Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Draqoman — türk, ərəb və fars dilli dövlətlərin, eləcə də Orta Şərq və Avropa ölkələrinin səfirlik, diplomatik və konsul missiyaları yanında rəsmi tərcüməçi. Draqoman ərəb, fars, türk və Avropa dillərini bilməlidir.
Etimologiyası
Ərəb dilində draqoman ترجمان (tərcüman), türk dilində isə tercüman kimi işlənir. Sami dilindəki t-r-g-m kökündən götürülən bu söz akkad dilində targumannu, (klassik Efiopiya dili) t-r-gw-m, arami dilində isə targemana'dır. İvrit dilində מתרגם (metargem) — tərcüməçi və מתורגמן (meturgeman) — sinxron tərcüməçi anlayışları fərqləndirilir. Sonuncu yuxarıda sadalanan dillərə daha çox bənzəyir, baxmayaraq ki, hər iki söz eyniköklü olub sami dilindən alınmadır. Terminin xet mənşəli olması ilə bağlı fərziyyələr də mövcuddur (Salonen, səh. 12; Rabin, səh. 134–136).
Bu söz Avropa dillərinə orta əsrlərdə daxil olmuşdur: dragman, drugeman, orta əsrlərdə latın dilində dragumannus, orta əsrlərdə yunan dilində isə δραγομάνος, dragoumanos kimi lüğətə daxil edilmişdir. Sonrakı illərdə digər Avropa dillərindən alman dilində trutzelmann, fransız dilində trucheman və ya truchement (keçmiş fransızcasında; müasir fransız dilində isə drogman kimi işlənir), italyan dilində turcimanno, ispan dilində trujamán, trujimán və ya truchimán kimi ifadə edilib. Bu sadalanan variantlar türk və ərəb dilindəki "turjuman" sözünün müxtəlif formalarıdır və hər iki dildə fərqli səslənir. 1828-ci il nəşri olan ingilis dilində həmin söz dragoman, drogman və truchman kimi verilib.
Nəticə etibarilə, bu söz ingilis dilində cəmdə "dragomen" deyil, "dragomans" olacaqdır.
Xorvatiyanın ilk post-kommunist prezidenti Franyo Tucman bildirirdi ki, onun soyadı əcdadlarından birinin draqoman ola biləcəyini göstərir.
Tarixi
Mənbələrdə draqoman vəzifəsinin adı hələ XIII əsrdə Osmanlı İmperiyasının qurulmasından əvvəl mövcud olmuş Rum sultanlığında hökmdar I Əlaəddin Keyqubadın hakimiyyəti dövründə iki draqoman və iki tərcüməçi-kargüzarın təyin edilməsi zamanı çəkilir.
Osmanlı İmperiyasında
Osmanlı mənbələrinə əsasən, imperiyanın qeydə alınmış ilk draqomanı 1479-cu ildə sazişi çatdırması üçün Venesiyaya göndərilmiş Çələbi Lütfi Paşadır.
Sözügedən vəzifə Osmanlı İmperiyasında böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Osmanlı İmperiyasında draqomanların göstərdiyi vasitəçiliyə tələbatın olması, müsəlman Osmanlı türklərinin qeyri-müsəlman xalqların dillərini öyrənməkdə təkid etməsi ilə izah edilir. Vəzifə həm diplomatik, həm də linqvistik bacarıqları özündə cəmləşdirmişdi. Osmanlı ilə Xristian dünyası arasında münasibətlərin tənzimlənməsində yaxından iştirak edən draqomanların bəziləri məhz buna görə Osmanlı İmperiyasının siyasətində əhəmiyyətli rol oynamışdılar. Bu vəzifəni daha çox etnik yunanlar tuturdular: onlardan biri də ilk Osmanlı saray draqomanı, Sultan Divanının rəsmi tərcüməçisi Panayotis Nikusios və davamçısı Aleksandr Mavrokordatodur. Lakin bu üstünlük 1821-ci ildə Yunanıstan istiqlal müharibəsinin başlaması ilə dəyişdi. 1821-ci ildə baş draqoman Konstantin Muruzi sədaqətsizlikdə şübhəli bilinərək edam edildi. Xələfi Stavraki Aristarçi vəzifədən çıxarıldı və 1822-ci ildə sürgün edildi. Lakin draqoman olmaması nəticəsində cavablandırılmamış yazışmaların, məktubların sayı artdıqdan sonra baş hərbi təlimatçılardan biri — İshaq Əfəndi vəzifəyə gətirildi və o da öz növbəsində Qərb elmi ədəbiyyatının türk dilinə tərcümə edilməsi ilə bağlı təşəbbüs göstərdi; bunun üçün o, tamamilə yeni lüğət hazırlamalı idi. İshaqdan sonra böyük draqomanlar və onların işçi heyəti müsəlmanlar olmuşdur. Avropa ilə tanış olması ilə Tərcümə Otağı (türk. Tercüme Odası) Tənzimat dövründə güclü təsirə malik yeni bir nərdivana çevrildi. Bu biliklər XIX əsrin ortalarında və sonlarında ordunun köhnəlmiş xüsusiyyətlərini, bürokratiyanı və dini quruluşu əvəz etdi.
