Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Edvard Bredford Titçener (11 yanvar 1867[…], Çiçester[d] – 3 avqust 1927[…], İtaka[d], Nyu-York ştatı) — ingilis əsilli psixoloqdur. Psixologiyanın ABŞ-da təcrübi bir elm olaraq tanınmasında əvəzsiz töhfələri olmuşdur.1885-ci ildə daxil olduğu Oksford Universitetində bir müddət klassik dillər və biologiya üzrə təhsil aldıqdan sonra Titçener son qərar olaraq Psixologiya sahəsini seçdi. 28 yaşında artıq psixologiya professoru olan E.B.Titçener Vilhelm Vundtun fikirlərindən təsirlənərək həmin istiqamətdə tədqiqatlara davam etdi. Bu sahədə o, daha çox daxili müşahidə metodundan istifadə etdi. E.B.Titçener bu metodun psixologiya sahəsində əhəmiyyətli bir üsul olduğunu qeyd edirdi.
| Edvard Bredford Titçener | |
|---|---|
| Edward Bradford Titchener | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Çiçester, Birləşmiş Krallıq |
| Vəfat tarixi | (60 yaşında) |
| Vəfat yeri | İtaka, Nyu-York, ABŞ |
| Vətəndaşlığı | İngiltərə |
| Milliyyəti | İngilis |
| Elm sahələri | Psixologiya Daxili müşahidə Empatiya |
| İş yeri | |
| Təhsili | Kornell Universiteti Oksford Universiteti |
| Elmi rəhbəri | Vilhelm Vundt |
| Tanınmış yetirmələri | Edvin Borinq Marqaret Floy Uoşbern |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Təhsili
Edvard Bredford Titçener 1867-ci ildə İngiltərənin Çiçester şəhərində kasıb bir ailədə dünyaya gəlmişdir. Təhsilinə Qərbi Sussexdəki ən qədim məktəblərdən biri olan "The Prebendal School"-da başlamışdır. 1881-ci ildə, 14 yaşında olarkən Worcestershire-dəki Malvern Kollecində təhsil almağa başladı. 1885-ci ildə isə Oksford Universitetində təqaüdlə təhsilə başladı. Burada dörd il tarix və qədim Yunan-Latın ədəbiyyatını təhsili aldıqdan sonra beşinci il Fiziologiyada elmi işçi oldu. Bu dövrdə E.B.Titçener V.Vundtun psixologiyası ilə maraqlanırdı. V.Vundtun tədqiqatları ilə tanış olduqdan sonra onun "Fizioloji Psixologiyanın Prinsipləri" adlı əsərini Alman dilindən İngilis dilinə tərcümə etdi. O, 1890-cı ildə Oksford Universitetindən məzun olduqdan sonra Leypsiqə, V.Vundtun laboratoriyasına gedərək doktorluq təhsili almışdır. Burada V.Vundtun fikirlərini mənimsəmiş və doktorluq dissertasiyasını bu istiqamətdə tamamlamışdır. Titçener doktorluq dissertasiyasını cəmi iki ildə yəni, 1892-ci ildə bitirmişdir.
Fəaliyyəti
E.B.Titchener yeni psixologiyanın İngiltərədəki qabaqcıllarından biri olmaq istəyirdi, lakin o dövrdə İngiltərədəki insanlar öz fəlsəfi mövzularından başqa elmi yanaşmalara qarşı şübhə ilə yanaşırdı. Nəticədə Titçener bir neçə ay Oksford Universitetinin Biologiya kafedrasında müəllim kimi fəaliyyət göstərdikdən sonra psixologiya fənnini tədris etmək məqsədilə Amerika Birləşmiş Ştatlarına getdi. O, eyni zamanda Leypsiqdən olan dostu Frank Angellin və Stanfordun ilk psixoloji laboratoriyasını qurmaq üçün hazırladığı Kornell Universitetindəki laboratoriyanı da idarə etməyi öz öhdəsinə götürmüşdür. O, ömrünün sonuna qədər Kornell Universitetində qaldı. E.B.Titçener 1927-ci ildə, 60 yaşında beyin şişi səbəbilə vəfat etdi.
