Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gicduvan döyüşü — Səfəvi-Şeybani müharibələri çərçivəsində Mavəraünnəhr Şeybaniləri ilə qızılbaşlar arasında 12 noyabr 1512-ci ildə Gicduvan şəhəri yaxınlığında baş vermiş döyüş.
| Gicduvan döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Şeybani müharibəsi | |||
 Səfəvilərin və Şeybanilərin döyüş səhnəsi, XVII əsr miniatürü | |||
| Tarix | 12 noyabr 1512 | ||
| Yeri | Gicduvan | ||
| Nəticəsi | Şeybanilər qalib gəldi | ||
| Ərazi dəyişikliyi |
| ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Şeybani ordusunun başında Ubaydulla xan, Səfəvi qoşunlarının komandanı Bəlx valisi Nəcmi Sani bəy olmuşdur. Döyüş şeybanilərin qələbəsi ilə yekunlaşmışdır. Səfəvi ordusu komandanı Nəcmi Sani bəy döyüşdə həlak olmuşdu.
Döyüşün gedişi
Babur Kül Mələk döyüşündə məğlub olduqdan sonra sələfi Səfəvi hökmdarı Şah İsmayılın Bəlxdə xidmət edən komandiri Biram xan Karamanlıdan kömək istədi. Biramın dəstəsinin əlavə dəstəyi ilə, özbəklər sonda Hissar ölkəsindən çəkildi. Bu qələbədən sonra və Kül Mələkdəki məğlubiyyətinə cavab olaraq Babur I Şah İsmayılın şəxsən Mavəraünnəhr (Transoksiana) özbəklərini məğlub etmək üçün istifadə edə biləcəyi əlavə bir qüvvə istəməsi üçün ziyarət etdi. Şah buna görə Xorasının idarəsini vəkili Nəcmi Sani bəyə həvalə etdi. İsmayıl, əvvəllər sahibi olduğu hökmranlıqların bərpasında Babura kömək göstərilməsi üçün təlimat verdi.
Bəlxə çatdıqda Nəcm Sanibəy şəxsən Herat valisini, Xorasan əmirlərini və Bəlx xanı Biramı da götürərək Mavəraünnəhrə getməyə qərar verdi. Səfər əsnasında Nəcm Amudəryanı keçdi və tezliklə Baburla birləşərək, 60.000 nəfərlik güclü ordu yaratdı.
Döyüş
Payızın əvvəllərində ordu sonda şəhəri ələ keçirərək Xəzarə doğru irəlilədi. Daha sonra Buxara əmiri Ubeydullah Sultan tərəfindən möhkəmləndirilmiş və qarnizonda qoyulmuş Qarşiya getdilər.
Əvvəlki yürüşlərin uğurla edilməsinə baxmayaraq Qarşını geridə qoymaq təklif edildi, lakin Nəcmi bunun Sultan Ubeydullahın məskəni olduğuna inanıb, alınmalı olduğunu bildirdi. Bu səbəbdən şəhər mühasirəyə alındı və yaşından, cinsindən və müqəddəsliyindən asılı olmayaraq özbək və ya özbək olmayan bütün sakinlər keçirildi. Bu qırğının şərtləri, özünün səlahiyyətləri altında hərəkət etdiyi deyilən bir orduda tabe rol oynadığını görən Baburu iyrəndirdi. Öz irqinin və məzhəbinin Çağatay türkü olan Nəcmdən xilas olmaq yönündə olan istəklərini yerinə yetirməsini sakinlər ürəkdən istədilər. İtkilər arasında, dövrünün ən görkəmli insanlarından biri olan şair Maulana Binayi təsadüfi qırğına düşdüyü zaman şəhərdə, Seyid və bir çox müqəddəs kişilərlə birlikdə idi. O vaxtdan bəri Nəcmi Sani bəy, heç bir işində uğur qazana bilmədi.
Özbək başçıları, Qarşidakı qırğından sonra, bir müddət dincəlmiş və qalalarında möhkəmlənmişdilər. Nəcm sonunda Buxaranı almadan səhra sərhədindəki Gicduvana hücum etməyə qərar verdi. Özbək sultanları artıq Ubeydullah sultanın komandanlığı altında toplanmağa vaxt tapdılar. Səmərqəndli Timur sultan qatıldı, Babur və Nəcmi Sani bəy onlardan əvvəl yerlərini tutduqları gecə özlərini qalaya atdılar, mühərriklərini və nərdivanlarını hücuma hazırladılar.
