Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cəfərqulu xan Dünbili, Cəfərqulu xan Xoyski, Cəfərqulu xan Xoylu — Xoy xanı, Marağa bəylərbəyi, Xoy ətrafında məskunlaşmış kürd dünbülü tayfasının rəisi, Şəki xanı, rus ordusunun general-leytenantı, Xoyski soyadını daşımış ilk şəxslərdən biri.
| Cəfərqulu xan Xoyski | |
|---|---|
| Cəfərqulu xan Dünbili | |
| 1793/1797 – 1799 | |
| Əvvəlki | Hüseynqulu xan Dünbili |
| Sonrakı | II Nəcəfqulu xan Dünbili |
| 1798 – 1806 | |
| Əvvəlki | Hüseynqulu xan Dünbili |
| Sonrakı | xanlıq ləğv olunub |
| 1806 – 1814 | |
| Əvvəlki | Fətəli xan |
| Sonrakı | İsmayıl xan Xoyski |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | Xoy, Əfşarlar dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Nuxa |
| Dəfn yeri | Kərbəla |
| Milliyyəti | kürd |
| Fəaliyyəti | zabit |
| Atası | Əhməd,Şahbaz xan |
| Həyat yoldaşları | Şərəfnisə bəyim, Səltənət bəyim,Gövhər ağa |
| Uşaqları | Əhməd xan, İsaq paşa, Sara bəyim, İsmayıl xan, Abra xan |
| Ailəsi | Xoyskilər |
| Dini | İslam, şiə |
| Hərbi xidmət | |
| Mənsubiyyəti | Rusiya imperiyası |
| Rütbəsi | general-leytenant |
Atasının adı ilə bağlı mübahisələr
Mayor Lisaneviç tərəfindən 1804-cü ildə tərtib edilmiş "Qarabağ xanlarının nəsil şəcərəsi"ndə İbrahim xanın nəvələrindən bəhs edilərkən qeyd edilmişdir ki, İbrahim xanın nəvələrindən birinin − Böyük xanın, anası xoylu Əhməd xanın qızı və Cəfərqulu xanın bacısıdır. Buradan isə belə çıxırdı ki, Cəfərqulu xanın atası Əhməd xandır?! Lakin son tədqiqatlara əsasən və bu tədqiqatlar əsasında tərtib olunmuş xoyskilərin mükəmməl nəsil şəcərəsinə görə Əhməd xan heç də Cəfərqulu xanın atası yox, əslində qardaşı imiş və onların hər ikisinin atası Şahbaz xandır.
Həyatı
Cəfərqulu xan Əhməd xan oğlu Dünbili Xoy şəhərində anadan olmuşdu. Mükəmməl saray təhsili almışdı. Batmanqılınc ləqəbi ilə tanınırdı.
Atası Əhməd xanın 1786-cı ildə öldürülməsindən sonra qaçıb canını qəsdçilərdən qurtarmışdı. Qardaşı Hüseynqulu xan qəsdçilərin əlində qalmışdı. O İbrahimxəlil xan Cavanşirin kürəkəni olduğundan öldürülmədi. Digər qardaşları qılıncdan keçirildi. Cəsarət və şücaətdə məşhur olan Cəfərqulu xan qısa bir müddətdə böyük qoşun toplayaraq qisas almaq və xanlığı xilas etmək üçün müharibəyə girişdi. Cəfərqulu xana Marağalı Əhməd xan, Urmiyəli Məhəmmdəqulu xan (Əhməd xanın kürəkəni) yardım edirdilər. Gürcü çarı II İrakli dünbülü tayfasının hörmətini qazanmaq və Xoy xanlığı ilə Gürcü çarlığı arasındakı münasibətləri nizama salmaq məqsədilə Cəfərqulu xanın sərəncamına (1786-cı ildə) 800 nəfər məharətli döyüşçü göndərdi. Qonşu xanlıqların və gürcü çarının yardımı ilə Cəfərqulu xan qısa bir vaxtda düşmənləri cəzalandırdı və həbsdən azad etdiyi böyük qardaşı Hüseynqulu xanı Xoy xanlığının taxtına oturtdu.
Cəfərqulu xanın düşmənlər üzərində çaldığı qələbəyə baxmayaraq, Əhməd xanın hakimiyyəti dövründə Xoy xanlığından asılı olan bir sıra ölkələr onun ölümündən sonra asılılığa son qoydular.
Əsgər xan Əbdülməliki-Avşar Urmiya hakimi Məhəmmədqulu xan Qasımlı-Avşarın əlindən qaçıb Xoya sığınmışdı. Yaxını Əhməd bəyi Xoya göndərmişdi ki, Xoy xanının eşikağası Ibrahim xanı tapıb, desin ki, dost dostu yaman gündə tanıyar. Yaman günüm indidir. Əhməd bəy Murtazaqulu bəy və Mehrab bəyi götürüb, Xoya yollandı. Ibrahim xanı tapıb, onun vasitəsilə qəziyyəni Hüseynqulu xana danışdı. Hüseynqulu xan Məhəmmədqulu xanın təsirindən çıxmaq üçün girəvə gəzirdi. Ona görə qoşun tərtibi üçün sərkərdələrinə göstəriş verdi. Bir neçə gün ərzində qoşun hazır oldu. Qardaşı Cəfərqulu xanı qoşun başçısı təyin etdi. Göstəriş verdi ki, Urmiyaya gedib, əvvəlcə xoşluqla Əsgər xanın qardaşı Mirzə Əbülhəsən bəyi Məhəmmədqulu xandan istəsin. Əgər verməsə, zor işlədib, Urmiyanı dağıdıb qayıtsın. Cəfərqulu xan qoşunla Salmasa daxil oldu. Əsgər xan onun qoşunu orda qarşıladı.
