Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dövlət quruluşunun forması — dövlətin və ya birliyi təşkil edən dövlətlərin ərazi təşkili metodu. Dövlətin daxili quruluşunu, onun tərkib hissələrinə (ərazilərinə) bölünməsini və onların bir-biri ilə münasibətləri prinsiplərini müəyyənləşdirir.
Federal bir dövlətin ərazi quruluşunu xarakterizə etmək üçün "siyasi-ərazi quruluşu" termini daha çox istifadə olunur, çünki bu, dövlətin ərazi hissələri arasında müəyyən müstəqilliyin mövcudluğunu nəzərdə tutur. Eyni zamanda, unitar dövlətə münasibətdə vahid dövlətin dövlət orqanlarının ərazi quruluşunu xarakterizə edən "inzibati-ərazi quruluşu" termini daha çox istifadə olunur. Bu terminlərin hər ikisi "idarəetmə forması" termininin sinonimidir və ona eyni məna ilə tətbiq olunur.
Dövlət öz quruluş formasına görə unitar və federativ ola bilər. Dövlətlərin birləşmə forması, onların arasında ittifaq konfederasiya hesab olunur.
Növləri
Dövlətin tərkib hissələri arasında suverenliyin mövcudluğundan və ya olmamasından asılı olaraq dövlət quruluşu aşağıdakılara bölünür:
- Sadə forma (unitar dövlət);
- Mürəkkəb forma (federasiya, konfederasiya)
Dövlətlərarası birliklər, birliklər və dövlətlərin icmaları idarəetmə formalarına aid deyil, eyni zamanda, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinə dair əksər kurslarda bu qurum çərçivəsində nəzərdən keçirilir və öyrənilir.
Unitar dövlət
Unitar dövlət (latın dilində "unitas" — "vahid", "tək" deməkdir) — sadə, bəsit, vahid dövlətdir ki, onun tərkibi bir qayda olaraq inzibati-ərazi vahidlərindən (vilayət, mahal, rayon, departament və s.) ibarətdir. Unitar dövlətə Azərbaycan, Yaponiya, Fransa, İtaliya, misal ola bilər. Belə dövlətlərdə federasiyadan fərqli olaraq vahid konstitusiya, dövlət hakimiyyətinin vahid ali nümayəndəli orqanları, vahid hökuməti, vahid vətəndaşlığı, vahid maliyyə-kredit və pul sistemi və s. olur. Ayrı-ayrı hallarda, milli azlıqlar olduqda unitar dövlətin tərkibinə muxtar dövlət quruluşunun xüsusi statusundan istifadə edən bir və ya bir neçə siyasi ərazi vahidi də daxil ola bilər. Muxtar qurumların mövcudluğu belə dövlətlərin unitarizminə heç bir xələl gətirmir.
Unitar dövlətin fərqli xüsusiyyətləri
- Dövlət hakimiyyətinin bütün bütövlüyü əsaslı dövlət səviyyəsində cəmləşir, ərazi vahidləri müstəqillik əldə etmir;
- Hökumət orqanları vahid iyerarxik sistem şəklində bir mərkəzə tabe olmaqla qurulur (qanunverici orqan bir palatalı quruluşa malikdir);
- Tək səviyyəli qanunvericilik sistemi (bütün ölkə səviyyəsində vahid konstitusiya mövcuddur);
- Tək bir vətəndaşlıq varlığı.
Unitar dövlətlərin növləri
- Sadə unitar dövlət — tərkibində muxtar qurumlar yoxdur, belə bir dövlətin ərazisi ya inzibati-ərazi bölgüsü yoxdur (Malta, Sinqapur), ya da yalnız inzibati ərazi vahidlərindən ibarətdir (Polşa, Slovakiya, Əlcəzair).
- Mürəkkəb bir unitar dövlət — bir və ya daha çox muxtar qurumdan ibarətdir.
Ayrıca, unitar dövlətin inzibati-ərazi vahidlərinin mərkəzi hakimiyyət orqanlarına tabe olmaq dərəcəsindən asılı olaraq bunlar var:
- Mərkəzləşdirilmiş unitar dövlət mərkəzdən formalaşan yerli hökumətlərin ciddi tabeçiliyidir, müstəqillikləri əhəmiyyətsizdir (Monqolustan, Tayland, İndoneziya).
- Mərkəzləşdirilməmiş bir unitar dövlət — yerli hökumətlər müstəqil şəkildə əhali tərəfindən formalaşdırılır və idarə olunur, birbaşa mərkəzi hakimiyyət orqanlarına tabe deyillər, lakin hesabatlıdırlar (Böyük Britaniya, İsveç, Yaponiya).
