Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hüquq ailəsi və ya hüquq sistemi — müqayisəli hüququn mərkəzi anlayışlarından biri; ümumi hüquq mənbəyi, əsas anlayışlar, hüququn strukturu və onun formalaşmasının tarixi yolu ilə birləşdirilən milli hüquq sistemlərinin geniş məcmusu.
Hüquqi ailə termini elmi dövriyyəyə alman alimi Qotfrid Leybnits tərəfindən daxil edilmişdir, o, 1667-ci ildə Nova Methodus Discendae Docendaeque Iurisprudentiae (hüquq elminin öyrənilməsi və tədrisinin yeni üsulları) əsərini latın dilində nəşr etdirmişdir. Məhz bu əsərdə Leybnits ailə-genetik yanaşmadan istifadə edərək bir sıra ölkələrin qanunlarının vahid mənbəsinin olması və inkişafın oxşarlığını vurğulayaraq unikal ailələrdə mümkün birləşməsi ideyasını irəli sürmüşdür . Bir qədər əvvəl Leybnits dil ailəsi (dillər ailəsi) terminini yaradaraq dillərlə bağlı oxşar ideyalar irəli sürmüşdür.
Hər bir hüquq sistemi unikaldır, lakin müqayisəli hüquq onların oxşar və fərqli cəhətlərini müəyyən etməklə hüquq sistemlərinin tipologiyasını yaratmağa imkan verir. Bu yolla hüquq ailəsi adlanan hüquq sistemlərinin növləri formalaşır. Meyarlar aşağldakılardır:
- hüquq mənbələrinin əlaqəsi və istifadəsi,
- presedentlərin yaradılmasında məhkəmənin rolu,
- hüquq sisteminin mənşəyi və inkişafı.
Ən məşhuru fransız alimi Rene Davidin təsnifatıdır, ona görə aşağıdakılar fərqlənir:
- Roman-german hüquq ailəsi,
- Anqlosakson hüquq ailəsi,
- dini hüquq ailəsi (müsəlman, yəhudi və s.),
- sosialist hüquq ailəsi,
- ənənəvi hüquq ailəsi ,
- bəzi digər hüquq ailələr.
Roman-german hüquq ailəsi
Roman-german hüquq sistemi kontinental Avropanın bütün ölkələrinin hüquq sistemlərini birləşdirir. Bu hüquq sistemi Roma hüququnun əsasında yaranmışdır. Hüququn əsas mənbəyi — normativ aktdır. O, hüquq normalarının sahələrə aydın bölünməsi ilə xarakterizə olunur və bütün sahələr iki alt sistemə bölünür: xüsusi hüquq və ictimai hüquq. İctimai hüquq sahəsinə inzibati hüquq, cinayət hüququ, konstitusion hüquq və beynəlxalq ictimai hüquq daxildir. Xüsusi hüquqa isə mülki hüquq, ailə hüququ, əmək hüququ və beynəlxalq xüsusi hüquq daxildir. Dövlət orqanları sistemində qanunvericilik və hüquq-mühafizə orqanları arasında aydın fərq qoyulur. Qanunvericilik funksiyaları qanunverənin inhisarını təşkil edir. Bu sistemin əksər ölkələri yazılı konstitusiyanın olması ilə xarakterizə olunur.
Roman-german hüquq sistemi çərçivəsində aşağıdakı qruplar fərqləndirilir:
- Roman hüququ qrupu (Fransa, Belçika, İspaniya, İtaliya, Kvebek, Lüksemburq, Monako, Hollandiya, Puerto Riko, Rumıniya, Filippin, Latın Amerikası ölkələri, fransızdilli Afrika ölkələri, Qərbi Asiyanın bəzi ölkələri və s. .);
- German hüququ qrupu (Almaniya, Avstriya, Azərbaycan, Braziliya, Macarıstan, Yunanıstan, İndoneziya, Qırğızıstan, Latviya, Moldova, Portuqaliya, Sloveniya, Tayland, Türkiyə, Özbəkistan, Ukrayna, Çexiya, İsveçrə, Estoniya, Cənubi Koreya, Yaponiya və s.);
- Skandinaviya hüququ qrupu (Danimarka, İslandiya, Norveç, Finlandiya, İsveç hüquq sistemləri).