Məhəmmədqulu xan bu hadisəni eşidib, qardaşı Qasım xanı qoşunla Salmas tərəfə yola saldı. Qoşunda sərkərdələrdən Tahir sultan Şəhriyar xan oğlu Gündüzlü-Avşar, Allahyar bəy Araşlı-Avşar, Lütfullah bəy Ustaclı iştirak edirdilər. Salmasın Ağziyarət məntəqəsində qoşunlar üzləşdilər. Savaş başlandı. Avşarlar Əsgər xana görə, cani-dildən vuruşmurdular. Ona görə də məğlub olub, geriyə qaçdılar. Cəfərqulu xanın qoşunu avşarları Urmiyanın ətrafındakı Qızqalasınadək Urmiya qoşunu izlədi. Bu vəziyyəti görən Məhəmmədqulu xan qalanın qapısını bağlatdırıb, içəridə gizləndi.
Xoy qoşunu Urmiyanı mühasirəyə aldı. Avşar bəyləri Xoy qoşununun azğınlığını görüb qaladan çıxdılar. Savaş əsnasında sərkərdə Hacı Ibrahim Xoylunun atı ürküb avşarlara tərəf qaçdı. Onun ardınca da bir neçə nəfər sərkərdə getdi. Bu sərkərdələr Cahangir bəy, Ağası bəy, Əsəd bəy Dünbili idilər. Avşarlar onları tutub, öldürdülər. Avşar bəyləri Dünbili sərkərdələrinin başını Məhəmmədqulu xana ərməğan apardılar. Məhəmmədqulu xan Məhəmmədhəsən bəy Mahmudlu-Avşara və vuruşmada seçilən digər avşar bəylərinə xeyli ənam-ərmağan payladı. Əsgər xan bu savaşdan mütəssir oldu. Qardaş qırğınını dayandırmaq üçün el böyüklərinə məktub yazdı. Bildirdi ki, Urmiyaya qardaşı üçün gəlib. Mirzə Əbülhəsən bəyi alıb, qayıtmaq fikrindədi. Əfrasiyab sultan Zərza barışıq olduğunu görüb, məktubun xana yetişməsinə mane oldu. Avşar bəylərini növbədən götürüb, kürdlərlə əvəzlədi. Xana bildirdi ki, onlar Əsgər xana görə sənə xəyanət edəcəklər.
Mühasirənin üçüncü günü Cəfərqulu xan Dünbili qala divarlarına yaxınlaşıb, bildirdi ki, Mirzə Əbülhəsən bəyi verin qayıdıb, vilayətimizə gedək. Əfrasiyab sultan ətraf mahallardan yardım çağırdığından, Cəfərqulu xandan üç gün möhlət istədi. Üç gündən sonra ətrafdakı avşarlar və zərzalar gəlib yetişdilər. Məhəmmədqulu xanın qoşunu güclənib, savaşa hazır oldu. Şahməhəmməd bəy Kuhgiluyəli-Avşar qoşuna sərkərdə təyin olundu. Məhəmmədsəfi bəy Yorğanlı-Avşar Şahməhmməd bəy və Hüseyn bəy Qarahəsənli-Avşar Urmiya qoşunun başında savaş meydanına yollandılar. Bu zaman Əsgər xan Xoy qoşunundan aralanıb, avşar qoşununun önünə tək çıxdı. Onu görən avşarlar utanıb, başlarını aşağı tikdilər. Bayraqdar Məhəmmədsəfi bəy Yorğanlı bayrağını əlindən yerə saldı. Xoyun Heydəranlı tayfası bayrağın yerdə olmasını görüb, hücuma keçdi. Zərza cinahına girişib, oranı dağıtdı. Urmiya qoşunu məğlub olub, qalaya çəkildi.
Mühasirənin 12-ci günü Cəfərqulu xanla Əsgər xan yenidən Məhəmmədqulu xana məktub göndərdilər. Əvvəlki şərtlərini təkrar etdilər. Məhəmmədqulu xan onlara bildirdi ki, siz qayıdıb, Xoya gedin, mən Mirzə Əbülhəsəni buraxacağam. Onlar inanıb çəkilib, Xoya qayıtdılar. Onların getməyindən bir müddət keçməyinə baxmayaraq Məhəmmədqulu xan əhdinə vəfa etmədi.
Təbriz hakimi Xudadad xan Dünbilinin öyrətməsi ilə Mirzə Əbülhəsən bəyi öldürdü. Əsgər xan yenidən sarsıldı. Məhəmmədqulu xana qarşı mübarizəsini fəallaşdırdı. İnandığı adam Cəfərqulu xan Dünbili idi.
