Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Brahmanizm (q.türk Barmançılıq) — qədim Hindistanda e.ə. I minilliyin ortalarında veda dinindən inkişaf etmiş və hinduizmin əsasını qoymuş dini dünyagörüşü və ayinlərin sistemi.
Tarixi
E.ə. XI-VIII əsrlərdə Hindistanda brahmanlar, veda dinində mühüm dəyişikliklər etdilər. Bu təlimin ardıcılları özlərini xilas etmək və tanrılarının güclənməsi üçün çoxsaylı tanrılara sitayişdən, onlara qurban verməkdən üz döndərərək bütün əşyaların vəhdətinə inam yaratmağa meyl etdilər. E.ə.X əsrdə qurbanvermə mərasiminin dərkində, qurbanvermənin mahiyyəti ilə bağlı təsəvvürlərdə də əsaslı dəyişikliklər baş verdi.
Dəyişikliklərin mahiyyəti
Müqəddəs mətnlərin dəqiq məzmununu bilən ruhanilər yaradanın bütöv konsepsiyasını formalaşdırdılar, sonradan bu "Brahma" adlandırılmağa başladı. Həmin konsepsiyaya görə, "Brahma" özü dünyanın yaranmasına qədər digər tanrılara qurban edildi və onun bədənindən kainat yarandı. Beləliklə, qurbanvermə aktı həmin ilk qurbanvermənin təkrarı, yenilənməsidir. Əgər qurbanvermə müntəzəm şəkildə həyata keçirilməsə, inkişaf dayanar, kainatın sonu çatar, yenidən xaos başlayar. Ruhanilər sülhü qoruyan, saxlayan, düşməni marasimlər, cadular yolu ilə məhv etməyin yollarını bilən, ən əsası isə hökmdarlardan qüdrətli insanlara çevrildilər. Bu şəkildə hind cəmiyyətində ruhanilərin üstün qüvvəyə çevrildiyi dövr başladı. Veda dövrü öz yerini brahmanizm mərhələsinə verdi.
Dini təlim olaraq, "Dharma Sutra" və "Dharma Şastra"da əksini tapan brahmanizmin təşəkkül tapdığı dövrdə ikinci dəyişiklik isə "varna" sisteminin formalaşmasıdır. Bu quruluşda brahmanlar ən yüksək ictimai mövqeyə sahib oldular. Brahmanizmdə veda kitablarının əvvəlki dəyərini saxlamasına baxmayaraq, əsas meyar "Brahmana", "Aranyaka" və "Upanişad"lar idi. Ümumiyyətlə, brahmanizmin batini, ruhani həqiqətləri müqəddəs kitablar sayılan "Vedalar" və "Upanişadlar"da, xarici kult isə "Puranalar"da əksini tapmışdır
Brahmanizm dövründə insan və insanın taleyi haqqında yeni təsəvvürlər yaranmışdı. Ruhun köçü, yenidən doğulma ideyaları indiki həyatda insanın əməllərinin sonrakı həyatda əksini tapacağı haqqında karma təsəvvürünü möhkəmləndirdi. Bu məntiq hər bir kəsin cəmiyyətdə tutduğu statusu özünəməxsus şəkildə əsaslandırırdı. Brahmanizmin inkişafı Hindistanın şərqində arilərin siyasi təsirinin artmasında özünü göstərirdi.
Brahmanizm dövründə varna sistemində "iki dəfə doğulma" anlayışı və iki dəfə doğulanların, yəni "aşram"ların həyatlarının 4 mərhələsi ("brahmaçarin", "qrihastha", "vanaprastha", "sanyasi") haqqında təsəvvür yaranmışdır. Brahmanizm mərhələsi cəmiyyətdə gedən sosial-siyasi proseslərlə sıx bağlı idi, baş verən dəyişiklərin müəyyən detalları "Mahabharata" və "Ramayana" eposlarından məlumdur. Nə qədər mifik sayılsa da, ən azı e.ə. IX əsrə aid olan "Mahabharata" dastanında Brahma nəsilləri (Kauravlar və Pandavlar) arasındakı döyüşlər, "Ramayana" dastanında Ramanın Lankaya hücumu və s. Şimali Hindistandakı tarixi gedişat (ari-dravid münasibətləri) barədə təsəvvür yaradır.