Nəzəriyyələri və strukturalist fikirləri
E.B.Titçener fikrinə görə, psixologiya əsas elmdir. Bu fikrə əsasən psixologiyanın məqsədi xəstə zehinləri sağaltmaq, fərdləri müalicə etmək deyil, zehinin quruluşunu tədqiq etmək olmalıdır. Titçenerin fikrincə, zehin və şüur anlayışları bir-birindən fərqlənir. E.B.Titçener şüuru müəyyən bir zamanda mövcud olan təcrübələrimiz, ağlı isə həyatımız boyu toplanan təcrübələrimiz olaraq təsvir edir. E.B.Titçener şüurun necə işlədiyinə dair fikirlərini formalaşdırarkən Vilhelm Vundtun "İradə Gücü nəzəriyyəsi" adlı əsərindən və onun assosiasiya, tam qavrayış kimi fikirlərindən təsirlənmişdir. E.B.Titçener kimyaçıların suyu oksigen və hidrogen kimi komponentlərə ayırdığı kimi şüuru da onun tərkib hissələrinə ayırmağa cəhd etdi. Çünki, o, kimyəvi maddələrin oksigen və hidrogen kimi quruluşlardan meydana gəldiyi kimi, şüurun quruluşunun da hiss və düşüncələrdən ibarət olduğunu düşünürdü. Onun fikrinə görə, hər bir hissin sıxlıq, keyfiyyət, davamlılıq və əhatə dairəsi olmaqla dörd əsas xüsusiyyəti vardır. Bunların hər biri stimulun keyfiyyətinə bərabər olsa da, bəzi stimullar müvafiq hiss ölçüsünə nisbətən daha az təsir edir. Məsələn, hiss üzvlərinin xüsusi bir növü olan, eşitmə "ton" və "səs-küy" şəklində bölünərək daha yuxarı bir səviyyədəçox fərqləndirilir. E.B.Titçener düşüncə və qavrayışın intellektual janrın sözlər, nitq, səs və ya səhifədəki şəkillər kimi hisslərdən meydana gəldiyini düşünürdü. Titchener, şüurun əsas komponentlərini müəyyənləşdirmək və təsnifləşdirmək olarsa, metacognition və idrak proseslərinin quruluşunun ortaya çıxacağına inanırdı. XIX əsrin sonlarında Titchener Wundt'ın əsas fikirlərini ABŞ-a gətirdi. Vilhelm Vundtun düşüncələrini genişləndirərək, şüurun quruluşunu formalaşdıran elementlərə daha çox diqqət ayırması səbəbilə bu psixologiyanı strukturalizm adlandırmış və şüurun quruluşuna dair olan tədqiqatlarını artırmışdır. Titçenerin fikrinə görə, strukturalizmin müəyyənləşdirilməsində üç əsas sual müzakirə olunmalıdır:
- Təcrübəni yaşayan fərddən asılı olmayan müstəqil bir təcrübə ilə təcrübəni yaşayan fərddən asılı olan təcrübə arasındakı fərqlər nədən ibarətdir?
- Daxili müşahidənin digər elmlər tərəfindən istifadə edilən metodlarla əlaqəsi nədən ibarətdir?
- Strukturalizmin məqsədini müəyyənləşdirmək və əsas suallarını cavablandırmaq üçün psixologiya elmi ilə təbiət elmləri arasında oxşarlıqlar nələrdir?
E.B.Titçenerin strukturalizminin üç məqsədi vardır:
- Şüuru sadə komponentlərinə ayıraraq təyin etmək;
- Şüurun əsas elementlərinin birləşmələrini müəyyənləşdirmək;
- Sinir sisteminin komponentlərinin bir-birilə və bu komponentlərin əmələ gətirdiyi birləşmələr ilə olan qarşılıqlı əlaqəsini izah etmək.
E.B.Titçener strukturalist bir psixoloq kimi psixoloji araşdırmalarında və psixoloji proseslərin tədqiqində metodoloji sisteminə xələl gətirmədən təbiət elmlərinə ciddi şəkildə sadiq qalırdı. Titçenerin bu münasibəti psixologiyanı elm kimi qəbul etməsinin bir göstəricisidir. O, eyni zamanda bunlara əməl olunmadığı təqdirdə aparılan tədqiqatların elmi psixologiya olaraq adlandırmağın mümkün olmadığını bildirmişdir.
E.B.Titçenerin Daxili müşahidə metodu haqqındakı fikirləri
Daxili müşahidə metodu E.B.Titçenerin şüurun fərqli komponentlərini təsvir etmək üçün istifadə etdiyi əsas metoddur. Vilhelm Vundtun daxili müşahidəsindən fərqli olaraq, onun daxili müşahidə metodunun analiz hesabatları daha sərt təlimatlara malikdir. Titçener bu metodun həm fiziki, həm də intellektual stimullara tədbiq edilə biləcəyinə inanırdı. Buna misal olaraq tələbələrinə qırmızı bir cisim verərək onun həmin cismə reaksiya verməsini gözləyənə qədər tələbələrindən qırmızı məfhumlar düşünüb daxili müşahidə etmələrini istəməsini göstərmək olar. Titçener, təcrübəçinin obyekt ilə onun analizi mövzusunda təlim keçməsinin lazım olduğunu düşünürdü. Onun sözlərinə görə, təcrübəçi məlumatı anlıq olaraq ifadə etməməlidir. Bu keyfiyyəti ilə Titçenerin müşahidə metodu Osvald Külpenin daxili müşahidə metoduna bənzəyir. Titçener bunu stimullaşdırıcının səhvi kimi izah etmişdir.
