon Klapis (1465-ci ildən), müğənni, şair və həkim İohann Ştaynvert fon Soest (1472-ci ildən), həkim və herbalist İohann Vonnek fon Kaub (1476-cı ildən) kimi mühüm erkən humanistlər və alimlər Heydelberq Universitetinin mühitində çalışmışlar. Fridrixin sarayında həm İtaliyadan, həm də Burqundiya hersoqlarının sarayından müvafiq modellər və yeni ideyalar götürüldü və Pfalsa tətbiq edildi.
Ailəsi
Fridrix 1427-ci ildə uşaq ikən Bavariya-Landsxut hersoqu bacısı Elizabet ilə nişanlanmışdı. Ancaq nişan tezliklə pozuldu; 1445-ci ildə Elizabet ilə evləndi. Fridrix 1451-ci ildə yetkinlik yaşına çatmayan qardaşı oğlu Filippi övladlığa götürəndə və onun yerini ələ keçirəndə, öz övladları Filipplə mübarizə etməsin deyə subaylıq andı içməli oldu.
Lakin 1459-cu ildə Fridrix və saray müğənnisi Auqsburqlu arasında başlayan sevgi münasibətindən iki oğul dünyaya gəldi, onlar bir başqa yeni müqavilə ilə qanuni xəttin məhv olması halı istisna olmaqla atalarının miras hüququndan imtina etdilər. Çoxlu sayda sənədlərdə hər iki oğul qanuni olaraq tanınır, lakin valideynlər arasında nikahın tarixi bəlli deyil; bəzi mənbələrdə 1462-ci il qeyd olunur. Evlilik yalnız 1472-ci ildə, ilk oğlu Fridrixin Şpeyer və Vormsun kafedral məktəbində din xadimi kimi işə qəbul olunmağa çalışmasından və buna görə də birmənalı olaraq ata-anasının kimlyini sübut etməli olduğu zaman ictimailəşdi. Elə həmin il də gələcək kürfürst Filipp əmisini onun xeyrinə verdiyi subaylıq vədindən azad etdi.
Müəyyən səbəblərdən isə bütün vəziyyət mümkün qədər gizli saxlanılırdı. Ərinin ölümündən sonra Klara Tott, ailə vəziyyətinin ictimaiyyətə açıqlanmaması üçün varisi Filipp tərəfindən illər boyu ev həbsində saxlanıldı. Erkən tarixçilər, əsasən, bu barədə qeyri-müəyyən danışır və çox ehtiyatlı yazırdılar, çünki onlar güclü kürfürstün gözündən düşmək istəmirdilər. Sonrakı tarixçilər bu qeyri-müəyyən düsturları öz sələflərindən götürdülər, xüsusən də zaman keçdikcə mövzu tarixi əhəmiyyətini itirdi.
Yalnız XIX əsrdə alman hüquqşünaslar İohann Lüdviq Klüber və Avqust Vilhelm Heffter bu mövzuda davamlı araşdırmalar aparmışdılar. Onların araşdırmalarına görə bu evlilikdən iki övlad doğulmuşdur:
- Fridrix (1460 – 16 oktyabr 1474) — 1472-ci ildən Şpeyer kafedralında, sonra da Vorms kafedralında kanon idi. O, atası sağ ikən öldü və atası kimi Heidelberqdəki Fransiskan kilsəsində dəfn edildi. Oradakı başdaşı kitabəsi onu kürfürstün "qanuni oğlu" adlandırırdı. Fridrixin ruhani geyimində portreti olan məzar daşı hələ 1716-cı ildə bu kilsədə idi, lakin fransızlar tərəfindən ciddi şəkildə zədələnmişdi.
- Lüdviq (1463–1523) — 24 fevral 1494-cü ildə imperator I Maksimilian tərəfindən rütbəsinə yüksəldildi. Atası kürfürst Fridrix ona verdi. Lüdviq, banisidir.
Ölümü
Kürfürst 1476-cı ildə vəfat etdi və öz xahişi ilə Haydelberqdəki Fransiskan monastırında dəfn edildi. Qəbiristanlıq Kilsəsi və monastır 1693-cü ildə məhv oldu, bundan sonra onun sümükləri 1696-cı ildə Kapuçin kilsəsində yenidən dəfn edildi. Dünyəviləşmənin bir hissəsi olaraq bu monastır da ləğv edildikdən sonra, kürfürstün qalıqları 1810-cu ildə Haydelberqdəki gətirildi. Fridrix 1451-ci il tarixli müqaviləsinə uyğun olaraq, qardaşı oğlu və övladlığa götürülmüş oğlu Filipp tərəfindən əvəz edildi.
İstinadlar
- Lundy D. R. Friedrich I Kurfürst von der Pfalz // The Peerage (ing.).
- Friedrich Schmidt (Hrsg.): Geschichte der Erziehung der Pfälzischen Wittelsbacher. Urkunden nebst geschichtlichem Überblick und Register. Berlin 1899, S. XIV.
- Henry J. Cohn: Der frührenaissancezeitliche Hof zu Heidelberg (Übersetzung von: Ders.: The early Renaissance Court in Heidelberg 1971). In: Ders.: Die Herrschaft in der Pfalz am Rhein im 15. Jahrhundert (= Abhandlungen zur Geschichte der Pfalz 16), Neustadt an der Weinstraße 2013. S. 255–284.
- Ute Obhof: Rezeptionszeugnisse des "" von Johann Wonnecke in der Martinus-Bibliothek in Mainz – ein wegweisender Druck von Peter Schöffer. In: Medizinhistorische Mitteilungen. Zeitschrift für Wissenschaftsgeschichte und Fachprosaforschung. Band 36/37, 2017/2018, S. 25–38, hier: S. 28.
- Birgit Studt: Fürstenhof und Geschichte. Legitimation durch Überlieferung. Köln, Weimar, Wien 1992.
- Zu den Familienverhältnissen und Nachkommen Kurfürst Friedrich des Siegreichen. 2023-07-23 at the Wayback Machine In: Carl von Rotteck: Das Staats-Lexikon, 1847.
- Johann Ludwig Klüber and J. Mülhens: Die eheliche Abstammung des Fürstlichen Hauses Löwenstein-Wertheim von dem Kurfürsten Friedrich dem Siegreichen von der Pfalz, und dessen Nachfolgerecht in den Stammländern des Hauses Wittelsbach, Andrea, 1837,
- "Zum Begräbnis des Kurfürstensohnes Friedrich von Bayern". 2023-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-12.
- "Website zum Franziskanerkloster Heidelberg". 2021-04-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-12.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qalib Fridrix alm Friedrich der Siegreiche 1 avqust 1425 Heydelberq 12 dekabr 1476 Heydelberq Vittelsbax sulalesinden 1451 1476 ci illerde hokm surmus Pfals kurfurstu I Fridrixalm Friedrich I von der Pfalz Pfals kurfurstu1451 12 dekabr 1476EvvelkiIV LudviqSonrakiFilippSexsi melumatlarDogum tarixi 1 avqust 1425 1425 08 01 Dogum yeri Heydelberq Pfals kurfurstluyuVefat tarixi 12 dekabr 1476 1476 12 12 51 yasinda Vefat yeri Heydelberq Pfals kurfurstluyuFealiyyeti siyasetciAtasi III LudviqAilesi Vittelsbax sulalesi Vikianbarda elaqeli mediafayllarGencliyi1425 ci ilde dogulub Fridrixin valideynleri kurfurst III Ludviq ve Savoyyali Matilda idi Frederik sahzade ucun enenevi olan qilincoynatma ovculuq atciliq kimi cengaver bacariqlari elece de yeddi humanitar elm uzre tehsil almisdi lakin o dovrde yeni formalasan dialektika ve ritorika haqqinda cox da melumata sahib deyildi O muellimi Ernst Landsad von Staynaxdan ilahiyyat oyrenmisdi HakimiyyetiQardasi IV Ludviqin olumunden sonra Fridrix 1449 cu ilden 1451 ci ile qeder bir yasli qardasi oglu Filippin qeyyumu kimi hakimiyyetde oldu 1451 ci ilde onu ovladliga goturdu ozu de onceki heyat yoldasini bosadi ve ozunu kurfurst elan etdi Imperator ise reaksiya olaraq onun kurfurstluyunu tanimadi Tezlikle onun hakimiyyetine muqavimet gosteren Yuxari Pfalsdaki Amberq usyani bas verdi Bu usyan 1454 cu ilde Fridrix terefinden yatirildi Problemlerine baxmayaraq muttefiqlik siyaseti ve herbi munaqiseler vasitesile erazisini genislendire bildi Onun en muhum muttefiqleri Bavariya Landsxut hersoqu ve Bavariya Munhen hersoqu IV Albert idi Xarici siyaseti 1459 cu ilde Mayns arxiyepiskopu Ditrix Senk fon Erbaxin olumunden sonra onun varisliyi ile bagli mubahiseler yarandi Esas namizedler ve idi Evvelce bolunmus dusergeler arasinda vasitecilik etmeye calisan Baden Baden markqrafi daha sonra qardasi Metz yepiskopu Georqun terefini tutduqda bu munaqise ve ile neticelendi Devrilmis arxiyepiskop Diterin terefinde olan I Fridrix 1462 ci ilde Sekenhaym doyusunde reqibleri Metz yepiskopu Georqu qardasi markqraf Karli ve hemcinin Vurtemberqli qraf ele kecirerek onlara qalib geldi Onlar cesidli odenisler ve erazi guzestleri ile esirlikden qurtula bildiler 1463 cu ilde Fridrixin qardasi Ruprextin Koln arxiyepiskopu olmasi ve 1465 ci ilde Burqundiyali Cesur Karl ile ittifaq Fridrixin gucunu daha da artirdi Bu ittifaq kurfurstun en guclu dusmenleri olan imperator III Fridrix Brandenburqlu kurfurst ve Pfals Cvaybrukgen hakimi qarsi yonelmisdi 1469 71 ci illerde Elzasdaki Vissenburq monastirinin reformasiya sayesinde abbati Yakob fon Brukun qovulmasi sebebinden o yeniden imperatorla munaqiseye basladi IX Ludviq terefinden bir nece vasitecilik cehdiugursuz oldu 1474 cu ilde III Fridrix ona imperiya qadagasi tetbiq etse de bunun hec bir tesiri olmadi Intibah dovru Fridrix qalib oz sarayinda o vaxtlar Almaniyada yayilan Intibah humanizmi ile six bagli olan bir sira sexsiyyetleri bir araya topladi Intibah dovrunun esas konsepsiyalari meselen sohret ideyasi ozunu hokmdar kimi teblig etmek meqsedile tarixsunasligin maliyyelesdirilmesi ve oz universitetinde humanitar tehsilin tebligi onun sayesinde bas vermisdir Humanistl r Peter Luder 1456 ci ilden Matias fon Kemnat 1460 ci ilden Peter Anton fon Klapis 1465 ci ilden mugenni sair ve hekim Iohann Staynvert fon Soest 1472 ci ilden hekim ve herbalist Iohann Vonnek fon Kaub 1476 ci ilden kimi muhum erken humanistler ve alimler Heydelberq Universitetinin muhitinde calismislar Fridrixin sarayinda hem Italiyadan hem de Burqundiya hersoqlarinin sarayindan muvafiq modeller ve yeni ideyalar goturuldu ve Pfalsa tetbiq edildi AilesiFridrix 1427 ci ilde usaq iken Bavariya Landsxut hersoqu bacisi Elizabet ile nisanlanmisdi Ancaq nisan tezlikle pozuldu 1445 ci ilde Elizabet ile evlendi Fridrix 1451 ci ilde yetkinlik yasina catmayan qardasi oglu Filippi ovladliga goturende ve onun yerini ele kecirende oz ovladlari Filipple mubarize etmesin deye subayliq andi icmeli oldu Lakin 1459 cu ilde Fridrix ve saray mugennisi Auqsburqlu arasinda baslayan sevgi munasibetinden iki ogul dunyaya geldi onlar bir basqa yeni muqavile ile qanuni xettin mehv olmasi hali istisna olmaqla atalarinin miras huququndan imtina etdiler Coxlu sayda senedlerde her iki ogul qanuni olaraq taninir lakin valideynler arasinda nikahin tarixi belli deyil bezi menbelerde 1462 ci il qeyd olunur Evlilik yalniz 1472 ci ilde ilk oglu Fridrixin Speyer ve Vormsun kafedral mektebinde din xadimi kimi ise qebul olunmaga calismasindan ve buna gore de birmenali olaraq ata anasinin kimlyini subut etmeli oldugu zaman ictimailesdi Ele hemin il de gelecek kurfurst Filipp emisini onun xeyrine verdiyi subayliq vedinden azad etdi Mueyyen sebeblerden ise butun