Hindistan tarixində brahmanizm mərhələsi
Dehli yaxınlığındakı Hastinapurda aparılmış arxeoloji tədqiqatlara əsasən həmin dövrün müxtəlif hadisələrilə bağlı ehtimallar irəli sürülür. Belə hadisələrdən biri Kurukşetredə baş vermiş döyüşdür. Tarixi mənbələr həmin döyüş haqqında məlumat vermir, amma "Mahabharata" eposunda döyüş barədə şişirdilmiş də olsa təsvir vardır. Bu döyüş e.ə.IX əsrdə Kuru tayfaları arasında müharibələrin bir hissəsi olmuşdur. Həmin dövrədək arilər Koşala və Kaşi (müasir Varanasi şəhəri, əvvəl Benares adlanırdı) ərazilərində dövlət yaratmışdılar. Ehtimal olunur ki, "Ramayana" eposunun qəhrəmanı Rama Koşalanın hökmdarı idi. Lakin bir fakt dəqiq məlumdur ki, onun qohumu Canaka Videhinin hökmdarı, yəni real tarixi şəxs olmuşdur. Qanq çayının sağ sahilində isə arilərin hələ ələ keçirə bilmədikləri Maqadha, Camna çayı ilə Benqal körfəzi arasında bir neçə kiçik dövlət mövcud idi.
Kurilər yerli qeyri-ari tayfalarıni-"mleççhi"ləri özlərinə tabe etdilər, "yadlar" onlarla Kuru-Kaurav adlanan tayfa ittifaqını yaratdılar. "Mahabharata"dan məlumdur ki, şimal tayfaları olan Kauravlar və Pandavlar arasında uzun sürən müharibələr olmuş, Ponçala və Kuru dövlətləri öz təsirlərini itirmiş, siyasi arenada kiçik dövlətlər yaranmışdır. Paytaxt Ayodha və Şravasti olmaqla Koşala dövləti, paytaxt Varanasi olmaqla Kaşi dövləti, paytaxt Qirivraca olmaqla (sonra Racaqiriha, müasir Racqir şəhəri), Biharın cənubunda Maqadha dövləti, paytaxt Mithil şəhəri olmaqla Videha dövləti, paytaxt Ucayani olmaqla Avanti dövləti yarandı. Beləliklə, 3 əsas ərazi mövcud idi: Brahmavarta və ya Aryavarta-arilərin ölkəsi və ya Şimal ölkəsi, Madhyadeşa-Orta ölkə, Dakşinapatha-Cənub ölkəsi.
Brahmanizmin əsas ideoloji prinsipləri
Brahmanizmin əsas ideoloji prinsipləri 1) "Brahmana etiqad", 2) "Atmana etiqad", 3) "Karma", 4) "Sansara", 5) "Mokşa" (nicat yolu) idi. Bu etiqada görə, Brahman, yaxud Brahma tanrısı varlığın özü, həqiqəti, başlanğıcı və sonudur. O, əbədi və həmişəlikdir, hər yerdə vardır, onun vücudunda səma və yer, maddi və ya qeyri-maddi olmasından asılı olmayaraq dünyanın bütün varlıqları əhatə olunmuşdur.
Mənbə
- Fowler, Jeaneane D. Perspectives of Reality: An Introduction to the Philosophy of Hinduism. Sussex Academic Press. 2002. ISBN .
- Klostermaier, Klaus K. Chapter 12 // A Survey of Hinduism: Third Edition. State University of New York Press. 2010. ISBN .
- Michaels, Axel. Hinduism. Past and present. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. 2004.
- Potter, Karl H., The Encyclopedia of Indian Philosophies: Advaita Vedānta Up to Śaṃkara and His Pupils, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited, 2008
- Puligandla, Ramakrishna, Fundamentals of Indian Philosophy, New Delhi: D. K. Printworld (P) Ltd., 1997
- Raju, P. T., The Philosophical Traditions of India, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited, 1992
- Sinari, Ramakant, Advaita and Contemporary Indian Philosophy. In: Chattopadhyana (gen.ed.), "History of Science, Philosophy and Culture in Indian Civilization. Volume II Part 2: Advaita Vedanta", Delhi: Centre for Studies in Civilizations, 2000
İstinadlar
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 4-cü cild: Bəzirxana – Brünel (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2013. səh. 496. ISBN .
- Lochtefeld, James G. The Illustrated Encyclopedia of Hinduism. 1. The Rosen Publishing Group. 2002. 122. ISBN . 2016-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-27.