E.B.Titçenerin fikrinə görə şüurun elementləri
E.B.Titçener hesab edir ki, əsasən üç şüur vəziyyəti vardır: hisslər, görüntülər və emosional vəziyyətlər. Hisslər qavrayışın əsas elementləridir. Ətrafdakı görüntü, səs, qoxu və fiziki cisimlərin səbəb olduğu digər təcrübələrdə meydana gəlir. Təsəvvür düşüncələrin elementləridir və keçmiş həyatın xatirəsi kimi hal-hazırda mövcud olmayan təcrübələri təsvir edən proseslərdə tapılır. Hisslər (sevgi) həvəs elementləridir və sevgi, nifrət, bədbəxtlik kimi vəziyyətlərdə olur. E.B.Titçener "Psixologiyaya bir baxış" adlı (1896) tədqiqatlarında aşkarladığı hiss elementlərinin siyahısını təqdim etmişdir. Bu siyahıya 44 mindən çox hiss xüsusiyətləri daxildir. Bunların əksəriyyəti vizual və eşitmə qabiliyyətləridir. E.B.Titçener zehni ünsürlərin onları bir-birindən fərqləndirən müəyyən xüsusiyyətlərə sahib olduğunu söyləmişdir. V.Vundtun keyfiyyət və sıxlıq xüsusiyyətlərinə əlavə olaraq, E.B.Titçener davamlılıq və aydınlıq xüsusiyyətlərini də əlavə etdi. Keyfiyyət (quality) soyuqluq və rəng kimi elementləri digər elementlərdən fərqləndirən xüsusiyyətdir. Sıxlıq (intensity) bir sensasiyanın parlaqlığı və ya səs-küyü kimi xüsusiyyətlərdir. Davamlılıq (duration) zamanla bir sensasiyanın gedişatını təsvir edir. Aydınlıq (clearness) şüurlu bir təcrübədə diqqətin rolunu izah edir. Diqqətin mərkəzində olan bir təcrübə, diqqətin yönəldilmədiyi təcrübədən daha üstündür.
E.B.Titçenerin dövrüdə psixologiyada qadınların yeri
Bir qrup psixoloq araşdırmalarını şifahi hesabatlarda müzakirə etmək üçün "Titçenerin Təcrübəçiləri" adlı qrupda bir araya gəldi. E.B.Titçener bu görüşlərə nəzarət edir, qonaqları və məsələləri müəyyənləşdirirdi. Titçenerin tələbəsi olan Edvin Borinqin nişanlısı ilə birlikdə başqa bir qadın, təcrübəçilərin yığışdığı otağın yanındakı otaqda gözləyərkən "yarı açıq qalmış qapının arxasından gələn səsləri eşitmiş və kişi psixologiyasının nədən ibarət olduğunu öyrənmişdi".1912-ci ildə keçiriləcək iclasda dövrün tədqiqatçılarından olan Kristin Ladd Franklin (1847-1930) də iştirak edib, eksperimental psixologiya mövzusu ilə əlaqəli bir məqalədə oxumaq istəmişdir. K.L.Franklin Göttingen Universitetindəki G.E.Müllerin laboratoriyasında və Q.L.Qelmqolçun laboratoriyasında rəng görmə qabiliyyəti haqqında tədqiqatlar aparırdı. Eyni zamanda Hopkins Universitetində riyaziyyat üzrə doktorluq dərəcəsi almaq üçün lazım olan bütün şəraiti də qurmuşdur. Lakin qadın olduğu üçün bu titul K.L.Franklinə verilmədi. Qırx dörd il sonra bu səhv düzəldildi və K.L.Franklinə layiq olduğu ad verildi. K.L.Franklinin iclasda iştirak etmək istəyi E.B.Titçener tərəfindən rədd edilmişdir. Titçener bunu bir dostuna belə izah edirdi: "Xanım Franklin iclaslarda qadınların iştirakına icazə vermədiyim üçün məni mətbuatda fikir söyləməklə hədələyir".Vəziyyət bu cür davam edərkən Titçener dövrün qabaqcıl universitetlərindən olan Harvard və Kolumbiya Universitetlərindən çox fərqli bir yanaşma həyata keçirərək doktorluq proqramında iştirak edən tələbələrin üçdə birini qadınlardan təşkil etmişdir. Ancaq yenə də təcrübəçi iclaslarında qadınların iştirakına olan mənfi münasibətini qoruyurdu. Titçenerin təşviqi sayəsində psixologiya üzrə ilk doktorluq dərəcəsini Titçenerin öz tələbəsi Marqaret Floyd Uoşbern aldı. M.F.Uoşbern karyerasının növbəti illərində Amerika Psixoloji Assosiasiyasının prezidenti vəzifəsinə qədər yüksəlmişdir.
Daxili müşahidə metoduna qarşı yönələn tənqidlər
E.B.Titçener və onun sisteminə qarşı yönəldilmiş ən ciddi tənqid daxili müşahidə metoduna qarşı olmuşdur. Titçenerdən əvvəl daxili müşahidə metodunu təqdim edən Vilhelm Vundt, bunu xarici bir stimula cavab olaraq izah etmişdir. Buna qarşı Titçener, şüur elementlərinin subyektiv ifadəsi ilə məşğul olmuşdur. Tənqidlər O.Külpe metoduna bənzəyən Titçenerin metoduna yönəldildi. Daxili müşahidə metodu artıq uzun müddət idi ki, tətbiq olunurdu. Buna paralel olaraq, uzun bir tənqid tarixinə malik idi. Yüz il əvvəl alman filosofu İmanuel Kant və pozitivist Ogüst Kont bu metodu tənqid etmişdir. İ.Kant bu metodun şüur təcrübəsini dəyişdirdiyini, O.Kont isə belə bir metodun qeyri-mümkün olduğunu söylədi (Wilson, 1991). Titçenerin daxili müşahidə metodu ilə bağlı digər bir tənqid isə Henri Maudsley tərəfindən edildi. Daxili müşahidə metoduna qarşı Titçenerdən əvvəlki illərdə də tənqidlər mövcud idi. Bu tənqidlər metodu daha da xüsusiləşdirib təcrübiləşdirmişdir. Lakin daha da xüsusi hala gəlməsinə baxmayaraq edilən tənqidlərin miqdarı dəyişmədi. Bu tənqidlərdən biri də daxili müşahidə metodunun tərifi ilə əlaqəlidir. Titçener bu tərifi tam olaraq, dəqiq şəkildə ifadə etməməsi səbəbilə tənqid edilirdi. Strukturalist daxili müşahidə metoduna yönəldilən başqa bir tənqid isə daxili müşahidə metodunu həyata keçirəcək şəxslərin nə etmələri haqqında gördükləri təlim idi. Xüsusilə metodu öyrənən müşahidəçilərdən bəzi sözləri təcrübə prosesində nəzərə almaları tələb olunurdu. Buna görə də daxili müşahidə metoduna aid bir dil və ya lüğət təsis oluna bilərdi. Ancaq belə bir fikir həyata keçmədi. Çünki, Titçener əgər təcrübənin xarici şərtləri diqqətlə yoxlanılarsa şüur təcrübəsinin təyin edilə bilinəcəyini düşünürdü. Nəticə eibarilə, Titçenerin də müşahidə etdiyi kimi, çox ciddi nəzarət altında olan mühitlərdə həyata keçirilən təcrübələrdə də fikir ayrılıqları meydana gəlirdi. Lakin Titçener bir müddət sonra hər hansı bir nəticəyə gələcəyini iddia edirdi. Digər bir ittiham isə Titçenerin daxili müşahidə metodunun bir növ "xatırlama" olması fikri idi. Çünki, təcrübə və onun ötürülməsi prosesi arasında müəyyən bir vaxt mövcud idi. Strukturistlərin buradakı əsas tənqidi müşahidəçilərin bu zamanı çox qısa saxlaması və beləliklə də, zehni görüntülərin qorunması idi. Digər bir tənqid isə təcrübə prosesinin diqqətlə nəzərdən keçirilməsi səbəbilə təcrübənin yoxa çıxması və ya təsirinin azala biləcəyinə dair idi. Ancaq Titçener təcrübəli müşahidəçilərlə işləməyin vəziyyəti aradan qaldıracağını söylədi. Ümumiyyətlə, strukturizm zehni hissələrə ayırıb təhlil etməsi baxımından səmərəsiz bir proses kimi tənqid olundu. Strukturistlərin psixologiyanı yalnız öz metodları ilə müəyyənləşdirmələri, digər düşüncə sahələrinə məhəl qoymamaları və Titçenerin uşaq və heyvan psixologiyasını heç bir şəkildə psixologiya sahəsinə daxil etməmələri Titçener və onun strukturalist fikirlərini hədəf alan əsas mövzular idi.
Əsərləri
E.B.Titçener "Təcrübi Psixologiya: Laboratoriya təcrübəsi üzrə təlimat" ("Experimental Psychology: A Manuel of Laboratory Practice") adlı kitabında daxili müşahidə metodunu tamamilə inkişaf etdirmişdir. Bu kitabda Titçenerin eksperimental psixologiya nəzəriyyəsindən bəhs olunsa da, daxili müşahidə metoduna da yer ayrılmışdır. Thitçener "Psixoloji təcrübələr vasitəsilə və ya standart şərtlər daxilində daxili müşahidə metodu meydana gəlir" ifadəsi ilə bərabər laboratoriyasında "Tələbələr üçün təlimatlar" adlı alt bölüm təsis etmiş və daxili müşahidə metodundan istifadə olunmayan psixoloji təcrübələrin etibarlı olmadığını müdafiə etmişdir. Bu kitabda Titçener tələbələrə Veber qanunu, vizual ziddiyyət, post-görüntü, eşitmə və iybilmə duyğuları, fəza qavrayışı, düşüncə və onlar arasındakı münasibətlər, vizual illüziya eksperimentinin metodlarının təməl əsasları, habelə eksperiment zamanı müvafiq davranışlar haqqında ümumi şərhlərə yer vermişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Edward B. Titchener // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Edward Bradford Titchener // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Köymen, O. (1985). Edward Bradford Titchener. Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi. içinde (10, ???-??? ). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
- Edward Bradford Titchener 2020-08-03 at the Wayback Machine, Erişim tarihi: 29 Mayıs 2016
- Edward Bradford Titchener. 2015-12-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-15.