Anqlosakson hüquq ailəsi
İctimai hüquq Avstraliya, Beliz, Böyük Britaniya (Şotlandiya istisna olmaqla), İrlandiya, Kanada, Yeni Zelandiya, ABŞ, Yamayka və s. milli hüquq sistemlərində üstünlük təşkil edir. Bu qanuni ailənin əcdadı İngiltərə olmuşdur. Bu hüquq sistemi stare decisis (latınca — "Qərar verilmiş şeyin üzərində dayan") prinsipinə əsaslanır və bu o deməkdir ki, məhkəmə qərar qəbul edərkən hakim qüvvə presedentə məxsus olur. Anqloamerikan hüquq sistemində hüququn əsas mənbəyi adətlərdir (məhkəmə presedenti ilə təsdiqlənir), qanunvericilik müqavilə növü kimi qəbul edilir. Beləliklə, Roman-german sistemindən fərqli olaraq, məhkəmə qərarları hüququn faktiki formalaşmasında böyük rol oynayır, Roman-german sistemi isə qanunun şərhi və tətbiqi funksiyasını məhkəmələrə buraxır.
ABŞ-də Anqlo-amerikan və Roman-german hüquq sistemlərinin prinsiplərinin qarışdırılması tendensiyası mövcuddur: birincisi aşağı səviyyədə geniş yayılmışdır, lakin yurisdiksiya səviyyəsi artdıqca qanunun kodifikasiyası tendensiyası müşahidə olunur. Kanadada xüsusi hüquq presedent hüququdur, cinayət hüququ isə kodlaşdırılmışdır.
Sosialist hüquq ailəsi
Sosialist hüquq sistemi müstəqil sistem olmayıb, Roman-german hüquq sisteminin yalnız bir qoludur. Sosialist sistemi çoxlu sayda sosial təminatların qanunvericiliklə konsolidasiyası müqabilində sosial və iqtisadi həyatın bir çox sahələrinə dövlət nəzarəti, habelə rəqabətdən virtual imtina ilə məhkəmə prosesinin sadələşdirilmiş proseduru ilə xarakterizə olunur. Eyni zamanda, demək olar ki, bütün sosialist dövlətlərində Roman-german hüquq sisteminin bütün formal xüsusiyyətləri qorunub saxlanılmışdır. Anqlo-sakson sistemi daxilində sosialist sistemə doğru inkişaf yox idi. Sosialist hüququnun ikinci dərəcəli olsa da, xarakterik olan institutlarından biri yoldaşlar məhkəməsi idi .
Dini hüquq ailəsi
Dini hüquq sistemi, hüququn əsas mənbəyinin Müqəddəs yazılar olduğu bir hüquq sistemidir. Ən məşhur nümunələr İslam hüququ (şəriət) və yəhudi hüququdur (alaha). Avropada dini hüquq orta əsrlərdə belə kök sala bilməmişdir, çünki Kilsənin nüfuzu yalnız mənəvi sfera ilə bağlı idi; cəza və mülki hüquq məsələləri yerli hökmdarların müstəsna səlahiyyətində idi.
