Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ceyms Vatt (ing. James Watt; 19 yanvar 1736[…], Qrinok, Renfryuşir qraflığı[d], Böyük Britaniya krallığı[…] – 25 avqust 1819[…], Birminhem, Böyük Britaniya və İrlandiya Birləşmiş Krallığı) — Şotlandiyalı ixtiraçı. Ən böyük nailiyyətlərindən biri buxar maşınını təkmilləşdirməkdən ibarət olmuşdur. Bununla da, Sənaye inqilabının gedişinə ciddi təsir göstərən simalardan birinə çevrilmişdir.
| Ceyms Vatt | |
|---|---|
| ing. James Watt | |
 | |
| Doğum tarixi | 19 yanvar 1736[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 25 avqust 1819[…](83 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | maşınqayırma, buxar maşını, ixtira, cihaz hazırlayan[d] |
| İş yeri | |
| Təhsili | |
| Üzvlüyü | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Ceyms Vatt kasıb, ancaq çox savadlı ailədə anadan olmuşdur. Onun atası dülgər idi. Babası şotlandiya-milli riyaziyyat müəllimi olmuşdur. Ceymsin uşaqlıqdan sağlamlığı çox zəif olmuşdur. O daimi xroniki baş ağrılarından əziyyət çəkmişdir. Uşaq ikən o hər şeylə maraqlanmış, əlinə keçən hər bir qurğunun işləmə prinsipini öyrənməyə cəhd etmişdir. O, həm də kiçik yaşlarından daş və bitkilərlə maraqlanmışdır.
Vatt tibb elmləri ilə maraqlansa da onun bu sahədə təhsil alması malliyə baxımından mümkün olmamışdır. Ona görə də, Ceyms qeyri rəsmi olaraq mexanika üzrə təhsil almağa başlayır. Elə buna görə də, o sonra Qlazqoda iş tapa bilmir. Bu uğursuzluğun nəticəsində o 7 ildən sonra təhsilini yarımçıq qoyur və peşəkarlıqla məşğul olmağa başlayır. 1757-ci ildə xoşbəxtlikdən Vatt Qlazqo Universitetində çilingər kimi işləmək imkanı əldə edir. Orada o, Universitet üçün cihazların – kompas və kvadrantların təmiri ilə məşğul olur. Onun bir otaqlı laboratoriyası tezliklə genişləndirilərək müəllim və dosentlərin görüş məntəqəsinə çevirilir. Yalnız öz peşəkar işindən ləzzət alan Vatt tezliklə Adam Smitlə dostlaşır.
1760-cı ildə Vatt öz ilk sevgilisi Marqaret Millerlə evlənir. Onların uşaqlarından yalnız biri, oğulları Ceyms sağ qala bilir.
Buxar maşınının hazırlanması
1764-cü ildə Vatt Tomas Nyukomen konstruksiyasına malik buxar maşınını təmir etmək üçün sifariş alır. Bu maşın öz yüksək enerji məsrəfi ilə məşhur idi. Vatt bu maşını Denis Papinin iş prinsipinə uyğun olaraq yaxşılaşdırmaq qərarına gəlir. Vatt başqa dillərdə olan ədəbiyyatları oxumaq üçün fransız, alman dillərini oyrənir. Nəticədə o qərara qəlir ki, buxar maşınının işçi kolbasının daimi qızdırılıb soyudulma nəticəsində aşınmasının qarşısını almaq üçün o soyutma sistemini buradan ayırır və ayrıca kondensator şəklində quraşdırır. Başqalarından fərqli olaraq o atmosfer təzyiqi əvəzinə buxar təzyiqindən istifadə edir.
Öz ideyalarını həyata keçirmək üçün Vatt bir çox texniki çətinliklərlə qarşılaşır. İşlərini patent ala biləcək səviyyəyə çatdırmaq üçün o Universiteti tərk etməli olur. Sonralar böyük borc altında qalan Vatt boş vaxtlarında çöllərdə torpaqların ölçülməsi işində çalışaraq ailəsi üçün çörək pulu qazanır. Bundan başqa, o tez-tez xəstələnir. Yalnız 1769-cu ildə o sənayeçi Con Röbukla əlaqə yaradaraq, öz işləri üçün ondan maliyyə yardımı ala bilir. Bundan sonra Vatt düzəltdiyi buxar maşınına patent alır. 5 yanvar 1769-cu ildə verilmiş 913 nömrəli bu patent texnika tarixində ən dəyərlisi hesab olunur. Müasir buxar elektrik stansiyaları indiyə qədər də bu prinsiplə işləyir. Onun düzəltdiyi yeni buxar maşını əvvəlkilərindən fərqli olaraq daş kömürünə 60-% qənaət etməyə imkan verirdi.