- "Edward Bradford Titchener". 2015-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-15.
- Boring, 1967, s. 322
- Scarbrought&Furumoto, 1987, s. 126
- Schultz,D. ve Schultz,S.E.(2007). Modern Psikoloji Tarihi (Y. Aslay, Çev.)İstanbul: Kaknüs Yayınları
Xarici keçidlər
- Edvard Bredford Titçener haqqında internet arxivi (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Edvard Bredford Titcener 11 yanvar 1867 Cicester d 3 avqust 1927 Itaka d Nyu York stati ingilis esilli psixoloqdur Psixologiyanin ABS da tecrubi bir elm olaraq taninmasinda evezsiz tohfeleri olmusdur 1885 ci ilde daxil oldugu Oksford Universitetinde bir muddet klassik diller ve biologiya uzre tehsil aldiqdan sonra Titcener son qerar olaraq Psixologiya sahesini secdi 28 yasinda artiq psixologiya professoru olan E B Titcener Vilhelm Vundtun fikirlerinden tesirlenerek hemin istiqametde tedqiqatlara davam etdi Bu sahede o daha cox daxili musahide metodundan istifade etdi E B Titcener bu metodun psixologiya sahesinde ehemiyyetli bir usul oldugunu qeyd edirdi Edvard Bredford TitcenerEdward Bradford TitchenerDogum tarixi 11 yanvar 1867Dogum yeri Cicester Birlesmis KralliqVefat tarixi 3 avqust 1927 60 yasinda Vefat yeri Itaka Nyu York ABSVetendasligi IngiltereMilliyyeti IngilisElm saheleri Psixologiya Daxili musahide EmpatiyaIs yeri Kornell UniversitetiTehsili Kornell Universiteti Oksford UniversitetiElmi rehberi Vilhelm VundtTaninmis yetirmeleri Edvin Borinq Marqaret Floy Uosbern Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiTehsili Edvard Bredford Titcener 1867 ci ilde Ingilterenin Cicester seherinde kasib bir ailede dunyaya gelmisdir Tehsiline Qerbi Sussexdeki en qedim mekteblerden biri olan The Prebendal School da baslamisdir 1881 ci ilde 14 yasinda olarken Worcestershire deki Malvern Kollecinde tehsil almaga basladi 1885 ci ilde ise Oksford Universitetinde teqaudle tehsile basladi Burada dord il tarix ve qedim Yunan Latin edebiyyatini tehsili aldiqdan sonra besinci il Fiziologiyada elmi isci oldu Bu dovrde E B Titcener V Vundtun psixologiyasi ile maraqlanirdi V Vundtun tedqiqatlari ile tanis olduqdan sonra onun Fizioloji Psixologiyanin Prinsipleri adli eserini Alman dilinden Ingilis diline tercume etdi O 1890 ci ilde Oksford Universitetinden mezun olduqdan sonra Leypsiqe V Vundtun laboratoriyasina gederek doktorluq tehsili almisdir Burada V Vundtun fikirlerini menimsemis ve doktorluq dissertasiyasini bu istiqametde tamamlamisdir Titcener doktorluq dissertasiyasini cemi iki ilde yeni 1892 ci ilde bitirmisdir FealiyyetiE B Titchener yeni psixologiyanin Ingilteredeki qabaqcillarindan biri olmaq isteyirdi lakin o dovrde Ingilteredeki insanlar oz felsefi movzularindan basqa elmi yanasmalara qarsi subhe ile yanasirdi Neticede Titcener bir nece ay Oksford Universitetinin Biologiya kafedrasinda muellim kimi fealiyyet gosterdikden sonra psixologiya fennini tedris etmek meqsedile Amerika Birlesmis Statlarina getdi O eyni zamanda Leypsiqden olan dostu Frank Angellin ve Stanfordun ilk psixoloji laboratoriyasini qurmaq ucun hazirladigi Kornell Universitetindeki laboratoriyani da idare etmeyi oz ohdesine goturmusdur O omrunun sonuna qeder Kornell Universitetinde qaldi E B Titcener 1927 ci ilde 60 yasinda beyin sisi sebebile vefat etdi Nezeriyyeleri ve strukturalist fikirleriE B Titcener fikrine gore psixologiya esas elmdir Bu fikre esasen psixologiyanin meqsedi xeste zehinleri sagaltmaq ferdleri mualice etmek deyil zehinin qurulusunu tedqiq etmek olmalidir Titcenerin fikrince zehin ve suur anlayislari bir birinden ferqlenir E B Titcener suuru mueyyen bir zamanda movcud olan tecrubelerimiz agli ise heyatimiz boyu toplanan tecrubelerimiz olaraq tesvir edir E B Titcener suurun nece islediyine dair fikirlerini formalasdirarken Vilhelm Vundtun Irade Gucu nezeriyyesi adli