O dönəmdə Iranda güclənən Ağaməhəmməd xan Qovanlı-Qacar (1795–1797) birər-birər müstəqil xanlıqları məğlub edib, bir bayraq ətrafında birləşdirirdi. O, 1792-ci ildə (1206 hicri qəməri) Azərbaycana hücum etdi. Sərab xanlığının hakimi Sadıq xan Şəqaqi məğlub olub, Qarabağa, Ibrahimxəlil xanın yanına qaçdı. Ibrahimxəlil xan Ağaməhəmməd xanın qüdrətindən çəkinsə də, ona itaət etmədi.
Bəzi Azərbaycan xanları Ağaməhəmməd xanla yaxından əlaqə qurmağa çalışdılar. O cümlədən, Urmiyadan Hüseynqulu xan Imamqulu xan oğlu Qasımlı-Avşar, Marağadan Əhməd xan Müqəddəm, Irəvandan Məhəmməd xan Ziyadlı-Qacar, Xoydan Hüseynqulu xan Dünbili və Naxçıvandan Kəlbəli xan Kəngərli Ağaməhəmməd xanın baş vəziri Mirzə Məhəmmədşəfinin görüşünə gəldilər.
Ağaməhəmməd şah Qarabağda öldürüləndən sonra Cəfərqulu xan müstəqil olmaq fikrinə düşdü. Azad olmaq istəyən digər xanlar, Sadıq xan Şəqaqi və Məhəmmədqulu xan Avşar da ona qoşuldu.
Müstəqillik hərəkatı Xoyda başlandı. Hüseynqulu xan Dünbili qasidi Süleyman bəy vasitəsilə Urmiyaya, Məhəmmədqulu xana xəbər göndərdi ki, fəallaşsın. Məhəmmədqulu xan Avşar elinin ağsaqqallarını bir yerə toplayıb, məsləhət istədi. Avşar başçıları ona məsləhət verdilər ki, özü həmin xanların yanına gedib, işi dərindən öyrənsin. Sadıq xan Şəqaqi də qoşunu ilə Xoya gəldi. Hüseynqulu xan onu təntənəli qəbul etdi.
Məhəmmədqulu xanın dəstəsi Xoyun "Dağbağı"nda yerləşdi. Hüseynqulu xan, Cəfərqulu xan və Sadıq xan hamısı bir ağızdan Məhəmmədqulu xanı özlərinə rəhbər seçdilər. Onun sözündən çıxmayacaqlarına vəd verdilər. Ətraf xanlara məktub göndərib, ittifaqa dəvət etdilər. Irəvan hakimi Məhəmməd xan Ziyadlı-Qacara, Naxçıvan hakimi Abbasqulu xan Kəngərliyə, Meşkin hakimi Ata xan Şahsevənə, Marağa hakimi Əhməd xan Müqəddəmə çaparlar göndərib, Təbrizə çağırdılar. Məhəmmədqulu xan, Cəfərqulu xan və Sadıq xan Təbrizə yollandılar.
Xoy xanının müttəfiqi Sadıq xan Şəqaqi ilə birləşib, özlərinə həmfikir tapmaq üçün Təbrizdən Marağaya gəldilər. Əhməd xan Müqəddəmin və Mahmud xan Qasımlı-Avşarın onlara qoşulacağını zənn edirdilər. Gözlədiklərinin əksinə onlar üsyançılara qoşulmadılar. Əsgər xan və Sadıq xan Marağanı mühasirəyə aldılar. Marağa 12 gün mühasirədə qaldı.
Fətəli şah Qovanlı-Qacarın ordusu Nikpey adlı yerə çatanda Cəfərqulu xan Dünbili Əsgər xanla Sadıq xanı öldürmək fikrinə düşdü. Əsgər xan bu qəsddən duyuq düşdü. Sadıq xanı da xəbərdar etdi. Hər ikisi qaçıb, şahın ordusuna qoşuldular. Sadıq xan Süleyman xan Etizaddövlə Qacarı araçı saldı ki, şah onları bağışlasın. Hər ikisi bağışlandı.
Əsgər xan Fətəli şah Qovanlı-Qacar tərəfindən ordunun bir bölməsinə sərkərdə təyin edildi. Üsyançı Cəfərqulu xan Dünbiliyə qarşı vuruşdu.
Bir müddət sonra Cəfərqulu xanın 300 nəfərlə ova getməsindən istifadə edən Fətəli şah Xoya qoşun göndərib oğlunu, arvadını və qardaşını girov götürdü. Cəfərqulu xan İrəvana getdi. Lakin tezliklə, vəliəhd Abbas mirzə ordusunun oraya üz tutduğunu eşidib həmin şəhəri də tərk etməyə məcbur oldu. 1804-cü ildə ruslar İrəvanı ələ keçirdikləri vaxt Cəfərqulu xan 200 nəfərlə onların qərargahına gəlib sədaqət andı içdi. Əvəzində general-leytenant rütbəsi və Çar Aleksandrın adından qiymətli hədiyyələrlə mükafatlandırıldı.
