Endokrin xəstəliklər

Endokrin xəstəliklər — endokrin sistemin pozulması nəticəsində baş verir. Endokrinoloji xəstəliklərlə məşğul olan tibb sahəsi endokrinologiya kimi tanınır.

Endokrin xəstəliklər
XBT-10-KM	E34.9
XBT-9-KM	259.9, 259.8
MeSH	D004700
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Xəstəliyin növləri

Ümumiyyətlə, endokrin xəstəliklərini 3 qrupa bölmək olar:

• Endokrin vəzilərinin hipofunksiyası/hiposekresiyası — hormon çatışmazlığına səbəb olur
• Endokrin vəzilərinin hiperfunksiyası/hipersekresiyası — hormon artıqlığına səbəb olur
• Endokrin vəzilərinin şişləri — xoş və ya bədxassəli.

Endokrin pozuntular çox vaxt olduqca mürəkkəbdir və endokrin sistemdə iştirak edən əks əlaqə mexanizmləri səbəbindən hiposekresiyanın və hipersekresiyanın qarışıq modelini əhatə edir. Məsələn, hipertiroidizmin əksər formaları artıq tiroid hormonu və tiroid stimullaşdırıcı hormonun aşağı səviyyədə olması ilə əlaqələndirilir.

Xəstəliklərin siyahısı

Qlükoza homeostazının pozulması

• Şəkərli diabet
  • Şəkərli diabetin 1-ci tipi
  • Şəkərli diabetin 2-ci tipi
  • Hamiləlikdə şəkərli diabet
  • Gənclərdə yetkinlər tipli şəkərli diabet
• Hipoqlikemiya
  • İdiopatik hipoqlikemiya
  • İnsulinoma
• Qlükaqonoma

Qalxanabənzər vəzin pozuntuları

• Zob xəstəliyi
• Hipertireoz
  • Diffuz zəhərli zob
  • Zəhərli düyünlü zob
• Hipotireoz
• Tiroidit
  • Haşimoto uru xəstəliyi
• Qalxanabənzər vəzin xərçəngi
• Qalxanabənzər vəzi hormonlarına qarşı müqavimət

Kalsium homeostazının pozulması və metabolik sümük xəstəlikləri

• Qalxanabənzər ətraf vəziləri
  • Birinci dərəcəli hiperparatiroidizm
  • İkinci dərəcəli hiperparatiroidizm
  • Üçüncü dərəcəli hiperparatiroidizm
  • Hipoparatiroidizm
    • Psevdohipoparatiroidizm
• Osteoparoz
• Paget sümük xəstəliyi
• Raxit
• Osteomalasiya

Hipofiz vəzinin pozuntuarı

Posterior hipofiz vəzi

• Şəkərsiz diabet
• Uyğun olmayan antidiuretik hormon sindromu

Ön hipofiz vəzi

• Hipopituitarizm
• Hipofiz adenoması
  • Prolaktinoma
  • Akromeqaliya
  • İtsenko-Kuşinq xəstəliyi

Cinsi hormon pozuntuları

• Cinsi inkişafın pozuntuları
  • Hermofroditizm
  • Qonadal disgenez
  • Androgenlərə həssaslıq sindromu
• Hipoqonadizm
  • İrsi (genetik və xromosomal) pozuntular
    • Kallman sindromu
    • Klaynfelter sindromu
    • Şereşevski – Terner sindromu
  • Qazanılmış pozuntular
  • Birinci dərəcəli yumurtalıq çatışmazlığı (erkən menopoz kimi də tanınır)
  • Hipoqonadizm
• Yetkinlik dövrünün pozuntuları
  • Gecikmiş yetkinlik
  • Erkən yetkinlik
• Menstrual funksiya problemləri
  • Amenoreya
  • Polikistik yumurtalıq sindromu

Başqa yerdə qeyd olunmayan endokrin vəzilərin şişləri

• Çoxsaylı endokrin neoplaziyası
  • Vermer sindromu
  • Sippl sindromu
  • Çoxsaylı endokrin neoplaziyası tip IIb
• Karsinoid sindromu

Endokrin fövqəladə halları

Endokrinologiyada fövqəladə hallara diabetik ketoasidoz, hiperosmolyar hiperqlikemik vəziyyət, hipoqlikemik koma, kəskin adrenokortikal çatışmazlıq, feokromositoma kriz, hiperkalsemik kriz, miksedematoz koma və hipofiz apopleksiyası daxildir.

Dekompensasiya olunmuş paratiroid feokromositoması və ya adenoması nəticəsində yaranan fövqəladə hallar bəzən aqressiv tibbi terapiya xəstənin vəziyyətini idarə edə bilmədikdə təcili rezeksiyaya yönəldilir. lakin cərrahi risklər əhəmiyyətlidir, xüsusilə qan təzyiqinin labilliyi və rezeksiyadan sonra ürək-damar sisteminin kollaps ehtimalı müvafiq olaraq katekolaminlərdə və kalsiumda tədricən normallaşma ilə kompensasiya edilməlidir.

Xüsusilə daha yeni və daha effektiv dərmanlar və müalicələr baxımından xəstəni sabitləşdirmək üçün davamlı cəhdlərdən sonra təcili və ya seçmə cərrahiyyədən fərqli olaraq təcili cərrahiyyənin nə vaxt məqsədəuyğun olduğu hələ də müzakirə olunur.

İstinadlar

1. Disease Ontology (ing.). 2016.
2. Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
3. "Endocrine Disorders". webmd. 2013-12-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-15.
4. "Diagnosing Hyperthyroidism: Overactivity of the Thyroid Gland". endocrineweb. 2018-06-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-15.
5. Savage, M W; P Mah; A Weetman; J Newell-Price. "Endocrine emergencies". Postgraduate Medical Journal. 80 (947). 1 September 2004: 506–515. doi:10.1136/pgmj.2003.013474. PMC 1743094. PMID 15356351.
6. Brouwers, FM; Eisenhofer, G; Lenders, JW; Pacak, K. "Emergencies caused by pheochromocytoma, neuroblastoma, or ganglioneuroma". Endocrinology and Metabolism Clinics of North America. 35 (4). December 2006: 699–724, viii. doi:10.1016/j.ecl.2006.09.014. PMID 17127142.^{[ölü keçid]}
7. Tahim, AS; Saunders, J; Sinha, P. "A parathyroid adenoma: benign disease presenting with hyperparathyroid crisis". Case Reports in Medicine. 2010. 2010: 1–4. doi:10.1155/2010/596185. PMC 3014839. PMID 21209735.
8. Newell, KA; Prinz, RA; Pickleman, J; Braithwaite, S; Brooks, M; Karson, TH; Glisson, S. "Pheochromocytoma multisystem crisis. A surgical emergency". Archives of Surgery. 123 (8). August 1988: 956–9. doi:10.1001/archsurg.1988.01400320042007. PMID 2899426.
9. Scholten, A.; Cisco, R. M.; Vriens, M. R.; Cohen, J. K.; Mitmaker, E. J.; Liu, C.; Tyrrell, J. B.; Shen, W. T.; Duh, Q.-Y. "Pheochromocytoma Crisis Is Not a Surgical Emergency". Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 98 (2). 2 January 2013: 581–591. doi:10.1210/jc.2012-3020. PMID 23284003.
10. Phitayakorn, R; McHenry, CR. "Hyperparathyroid crisis: use of bisphosphonates as a bridge to parathyroidectomy". Journal of the American College of Surgeons. 206 (3). June 2008: 1106–15. doi:10.1016/j.jamcollsurg.2007.11.010. PMID 18501807.

Xarici keçidlər