Digər ixtiraları
1781-ci ildə çarxqolu-sürgüqolu mexanizmini ixtira edərək fırlanma hərəkətəni düzxətli hərəkətə çevirməyə iman yaradır. 1782-ci ildə Vatt kolbanın hər iki tərəfindəki buxar təzyiqindən səmərəli istifadə olunan buxar maşınını düzəldir. Bu maşının gücü adilərdən təxminən iki dəfə çox idi. Kolbanın stanqasına bərkidilmiş mancalaq iki buxar maşınını birləşdirir. Kolbanın biri yuxarı hərkət edəndə digäri aşağı hərəkət edir. Bununla hər iki tərəfə işləyən qüvvədən faydalı istifadə edilmiş olur. Meyllənən mancalaqla kolbanı birləşdirmək üçün Vatt 1788-ci ildə "Vatt paralelloqramını" ixtira edir. 1788-ci ildə buxar maşınında sürəti tənzimləmək üçün Vattın etdiyi ixtira – mərkəzdənqaçma qüvvəsi əsasında işləyən xüsusi tənzimləyici avtomatlaşdırma sahəsində edilən ilk addımlardan sayılır. Bundan əlavə o, gücü ölçmək üçün ölçü vahidini – a.g. (at gücü) daxil edir. Vattın bu ixtiraları buxar maşınının nəqliyyat vasitələrində tətbiqini mümkün edir.
Buxar maşınlarının geniş tətbiqi nəticəsində XİX əsrin birinci yarısında əsasən dəmir yolu sənayesi sürətlə imkan verir. Sənaye şəhərlərinin yaranması, sənayeləşmənin sürətlə genişlənməsi, buxar qatarlarının və gəmilərinin insanların çevikliyinin artmasındakı rolunu Vattın ixtiraları olmadan təsəvvür etmək mümkün deyildi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://www.gla.ac.uk/schools/engineering/inthenews/introducingthejameswattschoolofengineering/.
- Bramwell F. Watt, James (1736-1819) (DNB00) (ing.). // Dictionary of National Biography / L. Stephen, S. Lee London: Smith, Elder & Co., 1885.
- James Watt // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- Kingsford P. W. James Watt // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Lundy D. R. James Watt // The Peerage (ing.).
- https://catalogues.royalsociety.org/CalmView/Record.aspx?src=CalmView.Persons&id=NA8295&pos=1.
- https://www.academie-sciences.fr/fr/Liste-des-membres-depuis-la-creation-de-l-Academie-des-sciences/les-membres-du-passe-dont-le-nom-commence-par-w.html.
- http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/4750891/The-power-behind-the-Industrial-Revolution.html.
- http://www.theguardian.com/culture/2011/mar/20/james-watt-workshop-science-museum.
- "James Watt". universitystory.gla.ac.uk (ingilis). University of Glasgow. 2022-04-02 tarixində . İstifadə tarixi: 25 fevral 2021.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ceyms Vatt ing James Watt 19 yanvar 1736 Qrinok Renfryusir qrafligi d Boyuk Britaniya kralligi 25 avqust 1819 Birminhem Boyuk Britaniya ve Irlandiya Birlesmis Kralligi Sotlandiyali ixtiraci En boyuk nailiyyetlerinden biri buxar masinini tekmillesdirmekden ibaret olmusdur Bununla da Senaye inqilabinin gedisine ciddi tesir gosteren simalardan birine cevrilmisdir Ceyms Vatting James WattDogum tarixi 19 yanvar 1736 1736 01 19 Dogum yeri Qrinok Renfryusir qrafligi d Boyuk Britaniya kralligi Vefat tarixi 25 avqust 1819 1819 08 25 83 yasinda Vefat yeri Boyuk Britaniya ve Irlandiya Birlesmis KralligiElm saheleri masinqayirma buxar masini ixtira cihaz hazirlayan d Is yeri Qlazqo UniversitetiTehsili Qlazqo UniversitetiUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1785 Fransa Elmler Akademiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiCeyms Vatt kasib ancaq cox savadli ailede anadan olmusdur Onun atasi dulger idi Babasi sotlandiya milli riyaziyyat muellimi olmusdur Ceymsin usaqliqdan saglamligi cox zeif olmusdur O daimi xroniki bas agrilarindan eziyyet cekmisdir Usaq iken o her seyle maraqlanmis eline kecen her bir qurgunun isleme prinsipini oyrenmeye cehd etmisdir O hem de kicik yaslarindan das ve bitkilerle maraqlanmisdir Vatt tibb elmleri ile maraqlansa da onun bu sahede tehsil almasi malliye baximindan mumkun olmamisdir Ona gore de Ceyms qeyri resmi olaraq mexanika uzre tehsil almaga baslayir Ele buna gore de o sonra Qlazqoda is tapa bilmir Bu ugursuzlugun neticesinde o 7 ilden sonra tehsilini yarimciq qoyur ve pesekarliqla mesgul olmaga baslayir 1757 ci ilde xosbextlikden Vatt Qlazqo Universitetinde cilinger kimi islemek