Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Deni Didro (5 oktyabr 1713[…], Lanqr[d][…] – 31 iyul 1784[…], Paris) — görkəmli Fransa maarifçisi, filosof və yazıçısı, ensiklopedist.
| Deni Didro | |
|---|---|
| fr. Denis Diderot | |
 | |
| Doğum tarixi | 5 oktyabr 1713[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 31 iyul 1784[…](70 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | filosof, roman yazıçısı, esseist, ensiklopediyaçı[d], incəsənət tənqidçisi[d], dramaturq, ədəbiyyat tənqidçisi, müxbir[d], tərcüməçi, tarixçi, politoloq, leksiqraf, yazıçı, incəsənət nəzəriyyəçisi[d], ədəbiyyat nəzəriyyəçisi |
| Əsərlərinin dili | fransız dili |
| İstiqamət | ensiklopediyaçı[d], Materializm |
| Tanınmış əsərləri | |
| Üzvlüyü |
|
 | |
| denis-diderot.com | |
 Deni Didro Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Fransız maarifçilərinin görkəmli nümayəndəsi olan Deni Didro (1713–1784) sənətkar ailəsində doğulmuşdur. D. Didro əvvəl "Fəlsəfi düşüncələr" ardınca isə "Korların məktubu və gözlülərə nəsihət" adlı əsərlərini yazır. İctimai formasiyanın tənqidinə həsr olunan əsər hökumət tərəfindən mənfi reaksiya görür. Bu əsərə görə də onu həbs edirlər. O, həbsdən sonra həyatını elm, incəsənət və sənət ensiklopediyasını nəşr etmək işinə həsr edir. Fransız maarifçilərini çox vaxt ensiklopediyaçılar adlandırırlar. Onların çoxu ensiklopediya və ya elm, incəsənət və sənətlərin izahlı lüğətinin hazırlanmasında iştirak etmişlər. Didro dövrünün tanınmış intellektuallarını ensiklopediya ətrafına toplayırdı. Ensiklopediya tərəqqidə olan yeni cəmiyyət arasında böyük nüfuza malik idi. O, siyasi, fəlsəfi, mədəni və praktik əhəmiyyət daşıyırdı. Hökumət tərəfindən ensiklopediyaya göstərilən təzyiqlərə baxmayaraq, 1780-ci ilə kimi onun 35 cildi nəşr olunmuşdu. Bu, Didronun və onun həmkarı Dalamberin xidmətinin nəticəsi idi.
D. Didronun adı XVIII əsr Rusiyasında da məşhur olmuşdur. O, 1773-cü ildə II Yekaterinanın dəvəti ilə Peterburqa gəlmişdir. Qərb modelinə uyğun yeni tədris sistemi yaratmağa çalışan II Yekaterina ona yeni əsaslar üzrə maarif haqqında plan tərtib etməyi tapşırır. O, "Rusiyanın universitet planı" adlı demokratik ruhlu layihə hazırlayır. Silki məhdudiyyəti aradan qaldıran bu layihəyə görə, bütün ibtidai məktəblər ümumi, pulsuz və icbari olmalı idi. İbtidai məktəbi qurtaranlar bütün tip məktəblərə daxil ola bilərdi. Layihənin demokratik əhvali-ruhiyəsi II Yekaterinanı qorxutduğundan o, bunu nəinki realizə etmədi, hətta müzakirəyə belə qoymadı.
Deni Didronun əsərləri
Deni 1747-ci ildən J. D΄Alamberlə birlikdə Maarifçilik dövrü elmi biliklərinin nəhəng toplusu olan çoxcildlik "Ensiklopediya, yaxud Elm, incəsənət və peşələrə dair izahlı lüğət" (1751–80) üzərində işləməyə başlamış, bu nəşr üçün 6000-ə yaxın məqalə yazmış, bir çox görkəmli elm xadimlərini və yazıçı-ensiklopedistləri (Volter, Ş. L. Monteskyö, J. J. Russo, P. A. Holbax və b.) əməkdaşlığa cəlb etmişdir. "Ensiklopediya" qadağan olunduqdan və "Qadağan olunmuş kitablar indeks"inə salındıqdan (1759) sonra Deni cildləri, gizli çap etdirib abunəçilərə göndərməklə layihəni sona çatdırmışdır.
Deni "Təbiətin izahı haqqında fikirlər" (1754), "D’Alamberin Didro ilə söhbəti" və "D΄Alamberin yuxusu" (hər ikisi 1769, nəşri 1830), "Materiya və hərəkətin fəlsəfi prinsipləri" (1770, nəşri 1798) əsərlərində P. A. Holbax və K. A. Helvetsinin mexanisizmindən fərqli olaraq, universumun üzvi-dinamik izahını inkişaf etdirmişdir.