Federativ dövlət
Federativ dövlət (latın dilində "fedus" — "ittifaq" deməkdir) — mürəkkəb ittifaq dövləti olub, bir sıra dövlətlərin və dövlət qurumlarının — federasiya subyektlərinin birliyinin nəticəsidir. Federasiya subyektləri (ştat, torpaq, dövlət) öz xüsusi inzibati-ərazi bölgüsünə malikdirlər. Unitar dövlətdən fərqli olaraq federasiya ali hakimiyyət orqanının iki sisteminə — federal orqanlar və federasiya subyektlərinin müvafiq hakimiyyət orqanlarına, iki növ hüquqi aktlara — federasiya və federasiya subyektlərinin hüquqi aktlarına, həmçinin federasiyanın subyektlərinin vətəndaşlığına malikdir. Federativ dövlətlərə Rusiya Federasiyası, ABŞ, Almaniya və s. aiddir.
Konfederasiya
Konfederasiya (latın dilində "konfederasio" — "birlik" deməkdir) — federasiya ilə müqayisədə dövlətlərin bu və ya digər məqsədlərlə müvəqqəti olaraq birləşdiyi, çox da möhkəm olmayan birliyidir ki, burada dövlətlər tam şəkildə müstəqilliklərini saxlayırlar. Federasiya ittifaq dövləti, konfederasiya isə dövlətlər ittifaqıdır. Federasiyanın hüquqi statusu milli qanunvericiliklə müəyyən olunduğu halda, konfederasiyanın hüquqi statusu bir qayda olaraq beynəlxalq hüquqla müəyyən olunur. Lakin burada milli qanunvericiliyin, xüsusilə konstitusiya hüquqi müddəaların da əhəmiyyəti az deyildir. Konfederasiyanın tərkibinə daxil olan dövlətlər beynəlxalq hüququn müstəqil subyekti olaraq qalır və öz dövlət suverenliyini saxlayır. Konfederasiyada federasiyadan fərqli olaraq vahid ərazi yoxdur, onun ərazisi konfederasiya üzvlərinin — ayrı-ayrı dövlətlərin ərazilərindən ibarətdir. Konfederasiyada vahid vətəndaşlıq da yoxdur. İttifaqa daxil olan hər bir ayrıca dövlətin öz vətəndaşlığı var. Konfederasiya subyektlərinin ittifaqdan sərbəst çıxmaq, habelə ittifaq hakimiyyətinin qəbul etdiyi aktları qəbul etməkdən imtina etmək və ya tanımaq hüququ var. Odur ki, konfederasiyanın dövlət quruluş forması hesab edilməsi məqsədə müvafiq deyil.
Konfederasiya müəyyən məsələlərlə bağlı formalaşdırıldığına görə onun həll etdiyi işlərin predmeti çox da genişsahəli məsələləri əhatə etmir (xarici siyasət, müharibə və sülh məsələləri, vahid ordunun formalaşdırılması, vahid iqtisadi məkanın yaradılması və s.). Konfederasiyanın büdcəsi üçün məcburi surətdə üzvlük haqlarının yığılması imkanı kimi, konfederasiyanın bilavasitə vergi qoymaq hüququ da yoxdur. Onun büdcəsi konfederasiya subyektlərinin könüllü ödəmələri əsasında təşkil olunur. Bir qayda olaraq konfederasiyada vahid pul dövriyyəsi mövcud deyil. Başqa sözlə, bir neçə dövlətin konfederasiyada (federasiyadan fərqli olaraq) birləşməsi bir qayda olaraq yeni dövlətin yaranmasına gətirib çıxarmır. Konfederasiyada dövlətlər, adətən müəyyən məqsədə çatmaq üçün birləşir. Bu zaman onlar öz fəaliyyətlərini əlaqələndirmək üçün xüsusi birgə orqanlar yaradırlar. Bir qayda olaraq onların qərarları konfederasiyaya daxil olan ayrı-ayrı ölkələrin vətəndaşları üçün bu dövlətlərin orqanları tərəfindən təsdiq edildikdən sonra məcburi xarakter daşıyır. Məsələn, 1848-ci ilədək İsveçrə konfederasiya olmuşdur. 1982-ci ildə konfederativ ittifaqda Qambiya və Seneqal birləşmiş, bununla da Seneqambiya konfederasiyası meydana gəlmişdi ki, o da bir neçə ildən sonra süqut etdi. Azərbaycan Respublikası bu gün MDB-yə daxildir ki, bu birliyə konfederasiyanın bir sıra əlamətləri məxsusdur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Чиркин, 2000
- Морозова Л.А. Теория государства и права. М.: Изд. Эксмо. 2009. 74.
