Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Hormonlar (q.yun. ὁρμάω - hərəkət edirəm, hərəkətə gəlirəm) — daxili sekresiya vəzilərinin (endokrin vəzilər) xüsusi hüceyrələrində istehsal olunan, qana daxil olan, hədəf hüceyrələrin reseptorları ilə bağlanan və maddələr mübadiləsinə və fizioloji funksiyalara tənzimləyici təsir göstərən üzvi təbiətli bioloji aktiv maddələr. Hormonlar müxtəlif orqanlarda müəyyən proseslərin humoral (qanla ötürülən) tənzimləyicisi kimi xidmət edir. "Hormon" anlayışının şərhinin daha geniş olduğu başqa təriflər də var: "bədənin hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan və bədənin digər hissələrindəki hüceyrələrə təsir edən kimyəvi maddələrin siqnalı." Bu tərif daha məqsədəuyğun görünür, çünki o, ənənəvi olaraq hormonlar kimi təsnif edilən bir çox maddələri əhatə etmir: qan dövranı sistemi olmayan heyvanların hormonları (məsələn, dəyirmi qurdların ekdizonu və s.), endokrin vəzilərdə istehsal olunmayan onurğalıların hormonları (prostaqlandinlər, eritropoetin və s.), bitki hormonları, lakin oxşar tərifə, məsələn, eikosanoidlər, steroidlər və s. kimi maddələrin sinifləri də daxildir.
Hormonlar distant təsir göstərir: qan dövranı ilə bədənin müxtəlif orqan və sistemlərinə daxil olaraq, onları sintez edən vəzidən uzaqda yerləşən orqanın fəaliyyətini tənzimləyir, halbuki hormonların çox az miqdarı belə, hormonlar orqanların fəaliyyətində əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Tarixi
Daxili sekresiya vəzilərinin və hormonlarının aktiv öyrənilməsinə 1855-ci ildə ingilis həkimi T. Addison başlamışdır. İlk dəfə Addison bürünc xəstəliyini təsvir etdi, onun simptomu dərinin spesifik rənglənməsi idi və səbəb böyrəküstü vəzilərin disfunksiyası idi.
Endokrinologiyanın digər banisi isə daxili ifrazat proseslərini və qana müəyyən maddələr ifraz edən orqanizm - orqanların müvafiq vəzilərini tədqiq edən fransız həkimi C. Bernardır.
Daha sonra digər fransız həkim Ş.Broun-Sekar bəzi xəstəliklərin inkişafını daxili sekresiya vəzilərinin funksiyasının çatışmazlığı ilə əlaqələndirən və müvafiq vəzilərin ekstraktlarının bu xəstəliklərin müalicəsində uğurla istifadə edilə biləcəyini göstərdi.
Hazırkı tədqiqat nəticələrinə görə, hormonların qeyri-kafi və ya həddindən artıq sintezi orqanizmdə metabolik proseslərin tənzimlənməsinin əsasını təşkil edən molekulyar mexanizmlərə mənfi təsir göstərir və bu, öz növbəsində, daxili sekresiya vəzilərinin demək olar ki, bütün xəstəliklərinin inkişafına kömək edir.
“Hormon” termini ayrıca olaraq ilk dəfə ingilis fizioloqları U.Beylis və E.Starlinq 1902-ci ildə istifadə edilmişdir.
Təyinatı
Hormonlar orqanizmin homeostazını saxlamaq, həmçinin bir çox funksiyaları (böyümə, inkişaf, maddələr mübadiləsi, ətraf mühit şəraitinin dəyişməsinə reaksiya) tənzimləmək üçün istifadə olunur.
