Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Bəngü-Badə" (azərb. بنگ و باده) və ya "Tiryək və Şərab" və ya "Bəngü-Badə münəzərəsi" ("Şərab ilə həşişin mübahisəsi") — Füzulinin Azərbaycan dilində yazdığı allegorik və satirik əsəridir.
| Bəngü-Badə | |
|---|---|
| azərb. بنگ و باده | |
 Avstriyadan gələn əlyazma, 1830. Azərbaycan Milli Kitabxanası | |
| Janr | poema- |
| Müəllif | Məhəmməd Füzuli |
| Orijinal dili | Azərbaycan dili |
| Yazılma ili | 1510—1524 |
| Elektron versiya | |
 Bəngü-Badə Vikimənbədə | |
Yazılma tarixi
Səfəvilər dövlətinin hökmdarı Şah İsmayıl Xətai Bağdadı ələ keçirdikdən sonra və 1508-ci ildə Kərbəla və Nəcəf (Füzulinin ehtimal olunan doğum yerləri) şəhərlərini ziyarət etdikdən sonra, gənc şair Füzuli Azərbaycan türkçəsində yazdığı özünün ilk poeması "Həşiş və şərab"ı İsmayılın hakimiyyətinə həsr etdi. İtalyan şərqsünas Alessio Bombaci və bəzi digər tədqiqatçılar güman edirlər ki, Füzuli bu poemanı Şah İsmayıla həsr edib, bundan başqa həmçinin şair əsərin ön sözündə şahı çoxlu tərifləyir.
Bəzi tədqiqatçılar hesab edirdilər ki, 1508-ci il elə poemanın yazıldığı ildir. Lakin əsərdə qeyd olunur ki, Şah İsmayılın əmri ilə 1510-cu ildə Mərv döyüşündə məğlub olan özbək xanı Məhəmməd Şeybani öldürülür və onun kəlləsindən qızıl inkrustasiyalarla bəzədilərək, şərab badəsi düzəldilir; bu məlumat bizə "Bəngü Badə"- nin 1510 və 1524 illəri arasında yazıldığını deyir.
Mir Həmzə Nigari çayın keyfiyyətləri haqqında "Çaynamə" əsərini yazmışdır. Əsər Məhəmməd Füzulinin "Bəngü-Badə" əsərinə uyğun modelləşdirilmişdir.
Məzmunu
Əsərin əsas qəhrəmanları Bəngü () və Badədi (şərab kuboku), onlar Füzulinin tənqidinin əsas hədəflərini özlərində təcəssüm etdirilər, yəni bütün dünya üzərində hökmranlığını əldə etmək istəyən lovğa və təkəbbürlü feodal obrazlarını. Həm Bəngü, həm də Badə bütün dünyanı şəxsən özlərinə tabe etmək istəyirlər.
Xudbinlik Bəngü hesab edir ki, bütün insanlar yalnız tək ona tabe olmalıdır. O, deyir:
 | Ki: - Mənəm hər nə var ona fayiq, Xidməti-xəlqdir mənə layiq! Olamı kimsə göstərə сürət, Mənə endirməyə səri-taət. |  |
Badənin ziyafətində məlum olur ki, Bəngü Badə qədər təkəbbürlüdü. Badə xidmətçisinin Bəngünün ünvanına təriflər yağdıranda qəzəblənir və xidmətçisinin Bəngüya gizli itaətkarlığından şübhələnir. İki özünə vurğun eqoistlərin mübahisəsi müharibə ilə bitir və nəticədə Badə qələbə çalır Bu iki padşahların mənasız müharibələrinin nəticəsi isə çoxlu sayda insanların ölümü olur.
Tədqiqi və nəşri
Qərbi Avropada Füzuli haqqında ilk məlumat verən almaniyalı tədqiqatçı Yozef fon Hammer Purgştalı olmuşdur. O, "Geschichte der Osmanischen Dichtkunst" (azərb. "Osmanlı poeziyasının tarixi") adlı əsərinin ikinci cildində Füzulinin əsas əsərlərini sadalayır, lakin yalnız "Bəngü Badə" əsərinin üzərində ətraflı işləyərək, onu izah və təhlil edir. Hammerə əsasən, Füzuli "Bəngü və Badə" əsəri məşhur etdi ki, Azərbaycanlı tədqiqatçı Həmid Araslı bu fikri yanlış hesab edir. Poemanı araşdıran Hammer qənaətə gəlir ki, "Füzuli Quranda qadağan olunmuş şərabın həvəskarı idi, və o, şərabı Quranda həmçinin qadağan edilmiş həşişdən üstün tutur". Yevgeni Bertelsin fikrincə isə, Hammer Füzulinin dilini o qədər də yaxşı başa düşmürdü və Hammerin məqaləsinin ciddi elmi əhəmiyyəti ola bilməz.