eserinden ve onun assosiasiya tam qavrayis kimi fikirlerinden tesirlenmisdir E B Titcener kimyacilarin suyu oksigen ve hidrogen kimi komponentlere ayirdigi kimi suuru da onun terkib hisselerine ayirmaga cehd etdi Cunki o kimyevi maddelerin oksigen ve hidrogen kimi quruluslardan meydana geldiyi kimi suurun qurulusunun da hiss ve dusuncelerden ibaret oldugunu dusunurdu Onun fikrine gore her bir hissin sixliq keyfiyyet davamliliq ve ehate dairesi olmaqla dord esas xususiyyeti vardir Bunlarin her biri stimulun keyfiyyetine beraber olsa da bezi stimullar muvafiq hiss olcusune nisbeten daha az tesir edir Meselen hiss uzvlerinin xususi bir novu olan esitme ton ve ses kuy seklinde bolunerek daha yuxari bir seviyyedecox ferqlendirilir E B Titcener dusunce ve qavrayisin intellektual janrin sozler nitq ses ve ya sehifedeki sekiller kimi hisslerden meydana geldiyini dusunurdu Titchener suurun esas komponentlerini mueyyenlesdirmek ve tesniflesdirmek olarsa metacognition ve idrak proseslerinin qurulusunun ortaya cixacagina inanirdi XIX esrin sonlarinda Titchener Wundt in esas fikirlerini ABS a getirdi Vilhelm Vundtun dusuncelerini genislendirerek suurun qurulusunu formalasdiran elementlere daha cox diqqet ayirmasi sebebile bu psixologiyani strukturalizm adlandirmis ve suurun qurulusuna dair olan tedqiqatlarini artirmisdir Titcenerin fikrine gore strukturalizmin mueyyenlesdirilmesinde uc esas sual muzakire olunmalidir Tecrubeni yasayan ferdden asili olmayan musteqil bir tecrube ile tecrubeni yasayan ferdden asili olan tecrube arasindaki ferqler neden ibaretdir Daxili musahidenin diger elmler terefinden istifade edilen metodlarla elaqesi neden ibaretdir Strukturalizmin meqsedini mueyyenlesdirmek ve esas suallarini cavablandirmaq ucun psixologiya elmi ile tebiet elmleri arasinda oxsarliqlar nelerdir E B Titcenerin strukturalizminin uc meqsedi vardir Suuru sade komponentlerine ayiraraq teyin etmek Suurun esas elementlerinin birlesmelerini mueyyenlesdirmek Sinir sisteminin komponentlerinin bir birile ve bu komponentlerin emele getirdiyi birlesmeler ile olan qarsiliqli elaqesini izah etmek E B Titcener strukturalist bir psixoloq kimi psixoloji arasdirmalarinda ve psixoloji proseslerin tedqiqinde metodoloji sistemine xelel getirmeden tebiet elmlerine ciddi sekilde sadiq qalirdi Titcenerin bu munasibeti psixologiyani elm kimi qebul etmesinin bir gostericisidir O eyni zamanda bunlara emel olunmadigi teqdirde aparilan tedqiqatlarin elmi psixologiya olaraq adlandirmagin mumkun olmadigini bildirmisdir E B Titcenerin Daxili musahide metodu haqqindaki fikirleriDaxili musahide metodu E B Titcenerin suurun ferqli komponentlerini tesvir etmek ucun istifade etdiyi esas metoddur Vilhelm Vundtun daxili musahidesinden ferqli olaraq onun daxili musahide metodunun analiz hesabatlari daha sert telimatlara malikdir Titcener bu metodun hem fiziki hem de intellektual stimullara tedbiq edile bileceyine inanirdi Buna misal olaraq telebelerine qirmizi bir cisim vererek onun hemin cisme reaksiya vermesini gozleyene qeder telebelerinden qirmizi mefhumlar dusunub daxili musahide etmelerini istemesini gostermek olar Titcener tecrubecinin obyekt ile onun analizi movzusunda telim kecmesinin lazim oldugunu dusunurdu Onun sozlerine gore tecrubeci melumati anliq olaraq ifade etmemelidir Bu keyfiyyeti ile Titcenerin musahide metodu Osvald Kulpenin daxili musahide metoduna benzeyir Titcener bunu stimullasdiricinin sehvi kimi izah etmisdir E B Titcenerin fikrine gore suurun elementleriE B Titcener hesab edir ki esasen uc suur veziyyeti vardir hissler goruntuler ve emosional veziyyetler Hissler qavrayisin esas elementleridir Etrafdaki goruntu ses qoxu ve fiziki cisimlerin sebeb oldugu diger tecrubelerde meydana gelir Tesevvur dusuncelerin elementleridir ve kecmis heyatin xatiresi