1806-cı ilin axırlarında isə ruslar Şəkinin xanı olmaq üçün Cəfərqulu xanı "dilə tutdular" (– bu ölkənin yerli xan sülaləsinə mənsub şəxslərdən artıq heç birisinin səmimiyyətinə inanmadıqlarına görə!) və Çar Aleksandrın 10 dekabr 1806-cı il tarixli fərmanı ilə onu rəsmi şəkildə Şəki xanı təyin etdilər. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Cəfərqulu xan hələ 1802-ci ildə, o vaxtkı Şəki hakimi Məhəmmədhəsən xanla müttəfiqlik nümayiş etdirmişdi. Onun yeni təyinatı ilə əlaqədar isə 10 minə yaxın tərəfdarı, yaxud rəiyyət və qohum-əqrəbası Şəki xanlığı ərazisində məskunlaşdı.
Tarixşünaslıqda Cəfərqulu xanla bağlı bir qədər inandırıcı olmayan belə bir müddəa da var ki, guya o, Xoydan xeyli erməni köçürmüş və bunlar Şəki xanlığı ərazisində 4–5 yeni kənd salıblarmış. Əslində isə 1824-cü il Şəki əyalətinin siyahıyaalma aktlarında yalnız Cəfərabad kəndi üzrə 93, Nuxa şəhəri üzrə isə 65 xoy mənşəli erməni ailəsinin qeydə alındığını görürük.
1804–1813-cü illər birinci Rusiya-İran müharibəsi zamanı rus qoşunlarına qoşulan Cəfərqulu xan Dünbili imperator I Aleksandr tərəfindən bahalı brilyantla bəzədilmiş qızıl metal və qızıl lələklə təltif edilmiş, 1807-ci ildə general-leytenant rütbəsi ilə təltif edilərək, həm də Şəki xanı təyin edilmişdi.
Cəfərqulu xan 8 ilə yaxın Şəki xanı olduqdan sonra 22 avqust 1814-cü ildə isitmə xəstəliyindən ölmüşdür.
Cəfərqulu xanın vəfatından sonra Şəki xanlığını onun oğlu İsmayıl xan idarə etmişdi. Şəki xanlığı 1819-cu ildə ləğv edilmişdi.
Cəfərqulu xanın Quzey Azərbaycandakı törəmələri Xoyski soyadını daşıyırdılar.
Şəkidə tikdirdiyi karvansara və saldırdığı bağ
Cəfərqulu xan Nuxada bir karvansara tikdirmişdir. Çox güman ki, bu indi Şəki şəhərindəki "Yuxarı karvansara"dır. 1819-cu ilə aid sənədə əsasən isə "Xan karvansarası" adlanırdı. Karvansaradakı hər dükandan xana ayda 1 Şəki manatı məbləğində icarə haqqı ödənilirdi. Cəfərqulu xan Şəki xanlığı ərazisində "Xan bağı" deyilən bir bağ da saldırmışdır. Bu bağda dünyanın hər yerindən meyvə ağacları və bitkilər gətirilib əkilirdi. Cəfərqulu xan Nuxada Avropa standartlarına uyğun bir qala da inşa etdirmək istəyirdi, bu barədə təşəbüs irəli sürmüşdü, lakin dünyasını dəyişdi və arzusunu həyata keçirə bilmədi.
Ailəsi
Qafqaz Aktlarının VI cildindəki (I hissə) məlumatlara əsasən Cəfərqulu xanın 3 həyat yoldaşı olub. Bəyazid paşasının qızı (yaxud bacısı) Şərəf Nisə bəyim, Məhəmməd xan İrəvanskinin bacısı Səltənət bəyim və İbrahimxəlil xanın qızı Gövhər Ağa bəyim.
Övladları
Cəfərqulu xan Xoyskinin övladlarının anaları Şərəf Nisə bəyim olub. Gövhər Ağa bəyimin övladı olmayıb. Səltənət bəyimdən isə bir oğulluğu olub..
- Əhməd xan — ən böyük övladı, həyat yoldaşı Cavad Xanın qızı Şirin Xatun olmuşdur.
- İsmayıl bəy — Məhəmmədhəsən Xanın qızı Tutu bəyimlə evlənib.
- İsaq paşa — həyat yoldaşı Kiçikxanım idi.
- Əbuturab xan — ikinci övlad Abra xan olaraq daha çox tanınır
- Kalbalı bəy — yuxarıda qeyd olunan ögey oğul
- Sara bəyim
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Cəfərqulu xan Dünbili, "Soy" dərgisi, 12 (32). Bakı, 2009.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Хой и Салмас. Как и в XVI в., округ Салмас в XVII-XVIII вв. продолжал оставаться наследственной улька главы курдского племени думбули. К этому округу был присоединен округ Хой, который с этого времени постоянно принадлежал наследственному главе племени думбули вплоть до 1805 г.; И. П. Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI – начале XIX вв. Изд., Ленинградского Государственного Университета им. А. А. Жданова, Ленинград, 1949, стр.: 68.
- Onlar özlərini Xəlifə Harun ər-Rəşidin vəziri olmuş Cəfər Bərməkinin nəslindən hesab edirdilər.
- Daha əvvəl Cəfərqulu xanın qardaşı Əhməd xanın arvadı olub; İrəvan xanı Məhəmmədqulu xan Qacarın bacısı idi.
- Atasının sağlığında vəfat edib.