Səhər özbəklər öz ordusunu çəkərək şəhərin ətrafındakı evlər və bağçalar arasında görüşmək üçün irəliləyən müttəfiqlərlə birlikdə mövqe tutdular. Sınmış zəmin və evlərin qapı və divarları ilə qorunan özbəklər yaxınlaşdıqda qızılbaşların üstünə ox yağışı tökmək üçün oxçularını hər küncdə yerləşdirmişdilər. Qızılbaş qoşunlarının baş hərbi komandiri Biram xan atından yıxılaraq yaralanandan sonra ordunun sıralarında nizamsızlıq yarandı. Bir saat ərzində işğalçılar atlarından endirilərək darmadağın edildi. Babur məğlub edildi və yenidən Hissara qaçdı. Nəcmin təkəbbüründən və hərəkətlərindən məyus olan qızılbaş başçılarının ona kömək etmək üçün əllərindən gələni etmədikləri və nəticədə əsir götürüldüyü və öldürüldüyü deyilir. Döyüşdən qaçan Səfəvi başçılarının çoxu Amudəryanı Kirkidə keçərək Böyük Xorasana daxil oldular. Döyüşdən qaçan Səfəvi başçılarının çoxu Amudəryanı Kirkidə keçərək Böyük Xorasana daxil oldular.
Nəticə
Səfəvilər və Baburun məğlubiyyəti ilə nəticələnən bu döyüş, onun atasının Fərqanə imperatorluğunu bərpa etmək ümidlərini puça çıxardı. Bu, Teymurilər və Osmanlı imperiyası arasındakı ittifaqın möhkəmlənməsinə də kömək etdi.
Özbəklər indi nəinki Mavəraünnəhrdə itirdikləri ölkəni bərpa etdilər, həm də vilayətin şimal hissəsini hücum edərək Xorasana daxil ola bildilər.Şah İsmayıl, bu hadisəni eşidib geri dönməyə qərar verdi. Onun yaxınlaşmasın, özbəkləri həyəcan içində geri çəkilməyə məcbur etdi. O, döyüşdən qaçan zabitlərdən bir neçəsinin ələ keçirilməsinə, bəzilərinin komandirlərini tərk etdiyi üçün edam edilməsinə səbəb oldu. Özbəklərə və onların etiqadına bağlılıq göstərməkdə və şiələri incitməkdə günahlandırılan bəzi vilayət sakinləri onun qəzəbinə tuş gəldilər. Gicduvan döyüşü tarixin ölümcül döyüşlərindən oldu, Baburun Səfəvi müttəfiqlərinin məğlubiyyəti və özbəklərin sayca çoxluğu və gücü, ona sanki Səmərqənd və Buxara taxtına yenidən oturmaq ümidini vermiş oldu. Babur indi Fərqanəni bərpa etmək ümidi ilə səbir göstərirdi, özbəklərin Qərb torpaqlarına hücumdan çəkinsə də, səylərini getdikcə Hindistana və Şərqdəki torpaqlarına yönəltdi.
İstinadlar
- Erskine, William. A History of India Under the Two First Sovereigns of the House of Taimur, Báber and Humáyun. Longman, Brown, Green, and Longmans. 1854. 325–327.
ghazhdewan.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-07.
- Sarwar, 1939. səh. 69
- McChesney, 1991. səh. 51
- Бартольд, 1964. səh. 128
- Savory R. M. Iran under the Safawids. Cambridge: Univ. press, 1980.
- Октай Эфендиев. Азербайджанское государство Сефевидов в XVI веке. Баку, 1981, с.253
- Рустан Рахманалиев. Империя тюрков. Великая цивилизация http://admw.ru/books/Imperiya-tyurkov--Velikaya-tsivilizatsiya-/81 2014-01-03 at the Wayback Machine
- Erskine, William. A History of India Under Two First Sovereigns of the House of Taimur, Báber and Humágun (ingilis). Longman, Brown, Green, and Longmans. 1854. 2022-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-14.
- Farooqi, Naimur Rahman. Mughal-Ottoman relations: a study of political & diplomatic relations between Mughal India and the Ottoman Empire, 1556-1748 (ingilis). Idarah-i Adabiyat-i Delli. 1989. 2019-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-14.
Ədəbiyyat
- Бартольд В. В. 2 // Сочинения. Работы по отдельным проблемам истории Средней Азии. 2. М.: Наука. 1964.
- Бартольд В. В. Сочинения. Работы по источниковедению. 8. М.: Наука. 1973.
- Тревер К. В. История народов Узбекистана. От образования государства Шейбанидов до Октябрьской Революции. 2. Т.: АН УзССР. 1947.
- Хафиз-и Таныш Бухари, Шараф-нама-йи шахи (Книга шахской славы). Ч.1. Перевод Д. А. Салахетдиновой. М.,1983.
- Eskander Beg Torkman, History of Shah Abbas/Tarikh Alam Ara-Ye Abbasi, translated by Roger M.Savory, Colorado, 1978.
- Ғиждувон жанги // Ўзбекистон миллий энциклопедияси (PDF). Т.: Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 2000—2005. 27–28.