Qərb draqomanları
Qərb draqomanları XVII-XVIII əsrlərdə Avropanın Latın dilli bölgələrində İslam mədəniyyəti ilə bağlı geniş maraq oyatmağa nail olmuşdular. Draqomanlar tərcüməçi olduqlarından fars, ərəb və türk dillərində akademik dil təhsili almışdılar və Osmanlı mədəniyyətinin incəliklərini bilirdilər.
Quran ilk dəfə 1647-ci ildə tərəfindən fransız dilinə tərcümə olunmuşdu. O, Misirdəki Fransa konsulluğunda çalışırdı. Neapol səfirliyindən Kosmo di Karboqnano isə latın dilində aşağıdakı kitabı dərc etdirmişdir: Konstantinopolda Apostol missionerlərinin istifadəsi üçün türk dilinin qrammatikasının prinsipləri (Roma, 1794).
Diplomatik korpusun yüksək ixtisaslı işçiləri kimi səfirliklər və konsulluqlarda çalışır, diplomatik səfərlərdə iştirak edirlər. Buna görə də onlar müvafiq dövlətin mədəniyyətini çox yaxşı bilməlidirlər.
Antuan Qallanın (1646–1715) "Min bir gecə" əsərinin çapdan çıxmış tərcüməsi böyük uğur əldə etmişdi. O, Paris Parlamentinin müşaviri və 1670-1679-cu illərdə Osmanlı məhkəməsində Fransanın səfiri vəzifələrini icra etmiş Şarl Fransua Olye de Nuantelin səfirliyinə tabe idi.
Osmanlı tarixinə qarşı Avropada maraq oyadanlardan biri də "Osmanlı dövlətinin tarixi" (alm. Geschichte des osmanischen Reiches) kitabı ilə Avstriyalı, Vyana Diplomatik Akademiyasının tələbəsi olmuşdur.
İstinadlar
- Hamilton, Alastair; Groot, Alexander H. de; Boogert, Maurits H. van den. Friends and rivals in the East: studies in Anglo–Dutch relations in the Levant from the seventeenth to the early nineteenth century. BRILL. 2000. 230ff. ISBN . 2022-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-26.
- Young, George. Corps de droit ottoman; recueil des codes, lois, règlements, ordonnances et actes les plus importants du droit intérieur, et d'études sur le droit coutumier de l'Empire ottoman (fransız). 1. Clarendon Press. 1905. səh. 244.
- Mona Baker. Routledge Encyclopedia of Translation Studies. Taylor & Francis. 9 December 2008. səh. 550. ISBN . 31 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 22 September 2012.
- Bosworth, C.E. Tard̲j̲umān // P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. Bosworth; E. van Donzel; W.P. Heinrichs (redaktorlar ). Encyclopaedia of Islam (2nd). Brill. 2012. doi:10.1163/1573-3912_islam_COM_1179.
- Lewis, Bernard. What Went Wrong. Oxford University Press. 2002. 44–45. ISBN .
- Tolan, John; Veinstein, Gilles; Henry Laurens. "Europe and the Islamic World: A History". Princeton University Press. 2013. 245–247. ISBN .