- "Arxivlənmiş surət". 2018-10-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-03-29. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Pərvin xəyyam oğlu Mirzəzadə, Xoy xanlarının nəsil şəcərəsi, Almanach.be, 12.08.2003". 2003-08-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2003-08-12. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- "Хой и Салмас. Как и в XVI в., округ Салмас в XVII–XVIII вв. продолжал оставаться наследственной улька главы курдского племени думбули. К этому округу был присоединен округ Хой, который с этого времени постоянно принадлежал наследственному главе племени думбули вплоть до 1805 г.; И. П. Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI – начале XIX вв. Изд., Ленинградского Государственного Университета им. А. А. Жданова, Ленинград, 1949, ст.: 68.
- "Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том II, Тифлис, 1868, стр.: 695, №1415". 2021-05-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-24. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Nəsil şəcərəsi daha sonra − 1868-ci ildə nəşr edilənə qədər, başqaları tərəfindən düzəlişlərə də məruz qalmışdır.
- QAKA, IV, s. 755
- Каджар Ч. О. Каджары. Баку: Издательство ХХI ЙНЕ, 2001, 159 с., s. 40
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Aydın Məmmədov. Bir qəbir kitabəsinin izi ilə, yaxud Fətəli xan Xoyskinin əsli nəcabətinə dair tarixi faktlar
- Cəfərqulu xan Dünbili (fars.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ceferqulu xan Dunbili Ceferqulu xan Xoyski Ceferqulu xan Xoylu Xoy xani Maraga beylerbeyi Xoy etrafinda meskunlasmis kurd dunbulu tayfasinin reisi Seki xani rus ordusunun general leytenanti Xoyski soyadini dasimis ilk sexslerden biri Ceferqulu xan XoyskiCeferqulu xan DunbiliTebriz xani1793 1797 1799EvvelkiHuseynqulu xan DunbiliSonrakiII Necefqulu xan DunbiliXoy xani1798 1806EvvelkiHuseynqulu xan DunbiliSonrakixanliq legv olunubXI Seki xani1806 1814EvvelkiFeteli xanSonrakiIsmayil xan XoyskiSexsi melumatlarDogum yeri Xoy Efsarlar dovletiVefat tarixi 3 sentyabr 1814Vefat yeri NuxaDefn yeri KerbelaMilliyyeti kurdFealiyyeti zabitAtasi Ehmed Sahbaz xanHeyat yoldaslari Serefnise beyim Seltenet beyim Govher agaUsaqlari Ehmed xan Isaq pasa Sara beyim Ismayil xan Abra xanAilesi XoyskilerDini Islam sieHerbi xidmetMensubiyyeti Rusiya imperiyasiRutbesi general leytenantAtasinin adi ile bagli mubahiselerMayor Lisanevic terefinden 1804 cu ilde tertib edilmis Qarabag xanlarinin nesil seceresi nde Ibrahim xanin nevelerinden behs edilerken qeyd edilmisdir ki Ibrahim xanin nevelerinden birinin Boyuk xanin anasi xoylu Ehmed xanin qizi ve Ceferqulu xanin bacisidir Buradan ise bele cixirdi ki Ceferqulu xanin atasi Ehmed xandir Lakin son tedqiqatlara esasen ve bu tedqiqatlar esasinda tertib olunmus xoyskilerin mukemmel nesil seceresine gore Ehmed xan hec de Ceferqulu xanin atasi yox eslinde qardasi imis ve onlarin her ikisinin atasi Sahbaz xandir HeyatiCeferqulu xan Ehmed xan oglu Dunbili Xoy seherinde anadan olmusdu Mukemmel saray tehsili almisdi Batmanqilinc leqebi ile taninirdi Atasi Ehmed xanin 1786 ci ilde oldurulmesinden sonra qacib canini qesdcilerden qurtarmisdi Qardasi Huseynqulu xan qesdcilerin elinde qalmisdi O Ibrahimxelil xan Cavansirin kurekeni oldugundan oldurulmedi Diger qardaslari qilincdan kecirildi Cesaret ve sucaetde meshur olan Ceferqulu xan qisa bir muddetde boyuk qosun toplayaraq qisas almaq ve xanligi xilas etmek ucun muharibeye girisdi Ceferqulu xana Maragali Ehmed xan Urmiyeli Mehemmdequlu xan Ehmed xanin kurekeni yardim edirdiler Gurcu cari II Irakli dunbulu tayfasinin hormetini qazanmaq ve Xoy xanligi ile Gurcu carligi arasindaki munasibetleri nizama salmaq meqsedile Ceferqulu xanin serencamina 1786 ci ilde 800 nefer meharetli doyuscu gonderdi Qonsu xanliqlarin ve gurcu carinin yardimi ile Ceferqulu xan qisa bir vaxtda dusmenleri cezalandirdi ve hebsden azad etdiyi boyuk qardasi Huseynqulu xani Xoy xanliginin taxtina oturtdu Ceferqulu xanin dusmenler uzerinde caldigi qelebeye baxmayaraq Ehmed xanin hakimiyyeti dovrunde Xoy xanligindan asili olan bir sira olkeler onun olumunden sonra asililiga son qoydular Esger xan Ebdulmeliki Avsar Urmiya hakimi Mehemmedqulu xan Qasimli Avsarin elinden qacib Xoya siginmisdi Yaxini Ehmed beyi Xoya gondermisdi ki Xoy xaninin esikagasi Ibrahim xani tapib desin ki dost dostu yaman gunde taniyar Yaman gunum indidir Ehmed bey Murtazaqulu bey ve Mehrab beyi goturub Xoya yollandi Ibrahim xani tapib onun vasitesile qeziyyeni Huseynqulu xana danisdi Huseynqulu xan Mehemmedqulu xanin tesirinden cixmaq ucun gireve gezirdi Ona gore qosun tertibi ucun serkerdelerine gosteris verdi Bir nece gun erzinde qosun hazir oldu Qardasi Ceferqulu xani qosun bascisi teyin etdi Gosteris verdi ki Urmiyaya gedib evvelce xosluqla Esger xanin qardasi Mirze Ebulhesen beyi Mehemmedqulu xandan istesin Eger vermese zor isledib Urmiyani dagidib qayitsin Ceferqulu xan qosunla Salmasa daxil oldu Esger xan onun qosunu orda qarsiladi Mehemmedqulu xan bu hadiseni esidib qardasi Qasim xani qosunla Salmas terefe yola saldi Qosunda serkerdelerden Tahir sultan Sehriyar xan oglu Gunduzlu Avsar Allahyar bey Arasli Avsar Lutfullah bey Ustacli istirak edirdiler Salmasin Agziyaret menteqesinde qosunlar uzlesdiler Savas baslandi Avsarlar Esger xana gore cani dilden vurusmurdular Ona gore de meglub olub geriye qacdilar Ceferqulu xanin qosunu avsarlari Urmiyanin etrafindaki Qizqalasinadek Urmiya qosunu izledi Bu veziyyeti goren Mehemmedqulu xan qalanin qapisini baglatdirib iceride gizlendi Xoy qosunu Urmiyani muhasireye aldi Avsar beyleri Xoy qosununun azginligini gorub qaladan cixdilar Savas esnasinda serkerde Haci Ibrahim Xoylunun ati urkub avsarlara teref qacdi Onun ardinca da bir nece nefer serkerde getdi Bu serkerdeler Cahangir bey Agasi bey Esed bey Dunbili idiler Avsarlar onlari tutub oldurduler Avsar beyleri Dunbili serkerdelerinin basini Mehemmedqulu xana ermegan apardilar Mehemmedqulu xan Mehemmedhesen bey Mahmudlu Avsara ve vurusmada secilen diger avsar beylerine xeyli enam ermagan payladi Esger xan bu savasdan mutessir oldu Qardas qirginini dayandirmaq ucun el boyuklerine mektub yazdi Bildirdi ki Urmiyaya qardasi ucun gelib Mirze Ebulhesen beyi alib qayitmaq fikrindedi Efrasiyab sultan Zerza barisiq oldugunu gorub mektubun xana yetismesine mane oldu Avsar beylerini novbeden goturub kurdlerle evezledi Xana bildirdi ki onlar Esger xana gore sene xeyanet edecekler Muhasirenin ucuncu gunu Ceferqulu xan Dunbili qala divarlarina yaxinlasib bildirdi ki Mirze Ebulhesen beyi verin qayidib vilayetimize gedek Efrasiyab sultan etraf mahallardan yardim cagirdigindan Ceferqulu xandan uc gun mohlet istedi Uc gunden sonra etrafdaki avsarlar ve zerzalar gelib yetisdiler Mehemmedqulu xanin qosunu guclenib savasa hazir oldu Sahmehemmed bey Kuhgiluyeli Avsar qosuna serkerde teyin olundu Mehemmedsefi bey Yorganli Avsar Sahmehmmed bey ve Huseyn bey Qarahesenli Avsar Urmiya qosunun basinda savas meydanina yollandilar Bu zaman Esger xan Xoy qosunundan aralanib avsar qosununun onune tek cixdi Onu goren avsarlar utanib baslarini asagi tikdiler Bayraqdar Mehemmedsefi bey Yorganli bayragini elinden yere saldi Xoyun Heyderanli tayfasi bayragin yerde olmasini gorub hucuma kecdi Zerza cinahina girisib orani dagitdi Urmiya qosunu meglub olub qalaya cekildi Muhasirenin 12 ci gunu Ceferqulu xanla Esger xan yeniden Mehemmedqulu xana mektub gonderdiler Evvelki sertlerini tekrar etdiler Mehemmedqulu xan onlara bildirdi ki siz qayidib Xoya gedin men Mirze Ebulheseni buraxacagam Onlar inanib cekilib Xoya qayitdilar Onlarin getmeyinden bir muddet kecmeyine baxmayaraq Mehemmedqulu xan ehdine vefa etmedi Tebriz hakimi Xudadad xan Dunbilinin oyretmesi ile Mirze Ebulhesen beyi oldurdu Esger xan yeniden sarsildi Mehemmedqulu xana qarsi mubarizesini feallasdirdi Inandigi adam Ceferqulu xan Dunbili idi O donemde Iranda guclenen Agamehemmed xan Qovanli Qacar 1795 1797 birer birer musteqil xanliqlari meglub edib bir bayraq etrafinda birlesdirirdi O 1792 ci ilde 1206 hicri qemeri Azerbaycana hucum etdi Serab xanliginin hakimi Sadiq xan Seqaqi meglub olub Qarabaga Ibrahimxelil xanin yanina qacdi Ibrahimxelil xan Agamehemmed xanin qudretinden cekinse de ona itaet etmedi Bezi Azerbaycan xanlari Agamehemmed xanla yaxindan elaqe qurmaga calisdilar O cumleden Urmiyadan Huseynqulu xan Imamqulu xan oglu Qasimli Avsar Maragadan Ehmed xan Muqeddem Irevandan Mehemmed xan Ziyadli Qacar Xoydan Huseynqulu xan Dunbili ve Naxcivandan Kelbeli xan Kengerli Agamehemmed xanin bas veziri Mirze Mehemmedsefinin gorusune geldiler Agamehemmed sah Qarabagda oldurulenden sonra Ceferqulu xan musteqil olmaq fikrine dusdu Azad olmaq isteyen diger xanlar Sadiq xan Seqaqi ve Mehemmedqulu xan Avsar da ona qosuldu Musteqillik herekati Xoyda baslandi Huseynqulu xan Dunbili qasidi Suleyman bey vasitesile Urmiyaya Mehemmedqulu xana xeber gonderdi ki feallassin Mehemmedqulu xan Avsar elinin agsaqqallarini bir yere toplayib meslehet istedi Avsar bascilari ona meslehet verdiler ki ozu hemin xanlarin yanina gedib isi derinden oyrensin Sadiq xan Seqaqi de qosunu ile Xoya geldi Huseynqulu xan onu tenteneli qebul etdi Mehemmedqulu xanin destesi Xoyun Dagbagi nda yerlesdi Huseynqulu xan Ceferqulu xan ve Sadiq xan hamisi bir agizdan Mehemmedqulu xani ozlerine rehber secdiler Onun sozunden cixmayacaqlarina ved verdiler Etraf xanlara mektub gonderib ittifaqa devet etdiler Irevan hakimi Mehemmed xan Ziyadli Qacara Naxcivan hakimi Abbasqulu xan Kengerliye Meskin hakimi Ata xan Sahsevene Maraga hakimi Ehmed xan Muqeddeme caparlar gonderib Tebrize cagirdilar Mehemmedqulu xan Ceferqulu xan ve Sadiq xan Tebrize yollandilar Xoy xaninin muttefiqi Sadiq xan Seqaqi ile birlesib ozlerine hemfikir tapmaq ucun Tebrizden Maragaya geldiler Ehmed xan Muqeddemin ve Mahmud xan Qasimli Avsarin onlara qosulacagini zenn edirdiler Gozlediklerinin eksine onlar usyancilara qosulmadilar Esger xan ve Sadiq xan Maragani muhasireye aldilar Maraga 12 gun muhasirede qaldi Feteli sah Qovanli Qacarin ordusu Nikpey adli yere catanda Ceferqulu xan Dunbili Esger xanla Sadiq xani oldurmek fikrine dusdu Esger xan bu qesdden duyuq dusdu Sadiq xani da xeberdar etdi Her ikisi qacib sahin ordusuna qosuldular Sadiq xan Suleyman xan Etizaddovle Qacari araci saldi ki sah onlari bagislasin Her ikisi bagislandi Esger xan Feteli sah Qovanli Qacar terefinden ordunun bir bolmesine serkerde teyin edildi Usyanci Ceferqulu xan Dunbiliye qarsi vurusdu Bir muddet sonra Ceferqulu xanin 300 neferle ova getmesinden istifade eden Feteli sah Xoya qosun gonderib oglunu arvadini ve qardasini girov goturdu Ceferqulu xan Irevana getdi Lakin tezlikle veliehd Abbas mirze ordusunun oraya uz tutdugunu esidib hemin seheri de terk etmeye mecbur oldu 1804 cu ilde ruslar Irevani ele kecirdikleri vaxt Ceferqulu xan 200 neferle onlarin qerargahina gelib sedaqet andi icdi Evezinde general leytenant rutbesi ve Car Aleksandrin adindan qiymetli hediyyelerle mukafatlandirildi 1806 ci ilin axirlarinda ise ruslar Sekinin xani olmaq ucun Ceferqulu xani dile tutdular bu olkenin yerli xan sulalesine mensub sexslerden artiq hec birisinin semimiyyetine inanmadiqlarina gore ve Car Aleksandrin 10 dekabr 1806 ci il tarixli fermani ile onu resmi sekilde Seki xani teyin etdiler Yeri gelmisken qeyd edek ki Ceferqulu xan hele 1802 ci ilde o vaxtki Seki hakimi Mehemmedhesen xanla muttefiqlik numayis etdirmisdi Onun yeni teyinati ile elaqedar ise 10 mine yaxin terefdari yaxud reiyyet ve qohum eqrebasi Seki xanligi erazisinde meskunlasdi Tarixsunasliqda Ceferqulu xanla bagli bir qeder inandirici olmayan bele bir muddea da var ki guya o Xoydan xeyli ermeni kocurmus ve bunlar Seki xanligi erazisinde 4 5 yeni kend saliblarmis Eslinde ise 1824 cu il Seki eyaletinin siyahiyaalma aktlarinda yalniz Ceferabad kendi uzre 93 Nuxa seheri uzre ise 65 xoy menseli ermeni ailesinin qeyde alindigini goruruk 1804 1813 cu iller birinci Rusiya Iran muharibesi zamani rus qosunlarina qosulan