Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Cəng arabası və ya Döyüş arabası - qədim zamanlarda xüsusən hərbidə hərəkət vasitəsi kimi istifadə edilən ikitəkərli və dördtəkərli zirehli qoşqu arabası.
İcad edilməsi
Cəng arabası Ur müharibə və sülh ştandartlarına əsasən təxminən e. ə. 2600-cü illərdən müharibələrdə istismar edilməyə başlanılmış ən qədim döyüş texnikası sayılır.
Təxminlərə görə ilk dəfə e.ə. III minillikdə şumerlər tərəfindən ağır diskli ikitəkərli və dördtəkərli formada hazırlanmış bu döyüş arabaları sonradan e.ə. II yüzillikdə yüngül mil təkərlərlə əvəz edilərək ikitəkərli çevik araba formasını almış və eramıza qədər geniş tətbiqini tapmışdır.
Bu araba vasitəsilə oxatanlar, nizəçilər, qılıncoynadanlar döyüşə atılarmışlar. Zəmanəsinə görə at qoşqulu bu arabalar çox baha başa gəldiyindən, belə arabalar əsasən varlı və adlı-sanlı cəngavərlərə məxsus idi. Homer öz məşhur poeması "İliada"da belə cəngavərlərin təsvirinə geniş yer vermişdir. Çox vaxt döyüş arabası iki və daha çox sərnişinə malik olurdur ki, bunlardan biri yalnız arabanı idarə edər və digərləri isə döyüşə girərmişlər.
Taktiki istismar
Arabanın ilkin variantı təchizat - döyüş meydanına sursat və döyüşçü daşımaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Məqsəd döyüşçülərin, cəngavərlərin sıradan çıxmış silahlarını eyni zamanda həlak olmuş döyüşçüləri çevik olaraq yeniləri ilə əvəz etmək idi.
Lakin arabanın sürətli hərəkəti döyüş meydanında hərdi manevrlər etməyə də imkan verirdi ki, bu da onun sonrakı manevr variantının meydana çıxmasını labüd edirdi. Döyüş arabaları imkan verirdi ki, oxatanlar, nizəçilər döyüş meydanında çevik manevrlər edərək rəqibə ağır zərbələr endirsinlər və zəif cinahları gücləndirsinlər. Döyüş arabaları xüsusən oxçuları rəqib qüvvələrinə zərbələr endirmək üçün optimal məsafələrə daşımaq kimi mühüm funksiya daşıyırdılar. İki və dörd at qoşulmuş bu arabalar sürətlə irəliləyərək ön xətti keçib rəqib meydanında döyüşü qəbul etməyə imkan verirdi. Bu çeviklik və sürət atların və təkərlərin altında qalmaqdan ehtiyat edən rəqib piyadalarında çaxnaşma və vahimə törədərək onları geri qaçmağa vadar edirdi.
Buna müasir döyüşdə istifadə olunan zirehli maşınların manevrlərinin ibtidai taktik forması kimi də baxmaq olar. Sonradan bu döyüş arabalarını çevik süvarilər əvəz etməyə başlamışdır.
Tarix
Cəng arabası haqqında ilkin məlumat e. ə. II minilliyə aid Andronov mədəniyyətinin qazıntı eksponatlarına əsaslanır. Lakin şumerlərin primitiv formada olan bu arabaları hələ cəng üçün nəzərdə tutulmamışdır. Sonralar bu arabalardan istifadə Dəclə və Fərat çayları arasındakı Mesopotamiyaya oradan Het və Assuriya dövlətlərinin ərazilərinə qədər yayılmışdır. Daha sonra bu arabaların istismarı Yaxın Şərqin qədim hiksos köçəri tayfaları vasitəsilə Qədim Misirə qədər yayılmağa başlamışdır. hiksoslarla Qədim Misirlilər arasındakı e.ə. 1274 cü ildə baş vermiş Kadeş döyüşündə bu cəng arabalarından istifadə edilmişdir. "Qədim vəsiyyətnamədə" zirehli cəng arabalarından dönə-dönə söhbət açılır. Bu arabaların e.ə. II minillikdə (bəzi fərziyyələrə görə VI minillik) Hindistan və Çin ərazilərində istismarı təxmin edilir. Çin ərazisində qazıntılar zamanı tapılmış bu araba qalıqları e.ə. 1200-cü ilə aid edilir. Bəzi məlumatlara görə e.ə. 1600-cü ildə Sya sülaləsi dövründə hələ bu cəng arabalarından istifadə edilmişdir.
Mifologiya
Müxtəlif xalqların əfsanə və dastanlarında bilavasitə cəng arabaları haqqında geniş məlumatlar verilməkdədir. Bura hinduizmin ən qədim əlyazmasını, Yunan mifologiyasında günəş tanrısı Heliosun cəng arabasındakı təsviri və s. aiddirlər.
Mənbələr
- Thomas Richter: Der Streitwagen im Alten Orient im 2. Jahrtausend v. Chr. – eine Betrachtung anhand der keilschriftlichen Quellen. In: Mamoun Fansa, Stefan Burmeister (Hrsg.): Rad und Wagen, der Ursprung einer Innovation. Wagen im Vorderen Orient und Europa. Archäologische Mitteilungen aus Nordwestdeutschland. Beiheft 40. Isensee, Oldenburg 2004, 507ff. .
- Robert Drews: The coming of the Greeks, Indo-European conquests in the Aegean and the Near East. Princeton University Press, Princeton NJ 1988.