Xarici keçidlər
- The Dragoman – Interpreter at the Crossroads of East & West
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Draqoman turk ereb ve fars dilli dovletlerin elece de Orta Serq ve Avropa olkelerinin sefirlik diplomatik ve konsul missiyalari yaninda resmi tercumeci Draqoman ereb fars turk ve Avropa dillerini bilmelidir Pyer Amedey Jober solda Napoleonun sevimli serqsunas meslehetcisi ve draqomani idi O 27 aprel 1807 ci ilde Finkensteyn muqavilesinin baglanmasi ucun Napoleonun huzuruna gelen Qacarlarin elcisi Mirze Mehemmed Rza Qezvinini musayiet edir Resm eserinin muellifi EtimologiyasiEreb dilinde draqoman ترجمان tercuman turk dilinde ise tercuman kimi islenir Sami dilindeki t r g m kokunden goturulen bu soz akkad dilinde targumannu klassik Efiopiya dili t r gw m arami dilinde ise targemana dir Ivrit dilinde מתרגם metargem tercumeci ve מתורגמן meturgeman sinxron tercumeci anlayislari ferqlendirilir Sonuncu yuxarida sadalanan dillere daha cox benzeyir baxmayaraq ki her iki soz eynikoklu olub sami dilinden alinmadir Terminin xet menseli olmasi ile bagli ferziyyeler de movcuddur Salonen seh 12 Rabin seh 134 136 Bu soz Avropa dillerine orta esrlerde daxil olmusdur dragman drugeman orta esrlerde latin dilinde dragumannus orta esrlerde yunan dilinde ise dragomanos dragoumanos kimi lugete daxil edilmisdir Sonraki illerde diger Avropa dillerinden alman dilinde trutzelmann fransiz dilinde trucheman ve ya truchement kecmis fransizcasinda muasir fransiz dilinde ise drogman kimi islenir italyan dilinde turcimanno ispan dilinde trujaman trujiman ve ya truchiman kimi ifade edilib Bu sadalanan variantlar turk ve ereb dilindeki turjuman sozunun muxtelif formalaridir ve her iki dilde ferqli seslenir 1828 ci il nesri olan ingilis dilinde hemin soz dragoman drogman ve truchman kimi verilib Netice etibarile bu soz ingilis dilinde cemde dragomen deyil dragomans olacaqdir Xorvatiyanin ilk post kommunist prezidenti Franyo Tucman bildirirdi ki onun soyadi ecdadlarindan birinin draqoman ola bileceyini gosterir TarixiMenbelerde draqoman vezifesinin adi hele XIII esrde Osmanli Imperiyasinin qurulmasindan evvel movcud olmus Rum sultanliginda hokmdar I Elaeddin Keyqubadin hakimiyyeti dovrunde iki draqoman ve iki tercumeci karguzarin teyin edilmesi zamani cekilir Osmanli Imperiyasinda Osmanli menbelerine esasen imperiyanin qeyde alinmis ilk draqomani 1479 cu ilde sazisi catdirmasi ucun Venesiyaya gonderilmis Celebi Lutfi Pasadir Sozugeden vezife Osmanli Imperiyasinda boyuk ehemiyyet kesb edirdi Osmanli Imperiyasinda draqomanlarin gosterdiyi vasiteciliye telebatin olmasi muselman Osmanli turklerinin qeyri muselman xalqlarin dillerini oyrenmekde tekid etmesi ile izah edilir Vezife hem diplomatik hem de linqvistik bacariqlari ozunde cemlesdirmisdi Osmanli ile Xristian dunyasi arasinda munasibetlerin tenzimlenmesinde yaxindan istirak eden draqomanlarin bezileri mehz buna gore Osmanli Imperiyasinin siyasetinde ehemiyyetli rol oynamisdilar Bu vezifeni daha cox etnik yunanlar tuturdular onlardan biri de ilk Osmanli saray draqomani Sultan Divaninin resmi tercumecisi Panayotis Nikusios ve davamcisi Aleksandr Mavrokordatodur Lakin bu ustunluk 1821 ci ilde Yunanistan istiqlal muharibesinin baslamasi ile deyisdi 1821 ci ilde bas draqoman Konstantin Muruzi sedaqetsizlikde subheli bilinerek edam edildi Xelefi Stavraki Aristarci vezifeden cixarildi ve 1822 ci ilde surgun edildi Lakin draqoman olmamasi neticesinde cavablandirilmamis yazismalarin mektublarin sayi artdiqdan sonra bas herbi telimatcilardan biri Ishaq Efendi vezifeye getirildi ve o da oz novbesinde Qerb elmi edebiyyatinin turk diline tercume edilmesi ile bagli tesebbus gosterdi bunun ucun o tamamile yeni luget hazirlamali idi Ishaqdan sonra boyuk draqomanlar ve onlarin isci heyeti muselmanlar olmusdur Avropa ile tanis olmasi ile Tercume Otagi turk Tercume Odasi Tenzimat dovrunde guclu tesire malik yeni bir nerdivana cevrildi Bu bilikler XIX esrin ortalarinda ve sonlarinda ordunun kohnelmis xususiyyetlerini burokratiyani ve dini qurulusu evez etdi Qerb draqomanlari Qerb draqomanlari XVII XVIII esrlerde Avropanin Latin dilli bolgelerinde Islam medeniyyeti ile bagli genis maraq oyatmaga nail olmusdular Draqomanlar tercumeci olduqlarindan fars ereb ve turk dillerinde akademik dil tehsili almisdilar ve Osmanli medeniyyetinin inceliklerini bilirdiler Quran ilk defe 1647 ci ilde terefinden fransiz diline tercume olunmusdu O Misirdeki Fransa konsullugunda calisirdi Neapol sefirliyinden Kosmo di Karboqnano ise latin dilinde asagidaki kitabi derc etdirmisdir Konstantinopolda Apostol missionerlerinin istifadesi ucun turk dilinin qrammatikasinin prinsipleri Roma 1794 Diplomatik korpusun yuksek ixtisasli iscileri kimi sefirlikler ve konsulluqlarda calisir diplomatik seferlerde istirak edirler Buna gore de onlar muvafiq dovletin medeniyyetini cox yaxsi bilmelidirler Antuan Qallanin 1646 1715 Min bir gece eserinin capdan cixmis tercumesi boyuk ugur elde etmisdi O Paris Parlamentinin musaviri ve 1670 1679 cu illerde Osmanli mehkemesinde Fransanin sefiri vezifelerini icra etmis Sarl Fransua Olye de Nuantelin sefirliyine tabe idi Osmanli tarixine qarsi Avropada maraq oyadanlardan biri de Osmanli dovletinin tarixi alm Geschichte des osmanischen Reiches kitabi ile Avstriyali Vyana Diplomatik Akademiyasinin telebesi olmusdur IstinadlarHamilton Alastair Groot Alexander H de Boogert Maurits H van den Friends and rivals in the East studies in Anglo Dutch relations in the Levant from the seventeenth to the early nineteenth century BRILL 2000 230ff ISBN 978 90 04 11854 6 2022 05 31 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 26 Young George Corps de droit ottoman recueil des codes lois reglements ordonnances et actes les plus importants du droit interieur et d etudes sur le droit coutumier de l Empire ottoman fransiz 1 Clarendon Press 1905 seh 244 Mona Baker Routledge Encyclopedia of Translation Studies Taylor amp Francis 9 December 2008 seh 550 ISBN 978 0 415 36930 5 31 May 2022 tarixinde Istifade tarixi 22 September 2012 Bosworth C E Tard j uman P Bearman Th Bianquis C E Bosworth E van Donzel W P Heinrichs redaktorlar Encyclopaedia of Islam 2nd Brill 2012 doi 10 1163 1573 3912 islam COM 1179 Lewis Bernard What Went Wrong Oxford University Press 2002 44 45 ISBN 978 0 06 051605 5 Tolan John Veinstein Gilles Henry Laurens Europe and the Islamic World A History Princeton University Press 2013 245 247 ISBN 978 0 691 14705 5 Xarici kecidlerThe Dragoman Interpreter at the Crossroads of East amp West