Qarışıq hüquq ailələri
Qarışıq hüquq sistemlərinin aşağıdakı növləri var :
- Roman-german və Anqlo-amerikan hüququnun dualizmi (İsrail, Kamerun, Kipr, Malta, Tayland, Filippinin hüquq sistemləri; inzibati-ərazi vahidləri: Kvebek, Luiziana, Puerto-Riko, Şotlandiya);
- Anqlo-amerikan və dini hüququn dualizmi (şəriət qaydalarının da qüvvədə olduğu Banqladeş, Hindistan, Nigeriya, Malayziya, Myanma, Pakistan, Sudan, Tanzaniyanın hüquq sistemləri);
- Roman-german və dini hüququn dualizmi (Əlcəzair, Cibuti, Misir, İordaniya, İran, Livan, Mərakeş, Suriya, Tunis və s. hüquq sistemləri);
- Roman-german və adət hüququnun dualizmi (Kamboca, Laos, Konqo, Madaqaskar, Mali, Ruanda, Efiopiya, Cənubi Koreya və s. hüquq sistemləri) və s.
Beynəlxalq hüquq
Beynəlxalq hüquq — dövlətlər, onların yaratdığı beynəlxalq təşkilatlar və bəzi digər beynəlxalq ünsiyyət subyektləri arasında münasibətləri tənzimləyən xüsusi hüquq sistemidir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Leibniz, Gottfried Wilhelm Erscheinungsort Francofurti Erscheinungsdatum,1667". 2014-09-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-09-05.
- . Основные правовые системы современности. М. 2009.
- Азарова И.А. Смешанные правовые системы: теоретико-правовой и сравнительно-правовой анализ 2022-03-27 at the Wayback Machine — Краснодар, 2016.
- Трикоз Е.Н. Гибридные правовые системы и их место в смешанном правовом семействе — Вестник Университета. М., 2017.
Ədəbiyyat
- Правовые системы стран мира. Энциклопедический справочник. Под ред. Сухарева А. Я. Норма. 2003. http://kommentarii.org/strani_mira_eciklopediy/ Архивная копия от 30 июня 2015 на Wayback Machine
- Венгеров А.Б. Теория государства и права. — М.: Юристъ, 1996.
- Давид Р., Жоффре-Спинози К. Основные правовые системы современности = Les grands systemes de droit contemporains / Пер. с фр. В. А. Туманова. — М.: Международные отношения, 2009. — 456 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7133-1340-1.
- Саидов А.Х. Сравнительное правоведение (основные правовые системы современности) / Под ред. В.А. Туманова. — М.: Юристъ, 2003. — 448 с. — ISBN 5-7975-0334-4.
- Лафитский В.И. Сравнительное правоведение в образах права. — М.: Статут, 2010–2011. — Т. 1 и Т.2. — ISBN 978-5-8354-0653-1.
- Тихомиров Ю.А. Курс сравнительного правоведения. — М.: НОРМА, 1996. — 432 с. — ISBN 5-89123-042-9.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Huquq ailesi ve ya huquq sistemi muqayiseli huququn merkezi anlayislarindan biri umumi huquq menbeyi esas anlayislar huququn strukturu ve onun formalasmasinin tarixi yolu ile birlesdirilen milli huquq sistemlerinin genis mecmusu Dunyanin huquq sistemlerinin xeritesi Huquqi aile termini elmi dovriyyeye alman alimi Qotfrid Leybnits terefinden daxil edilmisdir o 1667 ci ilde Nova Methodus Discendae Docendaeque Iurisprudentiae huquq elminin oyrenilmesi ve tedrisinin yeni usullari eserini latin dilinde nesr etdirmisdir Mehz bu eserde Leybnits aile genetik yanasmadan istifade ederek bir sira olkelerin qanunlarinin vahid menbesinin olmasi ve inkisafin oxsarligini vurgulayaraq unikal ailelerde mumkun birlesmesi ideyasini ireli surmusdur Bir qeder evvel Leybnits dil ailesi