- Rupert Wenger: Strategie, Taktik und Gefechtstechnik in der Ilias. Analyse der Kampfbeschreibungen der Ilias. Verlag Dr. Kovac, Hamburg 2008. (Inhalt)
İstinadlar
- Buch Josua (17,16 und 18), Buch der Richter (1,19; 4,3; 4,13)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Ceng arabasi ve ya Doyus arabasi qedim zamanlarda xususen herbide hereket vasitesi kimi istifade edilen ikitekerli ve dordtekerli zirehli qosqu arabasi Qedim Misire aid doyus arabasiKurqan hipotezine esasen doyus arabasinin istifade edildiyi erazilerin xeritede tesviri Icad edilmesiCeng arabasi Ur muharibe ve sulh standartlarina esasen texminen e e 2600 cu illerden muharibelerde istismar edilmeye baslanilmis en qedim doyus texnikasi sayilir Texminlere gore ilk defe e e III minillikde sumerler terefinden agir diskli ikitekerli ve dordtekerli formada hazirlanmis bu doyus arabalari sonradan e e II yuzillikde yungul mil tekerlerle evez edilerek ikitekerli cevik araba formasini almis ve eramiza qeder genis tetbiqini tapmisdir Bu araba vasitesile oxatanlar nizeciler qilincoynadanlar doyuse atilarmislar Zemanesine gore at qosqulu bu arabalar cox baha basa geldiyinden bele arabalar esasen varli ve adli sanli cengaverlere mexsus idi Homer oz meshur poemasi Iliada da bele cengaverlerin tesvirine genis yer vermisdir Cox vaxt doyus arabasi iki ve daha cox sernisine malik olurdur ki bunlardan biri yalniz arabani idare eder ve digerleri ise doyuse girermisler Taktiki istismarArabanin ilkin varianti techizat doyus meydanina sursat ve doyuscu dasimaq ucun nezerde tutulmusdur Meqsed doyusculerin cengaverlerin siradan cixmis silahlarini eyni zamanda helak olmus doyusculeri cevik olaraq yenileri ile evez etmek idi Lakin arabanin suretli hereketi doyus meydaninda herdi manevrler etmeye de imkan verirdi ki bu da onun sonraki manevr variantinin meydana cixmasini labud edirdi Doyus arabalari imkan verirdi ki oxatanlar nizeciler doyus meydaninda cevik manevrler ederek reqibe agir zerbeler endirsinler ve zeif cinahlari guclendirsinler Doyus arabalari xususen oxculari reqib quvvelerine zerbeler endirmek ucun optimal mesafelere dasimaq kimi muhum funksiya dasiyirdilar Iki ve dord at qosulmus bu arabalar suretle irelileyerek on xetti kecib reqib meydaninda doyusu qebul etmeye imkan verirdi Bu ceviklik ve suret atlarin ve tekerlerin altinda qalmaqdan ehtiyat eden reqib piyadalarinda caxnasma ve vahime torederek onlari geri qacmaga vadar edirdi Buna muasir doyusde istifade olunan zirehli masinlarin manevrlerinin ibtidai taktik formasi kimi de baxmaq olar Sonradan bu doyus arabalarini cevik suvariler evez etmeye baslamisdir TarixCeng arabasi haqqinda ilkin melumat e e II minilliye aid Andronov medeniyyetinin qazinti eksponatlarina esaslanir Lakin sumerlerin primitiv formada olan bu arabalari hele ceng ucun nezerde tutulmamisdir Sonralar bu arabalardan istifade Decle ve Ferat caylari arasindaki Mesopotamiyaya oradan Het ve Assuriya dovletlerinin erazilerine qeder yayilmisdir Daha sonra bu arabalarin istismari Yaxin Serqin qedim hiksos koceri tayfalari vasitesile Qedim Misire qeder yayilmaga baslamisdir hiksoslarla Qedim Misirliler arasindaki e e 1274 cu ilde bas vermis Kades doyusunde bu ceng arabalarindan istifade edilmisdir Qedim vesiyyetnamede zirehli ceng arabalarindan done done sohbet acilir Bu arabalarin e e II minillikde bezi ferziyyelere gore VI minillik Hindistan ve Cin erazilerinde istismari texmin edilir Cin erazisinde qazintilar zamani tapilmis bu araba qaliqlari e e 1200 cu ile aid edilir Bezi melumatlara gore e e 1600 cu ilde Sya sulalesi dovrunde hele bu ceng arabalarindan istifade edilmisdir MifologiyaGunes tanrisi Helios Muxtelif xalqlarin efsane ve dastanlarinda bilavasite ceng arabalari haqqinda genis melumatlar verilmekdedir Bura hinduizmin en qedim elyazmasini Yunan mifologiyasinda gunes tanrisi Heliosun ceng arabasindaki tesviri ve s aiddirler MenbelerThomas Richter Der Streitwagen im Alten Orient im 2 Jahrtausend v Chr eine Betrachtung anhand der keilschriftlichen Quellen In Mamoun Fansa Stefan Burmeister Hrsg Rad und Wagen der Ursprung einer Innovation Wagen im Vorderen Orient und Europa Archaologische Mitteilungen aus Nordwestdeutschland Beiheft 40 Isensee Oldenburg 2004 507ff ISBN 3 89995 085 2 Robert Drews The coming of the Greeks Indo European conquests in the Aegean and the Near East Princeton University Press Princeton NJ 1988 ISBN 0 691 02951 2 Rupert Wenger Strategie Taktik und Gefechtstechnik in der Ilias Analyse der Kampfbeschreibungen der Ilias Verlag Dr Kovac Hamburg 2008 ISBN 3 8300 3586 1 Inhalt IstinadlarBuch Josua 17 16 und 18 Buch der Richter 1 19 4 3 4 13