- P. T. Raju (2006), Idealistic Thought of India, Routledge, ISBN , page 426 and Conclusion chapter part XII
- Fowler, 2002. səh. 49–55 (in Upanishads), 318–319 (in Vishistadvaita), 246–248 and 252–255 (in Advaita), 342–343 (in Dvaita), 175–176 (in Samkhya-Yoga)
- Michael Myers (2000), Brahman: A Comparative Theology, Routledge, ISBN , pages 124–127
- Thomas Padiyath (2014), The Metaphysics of Becoming, De Gruyter, ISBN , pages 155–157
- Arvind Sharma (2007), Advaita Vedānta: An Introduction, Motilal Banarsidass, ISBN , pages 19–40, 53–58, 79–86
- John E. Welshons (2009), One Soul, One Love, One Heart, New World Library, ISBN , pages 17–18
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Brahmanizm q turk Barmanciliq qedim Hindistanda e e I minilliyin ortalarinda veda dininden inkisaf etmis ve hinduizmin esasini qoymus dini dunyagorusu ve ayinlerin sistemi TarixiE e XI VIII esrlerde Hindistanda brahmanlar veda dininde muhum deyisiklikler etdiler Bu telimin ardicillari ozlerini xilas etmek ve tanrilarinin guclenmesi ucun coxsayli tanrilara sitayisden onlara qurban vermekden uz dondererek butun esyalarin vehdetine inam yaratmaga meyl etdiler E e X esrde qurbanverme merasiminin derkinde qurbanvermenin mahiyyeti ile bagli tesevvurlerde de esasli deyisiklikler bas verdi Deyisikliklerin mahiyyetiMuqeddes metnlerin deqiq mezmununu bilen ruhaniler yaradanin butov konsepsiyasini formalasdirdilar sonradan bu Brahma adlandirilmaga basladi Hemin konsepsiyaya gore Brahma ozu dunyanin yaranmasina qeder diger tanrilara qurban edildi ve onun bedeninden kainat yarandi Belelikle qurbanverme akti hemin ilk qurbanvermenin tekrari yenilenmesidir Eger qurbanverme muntezem sekilde heyata kecirilmese inkisaf dayanar kainatin sonu catar yeniden xaos baslayar Ruhaniler sulhu qoruyan saxlayan dusmeni marasimler cadular yolu ile mehv etmeyin yollarini bilen en esasi ise hokmdarlardan qudretli insanlara cevrildiler Bu sekilde hind cemiyyetinde ruhanilerin ustun quvveye cevrildiyi dovr basladi Veda dovru oz yerini brahmanizm merhelesine verdi Dini telim olaraq Dharma Sutra ve Dharma Sastra da eksini tapan brahmanizmin tesekkul tapdigi dovrde ikinci deyisiklik ise varna sisteminin formalasmasidir Bu qurulusda brahmanlar en yuksek ictimai movqeye sahib oldular Brahmanizmde veda kitablarinin evvelki deyerini saxlamasina baxmayaraq esas meyar Brahmana Aranyaka ve Upanisad lar idi Umumiyyetle brahmanizmin batini ruhani heqiqetleri muqeddes kitablar sayilan Vedalar ve Upanisadlar da xarici kult ise Puranalar da eksini tapmisdir Brahmanizm dovrunde insan ve insanin taleyi haqqinda yeni tesevvurler yaranmisdi Ruhun kocu yeniden dogulma ideyalari indiki heyatda insanin emellerinin sonraki heyatda eksini tapacagi haqqinda karma tesevvurunu mohkemlendirdi Bu mentiq her bir kesin cemiyyetde tutdugu statusu ozunemexsus sekilde esaslandirirdi Brahmanizmin inkisafi Hindistanin serqinde arilerin siyasi tesirinin artmasinda ozunu gosterirdi Brahmanizm dovrunde varna sisteminde iki defe dogulma anlayisi ve iki defe dogulanlarin yeni asram larin heyatlarinin 4 merhelesi brahmacarin qrihastha vanaprastha sanyasi haqqinda tesevvur yaranmisdir Brahmanizm merhelesi cemiyyetde geden sosial siyasi proseslerle six bagli idi bas veren deyisiklerin mueyyen detallari Mahabharata ve Ramayana eposlarindan melumdur Ne qeder mifik sayilsa da en azi e e IX esre aid olan Mahabharata dastaninda Brahma nesilleri Kauravlar ve Pandavlar arasindaki doyusler Ramayana dastaninda Ramanin Lankaya hucumu ve s Simali Hindistandaki tarixi gedisat ari dravid munasibetleri barede tesevvur yaradir Hindistan tarixinde brahmanizm merhelesiDehli yaxinligindaki Hastinapurda aparilmis arxeoloji tedqiqatlara esasen hemin dovrun muxtelif hadiselerile bagli ehtimallar ireli surulur Bele hadiselerden biri Kuruksetrede bas vermis doyusdur Tarixi menbeler hemin doyus haqqinda melumat vermir amma Mahabharata eposunda doyus barede sisirdilmis de olsa tesvir vardir Bu doyus e e IX esrde Kuru tayfalari arasinda muharibelerin bir hissesi olmusdur Hemin dovredek ariler Kosala ve Kasi muasir Varanasi seheri evvel Benares adlanirdi erazilerinde dovlet yaratmisdilar Ehtimal olunur ki Ramayana eposunun qehremani Rama Kosalanin hokmdari idi Lakin bir fakt deqiq melumdur ki onun qohumu Canaka Videhinin hokmdari yeni real tarixi sexs olmusdur Qanq cayinin sag sahilinde ise arilerin hele ele kecire bilmedikleri Maqadha Camna cayi ile Benqal korfezi arasinda bir nece kicik dovlet movcud idi Kuriler yerli qeyri ari tayfalarini mlecchi leri ozlerine tabe etdiler yadlar onlarla Kuru Kaurav adlanan tayfa ittifaqini yaratdilar Mahabharata dan melumdur ki simal tayfalari olan Kauravlar ve Pandavlar arasinda uzun suren muharibeler olmus Poncala ve Kuru dovletleri oz tesirlerini itirmis siyasi arenada kicik dovletler yaranmisdir Paytaxt Ayodha ve Sravasti olmaqla Kosala dovleti paytaxt Varanasi olmaqla Kasi dovleti paytaxt Qirivraca olmaqla sonra Racaqiriha muasir Racqir seheri Biharin cenubunda Maqadha dovleti paytaxt Mithil seheri olmaqla Videha dovleti paytaxt Ucayani olmaqla Avanti dovleti yarandi Belelikle 3 esas erazi movcud idi Brahmavarta ve ya Aryavarta arilerin olkesi ve ya Simal olkesi Madhyadesa Orta olke Daksinapatha Cenub olkesi Brahmanizmin esas ideoloji prinsipleriBrahmanizmin esas ideoloji prinsipleri 1 Brahmana etiqad 2 Atmana etiqad 3 Karma 4 Sansara 5 Moksa nicat yolu idi Bu etiqada gore Brahman yaxud Brahma tanrisi varligin ozu heqiqeti baslangici ve sonudur O ebedi ve hemiselikdir her yerde vardir onun vucudunda sema ve yer maddi ve ya qeyri maddi olmasindan asili olmayaraq dunyanin butun varliqlari ehate olunmusdur MenbeFowler Jeaneane D Perspectives of Reality An Introduction to the Philosophy of Hinduism Sussex Academic Press 2002 ISBN 978 1 898723 93 6 Klostermaier Klaus K Chapter 12 A Survey of Hinduism Third Edition State University of New York Press 2010 ISBN 978 0 7914 8011 3 Michaels Axel Hinduism Past and present Princeton New Jersey Princeton University Press 2004 Potter Karl H The Encyclopedia of Indian Philosophies Advaita Vedanta Up to Saṃkara and His Pupils Delhi Motilal Banarsidass Publishers Private Limited 2008 Puligandla Ramakrishna Fundamentals of Indian Philosophy New Delhi D K Printworld P Ltd 1997 Raju P T The Philosophical Traditions of India Delhi Motilal Banarsidass Publishers Private Limited 1992 Sinari Ramakant Advaita and Contemporary Indian Philosophy In Chattopadhyana gen ed History of Science Philosophy and Culture in Indian Civilization Volume II Part 2 Advaita Vedanta Delhi Centre for Studies in Civilizations 2000IstinadlarAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 4 cu cild Bezirxana Brunel 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2013 seh 496 ISBN 978 9952 441 03 1 Lochtefeld James G The Illustrated Encyclopedia of Hinduism 1 The Rosen Publishing Group 2002 122 ISBN 978 0823931798 2016 12 28 tarixinde Istifade tarixi 2017 11 27 P T Raju 2006 Idealistic Thought of India Routledge ISBN 978 1406732627 page 426 and Conclusion chapter part XII Fowler 2002 seh 49 55 in Upanishads 318 319 in Vishistadvaita 246 248 and 252 255 in Advaita 342 343 in Dvaita 175 176 in Samkhya Yoga Michael Myers 2000 Brahman A Comparative Theology Routledge ISBN 978 0700712571 pages 124 127 Thomas Padiyath 2014 The Metaphysics of Becoming De Gruyter ISBN 978 3110342550 pages 155 157 Arvind Sharma 2007 Advaita Vedanta An Introduction Motilal Banarsidass ISBN 978 8120820272 pages 19 40 53 58 79 86 John E Welshons 2009 One Soul One Love One Heart New World Library ISBN 978 1577315889 pages 17 18