Deni dramaturgiyaya müraciət edərək, "Qeyri-qanuni oğul" (1757), "Ailə başçısı" (1758) pyeslərində meşşan dramı prinsiplərini reallaşdırmış, ""Qeyri-qanuni oğul" haqqında söhbətlər" (1757), "Dramatik poeziya haqqında mühaki-ə" (1758) estetik əsərlərində də həmin mövqedə dayanmışdır. Deni etikada utilitarizm tərəfdarı idi. Onun fransız estetik fikri tarixində mühüm xidməti olmuşdur ("Gözəllik haqqında traktat", "Aktyora dair paradoks", 1773–78, nəşri 1830 və s.). Deni incəsənət tənqidçisi kimi rəsm sərgilərinin illik icmallarını ("Salonlar", 1759–81) və s.nəşr etmişdir.
Deni 1762-ci ildən ΙΙ Yekaterina ilə məktublaşmağa başlamış, 1765-ci ildə öz kitabxanasını ona satmış, 1773-cü ildə Peterburq EA-nın fəxri üzvü seçilmişdir. Deni Didronun bədii nəsrinin böyük hissəsi sağlığında nəşr edilməmişdir, buna baxmayaraq, müasirləri arasında əlyazmaları ilə tanınırdı. Zorla monastıra salınmış bir qızın dilindən etiraf formasında yazılmış "Rahibə" romanında (1760, nəşri 1796; 1965-ci ildə rej. Y. Rivet tərəfindən ekranlaşdırılmışdır) sentimentalizm poetikasının (ilk növbədə S. Riçardson yaradıcılığının) təsiri hiss olunur. "Ramonun qardaşı oğlu" roman-dialoqunun (1762–1793; 1805-ci ildə İ. V. Götenin tərcüməsində alman dilində nəşr edilmişdir; fransız dilində nəşri 1823) müəllifidir. "Fatalist Jak" fəlsəfi roman-dialoqunda (1773; 1792-ci ildə Götenin tərcüməsində alman dilində nəşr edilmişdir; fransız dilində nəşri 1796) L. Sternin ənənələrini orijinal şəkildə inkişaf etdirmişdir.
Əsərləri: Gstetika i literaturnaə kritika. M., 1980; Salonı. M., 1989; "Ramonun qardaşı oğlu". Fransız ədəbiyyatı antologiyası. 3 cilddə, c. 1, B., 2007.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Denis Diderot // RKDartists (nid.).
- Denis Diderot // Internet Speculative Fiction Database (ing.). 1995.
- Дидро Дени // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Веселовский А. Дидро, Дени (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1893. Т. Xа. С. 581–588.
Mənbə
- Dluqaç T. B. Deni Didro. M., 1975;
- Alary L. Diderot: biographie, étude de l’æuvre. P., 1993;
- Lepape P. Diderot. P., 1994;
- Sejten A. E. Diderot ou le défi esthétique. P., 1999.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Deni Didro 5 oktyabr 1713 Lanqr d 31 iyul 1784 Paris gorkemli Fransa maarifcisi filosof ve yazicisi ensiklopedist Deni Didrofr Denis DiderotDogum tarixi 5 oktyabr 1713 1713 10 05 Dogum yeri Lanqr d Vefat tarixi 31 iyul 1784 1784 07 31 70 yasinda Vefat yeri Paris Fransa kralligiDefn yeri Muqeddes Rox kilsesi d Tehsili Boyuk Ludovik Liseyi d Sen Lui Liseyi d Paris Universiteti 1732 Fealiyyeti filosof roman yazicisi esseist ensiklopediyaci d incesenet tenqidcisi d dramaturq edebiyyat tenqidcisi muxbir d tercumeci tarixci politoloq leksiqraf yazici incesenet nezeriyyecisi d edebiyyat nezeriyyecisiEserlerinin dili fransiz diliIstiqamet ensiklopediyaci d MaterializmTaninmis eserleri EksiklopedistlerUzvluyu Prussiya Elmler Akademiyasi d Rusiya Elmler Akademiyasi Peterburq Elmler Akademiyasidenis diderot comDeni Didro Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiFransiz maarifcilerinin gorkemli numayendesi olan Deni Didro 1713 1784 senetkar ailesinde dogulmusdur D Didro evvel Felsefi dusunceler ardinca ise Korlarin mektubu ve gozlulere nesihet adli eserlerini yazir Ictimai formasiyanin tenqidine hesr olunan eser hokumet terefinden menfi reaksiya gorur Bu esere gore de onu hebs edirler O hebsden sonra heyatini elm incesenet ve senet ensiklopediyasini nesr etmek isine hesr edir Fransiz maarifcilerini cox vaxt ensiklopediyacilar adlandirirlar Onlarin coxu ensiklopediya ve ya elm incesenet ve senetlerin izahli lugetinin hazirlanmasinda istirak etmisler Didro dovrunun taninmis intellektuallarini ensiklopediya etrafina toplayirdi Ensiklopediya tereqqide olan yeni cemiyyet arasinda boyuk nufuza malik idi O siyasi felsefi medeni ve praktik ehemiyyet dasiyirdi Hokumet terefinden ensiklopediyaya gosterilen tezyiqlere baxmayaraq 1780 ci ile kimi onun 35 cildi nesr olunmusdu Bu Didronun ve onun hemkari Dalamberin xidmetinin neticesi idi D Didronun adi XVIII esr Rusiyasinda da meshur olmusdur O 1773 cu ilde II Yekaterinanin deveti ile Peterburqa gelmisdir Qerb modeline uygun yeni tedris sistemi yaratmaga calisan II Yekaterina ona yeni esaslar uzre maarif haqqinda plan tertib etmeyi tapsirir O Rusiyanin universitet plani adli demokratik ruhlu layihe hazirlayir Silki mehdudiyyeti aradan qaldiran bu layiheye gore butun ibtidai mektebler umumi pulsuz ve icbari olmali idi Ibtidai mektebi qurtaranlar butun tip mekteblere daxil ola bilerdi Layihenin demokratik ehvali ruhiyesi II Yekaterinani qorxutdugundan o bunu neinki realize etmedi hetta muzakireye bele qoymadi Deni Didronun eserleriDeni 1747 ci ilden J D Alamberle birlikde Maarifcilik dovru elmi biliklerinin neheng toplusu olan coxcildlik Ensiklopediya yaxud Elm incesenet ve peselere dair izahli luget 1751 80 uzerinde islemeye baslamis bu nesr ucun 6000 e yaxin meqale yazmis bir cox gorkemli elm xadimlerini ve yazici ensiklopedistleri Volter S L Monteskyo J J Russo P A Holbax ve b emekdasliga celb etmisdir Ensiklopediya qadagan olunduqdan ve Qadagan olunmus kitablar indeks ine salindiqdan 1759 sonra Deni cildleri gizli cap etdirib abunecilere gondermekle layiheni sona catdirmisdir Deni Tebietin izahi haqqinda fikirler 1754 D Alamberin Didro ile sohbeti ve D Alamberin yuxusu her ikisi 1769 nesri 1830 Materiya ve hereketin felsefi prinsipleri 1770 nesri 1798 eserlerinde P A Holbax ve K A Helvetsinin mexanisizminden ferqli olaraq universumun uzvi dinamik izahini inkisaf etdirmisdir Deni dramaturgiyaya muraciet ederek Qeyri qanuni ogul 1757 Aile bascisi 1758 pyeslerinde messan drami prinsiplerini reallasdirmis Qeyri qanuni ogul haqqinda sohbetler 1757 Dramatik poeziya haqqinda muhaki e 1758 estetik eserlerinde de hemin movqede dayanmisdir Deni etikada utilitarizm terefdari idi Onun fransiz estetik fikri tarixinde muhum xidmeti olmusdur Gozellik haqqinda traktat Aktyora dair paradoks 1773 78 nesri 1830 ve s Deni incesenet tenqidcisi kimi resm sergilerinin illik icmallarini Salonlar 1759 81 ve s nesr etmisdir Deni 1762 ci ilden II Yekaterina ile mektublasmaga baslamis 1765 ci ilde oz kitabxanasini ona satmis 1773 cu ilde Peterburq EA nin fexri uzvu secilmisdir Deni Didronun bedii nesrinin boyuk hissesi sagliginda nesr edilmemisdir buna baxmayaraq muasirleri arasinda elyazmalari ile taninirdi Zorla monastira salinmis bir qizin dilinden etiraf formasinda yazilmis Rahibe romaninda 1760 nesri 1796 1965 ci ilde rej Y Rivet terefinden ekranlasdirilmisdir sentimentalizm poetikasinin ilk novbede S Ricardson yaradiciliginin tesiri hiss olunur Ramonun qardasi oglu roman dialoqunun 1762 1793 1805 ci ilde I V Gotenin tercumesinde alman dilinde nesr edilmisdir fransiz dilinde nesri 1823 muellifidir Fatalist Jak felsefi roman dialoqunda 1773 1792 ci ilde Gotenin tercumesinde alman dilinde nesr edilmisdir fransiz dilinde nesri 1796 L Sternin enenelerini orijinal sekilde inkisaf etdirmisdir Eserleri Gstetika i literaturnae kritika M 1980 Saloni M 1989 Ramonun qardasi oglu Fransiz edebiyyati antologiyasi 3 cildde c 1 B 2007 IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Denis Diderot RKDartists nid Denis Diderot Internet Speculative Fiction Database ing 1995 Didro Deni Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Veselovskij A Didro Deni rus Enciklopedicheskij slovarSPb Brokgauz Efron 1893 T Xa S 581 588 MenbeDluqac T B Deni Didro M 1975 Alary L Diderot biographie etude de l aeuvre P 1993 Lepape P Diderot P 1994 Sejten A E Diderot ou le defi esthetique P 1999 Vikisitatda Deni Didro ile elaqedar sitatlar var