Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Buduq — Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun eyni adlı inzibati ərazi vahidində kənd və həmin ərazi vahidinin mərkəzi. Şahdağ xalqlarının nümayəndələrindən biri olan buduqluların tarixi, mərkəzi iqamətgahı. Quba xanlığı dövründə Buduq mahalının, Çar Rusiyası dövründə Buduq sahəsinin, SSRİ dövründə , hazırda Buduq bələdiyyəsinin mərkəzi (1999-cu ildən).
- Şimaldan-, , Tülər, Əlik və
- Şərqdən-Söhüb
- Cənubdan-Rük
- Qərbdən Zeyid və Yergüc kəndləri ilə həmsərhəddir
| Buduq | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.760 m |
| Saat qurşağı | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Qədim tarixə məskənlərin bolluğu ilə seçilən Qubanın topanimakasına nəzər salsaq burada neçə-neçə yüzillər bundan əvvəl xatırlanan yeradlarının bolluqunu görərik. Buduq belə məskənlərdən biridir. Qubanin 64;km cənubi-qərbində, Qaraçayın sol sahillində 2 km aralı, Böyük-Qafqazın yan siisiləsinin yamacında yerləşən Buduq kəndi buduqluların yaşayış məskəni olmuş və indi də əsas yaşayış yerləri olaraq qalmaqdadır. Buduq yastanında Gülxana(Güləxana)karst maqarasının və eləcə də Qaraçayın sağ sahilində insan əli ilə yonulmuş olması həmin ərazidə ibtidai insanların yaşadığından soraq verir. Meşəsiz dağll yamacda yerləşən Buduqun stareşi əhəmiyəti də böyükdür.
Buduq kəndində buduq dilində danışan, buduqlular yaşayır. Buduq etnik qrupu, tarixi və etnoqrafik tərəfdən çox az araşdırılıb. Buduqluların mədəniyyətləri də dilləri kimi qrızlıların mədəniyyətnə çox yaxındır. Əldə olan məlumata görə, Buduq kəndinin əsası Qafqaz Albaniyası dövründə qoyulmuşdur. Əhalinin Sasani qoşunlarının qəfil basqınlarından qorunması üçün, kənd çətin keçilən yerdə salınmışdır. (276-cı ildən 651-ci ilə qədər şimali Azərbaycanın bir hissəsi İran dövləti olan Sasanilər tərəfindən işğal olunmuşdur).
Buduqlular kənd yolların keçilməsinin yalnız yay mövsümündə mümkün olduğu, tam ayrı bir ərazidə məskən salıblar. Buduqlular həmin ərazilərin ilkin sakinləridir. Kəndin yaxınlığında yerləşən Küləxana və Əmbərə dağında olan mağaralar, burada qədim sakinlərin mövcud olmasından xəbər verir. "Buduq" sözü qədim türk dillərində "dəliqanlı, hirsli" mənasını verir. "Buduq" oykonimi buduqlulara qonşu xalqlar, etnik qruplar tərəfində verilmiş addır. Buduqlular isə özlərini "budad" adlandırırlar.
Buduqlulara dair əldə olunan ilk tarixi məlumat XIII əsrin sonu XIV əsrin əvvəllərində yaşamış, Fəzlullah Rəşidəddinin "Came ət – təvarix" ("Tarixlərin toplusu") əsərində verilmişdir. Müəllif öz əsərində qeyd edir ki, bu qəbilə Tumbine xanın 5-ci oğlu Bat – Kulkinin nəslindən şaxələnmişdir. Çingiz xanın dövründə onların başçısı Uriday idi. Çingiz xan Tayciut qəbiləsi ilə vuruşduğu vaxt, budatlar Çingiz xanla müttəfiq idilər və onun qoşununa birləşmişdilər. Budatlardan çoxlu əmirlər olubmuş, lakin hal–hazırda adları məlum deyil.