Rusiya Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda "Bəngü Badə" poemasının əlyazmalarının 4 siyahısı saxlanılır. 1949-cu ildə Bakıda Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda Füzulinin "Əsərləri"nin ikinci cildi nəşr olundu, "Bəngü Badə" həmçinin ora əlavə edildi. 1958-ci ildə Bakıda Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının nəşriyyatı tərəfindən poema Füzulinin "Əsərləri"nin ikinci cildində rus dilində dərc olundu.
Ədəbi təhlili
Poema alleqorik formada yazılıb, və ədəbiyyatşünas Həmid Araslının qeyd etdiyi kimi, əsər Səfəvilər və Osmanlı imperiyası arasında müharibəni təsvir edir. Araslının fikrincə, Füzuli həmin dövrün güclü iki padişahın arasında olan müharibənin nə qədər mənassız olduğunu göstərir. Şair həmçinin ayrı-ayrı feodalları qürur və lovğalığlarına görə tənqidə məruz qoyur.
Azərbaycan filoloqu Ziyəddin Göyüşovun sözlərinə görə, Füzuli "Bəngü-Badə" poemasında dünya həyatını "axirət həyatının ləzzətləri" ilə müqayisə edərək, asketik xütbələrə necə mənfi yanaşdığını göstərir. Şərabı Füzuli kövsər ilə müqayisə edirdi, dünya gözəllərini isə . Füzuli qeyd edir ki, nisyə şeyləri düşünərək, nağdı olanı buraxmaq olmaz. Göyüşov yazır ki, Füzuli əsərində feodallarının əxlaqi çatışmazlıqlarını ifşa edir, sultan I Səlimi damğalayır.
Özbək tədqiqatçısı bildirir ki, Füzulinin "Bəngü-Badə" poeması "münəzərə" janrının tipik nümunəsi sayılır ("münəzərə" sözü ərəb dillindən mübahisə, disput, yarışma deməkdir). Bu janr orta əsrlərdə şərq ədəbiyyatında geniş yayılmışdır. Rüstəmovun fikrincə, Füzuli öz əsərini ""Bəngü və Şərab arasında mübahisə" adlı bənzər inşa yazan XV əsrin özbək şairi Yusuf Əmirinin təsiri altında yazıb.
Azərbaycan tədqiqatçısı Qasım Cahaniyə əsasən, Füzuli "Bəngü-Badə" poemasının yazması zamanı əsas mənbə kimi Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasını istifadə etmişdir. Lakin "Bəngü-Badə" poeması süjet baxımından Nizami Gəncəvinin poemalarından seçilir.
Əlyazmaları
Qeydlər
- Həmçinin, "Bəngü Badə"
İstinadlar
- Фүзули // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. X ҹилд: Фрост—Шүштәр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1987. С. 14.
- Eir. Fożūlī Mohammad 2013-11-17 at the Wayback Machine (ingiliscə) // Encyclopædia Iranica. — 2000. — Vol. X. — P. 121–122.
- Peter Rollberg. The modern encyclopedia of Russian and Soviet literature (including Non-Russian and Emigre literatures) / Edited by Harry B. Weber. — Academic International Press, 1987. — Т. 8. — С. 77.
- Göyuşov, 1968, səh. 134.
- Araslı, 1958, səh. 13.
- Araslı, 1958, səh. 132.
- Tahsin Yazıcı. "HAMZA NİGARİ". Encyclopaedia Iranica Online (Brill). (#accessdate_missing_url)
- Araslı, 1958, səh. 34.
- Araslı, 1958, səh. 133.
- Дмитриева Л. В. Исторические и поэтические тюркоязычные рукописи и их творцы (по материалам собрания Института востоковедения Академии наук СССР) // Советская тюркология. — 1982. — № 5. — С. 73.
- Göyüşov, 1968, səh. 131.
- H, M. Araslı. Великий азербайджанский поэт Физули. — Из истории литератур народов Закавказья. — Ер.: Издательство Ереванского университета, 1960. — Т. I. — С. 66. (rusca)
- T. Hüseynova. Историческое развитие жанровой формы муназара // Известия Академия наук Азербайджанской ССР. Серия литературы, языка и искусства. — Б., 1983. — № 4. — С. 32.
- A. Aşirov. Поэма Гаиби "Сказание о тридцати двух зернах" // Известия Академия наук Туркменской ССР. Серия общественных наук. — 1985. — № 3. — С. 258.
- Ҹаһани Г. Азәрбајҹан әдәбијјатында Низами ән'әнәләри = Традиции Низами в азербайджанской литературе / Под редакцией И. Гамидова. — Б.: Элм, 1979. — С. 74. — 204 с.
Ədəbiyyat
- Həmid Araslı'. Великий азербайджанский поэт Физули / Cəfər Cəfərovun redaksiyası altında. — Б.: Азербайджанское издательство детской и юношеской литературы, 1958. — 235 с.
- Ziyəddin Göyüşov. Этическая мысль в Азербайджане: исторические очерки. — Б.: Ганджлик, 1968. — 563 с.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bengu Bade azerb بنگ و باده ve ya Tiryek ve Serab ve ya Bengu Bade munezeresi Serab ile hesisin mubahisesi Fuzulinin Azerbaycan dilinde yazdigi allegorik ve satirik eseridir Bengu Badeazerb بنگ و باده Avstriyadan gelen elyazma 1830 Azerbaycan Milli KitabxanasiJanr poema Muellif Mehemmed FuzuliOrijinal dili Azerbaycan diliYazilma ili 1510 1524Elektron versiyaBengu Bade VikimenbedeYazilma tarixiSefeviler dovletinin hokmdari Sah Ismayil Xetai Bagdadi ele kecirdikden sonra ve 1508 ci ilde Kerbela ve Necef Fuzulinin ehtimal olunan dogum yerleri seherlerini ziyaret etdikden sonra genc sair Fuzuli Azerbaycan turkcesinde yazdigi ozunun ilk poemasi Hesis ve serab i Ismayilin hakimiyyetine hesr etdi Italyan serqsunas Alessio Bombaci ve bezi diger tedqiqatcilar guman edirler ki Fuzuli bu poemani Sah Ismayila hesr edib bundan basqa hemcinin sair eserin on sozunde sahi coxlu terifleyir Bezi tedqiqatcilar hesab edirdiler ki 1508 ci il ele poemanin yazildigi ildir Lakin eserde qeyd olunur ki Sah Ismayilin emri ile 1510 cu ilde Merv doyusunde meglub olan ozbek xani Mehemmed Seybani oldurulur ve onun kellesinden qizil inkrustasiyalarla bezedilerek serab badesi duzeldilir bu melumat bize Bengu Bade nin 1510 ve 1524 illeri arasinda yazildigini deyir Mir Hemze Nigari cayin keyfiyyetleri haqqinda Cayname eserini yazmisdir Eser Mehemmed Fuzulinin Bengu Bade eserine uygun modellesdirilmisdir MezmunuEserin esas qehremanlari Bengu ve Badedi serab kuboku onlar Fuzulinin tenqidinin esas hedeflerini ozlerinde tecessum etdiriler yeni butun dunya uzerinde hokmranligini elde etmek isteyen lovga ve tekebburlu feodal obrazlarini Hem Bengu hem de Bade butun dunyani sexsen ozlerine tabe etmek isteyirler Xudbinlik Bengu hesab edir ki butun insanlar yalniz tek ona tabe olmalidir O deyir Ki Menem her ne var ona fayiq Xidmeti xelqdir mene layiq Olami kimse gostere suret Mene endirmeye seri taet Badenin ziyafetinde melum olur ki Bengu Bade qeder tekebburludu Bade xidmetcisinin Bengunun unvanina terifler yagdiranda qezeblenir ve xidmetcisinin Benguya gizli itaetkarligindan subhelenir Iki ozune vurgun eqoistlerin mubahisesi muharibe ile bitir ve neticede Bade qelebe calir Bu iki padsahlarin menasiz muharibelerinin neticesi ise coxlu sayda insanlarin olumu olur Tedqiqi ve nesriQerbi Avropada Fuzuli haqqinda ilk melumat veren almaniyali tedqiqatci Yozef fon Hammer Purgstali olmusdur O Geschichte der Osmanischen Dichtkunst azerb Osmanli poeziyasinin tarixi adli eserinin ikinci cildinde Fuzulinin esas eserlerini sadalayir lakin yalniz Bengu Bade eserinin uzerinde etrafli isleyerek onu izah ve tehlil edir Hammere esasen Fuzuli Bengu ve Bade eseri meshur etdi ki Azerbaycanli tedqiqatci Hemid Arasli bu fikri yanlis hesab edir Poemani arasdiran Hammer qenaete gelir ki Fuzuli Quranda qadagan olunmus serabin heveskari idi ve o serabi Quranda hemcinin qadagan edilmis hesisden ustun tutur Yevgeni Bertelsin fikrince ise Hammer Fuzulinin dilini o qeder de yaxsi basa dusmurdu ve Hammerin meqalesinin ciddi elmi ehemiyyeti ola bilmez Rusiya Elmler Akademiyasinin Serqsunasliq Institutunda Bengu Bade poemasinin elyazmalarinin 4 siyahisi saxlanilir 1949 cu ilde Bakida Nizami adina Edebiyyat Institutunda Fuzulinin Eserleri nin ikinci cildi nesr olundu Bengu Bade hemcinin ora elave edildi 1958 ci ilde Bakida Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin nesriyyati terefinden poema Fuzulinin Eserleri nin ikinci cildinde rus dilinde derc olundu Edebi tehliliPoema alleqorik formada yazilib ve edebiyyatsunas Hemid Araslinin qeyd etdiyi kimi eser Sefeviler ve Osmanli imperiyasi arasinda muharibeni tesvir edir Araslinin fikrince Fuzuli hemin dovrun guclu iki padisahin arasinda olan muharibenin ne qeder menassiz oldugunu gosterir Sair hemcinin ayri ayri feodallari qurur ve lovgaliglarina gore tenqide meruz qoyur Azerbaycan filoloqu Ziyeddin Goyusovun sozlerine gore Fuzuli Bengu Bade poemasinda dunya heyatini axiret heyatinin lezzetleri ile muqayise ederek asketik xutbelere nece menfi yanasdigini gosterir Serabi Fuzuli kovser ile muqayise edirdi dunya gozellerini ise Fuzuli qeyd edir ki nisye seyleri dusunerek nagdi olani buraxmaq olmaz Goyusov yazir ki Fuzuli eserinde feodallarinin exlaqi catismazliqlarini ifsa edir sultan I Selimi damgalayir Ozbek tedqiqatcisi bildirir ki Fuzulinin Bengu Bade poemasi munezere janrinin tipik numunesi sayilir munezere sozu ereb dillinden mubahise disput yarisma demekdir Bu janr orta esrlerde serq edebiyyatinda genis yayilmisdir Rustemovun fikrince Fuzuli oz eserini Bengu ve Serab arasinda mubahise adli benzer insa yazan XV esrin ozbek sairi Yusuf Emirinin tesiri altinda yazib Azerbaycan tedqiqatcisi Qasim Cahaniye esasen Fuzuli Bengu Bade poemasinin yazmasi zamani esas menbe kimi Nizami Gencevinin Yeddi gozel poemasini istifade etmisdir Lakin Bengu Bade poemasi sujet baximindan Nizami Gencevinin poemalarindan secilir ElyazmalariQeydlerHemcinin Bengu Bade IstinadlarFүzuli Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә X ҹild Frost Shүshtәr Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1987 S 14 Eir Fozuli Mohammad 2013 11 17 at the Wayback Machine ingilisce Encyclopaedia Iranica 2000 Vol X P 121 122 Peter Rollberg The modern encyclopedia of Russian and Soviet literature including Non Russian and Emigre literatures Edited by Harry B Weber Academic International Press 1987 T 8 S 77 Goyusov 1968 seh 134 Arasli 1958 seh 13 Arasli 1958 seh 132 Tahsin Yazici HAMZA NIGARI Encyclopaedia Iranica Online Brill accessdate missing url Arasli 1958 seh 34 Arasli 1958 seh 133 Dmitrieva L V Istoricheskie i poeticheskie tyurkoyazychnye rukopisi i ih tvorcy po materialam sobraniya Instituta vostokovedeniya Akademii nauk SSSR Sovetskaya tyurkologiya 1982 5 S 73 Goyusov 1968 seh 131 H M Arasli Velikij azerbajdzhanskij poet Fizuli Iz istorii literatur narodov Zakavkazya Er Izdatelstvo Erevanskogo universiteta 1960 T I S 66 rusca T Huseynova Istoricheskoe razvitie zhanrovoj formy munazara Izvestiya Akademiya nauk Azerbajdzhanskoj SSR Seriya literatury yazyka i iskusstva B 1983 4 S 32 A Asirov Poema Gaibi Skazanie o tridcati dvuh zernah Izvestiya Akademiya nauk Turkmenskoj SSR Seriya obshestvennyh nauk 1985 3 S 258 Ҹaһani G Azәrbaјҹan әdәbiјјatynda Nizami әn әnәlәri Tradicii Nizami v azerbajdzhanskoj literature Pod redakciej I Gamidova B Elm 1979 S 74 204 s EdebiyyatVikimenbede Bengu Bade ile elaqeli melumatlar var Hemid Arasli Velikij azerbajdzhanskij poet Fizuli Cefer Ceferovun redaksiyasi altinda B Azerbajdzhanskoe izdatelstvo detskoj i yunosheskoj literatury 1958 235 s Ziyeddin Goyusov Eticheskaya mysl v Azerbajdzhane istoricheskie ocherki B Gandzhlik 1968 563 s