- Черданцев А.Ф. Теория государства и права: Учебник для вузов. М.: Юрайт-М. 2002. 132–133. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dovlet qurulusunun formasi dovletin ve ya birliyi teskil eden dovletlerin erazi teskili metodu Dovletin daxili qurulusunu onun terkib hisselerine erazilerine bolunmesini ve onlarin bir biri ile munasibetleri prinsiplerini mueyyenlesdirir Federal bir dovletin erazi qurulusunu xarakterize etmek ucun siyasi erazi qurulusu termini daha cox istifade olunur cunki bu dovletin erazi hisseleri arasinda mueyyen musteqilliyin movcudlugunu nezerde tutur Eyni zamanda unitar dovlete munasibetde vahid dovletin dovlet orqanlarinin erazi qurulusunu xarakterize eden inzibati erazi qurulusu termini daha cox istifade olunur Bu terminlerin her ikisi idareetme formasi termininin sinonimidir ve ona eyni mena ile tetbiq olunur Dovlet oz qurulus formasina gore unitar ve federativ ola biler Dovletlerin birlesme formasi onlarin arasinda ittifaq konfederasiya hesab olunur NovleriDovletin terkib hisseleri arasinda suverenliyin movcudlugundan ve ya olmamasindan asili olaraq dovlet qurulusu asagidakilara bolunur Sade forma unitar dovlet Murekkeb forma federasiya konfederasiya Dovletlerarasi birlikler birlikler ve dovletlerin icmalari idareetme formalarina aid deyil eyni zamanda dovlet ve huquq nezeriyyesine dair ekser kurslarda bu qurum cercivesinde nezerden kecirilir ve oyrenilir Unitar dovletEsas meqale Unitar dovlet Unitar dovlet latin dilinde unitas vahid tek demekdir sade besit vahid dovletdir ki onun terkibi bir qayda olaraq inzibati erazi vahidlerinden vilayet mahal rayon departament ve s ibaretdir Unitar dovlete Azerbaycan Yaponiya Fransa Italiya misal ola biler Bele dovletlerde federasiyadan ferqli olaraq vahid konstitusiya dovlet hakimiyyetinin vahid ali numayendeli orqanlari vahid hokumeti vahid vetendasligi vahid maliyye kredit ve pul sistemi ve s olur Ayri ayri hallarda milli azliqlar olduqda unitar dovletin terkibine muxtar dovlet qurulusunun xususi statusundan istifade eden bir ve ya bir nece siyasi erazi vahidi de daxil ola biler Muxtar qurumlarin movcudlugu bele dovletlerin unitarizmine hec bir xelel getirmir Unitar dovletin ferqli xususiyyetleri Dovlet hakimiyyetinin butun butovluyu esasli dovlet seviyyesinde cemlesir erazi vahidleri musteqillik elde etmir Hokumet orqanlari vahid iyerarxik sistem seklinde bir merkeze tabe olmaqla qurulur qanunverici orqan bir palatali qurulusa malikdir Tek seviyyeli qanunvericilik sistemi butun olke seviyyesinde vahid konstitusiya movcuddur Tek bir vetendasliq varligi Unitar dovletlerin novleri Dunya xeritesinde unitar dovletlerSade unitar dovlet terkibinde muxtar qurumlar yoxdur bele bir dovletin erazisi ya inzibati erazi bolgusu yoxdur Malta Sinqapur ya da yalniz inzibati erazi vahidlerinden ibaretdir Polsa Slovakiya Elcezair Murekkeb bir unitar dovlet bir ve ya daha cox muxtar qurumdan ibaretdir Ayrica unitar dovletin inzibati erazi vahidlerinin merkezi hakimiyyet orqanlarina tabe olmaq derecesinden asili olaraq bunlar var Merkezlesdirilmis unitar dovlet merkezden formalasan yerli hokumetlerin ciddi tabeciliyidir musteqillikleri ehemiyyetsizdir Monqolustan Tayland Indoneziya Merkezlesdirilmemis bir unitar dovlet yerli hokumetler musteqil sekilde ehali terefinden formalasdirilir ve idare olunur birbasa merkezi hakimiyyet orqanlarina tabe deyiller lakin hesabatlidirlar Boyuk Britaniya Isvec Yaponiya Federativ dovletEsas meqale Federasiya