kimi hal hazirda movcud olmayan tecrubeleri tesvir eden proseslerde tapilir Hissler sevgi heves elementleridir ve sevgi nifret bedbextlik kimi veziyyetlerde olur E B Titcener Psixologiyaya bir baxis adli 1896 tedqiqatlarinda askarladigi hiss elementlerinin siyahisini teqdim etmisdir Bu siyahiya 44 minden cox hiss xususiyetleri daxildir Bunlarin ekseriyyeti vizual ve esitme qabiliyyetleridir E B Titcener zehni unsurlerin onlari bir birinden ferqlendiren mueyyen xususiyyetlere sahib oldugunu soylemisdir V Vundtun keyfiyyet ve sixliq xususiyyetlerine elave olaraq E B Titcener davamliliq ve aydinliq xususiyyetlerini de elave etdi Keyfiyyet quality soyuqluq ve reng kimi elementleri diger elementlerden ferqlendiren xususiyyetdir Sixliq intensity bir sensasiyanin parlaqligi ve ya ses kuyu kimi xususiyyetlerdir Davamliliq duration zamanla bir sensasiyanin gedisatini tesvir edir Aydinliq clearness suurlu bir tecrubede diqqetin rolunu izah edir Diqqetin merkezinde olan bir tecrube diqqetin yoneldilmediyi tecrubeden daha ustundur E B Titcenerin dovrude psixologiyada qadinlarin yeriBir qrup psixoloq arasdirmalarini sifahi hesabatlarda muzakire etmek ucun Titcenerin Tecrubecileri adli qrupda bir araya geldi E B Titcener bu goruslere nezaret edir qonaqlari ve meseleleri mueyyenlesdirirdi Titcenerin telebesi olan Edvin Borinqin nisanlisi ile birlikde basqa bir qadin tecrubecilerin yigisdigi otagin yanindaki otaqda gozleyerken yari aciq qalmis qapinin arxasindan gelen sesleri esitmis ve kisi psixologiyasinin neden ibaret oldugunu oyrenmisdi 1912 ci ilde kecirilecek iclasda dovrun tedqiqatcilarindan olan Kristin Ladd Franklin 1847 1930 de istirak edib eksperimental psixologiya movzusu ile elaqeli bir meqalede oxumaq istemisdir K L Franklin Gottingen Universitetindeki G E Mullerin laboratoriyasinda ve Q L Qelmqolcun laboratoriyasinda reng gorme qabiliyyeti haqqinda tedqiqatlar aparirdi Eyni zamanda Hopkins Universitetinde riyaziyyat uzre doktorluq derecesi almaq ucun lazim olan butun seraiti de qurmusdur Lakin qadin oldugu ucun bu titul K L Frankline verilmedi Qirx dord il sonra bu sehv duzeldildi ve K L Frankline layiq oldugu ad verildi K L Franklinin iclasda istirak etmek isteyi E B Titcener terefinden redd edilmisdir Titcener bunu bir dostuna bele izah edirdi Xanim Franklin iclaslarda qadinlarin istirakina icaze vermediyim ucun meni metbuatda fikir soylemekle hedeleyir Veziyyet bu cur davam ederken Titcener dovrun qabaqcil universitetlerinden olan Harvard ve Kolumbiya Universitetlerinden cox ferqli bir yanasma heyata kecirerek doktorluq proqraminda istirak eden telebelerin ucde birini qadinlardan teskil etmisdir Ancaq yene de tecrubeci iclaslarinda qadinlarin istirakina olan menfi munasibetini qoruyurdu Titcenerin tesviqi sayesinde psixologiya uzre ilk doktorluq derecesini Titcenerin oz telebesi Marqaret Floyd Uosbern aldi M F Uosbern karyerasinin novbeti illerinde Amerika Psixoloji Assosiasiyasinin prezidenti vezifesine qeder yukselmisdir Daxili musahide metoduna qarsi yonelen tenqidlerE B Titcener ve onun sistemine qarsi yoneldilmis en ciddi tenqid daxili musahide metoduna qarsi olmusdur Titcenerden evvel daxili musahide metodunu teqdim eden Vilhelm Vundt bunu xarici bir stimula cavab olaraq izah etmisdir Buna qarsi Titcener suur elementlerinin subyektiv ifadesi ile mesgul olmusdur Tenqidler O Kulpe metoduna benzeyen Titcenerin metoduna yoneldildi Daxili musahide metodu artiq uzun muddet idi ki tetbiq olunurdu Buna paralel olaraq uzun bir tenqid tarixine malik idi Yuz il evvel alman filosofu Imanuel Kant ve pozitivist Ogust Kont bu metodu tenqid etmisdir I Kant bu metodun suur tecrubesini deyisdirdiyini O Kont ise bele bir metodun qeyri mumkun oldugunu soyledi Wilson 1991 Titcenerin daxili musahide metodu ile bagli diger bir tenqid ise Henri