imkani elde edir Orada o Universitet ucun cihazlarin kompas ve kvadrantlarin temiri ile mesgul olur Onun bir otaqli laboratoriyasi tezlikle genislendirilerek muellim ve dosentlerin gorus menteqesine cevirilir Yalniz oz pesekar isinden lezzet alan Vatt tezlikle Adam Smitle dostlasir 1760 ci ilde Vatt oz ilk sevgilisi Marqaret Millerle evlenir Onlarin usaqlarindan yalniz biri ogullari Ceyms sag qala bilir Buxar masininin hazirlanmasiEsas meqale Buxar masini 1764 cu ilde Vatt Tomas Nyukomen konstruksiyasina malik buxar masinini temir etmek ucun sifaris alir Bu masin oz yuksek enerji mesrefi ile meshur idi Vatt bu masini Denis Papinin is prinsipine uygun olaraq yaxsilasdirmaq qerarina gelir Vatt basqa dillerde olan edebiyyatlari oxumaq ucun fransiz alman dillerini oyrenir Neticede o qerara qelir ki buxar masininin isci kolbasinin daimi qizdirilib soyudulma neticesinde asinmasinin qarsisini almaq ucun o soyutma sistemini buradan ayirir ve ayrica kondensator seklinde qurasdirir Basqalarindan ferqli olaraq o atmosfer tezyiqi evezine buxar tezyiqinden istifade edir Oz ideyalarini heyata kecirmek ucun Vatt bir cox texniki cetinliklerle qarsilasir Islerini patent ala bilecek seviyyeye catdirmaq ucun o Universiteti terk etmeli olur Sonralar boyuk borc altinda qalan Vatt bos vaxtlarinda collerde torpaqlarin olculmesi isinde calisaraq ailesi ucun corek pulu qazanir Bundan basqa o tez tez xestelenir Yalniz 1769 cu ilde o senayeci Con Robukla elaqe yaradaraq oz isleri ucun ondan maliyye yardimi ala bilir Bundan sonra Vatt duzeltdiyi buxar masinina patent alir 5 yanvar 1769 cu ilde verilmis 913 nomreli bu patent texnika tarixinde en deyerlisi hesab olunur Muasir buxar elektrik stansiyalari indiye qeder de bu prinsiple isleyir Onun duzeltdiyi yeni buxar masini evvelkilerinden ferqli olaraq das komurune 60 qenaet etmeye imkan verirdi Diger ixtiralari1781 ci ilde carxqolu surguqolu mexanizmini ixtira ederek firlanma hereketeni duzxetli herekete cevirmeye iman yaradir 1782 ci ilde Vatt kolbanin her iki terefindeki buxar tezyiqinden semereli istifade olunan buxar masinini duzeldir Bu masinin gucu adilerden texminen iki defe cox idi Kolbanin stanqasina berkidilmis mancalaq iki buxar masinini birlesdirir Kolbanin biri yuxari herket edende digari asagi hereket edir Bununla her iki terefe isleyen quvveden faydali istifade edilmis olur Meyllenen mancalaqla kolbani birlesdirmek ucun Vatt 1788 ci ilde Vatt paralelloqramini ixtira edir 1788 ci ilde buxar masininda sureti tenzimlemek ucun Vattin etdiyi ixtira merkezdenqacma quvvesi esasinda isleyen xususi tenzimleyici avtomatlasdirma sahesinde edilen ilk addimlardan sayilir Bundan elave o gucu olcmek ucun olcu vahidini a g at gucu daxil edir Vattin bu ixtiralari buxar masininin neqliyyat vasitelerinde tetbiqini mumkun edir Buxar masinlarinin genis tetbiqi neticesinde XIX esrin birinci yarisinda esasen demir yolu senayesi suretle imkan verir Senaye seherlerinin yaranmasi senayelesmenin suretle genislenmesi buxar qatarlarinin ve gemilerinin insanlarin cevikliyinin artmasindaki rolunu Vattin ixtiralari olmadan tesevvur etmek mumkun deyildi Hemcinin baxBuxar masiniIstinadlarhttps www gla ac uk schools engineering inthenews introducingthejameswattschoolofengineering Bramwell F Watt James 1736 1819 DNB00 ing Dictionary of National Biography L Stephen S Lee London Smith Elder amp Co 1885 James Watt Gran Enciclopedia Catalana kat Grup Enciclopedia 1968 Kingsford P W James Watt Encyclopaedia Britannica ing Lundy D R James Watt The Peerage ing https catalogues royalsociety org CalmView Record aspx src CalmView Persons amp id NA8295 amp pos 1 https www academie sciences fr fr Liste des membres depuis la creation de l Academie des sciences les membres du passe dont le nom commence par w html http www telegraph co uk science science news 4750891 The power behind the Industrial Revolution html http www theguardian com culture 2011 mar 20 james watt workshop science museum James Watt universitystory gla ac uk ingilis University of Glasgow 2022 04 02 tarixinde Istifade tarixi 25 fevral 2021