diller ailesi terminini yaradaraq dillerle bagli oxsar ideyalar ireli surmusdur Her bir huquq sistemi unikaldir lakin muqayiseli huquq onlarin oxsar ve ferqli cehetlerini mueyyen etmekle huquq sistemlerinin tipologiyasini yaratmaga imkan verir Bu yolla huquq ailesi adlanan huquq sistemlerinin novleri formalasir Meyarlar asagldakilardir huquq menbelerinin elaqesi ve istifadesi presedentlerin yaradilmasinda mehkemenin rolu huquq sisteminin menseyi ve inkisafi En meshuru fransiz alimi Rene Davidin tesnifatidir ona gore asagidakilar ferqlenir Roman german huquq ailesi Anqlosakson huquq ailesi dini huquq ailesi muselman yehudi ve s sosialist huquq ailesi enenevi huquq ailesi bezi diger huquq aileler Roman german huquq ailesiRoman german huquq sistemi kontinental Avropanin butun olkelerinin huquq sistemlerini birlesdirir Bu huquq sistemi Roma huququnun esasinda yaranmisdir Huququn esas menbeyi normativ aktdir O huquq normalarinin sahelere aydin bolunmesi ile xarakterize olunur ve butun saheler iki alt sisteme bolunur xususi huquq ve ictimai huquq Ictimai huquq sahesine inzibati huquq cinayet huququ konstitusion huquq ve beynelxalq ictimai huquq daxildir Xususi huquqa ise mulki huquq aile huququ emek huququ ve beynelxalq xususi huquq daxildir Dovlet orqanlari sisteminde qanunvericilik ve huquq muhafize orqanlari arasinda aydin ferq qoyulur Qanunvericilik funksiyalari qanunverenin inhisarini teskil edir Bu sistemin ekser olkeleri yazili konstitusiyanin olmasi ile xarakterize olunur Roman german huquq sistemi cercivesinde asagidaki qruplar ferqlendirilir Roman huququ qrupu Fransa Belcika Ispaniya Italiya Kvebek Luksemburq Monako Hollandiya Puerto Riko Ruminiya Filippin Latin Amerikasi olkeleri fransizdilli Afrika olkeleri Qerbi Asiyanin bezi olkeleri ve s German huququ qrupu Almaniya Avstriya Azerbaycan Braziliya Macaristan Yunanistan Indoneziya Qirgizistan Latviya Moldova Portuqaliya Sloveniya Tayland Turkiye Ozbekistan Ukrayna Cexiya Isvecre Estoniya Cenubi Koreya Yaponiya ve s Skandinaviya huququ qrupu Danimarka Islandiya Norvec Finlandiya Isvec huquq sistemleri Anqlosakson huquq ailesiIctimai huquq Avstraliya Beliz Boyuk Britaniya Sotlandiya istisna olmaqla Irlandiya Kanada Yeni Zelandiya ABS Yamayka ve s milli huquq sistemlerinde ustunluk teskil edir Bu qanuni ailenin ecdadi Ingiltere olmusdur Bu huquq sistemi stare decisis latinca Qerar verilmis seyin uzerinde dayan prinsipine esaslanir ve bu o demekdir ki mehkeme qerar qebul ederken hakim quvve presedente mexsus olur Anqloamerikan huquq sisteminde huququn esas menbeyi adetlerdir mehkeme presedenti ile tesdiqlenir qanunvericilik muqavile novu kimi qebul edilir Belelikle Roman german sisteminden ferqli olaraq mehkeme qerarlari huququn faktiki formalasmasinda boyuk rol oynayir Roman german sistemi ise qanunun serhi ve tetbiqi funksiyasini mehkemelere buraxir ABS de Anqlo amerikan ve Roman german huquq sistemlerinin prinsiplerinin qarisdirilmasi tendensiyasi movcuddur birincisi asagi seviyyede genis yayilmisdir lakin yurisdiksiya seviyyesi artdiqca qanunun kodifikasiyasi tendensiyasi musahide olunur Kanadada xususi huquq presedent huququdur cinayet huququ ise kodlasdirilmisdir