Maudsley terefinden edildi Daxili musahide metoduna qarsi Titcenerden evvelki illerde de tenqidler movcud idi Bu tenqidler metodu daha da xususilesdirib tecrubilesdirmisdir Lakin daha da xususi hala gelmesine baxmayaraq edilen tenqidlerin miqdari deyismedi Bu tenqidlerden biri de daxili musahide metodunun terifi ile elaqelidir Titcener bu terifi tam olaraq deqiq sekilde ifade etmemesi sebebile tenqid edilirdi Strukturalist daxili musahide metoduna yoneldilen basqa bir tenqid ise daxili musahide metodunu heyata kecirecek sexslerin ne etmeleri haqqinda gordukleri telim idi Xususile metodu oyrenen musahidecilerden bezi sozleri tecrube prosesinde nezere almalari teleb olunurdu Buna gore de daxili musahide metoduna aid bir dil ve ya luget tesis oluna bilerdi Ancaq bele bir fikir heyata kecmedi Cunki Titcener eger tecrubenin xarici sertleri diqqetle yoxlanilarsa suur tecrubesinin teyin edile bilineceyini dusunurdu Netice eibarile Titcenerin de musahide etdiyi kimi cox ciddi nezaret altinda olan muhitlerde heyata kecirilen tecrubelerde de fikir ayriliqlari meydana gelirdi Lakin Titcener bir muddet sonra her hansi bir neticeye geleceyini iddia edirdi Diger bir ittiham ise Titcenerin daxili musahide metodunun bir nov xatirlama olmasi fikri idi Cunki tecrube ve onun oturulmesi prosesi arasinda mueyyen bir vaxt movcud idi Strukturistlerin buradaki esas tenqidi musahidecilerin bu zamani cox qisa saxlamasi ve belelikle de zehni goruntulerin qorunmasi idi Diger bir tenqid ise tecrube prosesinin diqqetle nezerden kecirilmesi sebebile tecrubenin yoxa cixmasi ve ya tesirinin azala bileceyine dair idi Ancaq Titcener tecrubeli musahidecilerle islemeyin veziyyeti aradan qaldiracagini soyledi Umumiyyetle strukturizm zehni hisselere ayirib tehlil etmesi baximindan semeresiz bir proses kimi tenqid olundu Strukturistlerin psixologiyani yalniz oz metodlari ile mueyyenlesdirmeleri diger dusunce sahelerine mehel qoymamalari ve Titcenerin usaq ve heyvan psixologiyasini hec bir sekilde psixologiya sahesine daxil etmemeleri Titcener ve onun strukturalist fikirlerini hedef alan esas movzular idi EserleriE B Titcener Tecrubi Psixologiya Laboratoriya tecrubesi uzre telimat Experimental Psychology A Manuel of Laboratory Practice adli kitabinda daxili musahide metodunu tamamile inkisaf etdirmisdir Bu kitabda Titcenerin eksperimental psixologiya nezeriyyesinden behs olunsa da daxili musahide metoduna da yer ayrilmisdir Thitcener Psixoloji tecrubeler vasitesile ve ya standart sertler daxilinde daxili musahide metodu meydana gelir ifadesi ile beraber laboratoriyasinda Telebeler ucun telimatlar adli alt bolum tesis etmis ve daxili musahide metodundan istifade olunmayan psixoloji tecrubelerin etibarli olmadigini mudafie etmisdir Bu kitabda Titcener telebelere Veber qanunu vizual ziddiyyet post goruntu esitme ve iybilme duygulari feza qavrayisi dusunce ve onlar arasindaki munasibetler vizual illuziya eksperimentinin metodlarinin temel esaslari habele eksperiment zamani muvafiq davranislar haqqinda umumi serhlere yer vermisdir Hemcinin baxVilhelm Vundt Daxili musahideIstinadlarEdward B Titchener Encyclopaedia Britannica ing Edward Bradford Titchener Brockhauz Ensiklopediyasi alm Koymen O 1985 Edward Bradford Titchener Turk ve Dunya Unluleri Ansiklopedisi icinde 10 Istanbul Anadolu Yayincilik Edward Bradford Titchener 2020 08 03 at the Wayback Machine Erisim tarihi 29 Mayis 2016 Edward Bradford Titchener 2015 12 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 15 Edward Bradford Titchener 2015 11 27 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 15 Boring 1967 s 322 Scarbrought amp Furumoto 1987 s 126 Schultz D ve Schultz S E 2007 Modern Psikoloji Tarihi Y Aslay Cev Istanbul Kaknus YayinlariXarici kecidlerEdvard Bredford Titcener haqqinda internet arxivi ing