Federativ dovlet latin dilinde fedus ittifaq demekdir murekkeb ittifaq dovleti olub bir sira dovletlerin ve dovlet qurumlarinin federasiya subyektlerinin birliyinin neticesidir Federasiya subyektleri stat torpaq dovlet oz xususi inzibati erazi bolgusune malikdirler Unitar dovletden ferqli olaraq federasiya ali hakimiyyet orqaninin iki sistemine federal orqanlar ve federasiya subyektlerinin muvafiq hakimiyyet orqanlarina iki nov huquqi aktlara federasiya ve federasiya subyektlerinin huquqi aktlarina hemcinin federasiyanin subyektlerinin vetendasligina malikdir Federativ dovletlere Rusiya Federasiyasi ABS Almaniya ve s aiddir KonfederasiyaEsas meqale Konfederasiya Konfederasiya latin dilinde konfederasio birlik demekdir federasiya ile muqayisede dovletlerin bu ve ya diger meqsedlerle muveqqeti olaraq birlesdiyi cox da mohkem olmayan birliyidir ki burada dovletler tam sekilde musteqilliklerini saxlayirlar Federasiya ittifaq dovleti konfederasiya ise dovletler ittifaqidir Federasiyanin huquqi statusu milli qanunvericilikle mueyyen olundugu halda konfederasiyanin huquqi statusu bir qayda olaraq beynelxalq huquqla mueyyen olunur Lakin burada milli qanunvericiliyin xususile konstitusiya huquqi muddealarin da ehemiyyeti az deyildir Konfederasiyanin terkibine daxil olan dovletler beynelxalq huququn musteqil subyekti olaraq qalir ve oz dovlet suverenliyini saxlayir Konfederasiyada federasiyadan ferqli olaraq vahid erazi yoxdur onun erazisi konfederasiya uzvlerinin ayri ayri dovletlerin erazilerinden ibaretdir Konfederasiyada vahid vetendasliq da yoxdur Ittifaqa daxil olan her bir ayrica dovletin oz vetendasligi var Konfederasiya subyektlerinin ittifaqdan serbest cixmaq habele ittifaq hakimiyyetinin qebul etdiyi aktlari qebul etmekden imtina etmek ve ya tanimaq huququ var Odur ki konfederasiyanin dovlet qurulus formasi hesab edilmesi meqsede muvafiq deyil Konfederasiya mueyyen meselelerle bagli formalasdirildigina gore onun hell etdiyi islerin predmeti cox da genissaheli meseleleri ehate etmir xarici siyaset muharibe ve sulh meseleleri vahid ordunun formalasdirilmasi vahid iqtisadi mekanin yaradilmasi ve s Konfederasiyanin budcesi ucun mecburi suretde uzvluk haqlarinin yigilmasi imkani kimi konfederasiyanin bilavasite vergi qoymaq huququ da yoxdur Onun budcesi konfederasiya subyektlerinin konullu odemeleri esasinda teskil olunur Bir qayda olaraq konfederasiyada vahid pul dovriyyesi movcud deyil Basqa sozle bir nece dovletin konfederasiyada federasiyadan ferqli olaraq birlesmesi bir qayda olaraq yeni dovletin yaranmasina getirib cixarmir Konfederasiyada dovletler adeten mueyyen meqsede catmaq ucun birlesir Bu zaman onlar oz fealiyyetlerini elaqelendirmek ucun xususi birge orqanlar yaradirlar Bir qayda olaraq onlarin qerarlari konfederasiyaya daxil olan ayri ayri olkelerin vetendaslari ucun bu dovletlerin orqanlari terefinden tesdiq edildikden sonra mecburi xarakter dasiyir Meselen 1848 ci iledek Isvecre konfederasiya olmusdur 1982 ci ilde konfederativ ittifaqda Qambiya ve Seneqal birlesmis bununla da Seneqambiya konfederasiyasi meydana gelmisdi ki o da bir nece ilden sonra suqut etdi Azerbaycan Respublikasi bu gun MDB ye daxildir ki bu birliye konfederasiyanin bir sira elametleri mexsusdur Hemcinin baxDovlet idareetme formalariIstinadlarChirkin 2000 Morozova L A Teoriya gosudarstva i prava M Izd Eksmo 2009 74 Cherdancev A F Teoriya gosudarstva i prava Uchebnik dlya vuzov M Yurajt M 2002 132 133 ISBN 5 7975 0616 5