Sosialist huquq ailesiSosialist huquq sistemi musteqil sistem olmayib Roman german huquq sisteminin yalniz bir qoludur Sosialist sistemi coxlu sayda sosial teminatlarin qanunvericilikle konsolidasiyasi muqabilinde sosial ve iqtisadi heyatin bir cox sahelerine dovlet nezareti habele reqabetden virtual imtina ile mehkeme prosesinin sadelesdirilmis proseduru ile xarakterize olunur Eyni zamanda demek olar ki butun sosialist dovletlerinde Roman german huquq sisteminin butun formal xususiyyetleri qorunub saxlanilmisdir Anqlo sakson sistemi daxilinde sosialist sisteme dogru inkisaf yox idi Sosialist huququnun ikinci dereceli olsa da xarakterik olan institutlarindan biri yoldaslar mehkemesi idi Dini huquq ailesiDini huquq sistemi huququn esas menbeyinin Muqeddes yazilar oldugu bir huquq sistemidir En meshur numuneler Islam huququ seriet ve yehudi huququdur alaha Avropada dini huquq orta esrlerde bele kok sala bilmemisdir cunki Kilsenin nufuzu yalniz menevi sfera ile bagli idi ceza ve mulki huquq meseleleri yerli hokmdarlarin mustesna selahiyyetinde idi Qarisiq huquq aileleriQarisiq huquq sistemlerinin asagidaki novleri var Roman german ve Anqlo amerikan huququnun dualizmi Israil Kamerun Kipr Malta Tayland Filippinin huquq sistemleri inzibati erazi vahidleri Kvebek Luiziana Puerto Riko Sotlandiya Anqlo amerikan ve dini huququn dualizmi seriet qaydalarinin da quvvede oldugu Banqlades Hindistan Nigeriya Malayziya Myanma Pakistan Sudan Tanzaniyanin huquq sistemleri Roman german ve dini huququn dualizmi Elcezair Cibuti Misir Iordaniya Iran Livan Merakes Suriya Tunis ve s huquq sistemleri Roman german ve adet huququnun dualizmi Kamboca Laos Konqo Madaqaskar Mali Ruanda Efiopiya Cenubi Koreya ve s huquq sistemleri ve s Beynelxalq huquqBeynelxalq huquq dovletler onlarin yaratdigi beynelxalq teskilatlar ve bezi diger beynelxalq unsiyyet subyektleri arasinda munasibetleri tenzimleyen xususi huquq sistemidir Hemcinin baxHuquq Huquqi sistemIstinadlar Leibniz Gottfried Wilhelm Erscheinungsort Francofurti Erscheinungsdatum 1667 2014 09 08 tarixinde Istifade tarixi 2014 09 05 Osnovnye pravovye sistemy sovremennosti M 2009 Azarova I A Smeshannye pravovye sistemy teoretiko pravovoj i sravnitelno pravovoj analiz 2022 03 27 at the Wayback Machine Krasnodar 2016 Trikoz E N Gibridnye pravovye sistemy i ih mesto v smeshannom pravovom semejstve Vestnik Universiteta M 2017 EdebiyyatPravovye sistemy stran mira Enciklopedicheskij spravochnik Pod red Suhareva A Ya Norma 2003 http kommentarii org strani mira eciklopediy Arhivnaya kopiya ot 30 iyunya 2015 na Wayback Machine Vengerov A B Teoriya gosudarstva i prava M Yurist 1996 David R Zhoffre Spinozi K Osnovnye pravovye sistemy sovremennosti Les grands systemes de droit contemporains Per s fr V A Tumanova M Mezhdunarodnye otnosheniya 2009 456 s 3000 ekz ISBN 978 5 7133 1340 1 Saidov A H Sravnitelnoe pravovedenie osnovnye pravovye sistemy sovremennosti Pod red V A Tumanova M Yurist 2003 448 s ISBN 5 7975 0334 4 Lafitskij V I Sravnitelnoe pravovedenie v obrazah prava M Statut 2010 2011 T 1 i T 2 ISBN 978 5 8354 0653 1 Tihomirov Yu A Kurs sravnitelnogo pravovedeniya M NORMA 1996 432 s ISBN 5 89123 042 9