Hormonların təsirləri
Müasir fikirlərə görə, hormonlar bioloji fəaliyyətlərinin bir sıra spesifik xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunur:
- hormonların təsiri olduqca aşağı konsentrasiyalarda — 10−6 ilə 10−12 M aralığında görünür;
- hormonal təsirlərin həyata keçirilməsi protein reseptorları və hüceyrədaxili ikinci messencerlər vasitəsilə həyata keçirilir,
- hormonların təsiri ya enzimatik kataliz, ya da ferment sintezinin sürətini dəyişdirməklə həyata keçirilir - baxmayaraq ki, hormonların özləri nə fermentlər, nə də koenzimlərdir;
- mərkəzi sinir sistemi hormonların fəaliyyətinə nəzarət edir və onların orqanizmə təsirinə həlledici təsir göstərir;
- hormonlar və onları istehsal edən daxili sekresiya vəziləri arasında həm birbaşa, həm də əks əlaqə var, onları ümumi bir sistemdə birləşdirirlər.
Məməlilərdə hormonlar bədənə aşağıdakı təsir göstərir:
- böyüməni stimullaşdırır və ya maneə törədir;
- əhvala təsir edir;
- apoptozu stimullaşdırır və ya qarşısını alır;
- immunitet sistemini stimullaşdırır və ya maneə törədir;
- maddələr mübadiləsini tənzimləyir;
- bədəni cütləşmə, döyüş, qaçış və digər aktiv hərəkətlərə hazırlayır;
- bədəni növbəti həyat dövrünə hazırlayır - yetkinlik, doğuş və menopauza;
- reproduktiv dövrə nəzarət edit;
- aclıq və toxluq hisslərinə səbəb olur;
- cinsi istəyə səbəb olur.
Hormonlar digər hormonların istehsalını və ifrazını da tənzimləyir. Hormonlar da orqanizmin daimi daxili mühitini (homeostaz) saxlayır.
Hormonların funksional qarşılıqlı təsirinin bəzi növləri:
- sinergizm - hormonlar eyni funksiyaya biristiqamətli təsir göstərir (qanda qlükoza səviyyəsi qlükaqon və adrenalintərəfindən artır);
- antaqonizm - hormonlar əks təsir göstərir (qlükaqon və insulin);
- permissiv hərəkət - bir hormon digər hormonların aktivliyini artırır (qlükokortikoidlər miokardın katekolaminlərə (adrenalinə) həssaslığını artırır).
Həmçinin bax
İstinadlar
 | Tibb ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Hormonlar q yun ὁrmaw hereket edirem herekete gelirem daxili sekresiya vezilerinin endokrin veziler xususi huceyrelerinde istehsal olunan qana daxil olan hedef huceyrelerin reseptorlari ile baglanan ve maddeler mubadilesine ve fizioloji funksiyalara tenzimleyici tesir gosteren uzvi tebietli bioloji aktiv maddeler Hormonlar muxtelif orqanlarda mueyyen proseslerin humoral qanla oturulen tenzimleyicisi kimi xidmet edir Hormon anlayisinin serhinin daha genis oldugu basqa terifler de var bedenin huceyreleri terefinden istehsal olunan ve bedenin diger hisselerindeki huceyrelere tesir eden kimyevi maddelerin siqnali Bu terif daha meqsedeuygun gorunur cunki o enenevi olaraq hormonlar kimi tesnif edilen bir cox maddeleri ehate etmir qan dovrani sistemi olmayan heyvanlarin hormonlari meselen deyirmi qurdlarin ekdizonu ve s endokrin vezilerde istehsal olunmayan onurgalilarin hormonlari prostaqlandinler eritropoetin ve s bitki hormonlari lakin oxsar terife meselen eikosanoidler steroidler ve s kimi maddelerin sinifleri de daxildir Hormonlar distant tesir gosterir qan dovrani ile bedenin muxtelif orqan ve sistemlerine daxil olaraq onlari sintez eden veziden uzaqda yerlesen orqanin fealiyyetini tenzimleyir halbuki hormonlarin cox az miqdari bele hormonlar orqanlarin fealiyyetinde ehemiyyetli deyisikliklere sebeb ola biler TarixiDaxili sekresiya vezilerinin ve hormonlarinin aktiv oyrenilmesine 1855 ci ilde ingilis hekimi T Addison baslamisdir Ilk defe Addison burunc xesteliyini tesvir etdi onun simptomu derinin spesifik renglenmesi idi ve sebeb boyrekustu vezilerin disfunksiyasi idi Endokrinologiyanin diger banisi ise daxili ifrazat proseslerini ve qana mueyyen maddeler ifraz eden orqanizm orqanlarin muvafiq vezilerini tedqiq eden fransiz hekimi C Bernardir Daha sonra diger fransiz hekim S Broun Sekar bezi xesteliklerin inkisafini daxili sekresiya vezilerinin funksiyasinin catismazligi ile elaqelendiren ve muvafiq vezilerin ekstraktlarinin bu xesteliklerin mualicesinde ugurla istifade edile bileceyini gosterdi Hazirki tedqiqat neticelerine gore hormonlarin qeyri kafi ve ya heddinden artiq sintezi orqanizmde metabolik proseslerin tenzimlenmesinin esasini teskil eden molekulyar mexanizmlere menfi tesir gosterir ve bu oz novbesinde daxili sekresiya vezilerinin demek olar ki butun xesteliklerinin inkisafina komek edir Hormon termini ayrica olaraq ilk defe ingilis fizioloqlari U Beylis ve E Starlinq 1902 ci ilde istifade edilmisdir TeyinatiHormonlar orqanizmin homeostazini saxlamaq hemcinin bir cox funksiyalari boyume inkisaf maddeler mubadilesi etraf muhit seraitinin deyismesine reaksiya tenzimlemek ucun istifade olunur Hormonlarin tesirleri Muasir fikirlere gore hormonlar bioloji fealiyyetlerinin bir sira spesifik xususiyyetleri ile xarakterize olunur hormonlarin tesiri olduqca asagi konsentrasiyalarda 10 6 ile 10 12 M araliginda gorunur hormonal tesirlerin heyata kecirilmesi protein reseptorlari ve huceyredaxili ikinci messencerler vasitesile heyata kecirilir hormonlarin tesiri ya enzimatik kataliz ya da ferment sintezinin suretini deyisdirmekle heyata kecirilir baxmayaraq ki hormonlarin ozleri ne fermentler ne de koenzimlerdir merkezi sinir sistemi hormonlarin fealiyyetine nezaret edir ve onlarin orqanizme tesirine helledici tesir gosterir hormonlar ve onlari istehsal eden daxili sekresiya vezileri arasinda hem birbasa hem de eks elaqe var onlari umumi bir sistemde birlesdirirler Memelilerde hormonlar bedene asagidaki tesir gosterir boyumeni stimullasdirir ve ya manee toredir ehvala tesir edir apoptozu stimullasdirir ve ya qarsisini alir immunitet sistemini stimullasdirir ve ya manee toredir maddeler mubadilesini tenzimleyir bedeni cutlesme doyus qacis ve diger aktiv hereketlere hazirlayir bedeni novbeti heyat dovrune hazirlayir yetkinlik dogus ve menopauza reproduktiv dovre nezaret edit acliq ve toxluq hisslerine sebeb olur cinsi isteye sebeb olur Hormonlar diger hormonlarin istehsalini ve ifrazini da tenzimleyir Hormonlar da orqanizmin daimi daxili muhitini homeostaz saxlayir Hormonlarin funksional qarsiliqli tesirinin bezi novleri sinergizm hormonlar eyni funksiyaya biristiqametli tesir gosterir qanda qlukoza seviyyesi qlukaqon ve adrenalinterefinden artir antaqonizm hormonlar eks tesir gosterir qlukaqon ve insulin permissiv hereket bir hormon diger hormonlarin aktivliyini artirir qlukokortikoidler miokardin katekolaminlere adrenaline hessasligini artirir Hemcinin baxDaxili sekresiya vezileri Endokrin sistemiIstinadlar Tibb ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin