Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Əli Fəthi Okyar (29 aprel 1880, Pirlepe – 7 may 1943, Ankara və ya İstanbul) — Türk hərbiçisi və siyasətçisi.
| Fəthi Okyar | |
|---|---|
| türk. Ali Fethi Okyar | |
 | |
Türkiyə Baş naziri[d] | |
| 22 noyabr 1924 – 3 mart 1925 | |
| Əvvəlki | İsmət İnönü |
| Sonrakı | İsmət İnönü |
Türkiyənin ədliyyə naziri[d] | |
| 26 may 1939 – 12 mart 1941 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 29 aprel 1880 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 7 may 1943(63 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri | |
| Partiya |
|
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | diplomat, siyasətçi |
| Dini | islam |
| Hərbi xidmət | |
| Döyüşlər | |
| Rütbəsi | podpolkovnik[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Cümhuriyyəti quran qabaqcıl heyət içində iştirak etmiş, Baş nazirlik və TBMM Başçılığı idarə etmişdir. Atatürkün təlimatı ilə qurulan müxalifət partiyası Sərbəst Cümhuriyyət Firqəsini idarə etmişdir. Həyatı boyunca Mustafa Kamal Atatürkün ən yaxın yoldaşlarından biri olmuşdur.
Həyatı
Gənclik illəri
1880-ci ildə Makedoniyada olan Pirlepedə doğulmuşdur. 1898-ci ildə Hərbiyə Məktəbinə daxil olur və 1900-cü ildə Piyada Leytenant rütbəsi ilə məzun olur. 1904-cü ildə Qərargah Kapitanı olaraq Selanikdə olan 3-cü Ordu əmrinə verildi. Burada İttihad və Tərəqqi Cəmiyyətinə qatılaraq, 1908 İnqilabını hazırlayan heyət içində iştirak etdi. 1908-ci ildə mayorluğa yüksəldilərək Selanik Jandarma Subay Məktəbi Komandirliyinə gətirildi.
12 yanvar 1909-cu ildə Paris Hərbi Attaşesi oldu. 3 iyul 1911-ci ildə Albaniya hərəkatında İşkodra mürəttəb Qüvvələr Qərargah heyətinə təyin edildi. 6 oktyabr 1911-ci ildə Ənvər bəy və Mustafa Kamal ilə birlikdə Trablusqarpa gələrək müdafiə qüvvələrində vəzifə aldı.
Osmanlı Məclis-i Mebusanının II Dövrü üçün 13 aprel 1912-ci ildə keçirilən seçkidə Manastır Millət vəkili oldu. Məclisin bağlanılmasından sonra orduya dönərək 17 noyabr 1912-ci ildə Çanaqqala Boğazı mürəttəb Qüvvələr Qərargah Başçılığına təyin edildi. 13 oktyabr 1913-cü ildə Sofiya Elçisi oldu. Eyni dövrdə hərbi atası olaraq Sofiyada olan Mustafa Kamalla dostluğu burada möhkəmləndi. Məclis-i Məbusani III Dövrünün son ilində o, 8 dekabr 1917-ci ildə İstanbul Millət vəkili seçilərək elçilik vəzifəsindən ayrıldı.
İttihad və Tərəqqinin məğlubiyyətindən sonra 14 oktyabr 1918-ci ildə qurulan Əhməd İzzət Paşa hökumətində Terapiya Naziri oldu. 8 noyabrda köhnə rejim irəli gələnlərindən Talat, Ənvər, Camal və Səid Halim paşaların ölkə xaricinə qaçışına Daxili İşlər naziri olaraq mane ola bilməməklə günahlandırılması Əhməd İzzət Paşa kabinetinin istefasına səbəb oldu. 1 noyabr — 21 dekabr 1918 tarixləri arasında Mustafa Kamal ilə birlikdə Minbər qəzetini çıxardı. İttihadçı gizli təşkilata mənsub olduğu iddiası ilə 10 mart 1919-cu ildə həbs olundu, 2 iyun 1919-cu ildə Maltaya sürgünə göndərildi. Malta sürgünlüğü 30 may 1921-ci ildə sərbəst buraxılmasıyla sona çatdı.
