Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həmidizadə Mustafa Əfəndi (1731 – 25 noyabr 1793, Manisa) — Osmanlı alimi və şeyxülislamı.
| Həmidizadə Mustafa Əfəndi | |
|---|---|
| 17 oktyabr 1789 – 13 mart 1791 | |
| Əvvəlki | Mehmed Şərif Əfəndi |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Manisa, Osmanlı imperiyası |
| Atası | Həmidi Mehmed Əfəndi |
Həyatı
1731-ci ildə doğulmuşdur. Misir qazısı ikən vəfat edən üləmadan Həmidi Mehmed Əfəndinin oğludur. Mükəmməl təhsil aldıqdan sonra 1754-cü ildə rüyus imtahanı ilə müdərrisliyə yüksəldi və bir müddət sonra sarayda müəllim olaraq xidmət etməyə başladı. Nəqşibəndi təriqətinə mənsub olduğu üçün saraydakılara verdiyi dərslərlə yanaşı təriqət ədəb-ərkanıyla bağlı da nəsihətlər edirdi. Bu səbəblə saray xidmətçiləinin bir çoxu onun müridi oldu. Xüsusilə də, oxuduğu və yazdığı duaların övladlarına xeyri olduğuna inanan Sultan Əbdülhəmid onun mənəvi təsiri altına düşmüşdü. Sultana və ailəsinə yaxınlığı səbəbilə qısa zamanda yüksəldi və Əyyubsultan bölgəsinin qazısı təyin edildi. Vəzifədən alındıqdan sonra üləma təftişi, müdərrislərin imtahan edilməsi kimi mühüm vəzifələrdə çalışdı. 18 iyun 1786-cı ildə Məkkə qazılığına namizəd seçildi. Sədrəzəm Qoca Yusif Paşanın əlində çıxan çibanı oxuduğu dualarla sağaltmasının ardından Bayındır kəndinin gəlirləri ona hədiyyə edildi. Bu əsnada İstanbul qazılığına da namizəd seçildi. 1787-ci ildə Rusiyaya müharibə edilməsindən öncə keçirilən məşvərət məclislərinə qatıldı. 29 fevral 1788-ci ildə Anadolu qazəsgərliyinə namizəd seçildi.
1789-cu ildə III Səlimin taxta çıxmasının ardından Sultan Əbdülhəmid dönəminə aid bütün saray mənsubları vəzifədən alınsa da, Həmidizadə saraydakı tələbə və müridlərinin köməyilə öz nüfuzunu qoruyub saxladı. Bunda digər səbəb də Sultan Səlimin planlaşdırdığı islahat işləri üçün Həmidizadə kimi sözü keçərli bir şeyxülislama arxayın olması idi. Bu məqsədlə 27 aprel 1789-cu ildə onu Rumeli qazəsgərliyinə namizəd elan etdi və şeyxülislamlığa hazırladı. Bir müddət sonra yaşlı və xəstə olması səbəbilə yeniliklərə ayaq uydura bilməməsi və bunlara qarşı çıxması səbəbilə şeyxülislam Mehmed Şərif Əfəndi vəzifədən alındı və Həmidizadə 17 oktyabr 1789-cu ildə geniş səlahiyyətlərlə şeyxülislamlığa gətirildi.
Həmidizadə Mustafa Əfəndi uzun zamandır ki, nizam-intizamı pozulan üləma təşkilatında islahat işlərinə başladı. Bu məsələlərə daha çox vaxt ayırmaq məqsədilə rəsmi yazışma və fətvalarda imza yerinə möhür istifadə etməyə başladı. Öncəliklə sabiq şeyxülislamları arpalıq olaraq aldıqları əyalətlərə məcburi şəkildə göndərdi. Uzun zamandır müdərris təyin edilməyən və dərs fəaliyyəti yarım qalan Sahnı Saman mədrəsələrinə müdərrislər təyin etdi. Bursa və Ədirnə qazılarının fəaliyyəti təftiş edildi.
Həmidizadənin sərt tutumu və apardığı islahatlar üləma zümrəsi arasında ona qarşı müxalifəti gücləndirdi. Artan etirazlar Sultan Səlimin qulağına qədər gəlib çatdı. Sabiq şeyxülislamlardan İvazpaşazadə İbrahim Bəyəfəndi və keçmiş saray həkimlərindən Hafiz Xeyrullah Əfəndinin də sürgün qərarının ardından Sultan Səlim bu gedişata son qoydu. Sədarət naibinə göndərdiyi yazıyla bu sürgünlərin əsassız olduğunu və dövlət daxilində aparılan islahatlara heç bir faydasını olmadığını bildirdi.
Həmidizadə haqqında qazı, müdərris, naib və tələbələrdən gələn şikayətlərin artması nəticəsində Sultan Səlim 13 mart 1791-ci ildə onu şeyxülislamlıqdan azad etdi. Vəzifədən alındıqdan sonra Beykoz yaxınlığındakı köşkündə ev həbsində tutuldu. Vaxtilə sürgünə yolladığı Dürrizadə Mehmed Arif Əfəndinin şeyxülislamlığı əsnasında həcc ziyarəti üçün icazə istədi. Ziyarətdən döndükdən sonra isə Manisada yaşamağa məcbur edildi. 25 noyabr 1793-cü ildə Manisada vəfat etdi və orada dəfn edildi.
Mənbə
- Mehmed Emin Edîb Efendi’nin Hayatı ve Târîhi (haz. Ali Osman Çınar, doktora tezi, 1999), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, tür.yer.;
- Devhatü’l-meşâyih, s. 114–115;
- Cevdet, Târih, IV, 291–292; V, 108, 109; VI, 709–713;
- Sicill-i Osmânî, IV, 453;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 562–563;
- a.mlf., İlmiye Teşkilâtı, s. 255–257;
- Ebül‘ulâ Mardin, Huzur Dersleri (nşr. İsmet Sungurbey), İstanbul 1966, II–III, 835–836;
- Danişmend, Kronoloji2, V, 147;
- Kemal Beydilli, 1790 Osmanlı-Prusya İttifâkı: Meydana Gelişi-Tahlili-Tatbiki, İstanbul 1984, s. 40, 57, 59, 149;
- a.mlf., Büyük Friedrich ve Osmanlılar, İstanbul 1985, s. 178, 179, 181, 187.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hemidizade Mustafa Efendi 1731 25 noyabr 1793 Manisa Osmanli alimi ve seyxulislami Hemidizade Mustafa Efendi118 Osmanli seyxulislami17 oktyabr 1789 13 mart 1791EvvelkiMehmed Serif EfendiSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 1731Vefat tarixi 25 noyabr 1793Vefat yeri Manisa Osmanli imperiyasiAtasi Hemidi Mehmed EfendiHeyati1731 ci ilde dogulmusdur Misir qazisi iken vefat eden ulemadan Hemidi Mehmed Efendinin ogludur Mukemmel tehsil aldiqdan sonra 1754 cu ilde ruyus imtahani ile muderrisliye yukseldi ve bir muddet sonra sarayda muellim olaraq xidmet etmeye basladi Neqsibendi teriqetine mensub oldugu ucun saraydakilara verdiyi derslerle yanasi teriqet edeb erkaniyla bagli da nesihetler edirdi Bu sebeble saray xidmetcileinin bir coxu onun muridi oldu Xususile de oxudugu ve yazdigi dualarin ovladlarina xeyri olduguna inanan Sultan Ebdulhemid onun menevi tesiri altina dusmusdu Sultana ve ailesine yaxinligi sebebile qisa zamanda yukseldi ve Eyyubsultan bolgesinin qazisi teyin edildi Vezifeden alindiqdan sonra ulema teftisi muderrislerin imtahan edilmesi kimi muhum vezifelerde calisdi 18 iyun 1786 ci ilde Mekke qaziligina namized secildi Sedrezem Qoca Yusif Pasanin elinde cixan cibani oxudugu dualarla sagaltmasinin ardindan Bayindir