Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gəmiricilər (lat. Rodentia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinə aid heyvan dəstəsi.
| Gəmiricilər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Gəmiricilər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Fəsilələri
Bu dəstəyə 7 fəsilə və 18 cinsdə birləşmiş 37 növ daxildir. Fəsilələrin tərkibi aşağıdakı kimidir:
- Sciuridae (Sincabkimilər) fəsiləsinin Sciurus (Sincablar) cinsində 2 növ
- Hystricidae () fəsiləsinin Hystrix (Tirəndazlar) cinsində bir növ
- Myocastoridae (Nutriyakimilər) fəsiləsinin Myocastor (Nutriyalar) cinsində bir növ
- Gliridae (Süleysinkimilər) fəsiləsinin Glis (Süleysinlər) və Dryomys (Meşə süleysinləri) cinslərində 2 növ
- Dipodidae () fəsiləsinin Allactaga (Yer dovşanları) cinsində 2 növ
- Muridae (Siçankimilər) fəsiləsindən 4 cins: Rattus (Siçovullar) – 2 növ, Mus (Siçanlar) – 2, Apodemus (Meşə və Tarla siçanları) – 5, Micromys (Cırtdan siçanlar) – 1
- Cricetidae () fəsiləsinə daxil olan 8 cinsdən Calomyscus (Siçanabənzər siçancıqlar), Cricetulus (Boz siçancıqlar), Mesocricetus (Orta siçancıqlar), Ellobius (Korcalar), Arvicola (Su siçovulları) cinslərinin hərəsində bir növ, Meriones (Kiçik qum siçanları) – 5, Chionomys (Qar çöl siçanları) – 3, Microtus (Boz çöl siçanları) – 6 növ aiddir.
Azərbaycan rodentofaunasının əsasını Cricetidae (8 cins və 19 növ) və Muridae (4 cins və 9 növ) fəsilələri təşkil edir. Ayrı-ayrı növlərin ərazimizdə yayılması müxtəlifdir (xəritə ). Geniş yayılmış, adi saylı və çoxsaylı növlərə Mus musculus (ev siçanı), Apodemus (Sylvaemus) uralensis (kiçik meşə siçanı), A. (S.) fulvipectus (sarıqarın siçan), Cricetulus migratorius (boz siçancıq), Arvicola terrestris (su siçovulu) aiddirlər. Onlar demək olar ki, 2300–2500 m hündürlüyə qədər bütün tipik lanşaftlarda məskən salmışlar.
Arid landşaftlarda gəmiricilər əhalisinin əsasını yuxarıda qeyd olunan növlərlə yanaşı ilk növbədə Microtus socialis (ictimai çöl siçanı), Scarturus elater və Meriones (Qum siçanları) cinsindən olan iki növ təşkil edir. Sonuncular qeyribərabər yayılmışdır. Meriones libycus (qırmızıquyruq qum siçanı) Böyük Qafqazın dağətəklərində, Kür-Araz ovalığında çoxsaylıdır, M. tristrami (Kiçik Asiya qum siçanı) isə Kür-Araz düzənliyinin sağ qolunda və Talışın dağətəyi və dağüstü cöllərində yayılmışdır (Eyqelis, 1980).
Qum siçanlarının digər üç növü yuxarıda qeyd olunanlardan həm areal, həm də sayca xeyli geridə qalır. Onlar cənub arid rayonlarda məskən salmışlar. M. persicus-a (İran qum siçanı) Kiçik Qafqazın cənub-şərqi ətəklərində və Talış yaylasında rast gəlinir. M. vinogradovi (Vinoqradov qum siçanı) Araz boyunca (Naxçıvan MR-də) çoxsaylı, M. meridianus (meridian qum siçanı) isə nadir rast gəlir.
Talışın arid yaylası və Ceyrançölün qərbində Mesocricetus brandti (Kiçik Asiya siçancığı), Naxçıvanın çənub və mərkəzi hissəsində Calomyscus urartensis (kəsəyən dağ siçancığı), Talışın dağüstü çöllərində və Naxçıvanın şimalında Ellobius lutescens (dağ korcası) nadir halda yaşayır. Bu cür quraqlıq biotoplara nadir növ olan Mus abbotti () meyl edir.
Azərbaycanın bütün dağ vilayətlərində yuxarıda adları çəkilən geniş yayılmış 6 növdən başqa Glis glis (süleysin), Dryomys nitedula (meşə süleysini), Microtus arvalis (adi çöl siçanı) növləri də çoxsaylı və ya adi saylıdırlar. Chinomys nivalis (Avropa qar çöl siçanı) yalnız Talış və Kiçik Qafqazda 1200–1600 m hündürlükdə, Ch. gud (Qafqaz qar çöl siçanı) Böyük Qafqazın subalp və alp qurşaqlarında, 800–2000 m hüdudlarında isə Ch. roberti (Kiçik Asiya qar çöl siçanı) yayılmışdır. Böyük Qafqazda nadir halda Apodemus (Sylvaemus) ponticus (Qafqaz meşə siçanı), şimal-şərqi hissəsində isə A. agrarius (düzənlik və dağətəyi meşədə) (tarla siçanı) və Micromys minutus (cırtdan siçan) rast gəlinir. Lənkəran təbii vilayətinin düzənlik və dağlıq hissələrində Microtus schelkovnikovi (Şelkovnikov çöl siçanı) və Apodemus (S.) hyrcanicus (talış meşə siçanı) yayılmışdır. Microtus (Terricola) dagestanicus (dağıstan çöl siçanı) Baş Qafqaz Silsiləsinin quraqlıq sahələrində məskən salır. M. (T.) majori (Kiçik asiya kolluq siçanı) Talışdan başqa bütün dağlarda adi saylı heyvandır. M. (T.) nazarovi (Nazarov çöl siçanı) Murovdağda qeydə alınmışdır. Analoji olaraq Böyük və Kiçik Qafqazın dağ meşələrində Sciurus anomalus (İran sincabı) yayılmışdır. Son dövrdə Boyük Qafqazda və Abşeronda gətirilmə növ S. vulgaris (adi sincab) yayılmışdır.
Nəhayət, Respublikanın həm rütubətli (Lənkəran təbii vilayəti), həm də quraqlıq (mərkəzi düzənlik və dağətyi hissələr, Kiçik Qafqazın çölləri) bölgələrində nisbətən nadir sayda Hystrix leucura (Hindistan tirəndazı) yayılmışdır. Rattus rattus (qara siçovul) nadir halda Samur-Dəvəçi düzənliyində, adi halda Lənkəran düzənliyində, Kür-Araz ovalığının bataqlıqlarında, Alazan-Əyriçay və Abşeronda rast gəlinir. 30-cu illərdə gətirilmiş Myocastor coypus (qunduz və ya nutriya) bütün düzənlik rayonların dayaz sulu hövzələrini mənimsəmiş və Respublika faunasında yerini möhkəmlətmişlər.
Bütün dünyada olduğu kimi gəmiricilər yırtıcı heyvanların qidası kimi və torpaqəmələgətirmə prosesində iştirak edərək müsbət rol oynayırlar. Digər tərəfdən isə onların meşə, kənd və digər təsərrüfatlara vurduğu zərərə, təhlükəli xəstəlikləri (taun, tulyaremiya, Sibir yarası və s.) yaydıqlarına görə saylarını daima nəzarət altında saxlamaq lazım gəlir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
- Wilson D. E., Reeder D. M. Class Mammalia Linnaeus, 1758. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 56–60. , 978-1-86977-850-7
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gemiriciler lat Rodentia heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfine aid heyvan destesi GemiricilerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu EuarxontoqlireslerKlad Klad Klad Deste GemiricilerBeynelxalq elmi adiRodentia T E Bowdich 1821 Sekil axtarisiITIS 180130NCBI 9989EOL 8677FW 41370FesileleriBu desteye 7 fesile ve 18 cinsde birlesmis 37 nov daxildir Fesilelerin terkibi asagidaki kimidir Sciuridae Sincabkimiler fesilesinin Sciurus Sincablar cinsinde 2 nov Hystricidae fesilesinin Hystrix Tirendazlar cinsinde bir nov Myocastoridae Nutriyakimiler fesilesinin Myocastor Nutriyalar cinsinde bir nov Gliridae Suleysinkimiler fesilesinin Glis Suleysinler ve Dryomys Mese suleysinleri cinslerinde 2 nov Dipodidae fesilesinin Allactaga Yer dovsanlari cinsinde 2 nov Muridae Sicankimiler fesilesinden 4 cins Rattus Sicovullar 2 nov Mus Sicanlar 2 Apodemus Mese ve Tarla sicanlari 5 Micromys Cirtdan sicanlar 1 Cricetidae fesilesine daxil olan 8 cinsden Calomyscus Sicanabenzer sicanciqlar Cricetulus Boz sicanciqlar Mesocricetus Orta sicanciqlar Ellobius Korcalar Arvicola Su sicovullari cinslerinin heresinde bir nov Meriones Kicik qum sicanlari 5 Chionomys Qar col sicanlari 3 Microtus Boz col sicanlari 6 nov aiddir Azerbaycan rodentofaunasinin esasini Cricetidae 8 cins ve 19 nov ve Muridae 4 cins ve 9 nov fesileleri teskil edir Ayri ayri novlerin erazimizde yayilmasi muxtelifdir xerite Genis yayilmis adi sayli ve coxsayli novlere Mus musculus ev sicani Apodemus Sylvaemus uralensis kicik mese sicani A S fulvipectus sariqarin sican Cricetulus migratorius boz sicanciq Arvicola terrestris su sicovulu aiddirler Onlar demek olar ki 2300 2500 m hundurluye qeder butun tipik lansaftlarda mesken salmislar Arid landsaftlarda gemiriciler ehalisinin esasini yuxarida qeyd olunan novlerle yanasi ilk novbede Microtus socialis ictimai col sicani Scarturus elater ve Meriones Qum sicanlari cinsinden olan iki nov teskil edir Sonuncular qeyriberaber yayilmisdir Meriones libycus qirmiziquyruq qum sicani Boyuk Qafqazin dageteklerinde Kur Araz ovaliginda coxsaylidir M tristrami Kicik Asiya qum sicani ise Kur Araz duzenliyinin sag qolunda ve Talisin dageteyi ve dagustu collerinde yayilmisdir Eyqelis 1980 Qum sicanlarinin diger uc novu yuxarida qeyd olunanlardan hem areal hem de sayca xeyli geride qalir Onlar cenub arid rayonlarda mesken salmislar M persicus a Iran qum sicani Kicik Qafqazin cenub serqi eteklerinde ve Talis yaylasinda rast gelinir M vinogradovi Vinoqradov qum sicani Araz boyunca Naxcivan MR de coxsayli M meridianus meridian qum sicani ise nadir rast gelir Talisin arid yaylasi ve Ceyrancolun qerbinde Mesocricetus brandti Kicik Asiya sicancigi Naxcivanin cenub ve merkezi hissesinde Calomyscus urartensis keseyen dag sicancigi Talisin dagustu collerinde ve Naxcivanin simalinda Ellobius lutescens dag korcasi nadir halda yasayir Bu cur quraqliq biotoplara nadir nov olan Mus abbotti meyl edir Azerbaycanin butun dag vilayetlerinde yuxarida adlari cekilen genis yayilmis 6 novden basqa Glis glis suleysin Dryomys nitedula mese suleysini Microtus arvalis adi col sicani novleri de coxsayli ve ya adi saylidirlar Chinomys nivalis Avropa qar col sicani yalniz Talis ve Kicik Qafqazda 1200 1600 m hundurlukde Ch gud Qafqaz qar col sicani Boyuk Qafqazin subalp ve alp qursaqlarinda 800 2000 m hududlarinda ise Ch roberti Kicik Asiya qar col sicani yayilmisdir Boyuk Qafqazda nadir halda Apodemus Sylvaemus ponticus Qafqaz mese sicani simal serqi hissesinde ise A agrarius duzenlik ve dageteyi mesede tarla sicani ve Micromys minutus cirtdan sican rast gelinir Lenkeran tebii vilayetinin duzenlik ve dagliq hisselerinde Microtus schelkovnikovi Selkovnikov col sicani ve Apodemus S hyrcanicus talis mese sicani yayilmisdir Microtus Terricola dagestanicus dagistan col sicani Bas Qafqaz Silsilesinin quraqliq sahelerinde mesken salir M T majori Kicik asiya kolluq sicani Talisdan basqa butun daglarda adi sayli heyvandir M T nazarovi Nazarov col sicani Murovdagda qeyde alinmisdir Analoji olaraq Boyuk ve Kicik Qafqazin dag meselerinde Sciurus anomalus Iran sincabi yayilmisdir Son dovrde Boyuk Qafqazda ve Abseronda getirilme nov S vulgaris adi sincab yayilmisdir Nehayet Respublikanin hem rutubetli Lenkeran tebii vilayeti hem de quraqliq merkezi duzenlik ve dagetyi hisseler Kicik Qafqazin colleri bolgelerinde nisbeten nadir sayda Hystrix leucura Hindistan tirendazi yayilmisdir Rattus rattus qara sicovul nadir halda Samur Deveci duzenliyinde adi halda Lenkeran duzenliyinde Kur Araz ovaliginin bataqliqlarinda Alazan Eyricay ve Abseronda rast gelinir 30 cu illerde getirilmis Myocastor coypus qunduz ve ya nutriya butun duzenlik rayonlarin dayaz sulu hovzelerini menimsemis ve Respublika faunasinda yerini mohkemletmisler Butun dunyada oldugu kimi gemiriciler yirtici heyvanlarin qidasi kimi ve torpaqemelegetirme prosesinde istirak ederek musbet rol oynayirlar Diger terefden ise onlarin mese kend ve diger teserrufatlara vurdugu zerere tehlukeli xestelikleri taun tulyaremiya Sibir yarasi ve s yaydiqlarina gore saylarini daima nezaret altinda saxlamaq lazim gelir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Wilson D E Reeder D M Class Mammalia Linnaeus 1758 Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 56 60 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7Hemcinin bax