Qurtuluş Döyüşü və Respublika Dövrü
15 avqust 1921-ci ildə İstanbul millət vəkili olaraq TBMM 1-ci Dövrəyə qatıldı. 10 oktyabr 1921–4 oktyabr 1922 arasında Terapiya Vəkilliyi etdi. TBMM 2-ci dövrdə yenidən İstanbul Millət vəkili seçildi. 14 avqust 1923-cü ildən respublikanın elanına qədər İcra Vəkilləri Heyəti rəisliyi və Terapiya Vəkilliyi etdi. Fəthi bəy kabinetinin istefasına gətirib çıxaran siyasi hadisələr 29 oktyabr 1923-cü ildə bir konstitusiya dəyişikliyi ilə Respublikanın elanına səbəb oldu.
Respublikanın elanından dərhal sonra, 1 noyabr 1923-cü ildə TBMM sədri seçildi. 1 noyabr 1924-cü ildə yenə prezident seçildi. Ancaq eyni ay içində Kazım Qarabəkir və Əli Fuad Paşanın liderliyində bir qrup millət vəkilinin Tərəqqipərvər Cümhuriyyət Firqəsi adı ilə müxalif bir partiya qurmaları üzərinə 22 noyabr 1924-cü ildə İsmət Paşa yerinə Baş nazirliyə gətirildi. Bu zaman sərtliyi ilə tanınan İsmət Paşaya qarşılıq Fəthi bəyin mülayim və uzlaşmacı şəxsiyyəti rol oynadı. Ancaq üç ay sonra Şərqdə Şeyx Səid Üsyanının baş verməsi ilə uzlaşma siyasəti iflas etdi. 2 mart 1925-ci ildə hökumət istefa etdi, İsmət Paşa yenidən baş nazir oldu. Eyni gün elan edilən Takrir-i sakitlik Qanunu ilə ölkə səviyyəsində müxalifət susdurulub. Tərəqqipərvər Təriqət bağlanıldı. Fəthi bəy Paris Səfirliyinə təyin istəyərək Türkiyədən uzaqlaşdı.
9 avqust 1930-cu ildə Atatürkün təlimatı ilə səfirlikdən istefa edərək Sərbəst Cümhuriyyət Firqəsini qurdu və partiyanın ümumi başçısı oldu. Gümüşxanə Millət vəkili olaraq təkrar Məclisə girməsi təmin edildi. Sabitlik məqsədi ilə qurulan partiyanın, İzmir Mitinqindən sonra irtica tərəfdarı bir hərəkətə çevrilməyə başlaması ilə günahlandırması üzərinə, öz istəyi və Atatürkün təlimatı ilə 17 noyabr 1930-cu ildə partiyasını ləğv etdi və yenidən ölkə xaricinə getdi.
31 mart 1934-cü ildə London Səfirliyinə təyin edildi. İkinci Dünya müharibəsinin əvvəlində Türkiyə ilə Böyük Britaniya arasında reallaşan diplomatik və hərbi yaxınlaşmada əhəmiyyətli bir rol oynadı; Montrö sazişinin memarlarından biri oldu. 1937-ci ildə Trakya Manevrlərinə qatılaraq xarici heyətlərə yoldaşlıq etdi. Atatürkün ölümündən qısa bir müddət sonra, prezidenti İsmət İnönünün köhnə rəqibləri ilə barışma siyasətinə uyğun olaraq 4 yanvar 1939-cu ildə Boludan deputat təyin olundu; səfirlik vəzifəsindən ayrılaraq yurda döndü. Eyni il seçilən 8-ci Məclisə də Bolu Millət vəkili olaraq daxil oldu. 2-ci Rafiq Şəffaf Kabinetində Ədalət naziri oldu və bu vəzifəsini 12 mart 1941-ci ildə qədər davam etdirdi.
7 may 1943-cü ildə İstanbulda vəfat etdi. Məzarı Zincirlikuyu qəbiristanlığındadır.
Şəxsiyyəti
Fəthi Okyar diplomatik qabiliyyətləri və mülayim, ağıllı şəxsiyyətiylə hər dövrdə hörmət qazandı. Böyük Britaniya və Amerikadakı kimi, millətin iradəsinə söykənən demokratik, liberal və praqmatik bir siyasi görüşü müdafiə etdi.
İttihad və Tərəqqi içində əhəmiyyətli vəzifələr yerinə yetirdiyi halda partiyanın yuxarı rəhbərliyinin korrupsiya və cinnətlərindən uzaq dayandı; bunun sayəsində İttihad və Tərəqqinin süqutundan sonra da möhtərəmliyini qoruya bildi. Yaxın yoldaşı Rauf bəyin əksinə, siyasi karyerası boyunca Mustafa Kamala tərs olmamağı bacardı. Uzun müddət İsmət İnönünün başlıca rəqibi olaraq görüldüyü halda 1938-ci ildən sonra onunla barışdı və yenidən yüksək səviyyəli siyasi mövqelərə gətirildi.