- McChesney R. D. Waqf in Central Asia: Four Hundred Years in the History of a Muslim Shrine, 1480-1889. Princeton Legacy Library. New Jersey: Princeton University Press. 1991. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gicduvan doyusu Sefevi Seybani muharibeleri cercivesinde Maveraunnehr Seybanileri ile qizilbaslar arasinda 12 noyabr 1512 ci ilde Gicduvan seheri yaxinliginda bas vermis doyus Gicduvan doyusuSefevi Seybani muharibesiSefevilerin ve Seybanilerin doyus sehnesi XVII esr miniaturuTarix 12 noyabr 1512Yeri GicduvanNeticesi Seybaniler qalib geldiErazi deyisikliyi Teymuriler Kabula cekildiler Seybaniler Maveraunnehri yeniden ele kecirdilerMunaqise terefleriSefeviler Imperiyasi Teymuriler Imperiyasi Buxara xanligi Osmanli imperiyasiKomandan lar Necmi Sani Babur Huseyn bey Samli Abdal bey Talis Bayram xan Qaramanlu Ubaydulla xan Ebul Qazi Sekin Mirze Timur Sultan Cani Bey Sultan Kucum xan Suncek SultanTereflerin quvvesi60 min 30 minItkilercox sayda cox sayda Seybani ordusunun basinda Ubaydulla xan Sefevi qosunlarinin komandani Belx valisi Necmi Sani bey olmusdur Doyus seybanilerin qelebesi ile yekunlasmisdir Sefevi ordusu komandani Necmi Sani bey doyusde helak olmusdu Doyusun gedisiBabur Kul Melek doyusunde meglub olduqdan sonra selefi Sefevi hokmdari Sah Ismayilin Belxde xidmet eden komandiri Biram xan Karamanlidan komek istedi Biramin destesinin elave desteyi ile ozbekler sonda Hissar olkesinden cekildi Bu qelebeden sonra ve Kul Melekdeki meglubiyyetine cavab olaraq Babur I Sah Ismayilin sexsen Maveraunnehr Transoksiana ozbeklerini meglub etmek ucun istifade ede bileceyi elave bir quvve istemesi ucun ziyaret etdi Sah buna gore Xorasinin idaresini vekili Necmi Sani beye hevale etdi Ismayil evveller sahibi oldugu hokmranliqlarin berpasinda Babura komek gosterilmesi ucun telimat verdi Belxe catdiqda Necm Sanibey sexsen Herat valisini Xorasan emirlerini ve Belx xani Birami da goturerek Maveraunnehre getmeye qerar verdi Sefer esnasinda Necm Amuderyani kecdi ve tezlikle Baburla birleserek 60 000 neferlik guclu ordu yaratdi DoyusPayizin evvellerinde ordu sonda seheri ele kecirerek Xezare dogru ireliledi Daha sonra Buxara emiri Ubeydullah Sultan terefinden mohkemlendirilmis ve qarnizonda qoyulmus Qarsiya getdiler Evvelki yuruslerin ugurla edilmesine baxmayaraq Qarsini geride qoymaq teklif edildi lakin Necmi bunun Sultan Ubeydullahin meskeni olduguna inanib alinmali oldugunu bildirdi Bu sebebden seher muhasireye alindi ve yasindan cinsinden ve muqeddesliyinden asili olmayaraq ozbek ve ya ozbek olmayan butun sakinler kecirildi Bu qirginin sertleri ozunun selahiyyetleri altinda hereket etdiyi deyilen bir orduda tabe rol oynadigini goren Baburu iyrendirdi Oz irqinin ve mezhebinin Cagatay turku olan Necmden xilas olmaq yonunde olan isteklerini yerine yetirmesini sakinler urekden istediler Itkiler arasinda dovrunun en gorkemli insanlarindan biri olan sair Maulana Binayi tesadufi qirgina dusduyu zaman seherde Seyid ve bir cox muqeddes kisilerle birlikde idi O vaxtdan beri Necmi Sani bey hec bir isinde ugur qazana bilmedi Ozbek bascilari Qarsidaki qirgindan sonra bir muddet dincelmis ve qalalarinda mohkemlenmisdiler Necm sonunda Buxarani almadan sehra serhedindeki Gicduvana hucum etmeye qerar verdi Ozbek sultanlari artiq Ubeydullah sultanin komandanligi altinda toplanmaga vaxt tapdilar Semerqendli Timur sultan qatildi Babur ve Necmi Sani bey onlardan evvel yerlerini tutduqlari gece ozlerini qalaya atdilar muherriklerini ve nerdivanlarini hucuma hazirladilar Seher ozbekler oz ordusunu cekerek seherin etrafindaki evler ve bagcalar arasinda gorusmek ucun irelileyen muttefiqlerle birlikde movqe tutdular Sinmis zemin ve evlerin qapi ve divarlari ile qorunan ozbekler yaxinlasdiqda qizilbaslarin ustune ox yagisi tokmek ucun oxcularini her kuncde yerlesdirmisdiler Qizilbas qosunlarinin bas herbi komandiri Biram xan atindan yixilaraq yaralanandan sonra ordunun siralarinda nizamsizliq yarandi Bir saat erzinde isgalcilar atlarindan endirilerek darmadagin edildi Babur meglub edildi ve yeniden Hissara qacdi Necmin tekebburunden ve hereketlerinden meyus olan qizilbas bascilarinin ona komek etmek ucun ellerinden geleni etmedikleri ve neticede esir goturulduyu ve oldurulduyu deyilir Doyusden qacan Sefevi bascilarinin coxu Amuderyani Kirkide kecerek Boyuk Xorasana daxil oldular Doyusden qacan Sefevi bascilarinin coxu Amuderyani Kirkide kecerek Boyuk Xorasana daxil oldular NeticeBoyuk Mogol imparatoru Babur ve Mogol ordusu namaz zamani dua ederken Sefeviler ve Baburun meglubiyyeti ile neticelenen bu doyus onun atasinin Ferqane imperatorlugunu berpa etmek umidlerini puca cixardi Bu Teymuriler ve Osmanli imperiyasi arasindaki ittifaqin mohkemlenmesine de komek etdi Ozbekler indi neinki Maveraunnehrde itirdikleri olkeni berpa etdiler hem de vilayetin simal hissesini hucum ederek Xorasana daxil ola bildiler Sah Ismayil bu hadiseni esidib geri donmeye qerar verdi Onun yaxinlasmasin ozbekleri heyecan icinde geri cekilmeye mecbur etdi O doyusden qacan zabitlerden bir necesinin ele kecirilmesine bezilerinin komandirlerini terk etdiyi ucun edam edilmesine sebeb oldu Ozbeklere ve onlarin etiqadina bagliliq gostermekde ve sieleri incitmekde gunahlandirilan bezi vilayet sakinleri onun qezebine tus geldiler Gicduvan doyusu tarixin olumcul doyuslerinden oldu Baburun Sefevi muttefiqlerinin meglubiyyeti ve ozbeklerin sayca coxlugu ve gucu ona sanki Semerqend ve Buxara taxtina yeniden oturmaq umidini vermis oldu Babur indi Ferqaneni berpa etmek umidi ile sebir gosterirdi ozbeklerin Qerb torpaqlarina hucumdan cekinse de seylerini getdikce Hindistana ve Serqdeki torpaqlarina yoneltdi IstinadlarErskine William A History of India Under the Two First Sovereigns of the House of Taimur Baber and Humayun Longman Brown Green and Longmans 1854 325 327 ghazhdewan Arxivlenmis suret 2022 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 07 Sarwar 1939 seh 69 McChesney 1991 seh 51 Bartold 1964 seh 128 Savory R M Iran under the Safawids Cambridge Univ press 1980 Oktaj Efendiev Azerbajdzhanskoe gosudarstvo Sefevidov v XVI veke Baku 1981 s 253 Rustan Rahmanaliev Imperiya tyurkov Velikaya civilizaciya http admw ru books Imperiya tyurkov Velikaya tsivilizatsiya 81 2014 01 03 at the Wayback Machine Erskine William A History of India Under Two First Sovereigns of the House of Taimur Baber and Humagun ingilis Longman Brown Green and Longmans 1854 2022 06 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 14 Farooqi Naimur Rahman Mughal Ottoman relations a study of political amp diplomatic relations between Mughal India and the Ottoman Empire 1556 1748 ingilis Idarah i Adabiyat i Delli 1989 2019 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 14 EdebiyyatBartold V V 2 Sochineniya Raboty po otdelnym problemam istorii Srednej Azii 2 M Nauka 1964 Bartold V V Sochineniya Raboty po istochnikovedeniyu 8 M Nauka 1973 Trever K V Istoriya narodov Uzbekistana Ot obrazovaniya gosudarstva Shejbanidov do Oktyabrskoj Revolyucii 2 T AN UzSSR 1947 Hafiz i Tanysh Buhari Sharaf nama ji shahi Kniga shahskoj slavy Ch 1 Perevod D A Salahetdinovoj M 1983 Eskander Beg Torkman History of Shah Abbas Tarikh Alam Ara Ye Abbasi translated by Roger M Savory Colorado 1978 Ғizhduvon zhangi Ўzbekiston millij enciklopediyasi PDF T Ўzbekiston millij enciklopediyasi 2000 2005 27 28 McChesney R D Waqf in Central Asia Four Hundred Years in the History of a Muslim Shrine 1480 1889 Princeton Legacy Library New Jersey Princeton University Press 1991 ISBN 978 1 4008 6196 5