veziyyet mumkun qeder gizli saxlanilirdi Erinin olumunden sonra Klara Tott aile veziyyetinin ictimaiyyete aciqlanmamasi ucun varisi Filipp terefinden iller boyu ev hebsinde saxlanildi Erken tarixciler esasen bu barede qeyri mueyyen danisir ve cox ehtiyatli yazirdilar cunki onlar guclu kurfurstun gozunden dusmek istemirdiler Sonraki tarixciler bu qeyri mueyyen dusturlari oz seleflerinden goturduler xususen de zaman kecdikce movzu tarixi ehemiyyetini itirdi Yalniz XIX esrde alman huquqsunaslar Iohann Ludviq Kluber ve Avqust Vilhelm Heffter bu movzuda davamli arasdirmalar aparmisdilar Onlarin arasdirmalarina gore bu evlilikden iki ovlad dogulmusdur Fridrix 1460 16 oktyabr 1474 1472 ci ilden Speyer kafedralinda sonra da Vorms kafedralinda kanon idi O atasi sag iken oldu ve atasi kimi Heidelberqdeki Fransiskan kilsesinde defn edildi Oradaki basdasi kitabesi onu kurfurstun qanuni oglu adlandirirdi Fridrixin ruhani geyiminde portreti olan mezar dasi hele 1716 ci ilde bu kilsede idi lakin fransizlar terefinden ciddi sekilde zedelenmisdi Ludviq 1463 1523 24 fevral 1494 cu ilde imperator I Maksimilian terefinden rutbesine yukseldildi Atasi kurfurst Fridrix ona verdi Ludviq banisidir OlumuKurfurst 1476 ci ilde vefat etdi ve oz xahisi ile Haydelberqdeki Fransiskan monastirinda defn edildi Qebiristanliq Kilsesi ve monastir 1693 cu ilde mehv oldu bundan sonra onun sumukleri 1696 ci ilde Kapucin kilsesinde yeniden defn edildi Dunyevilesmenin bir hissesi olaraq bu monastir da legv edildikden sonra kurfurstun qaliqlari 1810 cu ilde Haydelberqdeki getirildi Fridrix 1451 ci il tarixli muqavilesine uygun olaraq qardasi oglu ve ovladliga goturulmus oglu Filipp terefinden evez edildi IstinadlarLundy D R Friedrich I Kurfurst von der Pfalz The Peerage ing Friedrich Schmidt Hrsg Geschichte der Erziehung der Pfalzischen Wittelsbacher Urkunden nebst geschichtlichem Uberblick und Register Berlin 1899 S XIV Henry J Cohn Der fruhrenaissancezeitliche Hof zu Heidelberg Ubersetzung von Ders The early Renaissance Court in Heidelberg 1971 In Ders Die Herrschaft in der Pfalz am Rhein im 15 Jahrhundert Abhandlungen zur Geschichte der Pfalz 16 Neustadt an der Weinstrasse 2013 S 255 284 Ute Obhof Rezeptionszeugnisse des von Johann Wonnecke in der Martinus Bibliothek in Mainz ein wegweisender Druck von Peter Schoffer In Medizinhistorische Mitteilungen Zeitschrift fur Wissenschaftsgeschichte und Fachprosaforschung Band 36 37 2017 2018 S 25 38 hier S 28 Birgit Studt Furstenhof und Geschichte Legitimation durch Uberlieferung Koln Weimar Wien 1992 Zu den Familienverhaltnissen und Nachkommen Kurfurst Friedrich des Siegreichen 2023 07 23 at the Wayback Machine In Carl von Rotteck Das Staats Lexikon 1847 Johann Ludwig Kluber and J Mulhens Die eheliche Abstammung des Furstlichen Hauses Lowenstein Wertheim von dem Kurfursten Friedrich dem Siegreichen von der Pfalz und dessen Nachfolgerecht in den Stammlandern des Hauses Wittelsbach Andrea 1837 Zum Begrabnis des Kurfurstensohnes Friedrich von Bayern 2023 07 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 12 Website zum Franziskanerkloster Heidelberg 2021 04 16 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 12