- Bibliothèque nationale de France Ali Fethi Okyar // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Eli Fethi Okyar 29 aprel 1880 Pirlepe 7 may 1943 Ankara ve ya Istanbul Turk herbicisi ve siyasetcisi Fethi Okyarturk Ali Fethi OkyarTurkiye Bas naziri d 22 noyabr 1924 3 mart 1925EvvelkiIsmet InonuSonrakiIsmet InonuTurkiyenin edliyye naziri d 26 may 1939 12 mart 1941Sexsi melumatlarDogum tarixi 29 aprel 1880 1880 04 29 Dogum yeri Pirlepe Osmanli imperiyasiVefat tarixi 7 may 1943 1943 05 07 63 yasinda Vefat yeri Ankara Ankara ili Turkiye ve yaIstanbul Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Zencirliquyu qebiristanligiPartiya CHP Serbest Cumhuriyyet Firqesi 1930 1930 Tehsili Monastir Herbi Ali Mektebi d Osmanli Herbi Mektebi d Fealiyyeti diplomat siyasetciDini islamHerbi xidmetDoyusler Italiya Turkiye muharibesi Balkan muharibeleriRutbesi podpolkovnik d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Cumhuriyyeti quran qabaqcil heyet icinde istirak etmis Bas nazirlik ve TBMM Basciligi idare etmisdir Ataturkun telimati ile qurulan muxalifet partiyasi Serbest Cumhuriyyet Firqesini idare etmisdir Heyati boyunca Mustafa Kamal Ataturkun en yaxin yoldaslarindan biri olmusdur HeyatiGenclik illeri 1880 ci ilde Makedoniyada olan Pirlepede dogulmusdur 1898 ci ilde Herbiye Mektebine daxil olur ve 1900 cu ilde Piyada Leytenant rutbesi ile mezun olur 1904 cu ilde Qerargah Kapitani olaraq Selanikde olan 3 cu Ordu emrine verildi Burada Ittihad ve Tereqqi Cemiyyetine qatilaraq 1908 Inqilabini hazirlayan heyet icinde istirak etdi 1908 ci ilde mayorluga yukseldilerek Selanik Jandarma Subay Mektebi Komandirliyine getirildi 12 yanvar 1909 cu ilde Paris Herbi Attasesi oldu 3 iyul 1911 ci ilde Albaniya herekatinda Iskodra muretteb Quvveler Qerargah heyetine teyin edildi 6 oktyabr 1911 ci ilde Enver bey ve Mustafa Kamal ile birlikde Trablusqarpa gelerek mudafie quvvelerinde vezife aldi Osmanli Meclis i Mebusaninin II Dovru ucun 13 aprel 1912 ci ilde kecirilen seckide Manastir Millet vekili oldu Meclisin baglanilmasindan sonra orduya donerek 17 noyabr 1912 ci ilde Canaqqala Bogazi muretteb Quvveler Qerargah Basciligina teyin edildi 13 oktyabr 1913 cu ilde Sofiya Elcisi oldu Eyni dovrde herbi atasi olaraq Sofiyada olan Mustafa Kamalla dostlugu burada mohkemlendi Meclis i Mebusani III Dovrunun son ilinde o 8 dekabr 1917 ci ilde Istanbul Millet vekili secilerek elcilik vezifesinden ayrildi Ittihad ve Tereqqinin meglubiyyetinden sonra 14 oktyabr 1918 ci ilde qurulan Ehmed Izzet Pasa hokumetinde Terapiya Naziri oldu 8 noyabrda kohne rejim ireli gelenlerinden Talat Enver Camal ve Seid Halim pasalarin olke xaricine qacisina Daxili Isler naziri olaraq mane ola bilmemekle gunahlandirilmasi Ehmed Izzet Pasa kabinetinin istefasina sebeb oldu 1 noyabr 21 dekabr 1918 tarixleri arasinda Mustafa Kamal ile birlikde Minber qezetini cixardi Ittihadci gizli teskilata mensub oldugu iddiasi ile 10 mart 1919 cu ilde hebs olundu 2 iyun 1919 cu ilde Maltaya surgune gonderildi Malta surgunlugu 30 may 1921 ci ilde serbest buraxilmasiyla sona catdi Qurtulus Doyusu ve Respublika DovruAtaturk ve Fethi Okyar 15 avqust 1921 ci ilde Istanbul millet vekili olaraq TBMM 1 ci Dovreye qatildi 10 oktyabr 1921 4 oktyabr 1922 arasinda Terapiya Vekilliyi etdi TBMM 2 ci dovrde yeniden Istanbul Millet vekili secildi 14 avqust 1923 cu ilden respublikanin elanina qeder Icra Vekilleri Heyeti reisliyi ve Terapiya Vekilliyi etdi Fethi bey kabinetinin istefasina getirib cixaran siyasi hadiseler 29 oktyabr 1923 cu ilde bir konstitusiya deyisikliyi ile Respublikanin elanina sebeb oldu Respublikanin elanindan derhal sonra 1 noyabr 1923 cu ilde TBMM sedri secildi 1 noyabr 1924 cu ilde yene prezident secildi Ancaq eyni ay icinde Kazim Qarabekir ve Eli Fuad Pasanin liderliyinde bir qrup millet vekilinin Tereqqiperver Cumhuriyyet Firqesi adi ile muxalif bir partiya qurmalari uzerine 22 noyabr 1924 cu ilde Ismet Pasa yerine Bas nazirliye getirildi Bu zaman sertliyi ile taninan Ismet Pasaya qarsiliq Fethi beyin mulayim ve uzlasmaci sexsiyyeti rol oynadi Ancaq uc ay sonra Serqde Seyx Seid Usyaninin bas vermesi ile uzlasma siyaseti iflas etdi 2 mart 1925 ci ilde hokumet istefa etdi Ismet Pasa yeniden bas nazir oldu Eyni gun elan edilen Takrir i sakitlik Qanunu ile olke seviyyesinde muxalifet susdurulub Tereqqiperver Teriqet baglanildi Fethi bey Paris Sefirliyine teyin isteyerek Turkiyeden uzaqlasdi 9 avqust 1930 cu ilde Ataturkun telimati ile sefirlikden istefa ederek Serbest Cumhuriyyet Firqesini qurdu ve partiyanin umumi bascisi oldu Gumusxane Millet vekili olaraq tekrar Meclise girmesi temin edildi Sabitlik meqsedi ile qurulan partiyanin Izmir Mitinqinden sonra irtica terefdari bir herekete cevrilmeye baslamasi ile gunahlandirmasi uzerine oz isteyi ve Ataturkun telimati ile 17 noyabr 1930 cu ilde partiyasini legv etdi ve yeniden olke xaricine getdi 31 mart 1934 cu ilde London Sefirliyine teyin edildi Ikinci Dunya muharibesinin evvelinde Turkiye ile Boyuk Britaniya arasinda reallasan diplomatik ve herbi yaxinlasmada ehemiyyetli bir rol oynadi Montro sazisinin memarlarindan biri oldu 1937 ci ilde Trakya Manevrlerine qatilaraq xarici heyetlere yoldasliq etdi Ataturkun olumunden qisa bir muddet sonra prezidenti Ismet Inonunun kohne reqibleri ile barisma siyasetine uygun olaraq 4 yanvar 1939 cu ilde Boludan deputat teyin olundu sefirlik vezifesinden ayrilaraq yurda dondu Eyni il secilen 8 ci Meclise de Bolu Millet vekili olaraq daxil oldu 2 ci Rafiq Seffaf Kabinetinde Edalet naziri oldu ve bu vezifesini 12 mart 1941 ci ilde qeder davam etdirdi 7 may 1943 cu ilde Istanbulda vefat etdi Mezari Zincirlikuyu qebiristanligindadir SexsiyyetiFethi Okyar diplomatik qabiliyyetleri ve mulayim agilli sexsiyyetiyle her dovrde hormet qazandi Boyuk Britaniya ve Amerikadaki kimi milletin iradesine soykenen demokratik liberal ve praqmatik bir siyasi gorusu mudafie etdi Ittihad ve Tereqqi icinde ehemiyyetli vezifeler yerine yetirdiyi halda partiyanin yuxari rehberliyinin korrupsiya ve cinnetlerinden uzaq dayandi bunun sayesinde Ittihad ve Tereqqinin suqutundan sonra da mohteremliyini qoruya bildi Yaxin yoldasi Rauf beyin eksine siyasi karyerasi boyunca Mustafa Kamala ters olmamagi bacardi Uzun muddet Ismet Inonunun baslica reqibi olaraq gorulduyu halda 1938 ci ilden sonra onunla barisdi ve yeniden yuksek seviyyeli siyasi movqelere getirildi Bibliotheque nationale de France Ali Fethi Okyar BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011