Ceferqulu xan Dunbili imperator I Aleksandr terefinden bahali brilyantla bezedilmis qizil metal ve qizil lelekle teltif edilmis 1807 ci ilde general leytenant rutbesi ile teltif edilerek hem de Seki xani teyin edilmisdi Ceferqulu xan 8 ile yaxin Seki xani olduqdan sonra 22 avqust 1814 cu ilde isitme xesteliyinden olmusdur Ceferqulu xanin vefatindan sonra Seki xanligini onun oglu Ismayil xan idare etmisdi Seki xanligi 1819 cu ilde legv edilmisdi Ceferqulu xanin Quzey Azerbaycandaki toremeleri Xoyski soyadini dasiyirdilar Sekide tikdirdiyi karvansara ve saldirdigi bagCeferqulu xan Nuxada bir karvansara tikdirmisdir Cox guman ki bu indi Seki seherindeki Yuxari karvansara dir 1819 cu ile aid senede esasen ise Xan karvansarasi adlanirdi Karvansaradaki her dukandan xana ayda 1 Seki manati mebleginde icare haqqi odenilirdi Ceferqulu xan Seki xanligi erazisinde Xan bagi deyilen bir bag da saldirmisdir Bu bagda dunyanin her yerinden meyve agaclari ve bitkiler getirilib ekilirdi Ceferqulu xan Nuxada Avropa standartlarina uygun bir qala da insa etdirmek isteyirdi bu barede tesebus ireli surmusdu lakin dunyasini deyisdi ve arzusunu heyata kecire bilmedi AilesiQafqaz Aktlarinin VI cildindeki I hisse melumatlara esasen Ceferqulu xanin 3 heyat yoldasi olub Beyazid pasasinin qizi yaxud bacisi Seref Nise beyim Mehemmed xan Irevanskinin bacisi Seltenet beyim ve Ibrahimxelil xanin qizi Govher Aga beyim Ovladlari Ceferqulu xan Xoyskinin ovladlarinin analari Seref Nise beyim olub Govher Aga beyimin ovladi olmayib Seltenet beyimden ise bir ogullugu olub Ehmed xan en boyuk ovladi heyat yoldasi Cavad Xanin qizi Sirin Xatun olmusdur Ismayil bey Mehemmedhesen Xanin qizi Tutu beyimle evlenib Isaq pasa heyat yoldasi Kicikxanim idi Ebuturab xan ikinci ovlad Abra xan olaraq daha cox taninir Kalbali bey yuxarida qeyd olunan ogey ogul Sara beyimMenbeEnver Cingizoglu Ceferqulu xan Dunbili Soy dergisi 12 32 Baki 2009 IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Hoj i Salmas Kak i v XVI v okrug Salmas v XVII XVIII vv prodolzhal ostavatsya nasledstvennoj ulka glavy kurdskogo plemeni dumbuli K etomu okrugu byl prisoedinen okrug Hoj kotoryj s etogo vremeni postoyanno prinadlezhal nasledstvennomu glave plemeni dumbuli vplot do 1805 g I P Petrushevskij Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v XVI nachale XIX vv Izd Leningradskogo Gosudarstvennogo Universiteta im A A Zhdanova Leningrad 1949 str 68 Onlar ozlerini Xelife Harun er Residin veziri olmus Cefer Bermekinin neslinden hesab edirdiler Daha evvel Ceferqulu xanin qardasi Ehmed xanin arvadi olub Irevan xani Mehemmedqulu xan Qacarin bacisi idi Atasinin sagliginda vefat edib Arxivlenmis suret 2018 10 18 tarixinde Istifade tarixi 2015 03 29 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Pervin xeyyam oglu Mirzezade Xoy xanlarinin nesil seceresi Almanach be 12 08 2003 2003 08 12 tarixinde Istifade tarixi 2003 08 12 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Hoj i Salmas Kak i v XVI v okrug Salmas v XVII XVIII vv prodolzhal ostavatsya nasledstvennoj ulka glavy kurdskogo plemeni dumbuli K etomu okrugu byl prisoedinen okrug Hoj kotoryj s etogo vremeni postoyanno prinadlezhal nasledstvennomu glave plemeni dumbuli vplot do 1805 g I P Petrushevskij Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v XVI nachale XIX vv Izd Leningradskogo Gosudarstvennogo Universiteta im A A Zhdanova Leningrad 1949 st 68 Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej tom II Tiflis 1868 str 695 1415 2021 05 10 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 24 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Nesil seceresi daha sonra 1868 ci ilde nesr edilene qeder basqalari terefinden duzelislere de meruz qalmisdir QAKA IV s 755 Kadzhar Ch O Kadzhary Baku Izdatelstvo HHI JNE 2001 159 s s 40Hemcinin baxXoyskiler Seki xanligiXarici kecidlerAydin Memmedov Bir qebir kitabesinin izi ile yaxud Feteli xan Xoyskinin esli necabetine dair tarixi faktlar Ceferqulu xan Dunbili fars