kendinin gelirleri ona hediyye edildi Bu esnada Istanbul qaziligina da namized secildi 1787 ci ilde Rusiyaya muharibe edilmesinden once kecirilen mesveret meclislerine qatildi 29 fevral 1788 ci ilde Anadolu qazesgerliyine namized secildi 1789 cu ilde III Selimin taxta cixmasinin ardindan Sultan Ebdulhemid donemine aid butun saray mensublari vezifeden alinsa da Hemidizade saraydaki telebe ve muridlerinin komeyile oz nufuzunu qoruyub saxladi Bunda diger sebeb de Sultan Selimin planlasdirdigi islahat isleri ucun Hemidizade kimi sozu kecerli bir seyxulislama arxayin olmasi idi Bu meqsedle 27 aprel 1789 cu ilde onu Rumeli qazesgerliyine namized elan etdi ve seyxulislamliga hazirladi Bir muddet sonra yasli ve xeste olmasi sebebile yeniliklere ayaq uydura bilmemesi ve bunlara qarsi cixmasi sebebile seyxulislam Mehmed Serif Efendi vezifeden alindi ve Hemidizade 17 oktyabr 1789 cu ilde genis selahiyyetlerle seyxulislamliga getirildi Hemidizade Mustafa Efendi uzun zamandir ki nizam intizami pozulan ulema teskilatinda islahat islerine basladi Bu meselelere daha cox vaxt ayirmaq meqsedile resmi yazisma ve fetvalarda imza yerine mohur istifade etmeye basladi Oncelikle sabiq seyxulislamlari arpaliq olaraq aldiqlari eyaletlere mecburi sekilde gonderdi Uzun zamandir muderris teyin edilmeyen ve ders fealiyyeti yarim qalan Sahni Saman medreselerine muderrisler teyin etdi Bursa ve Edirne qazilarinin fealiyyeti teftis edildi Hemidizadenin sert tutumu ve apardigi islahatlar ulema zumresi arasinda ona qarsi muxalifeti guclendirdi Artan etirazlar Sultan Selimin qulagina qeder gelib catdi Sabiq seyxulislamlardan Ivazpasazade Ibrahim Beyefendi ve kecmis saray hekimlerinden Hafiz Xeyrullah Efendinin de surgun qerarinin ardindan Sultan Selim bu gedisata son qoydu Sedaret naibine gonderdiyi yaziyla bu surgunlerin esassiz oldugunu ve dovlet daxilinde aparilan islahatlara hec bir faydasini olmadigini bildirdi Hemidizade haqqinda qazi muderris naib ve telebelerden gelen sikayetlerin artmasi neticesinde Sultan Selim 13 mart 1791 ci ilde onu seyxulislamliqdan azad etdi Vezifeden alindiqdan sonra Beykoz yaxinligindaki koskunde ev hebsinde tutuldu Vaxtile surgune yolladigi Durrizade Mehmed Arif Efendinin seyxulislamligi esnasinda hecc ziyareti ucun icaze istedi Ziyaretden dondukden sonra ise Manisada yasamaga mecbur edildi 25 noyabr 1793 cu ilde Manisada vefat etdi ve orada defn edildi MenbeMehmed Emin Edib Efendi nin Hayati ve Tarihi haz Ali Osman Cinar doktora tezi 1999 MU Sosyal Bilimler Enstitusu tur yer Devhatu l mesayih s 114 115 Cevdet Tarih IV 291 292 V 108 109 VI 709 713 Sicill i Osmani IV 453 Ilmiyye Salnamesi s 562 563 a mlf Ilmiye Teskilati s 255 257 Ebul ula Mardin Huzur Dersleri nsr Ismet Sungurbey Istanbul 1966 II III 835 836 Danismend Kronoloji2 V 147 Kemal Beydilli 1790 Osmanli Prusya Ittifaki Meydana Gelisi Tahlili Tatbiki Istanbul 1984 s 40 57 59 149 a mlf Buyuk Friedrich ve Osmanlilar Istanbul 1985 s 178 179 181 187 Istinadlar empty citation