Buduqlularla bağlı ilk rəsmi sənəd isə 1607-ci ildə Səfəvi hökmdarı I Şah Abbas tərəfindən verilmiş fərmandır. Buduq və buduqlular barədə XVlll və XlX əsrin əvvəllərində verilmiş Quba xanlarının – Həsənəli xanın, Fətəli xanın, Şeyxəli xanın fərmanları xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. A. A. Bakıxanovun "Gülüstani–İrəm" əsərində Buduğa və buduqlulara müəyyən yer verilmişdir. XVlll əsrdə Buduq eyni adlı mahalın mərkəzi olmuşdur. Buduqlular tarixən nəsillərə böyük və ya kiçik ailə birliklərinə bölünmüşlər və indi də həmin nəsillərin adı ilə tanınırlar. Kəndin qəbirstanlığında hər bir nəslin öz yeri olmuşdur. XX əsrin əvvəllərinə kimi Buduqun əhalisi 2500–3000 nəfər təşkil edirdi. Hal-hazırda kənddə 200–300nəfər əhali var. Sosial-iqtisadi şəraitlə əlaqədar olaraq sakinlərin çox hissəsi kəndi tərk etmişlər. Dağüstü, Qazmalar, Daliqaya, Qaraqız Buduq, Xaçmazda Ağyazı-Buduq, Dəvəçidə Yalavanc kəndləri Buduqlulardan ibarətdir.
Toponimikası
Kənd Qaraçayın sol sahilindən 2 km. aralı, Yan silsiləsinin yamacındadır. Azərbaycanın qafqazdilli etnik qruplarından biri olan buduqluların məskun olduğu kəndlərdən biridir. Etnotoponimdir.
Əhalisi
Kəndin əhalisinin etnik tərkibini "Şahdağ milli etnik qrupu" kimi fərqləndirilən buduqlular təşkil edir. Buduqlular Azərbaycanın milli etnik nümayəndələridir. Buduqluların ana dili Buduq dilidir.
Buduqlular digər dağ əhallisi kimi, oturaq həyat tərzi keçirmişlər. Onların əsas yaşayış məskənləri Buduq kəndi olmuşdur. Buduqun əhalisi payız gələndə öz sürüllərini orta zolağa, qışda isə daha düzən yerlərə qışlaqlara aparır, yaya kimi orada xüsusi hazırlanmış yerlərdə qalırdılar. Qışlaqlara adətən heyvanların saxlanması üçün yerlər-tövlələr, mağaralar olurdu.2019-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 300 nəfər əhali yaşayır.
Təhsil
2012-ci ildə kənddəki 9 illik orta məktəb 4 illik ibtidai məktəblə əvəz olunub.
İqtisadiyyatı
Buduqun təsərüfatının əsasını tarixən maldarlıq və qoyunçuluq təşkil etmişdir. Kəndin coğrafi mövqeyi, təbii şəraiti, geniş otlaq sahələririnə malik olması, əhalinin təsərüfatının bu sahəsi ilə məşğul olmasına imkan yaratmışdır.
Buduqlular qışlaq ve yaylaq şəraitində istifadə etməklə əsas diqqətlərini heyvandarlığın inkişafına vermişlər. Əkinçlik buduqluların təsərüfatında ikinci dərəcəli mövqe tutur. Buduq mahalının təbii şəraiti əkinciliyin inkişafına imkan yaratdığından bu sahəyə az fikir verilib.
Buduq evləri tarixən 2 otaqlı evlərdən ibarət olmuş və alt mərtəbədən adətən heyvan saxlanması üçün istifadə olunmuşdur. Otaqlardan biri qonaq otağı hesab edilirdi. Bununla belə Buduq evləri xarici baxımdan gözəgəlimi olmamışdır. Dağ əhalisi eləcədə buduqlular, var-dövləti gözəl tikillilərdə deyil, xalça, gəbə, palaz, yəhər, xurcun, corab, şal və s toxuyur və bunların müəyyən qismin satış üçün hazırlayırdılar. Buduqlular İslamın sünni təriqətinə mənsubdular. Kənddə məscid mövcuddur.
Şəkillər
İstinadlar
- Buduq // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 304. ISBN .
- ARB Şimal. "Turistlərin və tarixçilərin kəşfini gözləyən Buduq kəndi" (az.). Youtube.com. 23.09.2016. 2021-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-09-23.
- Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
- Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629
- "Qubada orta məktəblər bağlanır!!!". 2015-10-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-03.
Xarici keçidlər
- Qubanın Buduq kəndi sirlərlə doludur 2013-01-28 at the Wayback Machine
- google map, Buduq
- Buduq
- Turistlərin kəşfini gözləyən, dağlarından süd arxı çəkilən — qədim Buduq kəndi FOTOREPORTAJ. azertag.az (az.)
- Azərbaycan Respublikası Quba Rayon İcra Hakimiyyəti
- Buduq Cəmiyyətinin internet səhifəsi
Həmçinin bax
 | Quba rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Buduq Azerbaycan Respublikasinin Quba rayonunun eyni adli inzibati erazi vahidinde kend ve hemin erazi vahidinin merkezi Sahdag xalqlarinin numayendelerinden biri olan buduqlularin tarixi merkezi iqametgahi Quba xanligi dovrunde Buduq mahalinin Car Rusiyasi dovrunde Buduq sahesinin SSRI dovrunde hazirda Buduq belediyyesinin merkezi 1999 cu ilden Simaldan Tuler Elik ve Serqden Sohub Cenubdan Ruk Qerbden Zeyid ve Yerguc kendleri ile hemserheddirBuduq41 11 10 sm e 48 22 07 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 760 mSaat qursagi UTC 04 00Xeriteni goster gizle Buduq Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiQedim tarixe meskenlerin bollugu ile secilen Qubanin topanimakasina nezer salsaq burada nece nece yuziller bundan evvel xatirlanan yeradlarinin bolluqunu gorerik Buduq bele meskenlerden biridir Qubanin 64 km cenubi qerbinde Qaracayin sol sahillinde 2 km arali Boyuk Qafqazin yan siisilesinin yamacinda yerlesen Buduq kendi buduqlularin yasayis meskeni olmus ve indi de esas yasayis yerleri olaraq qalmaqdadir Buduq yastaninda Gulxana Gulexana karst maqarasinin ve elece de Qaracayin sag sahilinde insan eli ile yonulmus olmasi hemin erazide ibtidai insanlarin yasadigindan soraq verir Mesesiz dagll yamacda yerlesen Buduqun staresi ehemiyeti de boyukdur Buduq 1880 Buduq kendinde buduq dilinde danisan buduqlular yasayir Buduq etnik qrupu tarixi ve etnoqrafik terefden cox az arasdirilib Buduqlularin medeniyyetleri de dilleri kimi qrizlilarin medeniyyetne cox yaxindir Elde olan melumata gore Buduq kendinin esasi Qafqaz Albaniyasi dovrunde qoyulmusdur Ehalinin Sasani qosunlarinin qefil basqinlarindan qorunmasi ucun kend cetin kecilen yerde salinmisdir 276 ci ilden 651 ci ile qeder simali Azerbaycanin bir hissesi Iran dovleti olan Sasaniler terefinden isgal olunmusdur Buduqlular kend yollarin kecilmesinin yalniz yay movsumunde mumkun oldugu tam ayri bir erazide mesken saliblar Buduqlular hemin erazilerin ilkin sakinleridir Kendin yaxinliginda yerlesen Kulexana ve Embere daginda olan magaralar burada qedim sakinlerin movcud olmasindan xeber verir Buduq sozu qedim turk dillerinde deliqanli hirsli menasini verir Buduq oykonimi buduqlulara qonsu xalqlar etnik qruplar terefinde verilmis addir Buduqlular ise ozlerini budad adlandirirlar Buduqlulara dair elde olunan ilk tarixi melumat XIII esrin sonu XIV esrin evvellerinde yasamis Fezlullah Resideddinin Came et tevarix Tarixlerin toplusu eserinde verilmisdir Muellif oz eserinde qeyd edir ki bu qebile Tumbine xanin 5 ci oglu Bat Kulkinin neslinden saxelenmisdir Cingiz xanin dovrunde onlarin bascisi Uriday idi Cingiz xan Tayciut qebilesi ile vurusdugu vaxt budatlar Cingiz xanla muttefiq idiler ve onun qosununa birlesmisdiler Budatlardan coxlu emirler olubmus lakin hal hazirda adlari melum deyil Buduqlularla bagli ilk resmi sened ise 1607 ci ilde Sefevi hokmdari I Sah Abbas terefinden verilmis fermandir Buduq ve buduqlular barede XVlll ve XlX esrin evvellerinde verilmis Quba xanlarinin Heseneli xanin Feteli xanin Seyxeli xanin fermanlari xususi ehemiyyet kesb edir A A Bakixanovun Gulustani Irem eserinde Buduga ve buduqlulara mueyyen yer verilmisdir XVlll esrde Buduq eyni adli mahalin merkezi olmusdur Buduqlular tarixen nesillere boyuk ve ya kicik aile birliklerine bolunmusler ve indi de hemin nesillerin adi ile taninirlar Kendin qebirstanliginda her bir neslin oz yeri olmusdur XX esrin evvellerine kimi Buduqun ehalisi 2500 3000 nefer teskil edirdi Hal hazirda kendde 200 300nefer ehali var Sosial iqtisadi seraitle elaqedar olaraq sakinlerin cox hissesi kendi terk etmisler Dagustu Qazmalar Daliqaya Qaraqiz Buduq Xacmazda Agyazi Buduq Devecide Yalavanc kendleri Buduqlulardan ibaretdir ToponimikasiKend Qaracayin sol sahilinden 2 km arali Yan silsilesinin yamacindadir Azerbaycanin qafqazdilli etnik qruplarindan biri olan buduqlularin meskun oldugu kendlerden biridir Etnotoponimdir EhalisiKendin ehalisinin etnik terkibini Sahdag milli etnik qrupu kimi ferqlendirilen buduqlular teskil edir Buduqlular Azerbaycanin milli etnik numayendeleridir Buduqlularin ana dili Buduq dilidir Buduqlular diger dag ehallisi kimi oturaq heyat terzi kecirmisler Onlarin esas yasayis meskenleri Buduq kendi olmusdur Buduqun ehalisi payiz gelende oz surullerini orta zolaga qisda ise daha duzen yerlere qislaqlara aparir yaya kimi orada xususi hazirlanmis yerlerde qalirdilar Qislaqlara adeten heyvanlarin saxlanmasi ucun yerler tovleler magaralar olurdu 2019 cu ilin siyahiyaalinmasina esasen kendde 300 nefer ehali yasayir Tehsil2012 ci ilde kenddeki 9 illik orta mekteb 4 illik ibtidai mekteble evez olunub IqtisadiyyatiBuduqun teserufatinin esasini tarixen maldarliq ve qoyunculuq teskil etmisdir Kendin cografi movqeyi tebii seraiti genis otlaq saheleririne malik olmasi ehalinin teserufatinin bu sahesi ile mesgul olmasina imkan yaratmisdir Buduqlular qislaq ve yaylaq seraitinde istifade etmekle esas diqqetlerini heyvandarligin inkisafina vermisler Ekinclik buduqlularin teserufatinda ikinci dereceli movqe tutur Buduq mahalinin tebii seraiti ekinciliyin inkisafina imkan yaratdigindan bu saheye az fikir verilib Buduq evleri tarixen 2 otaqli evlerden ibaret olmus ve alt mertebeden adeten heyvan saxlanmasi ucun istifade olunmusdur Otaqlardan biri qonaq otagi hesab edilirdi Bununla bele Buduq evleri xarici baximdan gozegelimi olmamisdir Dag ehalisi elecede buduqlular var dovleti gozel tikillilerde deyil xalca gebe palaz yeher xurcun corab sal ve s toxuyur ve bunlarin mueyyen qismin satis ucun hazirlayirdilar Buduqlular Islamin sunni teriqetine mensubdular Kendde mescid movcuddur SekillerIstinadlarBuduq Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti I cild Baki Serq Qerb 2007 304 ISBN 978 9952 34 155 3 ARB Simal Turistlerin ve tarixcilerin kesfini gozleyen Buduq kendi az Youtube com 23 09 2016 2021 08 10 tarixinde Istifade tarixi 2016 09 23 Azerbaycan Toponimlerinin Ensiklopedik Lugeti Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesimi adina Dilcilik Institutu Serq qerb Baki 2007 seh 427 Azerbaycan Respublikasi Ehalisinin Siyahiyaalinmasi Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Baki 2010 Seh 629 Qubada orta mektebler baglanir 2015 10 30 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 03 Xarici kecidlerVikianbarda Buduq ile elaqeli mediafayllar var Qubanin Buduq kendi sirlerle doludur 2013 01 28 at the Wayback Machine google map Buduq Buduq Turistlerin kesfini gozleyen daglarindan sud arxi cekilen qedim Buduq kendi FOTOREPORTAJ azertag az az Azerbaycan Respublikasi Quba Rayon Icra Hakimiyyeti Buduq Cemiyyetinin internet sehifesiHemcinin bax Quba rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin