Bu məqaləni lazımdır. |
Bioloji silah kütləvi qırğın silahlarının bir növü olub bakteriya, virus və ya kif kimi mikroorqanizmlərdən əldə olunan vasitələrə və onları tətbiq etmək üçün istifadə edilən döyüş
sursatına, cihaz və tərtibatlara deyilir. Bioloji silahın əsasını xəstəlik törədən mikroorqanizmlər və onlardan alınan toksinlər, viruslar, prionlar təşkil edir.
Bioloji silahlar insanların, heyvanların və bitkilərin məhv edilməsi, eyni zamanda ərzaq ehtiyatlarının və içməli suyun zəhərlənməsi üçün istifadə edilir. Bioloji vasitələrə, xarici mühitin təsirinə çox davamlı olan, əhali arasında kütləvi xəstəlik törədən, profilaktikası və müalicəsi çətin olan mikroorqanizmlər aid edilir. Onların insanlara, heyvanlara və bitkilərə zədələyici təsiri bir sıra fərdi xüsusiyyətlərlə xarakterizə edilir. Xəstəlik törədən mikroblar ən kiçik dozalarla belə yoluxucu xəstəlik törədə bilir və onların toksinləri müəyyən müddət xarici mühitdə və ya yoluxmuş həşərat, gənə və gəmiricilərdə qala bilir. Bioloji vasitələrin zədələyici xassələrindən biri də onlarda inkubasiya və ya gizli təsir dövrünün olmasıdır.
Bioloji silahlarda, əsasən taunun, vəbanın, , tulyaremiyanın, bruselyozun, melioidozanın sarı və başqa isitmə növlərinin, təbii çiçəyin, psitmakozanın (ornitlozanın), səpmə və qarın yatalağının, qripin, malyariyanın dizentiriyanın və b. törədiciləri olan müvafiq mikroorqanizmlərdən, viruslardan, bakteriyalardan, göbələklərdən və s. istifadə olunur. Bioloji silahlar da, eynilə kimyəvi silahlar kimi hədəfə müxtəlif raket, artilleriya, fuqas, mərmi, mina, qumbara, xüsusi səpmə qurğuları vasitəsilə və ya su mənbələrini, qida anbarlarını, rəqib milli valyutasını və s. yoluxdurmaqla, istehlak bazarına bu maddələrlə yoluxdurulmuş ərzaq ixrac etməklə, ayrı-ayrı təşkilatlarına bu maddələrlə yoluxdurulmuş məktub göndərməklə və s. yolları ilə çatdırılır ki, sonrakı mərhələdə artıq o, kimyəvi silahdan fərqli olaraq eskalasiya, zəncirvari reaksiya doğuraraq epidemiya şəklində yayılır.
Bioloji silahlardan istifadə 1925-ci il Cenevrə Protokoluna və 1972-ci ildə imzalanmış Bakterioloji (Bioloji) və Zəhərli Silahların İşlənməsinin, İstehsalının Qadağan edilməsi haqqında Konvensiyaya əsasən qadağandır.
Bakterioloji və digər bioloji silah növləri
Bakterioloji silah – kütləvi qırğın silahlarından biri olub insan, heyvan və bitkilərə xəstəlik törədici mikroorqanizmlərin zədələyici təsirinə əsaslanır. İnsan və heyvanları yoluxdurmaq üçün seçilmiş patogen; mikroorqanizmlər və onların toksinləri istifadə olunur. Patogen mikroorqanizmlər quruluşu, ölçuləri və bioloji təsirinə görə bakteriyalar, viruslar, rikketsiyalar, göbələklər, spiroxetlər və ibtidailər sinfinə bölünür.
Bakteriyalar – bir hüceyrəli orqanizmlərdir. Ölçüləri 03–0/5 mkm-dən 8–10 mkm-ə qədərdir. 1 ml mayedə 550 milyard bakteriya ola bilər. Bakteriyaların çoxalması bölünmə yolu olur. Əlverişli şəraitdə hər 20–30 dəq-də bakteriyalar ikiyə bölünürlər. Bakteriyaların tipik nümayəndələri- sibir yarası, tulyaremiya, vəba, taun və s.törədiciləridir.
Bakteriyalar yüksək temperatur, işıq şüaları, rütubət və dezinfeksiyaedici maddələrin təsirinə həssasdır. Bəzi bakteriyalar xüsusi kapsula ilə örtülür və spor əmələ gətirir. Sporlar yüksək və aşağı temperatura, qurumaya, dazinfeksiyaedici maddələrin təsirinə çox davamlıdır.
Viruslar – mikroorqanizmlərin xüsusi sinfidir. Ölçüləri çox kiçikdir, canlı toxumadan kənarda yaşaya bilmirlər, buna görə bunları hüceyrədaxili parazitlər adlandırırlar. Günəş və ultrabənövşəyi şüaların, yüksək temperaturun, dezinfeksiyaedici maddələrin təsirinə həssasdırlar. Viruslar 200 — dən artıq xəstəliyın səbəbi ola bilir.
Rikketsiyalar – mikroorqanizmlərin xüsusi qrupudur, viruslar və bakteriyalar arasında yer tutur. İlk dəfə 1909-cu ildə amerikalı patoloq Hovard Taylor Riketts (1871–1910) tərəfindən müəyyən edildiyi üçün onun şərəfinə adlandırılmışdır. Quruluşuna, xarici görünüşünə və ölçülərinə görə bakteriyalara, hüceyrədaxili parazit olmasına, yalnız canlı toxumalarda çoxalmasına görə viruslara oxşayır. Qarın yatalağı, Ku- qızdırması kimi xəstəliklərin törədicisidir.
Göbələklər – çox müxtəlif və geniş çeşiddə olan mikroorqanizmlərdir.
Bitki mənşəli olub mükəmməl quruluşa malikdir, fiziki, kimyəvi təsirlərə və günəş şüalarının təsirinə, qurumağa davamlıdırlar. Koksidioidomikoz, kriptokokkoz və s. kimi xəstəlikləri törədir.
Toksinlər bir sıra mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyəti nəticəsində əmələ gələn, canlılara yüksək toksiki təsir göstərən, bəzi hallarda ölümə səbəb olan zülali maddələrdir. Botulizm, difteriya, tetanus toksinləri təmiz halda alınmışdır. Hərbi məqsədlə ən çox botulizm toksini və stafilokok enterotoksini diqqəti cəlb edir, bunlar kimyəvi silah növünə daxildir. Toksinlər yüksək bioloyi aktivliyə malikdirlər, belə ki, botulizm toksininin 0,005 – 0,008 mq dozası ölümə səbəb olur.
Kənd təsərrüfatı bitkilərinə təsir edən kimyəvi vasitələr – toksinlər, herbisidlər, defoliantlar və desikantlar istifadə olunur. Bu kimyəvi vasitələr alaq otlarının məhv edilməsi, yarpaqların tökülməsi və bitkilərin qurudulması məqsədilə istifadə olunur. Bu maddələrin kütləvi istifadəsi torpağın sterilizasiyasına, bitkilərin ölməsinə, heyvan və insanların zəhərlənməsinə səbəb olur. 1963-cü ildə Vyetnamda herbisidlərin külli miqdarda istifadə olunması 2000 insanın zəhərlənməsinə (80 ölüm), 1969-cu ildə isə 28500 insanın zəhərlənməsinə (500 ölüm) səbəb olmuşdur.
Bakterioloji silah kimi kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərər vuran həşəratlardan istifadə olunur. Kolorada böcəyi, sarança, hessen milçəyi belə həşəratlardandır. Kolorada böcəyi kartof, pomidor, kələm və s. kimi kənd təsərrüfatı məhsullarına ziyan vurur. Sarança böyük ərazilərdə bitki örtüyünə zərər vurma qabiliyyətinə malikdir. Hessen milçəyi buğda, arpa, çovdar kimi dənli bitkilərə ziyan vurur.
Bakterioloji silah məqsədilə taun, vəba, sibir yarası, botulizm, təbii çiçək, tulyaremiya kimi xəstəliklərin törədicilərindən istifadə olunur.
Taun – kəskin infeksion xəstəlikdir. İnkubasion dövrü 1–3 gündür. Xəstəlik kəskin başlayır: ümumi zəiflik, titrətmə, baş ağrısı, yüksək hərarət, huşun alaqaranliğı qeyd olunur. Xəstəliyin ağciyər forması daha ağırdır. Bu zaman ağır ümumi əlamətlərə döş qəfəsində ağrı, bəlğəmli öskürək qoşulur. Xəstə tez zamanda gücünü və huşunu itirir. Artan kəskin ürək-damar çatmamazliği nəticəsində ölüm baş verir. Xəstəlik 2 gündən 4 günədək davam edir.
Vəba ağır gedişli, tez yayılan kəskin infeksion xəstəlikdir. Xəstəliyin törədicisi vəba vibrionları xarici mühit amillərinə qarşı davamlıdır, suda bir neçə ay qala bilir. İnkubasiya dövrü bir neçə saatdan 6 günədək, orta hesabla 1–3 gündür. Əsas əlamətləri – qusma, ishal, qıcolmalərdır. Qusuntu və nəcis düyü həlimini xatırladır. Orqanizm sürətlə mayesini və çəkisini itirir, temperatur 35°-dən aşağı düşür. Ağır hallarda ölüm baş verir.
Sibir yarası əsasən kənd təsərrüfatı heyvanlarının yoluxduğu kəskin infeksion xəstəlikdir. Xəstə heyvanlardan insanlar dəri, tənəffüs yolları, mədə-bağırsaq yolu ilə yoluxur və müvafiq olaraq xəstəliyin dəri, ağciyər və bağırsaq formaları ayırd edilir. Sibir yarasının ağciyər forması ağciyərlərin spesifik iltihabı, hərarətin yüksəlməsi, qanlı bəlğəmli öskürək ilə xarakterizə olunur. Ürək fəaliyyəti zəifləyir və müalicə olunmadıqda 2–3 gündən sonra ölüm baş verir. Sibir yarasının bağırsaq formasında bağısaqda xoralar əmələ gəlir, qarında kəskin ağrılar, qanlı qusma, ishal qeyd olunur. 3–4 gündən sonra ağır hallarda ölüm baş verir. Dəri formasında əsasən dərinin açıq hissələri (əl , üz, boyun, ayaqlar) zədələnir. Mikrobların düşdüyü yerdə qaşınan ləkələr əmələ gəlir. Bu ləkələr 12–15 saatdan sonra içərisində bulanıq və ya qanlı möhtəviyyat olan suluqlara çevrilir. Bu suluqlar partlayır və onların yerində dərin qara xoralar əmələ gəlir. Bu xoraların diametri bəzən 6–9 sm-ə çatır. Xoralar çox ağrılı olur, ətrafında ödem əmələ gəlir. Əlverişli hallarda 5–6 gündən sonra sağalma baş verir, hərarət aşağı düşür.
Botulizm müasir dövrdə güclü zəhər sayılan botulizm toksini tərəfindən törədilir. Yoluxma zədələnmiş dəridən, tənəffuüs yollarından, həzm kanalından və selikli qişqlardan baş verir. İnkubasiya dövrü 2 saatdan 1 sutkayadək olur. Toksin mərkəzi sinir sistemini, azan siniri və ürəyin sinir aparatını zədələyir. Əvvəlcə ümumi zəiflik, başgicəllənməsi, qarında ağrılar, mədə-bağırsaq yolunda pozğunluqlar əmələ gəlir. Sonra əsas əzələ qruplarının: dil, yumşaq damaq, qırtlaq, üz əzələlərinin iflici baş verir. Mədə-bağırsaq əzələlərinin iflici nəticəsində meteorizm və davamlı qəbizlik yaranır. Tənəffüs üzvlərinin iflici nəticəsində ölüm baş verir.
Tulyaremiya törədiciləri suda, torpaqda, tozda uzun müddət sağ qalma xüsusiyyətləri var, yoluxma tənəffüs yolları, həzm sistemi, selikli qişalar və dəri vasitəsilə baş verir. Hərarətin yüksəlməsi, baş ağrıları, əzələ ağrıları ilə başlayır. Xəstəliyin ağciyər, bağırsaq və tifoz forması ayırd edilir.
Təbii çiçək viruslar tərəfindən törədilən, qızdırma və özündən sonra çapıqlar qoyan səpkilərlə xarakterizə olunan xəstəlikdir. Hava və əşyalar vasitəsilə yoluxdurulur.
Bakterioloji silah bakterial vasitələrə və onları tətbiq etmək üçün istifadə olunan döyüş sursatlarına, cihaz və tərtibatlara (raket, aviasiya bombaları və konteynerlər, artilleriya vasitələri) deyilir.
Bakterioloji silahın əsas xüsusiyyətləri
Bakterioloji silahın əsas xüsusiyyətləri bunlardır:
- İnfeksion xəstəlik törədicilərinin epidemiya əmələ gətirməsi, qısa müddətdə müəyyən ərazidə eyni xəstəliklə kütləvi xəstəlik əmələ gətirməsi.
- Çox az miqdarda törədicinin xəstəlik törətmə qabiliyyətinin olması
- Inkubasiya (gizli) dövrünün olması.
- Xarici mühitdə mikroblar və onların toksinlərinin çətin təyin olunması. Müxtəlif mikroorqanizmlərin təyini yalnız laborator şəraitdə mümkündür.
- Seçıci və məqsədyönlü təsir etməsi. Yalnız bitkilərin yoluxması məqsədilə (fitoftoraz), heyvanların yoluxması məqsədilə (iribuynuzlu heyvanların taunu), yalnız insanların yoluxması məqsədilə (təbii çiçək, vəba) istifadə olunan bakteriyalar mövcuddur. Düşmən öldürücü təsirə malik (taun, təbii çiçək, sibir yarası) və ya canlı qüvvəni müvəqqəti sıradan çıxarma (tulyaremiya) qüvvəsinə malik törədicilər istifsdə edə bilər.
- Güclü psixoloji təsiri insanlar arasında təşviş yaradır.
- Bakterioloji silahın nüvə və kimyəvi silahlara nisbətən ucuz başa gəlməsi.
- Bioloji törədicilərin çox müxtəlif olması – eyni zamanda bir neçə xəstəlik törədicisi istifadə oluna bilər.
- Təsirinin uzun müddət davam etrnəsi, məs. sibir yarası sporları xəstəlik törətmə təsirini bir neçə il saxlaya bilir.
- Xəstəlik törədicilərinin və onların toksinlərinin hava vasitəsıiə hermetik olmayan yerlərə daxil olub insanları yoluxdurrnaq qabiliyyətinin olması.
- Xəstəlik törədiciləri insan orqanizminə müxtəlif yollarla düşə bilər. Ən geniş yayılmış üsul hava vasitəsilədir. Su və qida ilə, açıq yara və yanıq yerlərinə mikrob düşməsi, yolxucu həşəratlarln dişləməsi ilə, kontakt yolu ilə, bioloji vasitələrlə yoluxdurulmuş hərbi sursatlar vasitəsilə yoıuxma mümkündür. Qansoran həşəratlar xəstəliyi xəstə insan və heyvanlardan sağlam fərdlərə ötürür. Bu həşəratlər: bit, birə,
- ağcaqanadlar, gənələr, se-se milçəkləri və s. səpkili yatalaq, hemorragik qızdırma kimi xəstəliklərin ötürücüsüdür. Xəstə heyvanlardan insana keçən xəstəliklərə zoonozlar deyilir (bruselyoz, sibir yarası). Xəstəliklərin yayılma yollarından biri də qida yoludur. Yoluxmuş ət və ət məhsullarından sibir yarası, tulyaremiya, salmonellyoz və parazit xəstəlikləi, tərəvəzlərdən vəba, dizenteriya, qarın yatalağı və s. ötürülur.
- Epidemik təhlükəliliyinə görə bakteriya və viruslar yoluxdurucu olmayan, zəif yoluxdurucu və güclü yoluxdurucu olmaqla 3 qrupa bölünür. İstifadə olunan mikroorqanizmlərin hansı qrupa aid olmasından asılı olaraq zədələnmə ocağının epidemioloji xüsusiyyətləri və epidemiya əleyhinə tədbirlərin xarakteri dəyişir. Törədicisi yüksək yolxucu olan xəstəliklər sürətlə yayılaraq epidemiyalar əmələ gətirir. Epidemiya– ümumi infeksiya mənbəyi, ümumi yoluxma yolu olan bir infeksion xəstəliyin müəyyən ərazidə geniş yayılmasına deyilir. Pandemiya– bir ölkə və qitənin sərhədlərini aşan, böyük insan kütləsini əhatə edən güclü epidemiyadır. Hər hansı bir xəstəliyin müəyyən ərazidə daimi rast gəlməsinə endemiyalar deyilir. Heyvanlar arasında yolxucu xəstəliklərin yayılması – epizootiya, bitkilər arasında yayılması – epifitotiya adlanır. Heyvanlar arasında sibir yarası, sap, tulyaremiya, taun, iri buynuzlu heyvanların taunu və s. kimi xəstəliklər yayıla bilər.
- Bakterial vasitələrin istifadə edilməsi yolları və üsulları.
- Bakterial silahın çatdırılma yolları müxtəlifdir: təyyarə bombaları, top güllələri, raketlər və içərisinə maye, yaxud quru halda mikrob və zəhər qatıçığı (reseptur) doldurulmuş xüsusi konteynerlər və cihazlar, zəhərlənmiş daşıyıcılar (həratlar, gənələr, gəmiricilər). Bakterial silahı işlətmək üçün düşmən aerozol üsuldan (havanın yoluxdurulması), transmissiv üsuldan (qan soran həşəratlar – bit, birə, ağcaqanad vasitəsilə), diversion üsul-qapalı yerlərin, suyun, ərzağın qəsdən gizli şəkildə yoluxdurulmasından istifadə edə bilər. Xəstəliyin yayılmasının ən sadə üsullarından biri havanın yoluxmasıdır. içərisində bakteria vasitələr olan hərbi sursat partlayarkən havada duman və ya tustuşəkıllı aerozol buludu əmələ gəlir ki, bu bulud külək vasitəsilə yayılır, torpağa çökür və yoluxmuş zona əmələ gətirir. Onun zədələyici təsiri tətbiq edilən xəstəliktörədicidən, ərazinin relyefindən, meteoroloji şəraitdən və s. asılıdır. Yoluxma təkcə bakterial vasitələrin tətbiq edildiyi zaman deyil, buluddan ayrılmış aerozol hissəciklərinin zədələyici xüsusiyyətlərini saxlaya bildiyi vaxtdan asılı olaraq, bir neçə saat, gun, həftə, hətta ay müddətində də baş verə bilər. Yoluxdurulmuş həşəratlar vasitəsilə sarı qızdırma, taun və s. kimi xəstəliklər yayılır. Düşmən geri çəkilərkən yoluxmuş əşyaları: geyim, ərza, sigaret və xəstə insanları saxlamaqla infeksion xəstəliyin yayılmasma nail ola bilər. Bu zaman yoluxma birbaşa kontakt vasitəsilə baş verir.
- Bakterioloji ocaqda əhalinin davranışı
- Düşmən tərəfindən bakterial silahın işlədilməsinin hər hansı əlamətini təyin etdikdə dərhal əleyhqaz, respirator, toz əleyhinə parça maska və ya pambıq – tənzif maska taxmaq, dərinin qoruyan vasitələr geyinmək və yaxınlıqdakı mülki – müdafiə orqanları və ya tibbi müəssisəyə xəbər vermək lazımdır. Sonra isə şəraitdən asılı olaraq mühafizə qurğularında (sığınacaq, radiasiya əleyhinə daldanacaq və ya sadə daldanacaq) saxlanmaq lazımdır. Fərdi mühafizə vasitələrindən vaxtında və düzgün istifadə etmək, mühafizə qurğularında saxlanmaqla bakterial vasitələrin tənəffüs orqanlarma, dəriyə və paltara düşməsinin qarşısını almaq olar. Əhalinin infeksion xəstəliklərə qarşı dözümlülüyünü artırmaq, immurıiteti yüksəltmək üçün sülh dövründə müəyyən işlər görülməlidir. Belə ki, sistematik bədən tərbiyəsi və idmanla məşğul olmaq, peyvənd və zərdablarla spesifik profilaktika aparmaq lazımdır. Zədələnmə olduqda Aİ – 2 aptekçədə olan bakteriya əleyhinə dərmandan istifadə olunur. Bakterial silahdan effektiv müdafiə məqsədilə epidemiya əleyhinə və sanitar – gigiyenik tədbirlər həyata keçirilir.
Sanitar-gigiyenik tədbirlər
Sanitar-gigiyenik tədbirlərə aşağıdakılar aiddir:
- Şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək, ərzağın keyfiyyəti, saxlanma rejiminə nəzarət, tara və bağlamaların vəziyyətinə, su mənbələrinin, su borularına nəzarət.
- Qida rnüəssisələrinin, bina, avadanlıq və nəqliyyat vasitələrinə nəzarət
- lctimai iaşə müəssisələri, mağaza, bazarların sanitar vəziyyətını yaxşılaşdırmaq. Bu müəssisələrin dezinfeksiyaedici vasitələrlə, dezinfeksiya, deratizasiya aparmaq üçün avadanlıqlarla təmin ediiməsi.
Şəxsi gigiyena
İnfeksion xəstəlikdən qorunmağın əsas yollarından biri şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etməkdən ibarətdir:
- əllərin işdən sonra, yeməkdən əvvəl sabunla yuyulması
- bədənin hamamda duş altında yuyulması, alt paltarları və yataq ağlarının vaxtaşırı dəyişilməsi
- üst paltarlarmın sistematik çırpılıb təmizlənməsi
- yaşayış və iş yerlərinin təmizlənməsi
- yalnız yoxlanılmış ərzaqlardan istifadə olunması, su və südün qaynadılması, meyvə və tərəvəzlərin qaynadılmış su ilə yuyulması, ət və balıq məhsullarının yaxşı qaynadılıb bişirilməsi, çörəyin odda qurudulması. İnfeksion ocağın ləğv edilməsində əhalinin aktiv və şüurlu hərəkət etməsinin rolu böyükdür. Hər bir şəxs işdə, evdə, küçədə qoyulmuş qayda və rejimə riayət etməlidir. Qida hazırlanarkən və qəbul edilərkən qablar dezinfeksiyaedici vasitələrlə yuyulmalı və ya qaynadılmalıdır. Yalnız bağlı qablarda, soyuducularda olan ərzaqlardan istifadə olunmalıdır. Otaqdan çıxarkən tənəffüsü, dərini qoruyan fərdi müdafiə vasitələrini taxmalı, içəri girərkən isə ayaqqabilar bayırda çıxarılıb dezinfeksiyaedici vasitələrlə təmizlənməlidir. Xəstəliyin ilk əlamətlərini müəyyən edən zaman dərhal həkim çağırmaq, xəstəni təcrid etmək lazımdır. Xəstə evdə müalicə olunarsa ayrı otaqda yerləşdirmək və ya buna imkan yoxdursa xəstənin çarpayısını ayırmaq lazımdır. Xəstənin qablarını ayırmaq, otaqda cari dezinfeksiya aparmaq, sodalı, sabunlu su və ya başqa yuyucu vasitələrlə əşyaları yumaq, bəzi əşyaları qaynatmaq və bu xəstəyə qulluq mümkün olarsa bir adam tərəfindən aparılmalı təhlükəsizlik qaydalarına, şəxsi gigiyena qaydalarına cıddı etmək lazımdır. Xəstə sağaldıqdan və ya xəstəxanaya yerləşdirdikden sonra son dezinfeksiya işləri aparılır. Xəstənin otağı, ağları, əşyaları dezinfeksiya olunur.
İnfeksion xəstəliklər ocağında sakinlər öz mənzil və ev əşyalarını dezinfeksiya etməlidirlər. Bunun üçün müxtəlif maddələrdən (xlorlu əhəng, xloramin, qələvilər, formalin, lizol) istifadə olunur. Divarlar, tavan, döşəmə, mebel və ağac əşyalar dezinfeksiyaedici maddələrlə isladılmış əskilərlə silinir. Yumşaq mebel əvvəlcə tozsoranla təmizlənir, sonra isə 3%- li xloramin məhlulunda isladılmış əski ilə silinir. Pambıq paltarlar 2% – li soda məhlulunda 2 saat ərzində qaynadılır, qaynar ütü ilə ütülənir. Qaynatmaq mümkün olmayan əşyalar, ayaqqabılar, xalça, yastıq və s. dezinfeksiya stansiyalarında təmizlənir. Yaşayış mənzilləri, fərdi mühafizə vasitələri də dezinfeksiya olunur. İşlənmiş əskilər, materiallar xüsusi yerlərdə toplanılır və yandırilir. Mənzilləri dezinfeksiyaetmək üçün 5% – li xlorlu əhəng məhlulundan istifadə olunur. Dezinfeksiya işləri aparan şəxslər işdən sonra tam sanitar təmizləməsindən keçirlər. Stasionar yuma məntəqələrində, hamam və ya xüsusi yaradılmış yuma meydançalarında tam sanitar təmizləməsi aparılır. Bu meydançalarda 3 otaq: soyunma, yuyunma və geyinmə otaqları ayrılır. Bundan başqa yoluxmuş əşyaları zərərsizləşdirmək üçün şöbə vardır. Soyunma otaqlarında üst paltarlar, baş örtüyü, dərini qoruyan vasitələr çıxarılır. Bu paltarlar xidməti işçilər tərəfindən zərərsizləşdirmək üçün xüsusi şöbəyə aparılır. Yuyunma otağına girişdə əleyhqaz çıxarılır, selikli qişalar 2% – li soda məhlulu ilə silinir, hər adama sabun və lif verilir. Yuyunma otaqlarında sabun və isti su ilə əvvəcə əllər sabunlanır, üz, baş yuyulur, sonra isə bütün bədən yuyulur. Duş altında yuyunma 10 – 15 dəq. davam edir. Geyinmə otaqlarında tam sanitar təmizləməsi keçənlər tibbi baxışdan keçib ya təmizlənmiş öz paltarlarını ya da ehtiyat fonddan paltarlar geyinirlər.
Bakterial zədələnmə ocağında əhalinin təcili profilaktik müalicəsi aparılır. Bu müalicəni obyektə təhkim olunmuş tibb işçiləri, sahə tibb işçiləri, həmçinintibb birləşməsinin şəxsi heyəti aparır. Hər bir sanitar drujinasına müəyyən sahə ayrılır. Sutkada 2–3 dəfo sanitar drujinaçıları ərazini gəzir, əhaliyə müalicəvi preparatlar paylayır. Profilaktika məqsədilə geniş spektrli antibiotiklər verilir. Aİ 2 aptekçədə olan Idərmanlardan insanlar sərbəst istifadə edirlər. Törədici məlum olduqda bu xəstəlik üşün spesifik olan antibiotik, zərdab və s. ilə təcili profilaktika aparılır. Epidemik prosesin gedişinə sosial faktorlarm təsiri böyükdür. Əhalinin yaşayış şəraiti, əhalinin sıxlığı, sanitar mədəniyyəti, miqrasiya prosesləri, profilaktik tədbirlərin vaxtında aparılması böyuk rol oynayır. İnfeksion xəstəliklərə qarşı tibbi tədbirlər profilaktik və epidemiya əleyhinə olmaqla 2 yerə bölünür. Profilaktik tədbirlərin məqsədi infeksion xəstəliyin əmələ gəlməsinin qarşısını almaqdır və infeksion xəstəliyin olub — olmamasından asılı olmayaraq aparılır. Epidemiya əleyhinə tədbirlər epidmik ocaqda infeksiyanın ləğvinə yönələn tədbirlər kompleksidir. Bu tədbirlər əsas 3 istiqamətdə aparılır:
- İnfeksiya mənbəyinə qarşı
- İnfeksiyanın ötürülmə yollarına qarşı
- İnfeksion xəstəliyə dözümlülüyün artırılması Bu tədbirləri həyata keçirmək üçün aşağıdakı işlər görülur:
- ilk infeksion xəstəni vaxtında təyin etmək
- xəstəni təcrid etmək, onunla kontaktda olanları təyin etmək
- xəstəlik haqqında təcili xəbərdarlıq
- təcridetmə və rejimli (karantin) tədbirlərinin görülməsi
- xəstə ilə kontaktda olanla nəzarət, onların təcridi
- təcili və spesifik profilaktika
- dezinfeksiya, dezinseksiya və deratizasiya
- su, ərzaq məhsullarından nümunələr götürüb analiz olunması Bakterioloji zədələnmə ocağında infeksion xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq üçün xüsusi rejim – karantin rejimi qoyulur.
Karantin – bakterial zədələnmə ocağını tam təcrid etmək, infeksion xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq və yoluxmanı aradan qaldırmaq məqsədilə yerinə yetirilən epidemiya əleyhinə rejimli profilaktika tədbirlər sistemidir. Karantinin məqsədi zədələnmə ocağını tam təcrid etmık və xəstəliyi aradan qaldırmaqdır. Rejimli tadbirlərə aiddir: zədələnmə ocağını təcrid etmək, əhalini kiçik qruplara bölmək, ocaqda komendant xidməti yaratmaq, əraziyə giriş və çıxışı qadağan etmək, ev əşyalarının və heyvanlarının ərazidən çıxarılmasına qadağan qoymaq, ocağın içərisində hərəkəti məhdudlaşdırmaq.
Epidemiya əleyhinə tədbirlər
Epidemiya əleyhinə tədbirlərə aiddir: təcili profilaktika, xəstələrin və şübhəlilərin müəyyən olunması, təcrid olunması, qospitala göndərilməsi və müalicə olunması, əhalinin sanitar təmizlənməsi, Ərazinin, nəqliyyatın, əşyaların, mənzillərin dezinfeksiyası.
Karantin qoyulan ərazidə bütün müəssisələrdə işlər dayandırılır, tədris müəssisələrində dərslər dayandırlır, bazarlar və əhalinin kütləvi yığıldığı yerlər bağlanılır. Fəhlə və qulluqçular profilaktik sanitariya təmizlənməsindən keçirilir. Karantin zonasına giriş mülki müdafiə qərargahı rəisi tərəfindən yalnız xüsusi birləşmələrə verilir. İşini davam etdirın xalq təsərrüfatı obyektləri xüsusi rejimə keçirilir, işçılər kiçık qruplara bölünür, onlar arasında kontakt azaldılır. Qidalanmaq və istirahət üçün xüsusi otaqlar ayrılır. Əhaliyə evlərindən çıxmamaq tövsiyə olunur, ərzaq , su lazım gəldikdə xüsusi dəstələr vasitəsilə evlərə çatdırılır. Karantin müddəti son xəstənın təcridindən sonra xəstəliyin inkubasiya dövrü müddətinə uyğun vaxt keşdikdən, şəxsi heyətin tam sanitariya təmizlənməsi və yoluxmuş obyektlərin dezinfeksiyası başa çatdıqdan sonra təyin olunur. Tibb xidmətinin şəxsi heyəti xüsusi təhlükəli xəstəliklə yoluxmuş xəstələrə xidmət zamanı taun əleyhi qoruyucu kostyumlarda işləyirlər.
Xəstəlik xüsisi təhlükəli xəstəliklərə aid olmadıqda və kütləvi xəstələnmə təhlükəsi olmadıqda observasiya rejimi təyin olunur.
Observasiya – epidemiya ocağındayolxucu xəstəliklərin qarşısını almaq məqsədilə həyata keçirilən təcridetmə – məhdudlaşdırma və müalicə – profilaktik tədbirlər sisteminə deyilir. Observasiya zamanı aşağıdakı işlər görülür:
- giriş – çıxış məhdudlaşdırılır
- infeksion xəstələrin müəyyən edilməsi, təcrid edilməsi və qospitalizasiyası
- əhalinin sanitar təmizlənməsl
- təcili profilaktik tədbirlərin görülməsi
- sanitar – gigiyenik və epidemiya əleyhinə tədbirlərin gücləndirilməsi Observasiya zamanı bütün müalicəvi – profilaktik tədbirlər olduğu kimi aparılir, yalnız təcridetmə tədbirləri daha yüngülləşdirilir. İnfeksion zədələnmə ocağında əhali tibb xidmətinin qoydugu bütün tədbirlərə ciddi riayət etməlidir., profilaktik peyvəndlərin keçirilməsindən və dərman qəbulundan heç kim imtina etməməlidir. Observasiya müddəti xəstəliyin inkubasiya dövrünə uyğun təyin olunma və son xəstə təcrid olunduqdan , dezinfeksiya işləri başa çatdıqdan sonra aradan qaldırılır. Müşahidə olunan şəxslər bu məqsədlə yaradılmış observasiya məntəqələrində yerləşdirilir, daimi nəzarəti altında saxlanılır. Bəzən müşahidə zamanı profilaktik peyvəndlər aparılır. Müşahidə olunan şəxslər arasında xəstələr aşkar edilərsə onlar təcrid olunur, digələri yenidən sanitarıya təmizlənməsindən keçirilir, otaqlar dezinfeksiya edilir, observasiya müddəti uzadılır. Oservasiya müddəti başa çatdıqdan sonra müşahidə olunan şəxslər karantin zonasını tərk edir və onlara əmək qabiliyyətini itirmə vərəqəsi verilir, observasiya məntəqələrində son dezinfeksiya işləri aparılır. Karantin və observasiya zonalarında əhali profilaktik olaraq antibiotik və digər preparatlar qəbul edir. Karantın və observasiya təyin olunduqdan sonra həmin ərazıdə dezinfeksıya və deratizasiya həyata keçirilir.
Mənbələr
- Bakterioloji (bioloji) silah. Bakterioloji silah ocağında indikasiya və əksepidemik tədbirlər. [ölü keçid]
- диафильм "Гражданская оборона. Практические нормативы" 1984г Arxivləşdirilib 2009-05-18 at the Wayback Machine
- Супотницкий М. В., "Микроорганизмы, токсины и эпидемии", Глава "Биологический террористический акт"
- Чума от дьявола (Китай 1933–1945) Это глава из книги "Очерки истории чумы" Супотницкий М. В., Супотницкая Н. С.
- Владимир Симонов о мифе биологического оружия Arxivləşdirilib 2010-08-03 at the Wayback Machine
- Л. А. Федоров. Советское биологическое оружие: история, экология, политика. Москва, 2005
- DİPLOMATİK PSİXOLOGİYA: Siyasi, ideoloji və psixoloji diversiya və anti … Cabbar Məmmədov
İstinadlar
- "Bioloji Silahlar". elmtehsil (az.). 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Arxivlənmiş surət". ihl-databases.icrc.org. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Tibbi Dərsliklər və Məqalələr | Bakterioloji silah" (ingilis). 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Bakteriya və virusları öldürən səth növləri onlardan qorunmağa kömək edə bilərmi?". BBC News Azərbaycanca (az.). 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Viruslar necə yaranır?". Seanews.az (ingilis). 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Genus: Rickettsia". lpsn.dsmz.de (ingilis). 2023-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Koksidioidomikoz". msdmanuals.com/ru. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023.10.27.
- "Kriptokokkoz". msdmanuals.com/ru. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023.10.27.
- "Vyetnamda herbisidlərin tətbiq edilməsi". www.interfax.ru. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023.10.27.
- "Taun". azlogos.eu. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023.10.27.
- "BBCAzeri.com | Ön səhifə | Ekspertlər vəba epidemiyasından şoka düşüblər". www.bbc.com. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Sibir yarası nədir? » İmmunitet.az xəsətəliklərlə mübarizə aparan tibbi portal". İmmunitet.az xəsətəliklərlə mübarizə aparan tibbi portal (az.). 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Botulizm xəstəliyi | infeksion xəstəliklər". infection.az. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Ботулизм". www.who.int (rus). 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Туляремия - причины появления, симптомы заболевания, диагностика и способы лечения". www.invitro.ru. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Təbii çiçək xəstəliyi". kayzen.az. 2018-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023.10.27.
- "Arxivlənmiş surət". e-derslik.edu.az. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- "Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin rəsmi internet informasiya portalı". Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin rəsmi internet informasiya portalı. 2023-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bioloji silah kutlevi qirgin silahlarinin bir novu olub bakteriya virus ve ya kif kimi mikroorqanizmlerden elde olunan vasitelere ve onlari tetbiq etmek ucun istifade edilen doyus Bioloji tehlukeni xarakterize eden beynelxalq simvol sursatina cihaz ve tertibatlara deyilir Bioloji silahin esasini xestelik toreden mikroorqanizmler ve onlardan alinan toksinler viruslar prionlar teskil edir Bioloji silahlar insanlarin heyvanlarin ve bitkilerin mehv edilmesi eyni zamanda erzaq ehtiyatlarinin ve icmeli suyun zeherlenmesi ucun istifade edilir Bioloji vasitelere xarici muhitin tesirine cox davamli olan ehali arasinda kutlevi xestelik toreden profilaktikasi ve mualicesi cetin olan mikroorqanizmler aid edilir Onlarin insanlara heyvanlara ve bitkilere zedeleyici tesiri bir sira ferdi xususiyyetlerle xarakterize edilir Xestelik toreden mikroblar en kicik dozalarla bele yoluxucu xestelik torede bilir ve onlarin toksinleri mueyyen muddet xarici muhitde ve ya yoluxmus heserat gene ve gemiricilerde qala bilir Bioloji vasitelerin zedeleyici xasselerinden biri de onlarda inkubasiya ve ya gizli tesir dovrunun olmasidir Bioloji silahlarda esasen taunun vebanin tulyaremiyanin bruselyozun melioidozanin sari ve basqa isitme novlerinin tebii ciceyin psitmakozanin ornitlozanin sepme ve qarin yatalaginin qripin malyariyanin dizentiriyanin ve b toredicileri olan muvafiq mikroorqanizmlerden viruslardan bakteriyalardan gobeleklerden ve s istifade olunur Bioloji silahlar da eynile kimyevi silahlar kimi hedefe muxtelif raket artilleriya fuqas mermi mina qumbara xususi sepme qurgulari vasitesile ve ya su menbelerini qida anbarlarini reqib milli valyutasini ve s yoluxdurmaqla istehlak bazarina bu maddelerle yoluxdurulmus erzaq ixrac etmekle ayri ayri teskilatlarina bu maddelerle yoluxdurulmus mektub gondermekle ve s yollari ile catdirilir ki sonraki merhelede artiq o kimyevi silahdan ferqli olaraq eskalasiya zencirvari reaksiya doguraraq epidemiya seklinde yayilir Bioloji silahlardan istifade 1925 ci il Cenevre Protokoluna ve 1972 ci ilde imzalanmis Bakterioloji Bioloji ve Zeherli Silahlarin Islenmesinin Istehsalinin Qadagan edilmesi haqqinda Konvensiyaya esasen qadagandir Bakterioloji ve diger bioloji silah novleriBakterioloji silah kutlevi qirgin silahlarindan biri olub insan heyvan ve bitkilere xestelik toredici mikroorqanizmlerin zedeleyici tesirine esaslanir Insan ve heyvanlari yoluxdurmaq ucun secilmis patogen mikroorqanizmler ve onlarin toksinleri istifade olunur Patogen mikroorqanizmler qurulusu olculeri ve bioloji tesirine gore bakteriyalar viruslar rikketsiyalar gobelekler spiroxetler ve ibtidailer sinfine bolunur Bakteriyalar bir huceyreli orqanizmlerdir Olculeri 03 0 5 mkm den 8 10 mkm e qederdir 1 ml mayede 550 milyard bakteriya ola biler Bakteriyalarin coxalmasi bolunme yolu olur Elverisli seraitde her 20 30 deq de bakteriyalar ikiye bolunurler Bakteriyalarin tipik numayendeleri sibir yarasi tulyaremiya veba taun ve s toredicileridir Bakteriyalar yuksek temperatur isiq sualari rutubet ve dezinfeksiyaedici maddelerin tesirine hessasdir Bezi bakteriyalar xususi kapsula ile ortulur ve spor emele getirir Sporlar yuksek ve asagi temperatura qurumaya dazinfeksiyaedici maddelerin tesirine cox davamlidir Viruslar mikroorqanizmlerin xususi sinfidir Olculeri cox kicikdir canli toxumadan kenarda yasaya bilmirler buna gore bunlari huceyredaxili parazitler adlandirirlar Gunes ve ultrabenovseyi sualarin yuksek temperaturun dezinfeksiyaedici maddelerin tesirine hessasdirlar Viruslar 200 den artiq xesteliyin sebebi ola bilir Rikketsiyalar mikroorqanizmlerin xususi qrupudur viruslar ve bakteriyalar arasinda yer tutur Ilk defe 1909 cu ilde amerikali patoloq Hovard Taylor Riketts 1871 1910 terefinden mueyyen edildiyi ucun onun serefine adlandirilmisdir Qurulusuna xarici gorunusune ve olculerine gore bakteriyalara huceyredaxili parazit olmasina yalniz canli toxumalarda coxalmasina gore viruslara oxsayir Qarin yatalagi Ku qizdirmasi kimi xesteliklerin toredicisidir Gobelekler cox muxtelif ve genis cesidde olan mikroorqanizmlerdir Bitki menseli olub mukemmel qurulusa malikdir fiziki kimyevi tesirlere ve gunes sualarinin tesirine qurumaga davamlidirlar Koksidioidomikoz kriptokokkoz ve s kimi xestelikleri toredir Toksinler bir sira mikroorqanizmlerin heyat fealiyyeti neticesinde emele gelen canlilara yuksek toksiki tesir gosteren bezi hallarda olume sebeb olan zulali maddelerdir Botulizm difteriya tetanus toksinleri temiz halda alinmisdir Herbi meqsedle en cox botulizm toksini ve stafilokok enterotoksini diqqeti celb edir bunlar kimyevi silah novune daxildir Toksinler yuksek bioloyi aktivliye malikdirler bele ki botulizm toksininin 0 005 0 008 mq dozasi olume sebeb olur Kend teserrufati bitkilerine tesir eden kimyevi vasiteler toksinler herbisidler defoliantlar ve desikantlar istifade olunur Bu kimyevi vasiteler alaq otlarinin mehv edilmesi yarpaqlarin tokulmesi ve bitkilerin qurudulmasi meqsedile istifade olunur Bu maddelerin kutlevi istifadesi torpagin sterilizasiyasina bitkilerin olmesine heyvan ve insanlarin zeherlenmesine sebeb olur 1963 cu ilde Vyetnamda herbisidlerin kulli miqdarda istifade olunmasi 2000 insanin zeherlenmesine 80 olum 1969 cu ilde ise 28500 insanin zeherlenmesine 500 olum sebeb olmusdur Bakterioloji silah kimi kend teserrufati bitkilerine zerer vuran heseratlardan istifade olunur Kolorada boceyi saranca hessen milceyi bele heseratlardandir Kolorada boceyi kartof pomidor kelem ve s kimi kend teserrufati mehsullarina ziyan vurur Saranca boyuk erazilerde bitki ortuyune zerer vurma qabiliyyetine malikdir Hessen milceyi bugda arpa covdar kimi denli bitkilere ziyan vurur Bakterioloji silah meqsedile taun veba sibir yarasi botulizm tebii cicek tulyaremiya kimi xesteliklerin toredicilerinden istifade olunur Taun keskin infeksion xestelikdir Inkubasion dovru 1 3 gundur Xestelik keskin baslayir umumi zeiflik titretme bas agrisi yuksek heraret husun alaqaranligi qeyd olunur Xesteliyin agciyer formasi daha agirdir Bu zaman agir umumi elametlere dos qefesinde agri belgemli oskurek qosulur Xeste tez zamanda gucunu ve husunu itirir Artan keskin urek damar catmamazligi neticesinde olum bas verir Xestelik 2 gunden 4 gunedek davam edir Veba agir gedisli tez yayilan keskin infeksion xestelikdir Xesteliyin toredicisi veba vibrionlari xarici muhit amillerine qarsi davamlidir suda bir nece ay qala bilir Inkubasiya dovru bir nece saatdan 6 gunedek orta hesabla 1 3 gundur Esas elametleri qusma ishal qicolmalerdir Qusuntu ve necis duyu helimini xatirladir Orqanizm suretle mayesini ve cekisini itirir temperatur 35 den asagi dusur Agir hallarda olum bas verir Sibir yarasi esasen kend teserrufati heyvanlarinin yoluxdugu keskin infeksion xestelikdir Xeste heyvanlardan insanlar deri teneffus yollari mede bagirsaq yolu ile yoluxur ve muvafiq olaraq xesteliyin deri agciyer ve bagirsaq formalari ayird edilir Sibir yarasinin agciyer formasi agciyerlerin spesifik iltihabi heraretin yukselmesi qanli belgemli oskurek ile xarakterize olunur Urek fealiyyeti zeifleyir ve mualice olunmadiqda 2 3 gunden sonra olum bas verir Sibir yarasinin bagirsaq formasinda bagisaqda xoralar emele gelir qarinda keskin agrilar qanli qusma ishal qeyd olunur 3 4 gunden sonra agir hallarda olum bas verir Deri formasinda esasen derinin aciq hisseleri el uz boyun ayaqlar zedelenir Mikroblarin dusduyu yerde qasinan lekeler emele gelir Bu lekeler 12 15 saatdan sonra icerisinde bulaniq ve ya qanli mohteviyyat olan suluqlara cevrilir Bu suluqlar partlayir ve onlarin yerinde derin qara xoralar emele gelir Bu xoralarin diametri bezen 6 9 sm e catir Xoralar cox agrili olur etrafinda odem emele gelir Elverisli hallarda 5 6 gunden sonra sagalma bas verir heraret asagi dusur Botulizm muasir dovrde guclu zeher sayilan botulizm toksini terefinden toredilir Yoluxma zedelenmis deriden teneffuus yollarindan hezm kanalindan ve selikli qisqlardan bas verir Inkubasiya dovru 2 saatdan 1 sutkayadek olur Toksin merkezi sinir sistemini azan siniri ve ureyin sinir aparatini zedeleyir Evvelce umumi zeiflik basgicellenmesi qarinda agrilar mede bagirsaq yolunda pozgunluqlar emele gelir Sonra esas ezele qruplarinin dil yumsaq damaq qirtlaq uz ezelelerinin iflici bas verir Mede bagirsaq ezelelerinin iflici neticesinde meteorizm ve davamli qebizlik yaranir Teneffus uzvlerinin iflici neticesinde olum bas verir Tulyaremiya toredicileri suda torpaqda tozda uzun muddet sag qalma xususiyyetleri var yoluxma teneffus yollari hezm sistemi selikli qisalar ve deri vasitesile bas verir Heraretin yukselmesi bas agrilari ezele agrilari ile baslayir Xesteliyin agciyer bagirsaq ve tifoz formasi ayird edilir Tebii cicek viruslar terefinden toredilen qizdirma ve ozunden sonra capiqlar qoyan sepkilerle xarakterize olunan xestelikdir Hava ve esyalar vasitesile yoluxdurulur Bakterioloji silah bakterial vasitelere ve onlari tetbiq etmek ucun istifade olunan doyus sursatlarina cihaz ve tertibatlara raket aviasiya bombalari ve konteynerler artilleriya vasiteleri deyilir Bakterioloji silahin esas xususiyyetleriBakterioloji silahin esas xususiyyetleri bunlardir Infeksion xestelik toredicilerinin epidemiya emele getirmesi qisa muddetde mueyyen erazide eyni xestelikle kutlevi xestelik emele getirmesi Cox az miqdarda toredicinin xestelik toretme qabiliyyetinin olmasi Inkubasiya gizli dovrunun olmasi Xarici muhitde mikroblar ve onlarin toksinlerinin cetin teyin olunmasi Muxtelif mikroorqanizmlerin teyini yalniz laborator seraitde mumkundur Secici ve meqsedyonlu tesir etmesi Yalniz bitkilerin yoluxmasi meqsedile fitoftoraz heyvanlarin yoluxmasi meqsedile iribuynuzlu heyvanlarin taunu yalniz insanlarin yoluxmasi meqsedile tebii cicek veba istifade olunan bakteriyalar movcuddur Dusmen oldurucu tesire malik taun tebii cicek sibir yarasi ve ya canli quvveni muveqqeti siradan cixarma tulyaremiya quvvesine malik torediciler istifsde ede biler Guclu psixoloji tesiri insanlar arasinda tesvis yaradir Bakterioloji silahin nuve ve kimyevi silahlara nisbeten ucuz basa gelmesi Bioloji toredicilerin cox muxtelif olmasi eyni zamanda bir nece xestelik toredicisi istifade oluna biler Tesirinin uzun muddet davam etrnesi mes sibir yarasi sporlari xestelik toretme tesirini bir nece il saxlaya bilir Xestelik toredicilerinin ve onlarin toksinlerinin hava vasitesiie hermetik olmayan yerlere daxil olub insanlari yoluxdurrnaq qabiliyyetinin olmasi Xestelik toredicileri insan orqanizmine muxtelif yollarla duse biler En genis yayilmis usul hava vasitesiledir Su ve qida ile aciq yara ve yaniq yerlerine mikrob dusmesi yolxucu heseratlarln dislemesi ile kontakt yolu ile bioloji vasitelerle yoluxdurulmus herbi sursatlar vasitesile yoiuxma mumkundur Qansoran heseratlar xesteliyi xeste insan ve heyvanlardan saglam ferdlere oturur Bu heseratler bit bire agcaqanadlar geneler se se milcekleri ve s sepkili yatalaq hemorragik qizdirma kimi xesteliklerin oturucusudur Xeste heyvanlardan insana kecen xesteliklere zoonozlar deyilir bruselyoz sibir yarasi Xesteliklerin yayilma yollarindan biri de qida yoludur Yoluxmus et ve et mehsullarindan sibir yarasi tulyaremiya salmonellyoz ve parazit xesteliklei terevezlerden veba dizenteriya qarin yatalagi ve s oturulur Epidemik tehlukeliliyine gore bakteriya ve viruslar yoluxdurucu olmayan zeif yoluxdurucu ve guclu yoluxdurucu olmaqla 3 qrupa bolunur Istifade olunan mikroorqanizmlerin hansi qrupa aid olmasindan asili olaraq zedelenme ocaginin epidemioloji xususiyyetleri ve epidemiya eleyhine tedbirlerin xarakteri deyisir Toredicisi yuksek yolxucu olan xestelikler suretle yayilaraq epidemiyalar emele getirir Epidemiya umumi infeksiya menbeyi umumi yoluxma yolu olan bir infeksion xesteliyin mueyyen erazide genis yayilmasina deyilir Pandemiya bir olke ve qitenin serhedlerini asan boyuk insan kutlesini ehate eden guclu epidemiyadir Her hansi bir xesteliyin mueyyen erazide daimi rast gelmesine endemiyalar deyilir Heyvanlar arasinda yolxucu xesteliklerin yayilmasi epizootiya bitkiler arasinda yayilmasi epifitotiya adlanir Heyvanlar arasinda sibir yarasi sap tulyaremiya taun iri buynuzlu heyvanlarin taunu ve s kimi xestelikler yayila biler Bakterial vasitelerin istifade edilmesi yollari ve usullari Bakterial silahin catdirilma yollari muxtelifdir teyyare bombalari top gulleleri raketler ve icerisine maye yaxud quru halda mikrob ve zeher qaticigi reseptur doldurulmus xususi konteynerler ve cihazlar zeherlenmis dasiyicilar heratlar geneler gemiriciler Bakterial silahi isletmek ucun dusmen aerozol usuldan havanin yoluxdurulmasi transmissiv usuldan qan soran heseratlar bit bire agcaqanad vasitesile diversion usul qapali yerlerin suyun erzagin qesden gizli sekilde yoluxdurulmasindan istifade ede biler Xesteliyin yayilmasinin en sade usullarindan biri havanin yoluxmasidir icerisinde bakteria vasiteler olan herbi sursat partlayarken havada duman ve ya tustusekilli aerozol buludu emele gelir ki bu bulud kulek vasitesile yayilir torpaga cokur ve yoluxmus zona emele getirir Onun zedeleyici tesiri tetbiq edilen xesteliktorediciden erazinin relyefinden meteoroloji seraitden ve s asilidir Yoluxma tekce bakterial vasitelerin tetbiq edildiyi zaman deyil buluddan ayrilmis aerozol hisseciklerinin zedeleyici xususiyyetlerini saxlaya bildiyi vaxtdan asili olaraq bir nece saat gun hefte hetta ay muddetinde de bas vere biler Yoluxdurulmus heseratlar vasitesile sari qizdirma taun ve s kimi xestelikler yayilir Dusmen geri cekilerken yoluxmus esyalari geyim erza sigaret ve xeste insanlari saxlamaqla infeksion xesteliyin yayilmasma nail ola biler Bu zaman yoluxma birbasa kontakt vasitesile bas verir Bakterioloji ocaqda ehalinin davranisi Dusmen terefinden bakterial silahin isledilmesinin her hansi elametini teyin etdikde derhal eleyhqaz respirator toz eleyhine parca maska ve ya pambiq tenzif maska taxmaq derinin qoruyan vasiteler geyinmek ve yaxinliqdaki mulki mudafie orqanlari ve ya tibbi muessiseye xeber vermek lazimdir Sonra ise seraitden asili olaraq muhafize qurgularinda siginacaq radiasiya eleyhine daldanacaq ve ya sade daldanacaq saxlanmaq lazimdir Ferdi muhafize vasitelerinden vaxtinda ve duzgun istifade etmek muhafize qurgularinda saxlanmaqla bakterial vasitelerin teneffus orqanlarma deriye ve paltara dusmesinin qarsisini almaq olar Ehalinin infeksion xesteliklere qarsi dozumluluyunu artirmaq immuriiteti yukseltmek ucun sulh dovrunde mueyyen isler gorulmelidir Bele ki sistematik beden terbiyesi ve idmanla mesgul olmaq peyvend ve zerdablarla spesifik profilaktika aparmaq lazimdir Zedelenme olduqda AI 2 aptekcede olan bakteriya eleyhine dermandan istifade olunur Bakterial silahdan effektiv mudafie meqsedile epidemiya eleyhine ve sanitar gigiyenik tedbirler heyata kecirilir Sanitar gigiyenik tedbirlerSanitar gigiyenik tedbirlere asagidakilar aiddir Sexsi gigiyena qaydalarina riayet etmek erzagin keyfiyyeti saxlanma rejimine nezaret tara ve baglamalarin veziyyetine su menbelerinin su borularina nezaret Qida rnuessiselerinin bina avadanliq ve neqliyyat vasitelerine nezaret lctimai iase muessiseleri magaza bazarlarin sanitar veziyyetini yaxsilasdirmaq Bu muessiselerin dezinfeksiyaedici vasitelerle dezinfeksiya deratizasiya aparmaq ucun avadanliqlarla temin ediimesi Sexsi gigiyena Infeksion xestelikden qorunmagin esas yollarindan biri sexsi gigiyena qaydalarina riayet etmekden ibaretdir ellerin isden sonra yemekden evvel sabunla yuyulmasi bedenin hamamda dus altinda yuyulmasi alt paltarlari ve yataq aglarinin vaxtasiri deyisilmesi ust paltarlarmin sistematik cirpilib temizlenmesi yasayis ve is yerlerinin temizlenmesi yalniz yoxlanilmis erzaqlardan istifade olunmasi su ve sudun qaynadilmasi meyve ve terevezlerin qaynadilmis su ile yuyulmasi et ve baliq mehsullarinin yaxsi qaynadilib bisirilmesi coreyin odda qurudulmasi Infeksion ocagin legv edilmesinde ehalinin aktiv ve suurlu hereket etmesinin rolu boyukdur Her bir sexs isde evde kucede qoyulmus qayda ve rejime riayet etmelidir Qida hazirlanarken ve qebul edilerken qablar dezinfeksiyaedici vasitelerle yuyulmali ve ya qaynadilmalidir Yalniz bagli qablarda soyuducularda olan erzaqlardan istifade olunmalidir Otaqdan cixarken teneffusu derini qoruyan ferdi mudafie vasitelerini taxmali iceri girerken ise ayaqqabilar bayirda cixarilib dezinfeksiyaedici vasitelerle temizlenmelidir Xesteliyin ilk elametlerini mueyyen eden zaman derhal hekim cagirmaq xesteni tecrid etmek lazimdir Xeste evde mualice olunarsa ayri otaqda yerlesdirmek ve ya buna imkan yoxdursa xestenin carpayisini ayirmaq lazimdir Xestenin qablarini ayirmaq otaqda cari dezinfeksiya aparmaq sodali sabunlu su ve ya basqa yuyucu vasitelerle esyalari yumaq bezi esyalari qaynatmaq ve bu xesteye qulluq mumkun olarsa bir adam terefinden aparilmali tehlukesizlik qaydalarina sexsi gigiyena qaydalarina ciddi etmek lazimdir Xeste sagaldiqdan ve ya xestexanaya yerlesdirdikden sonra son dezinfeksiya isleri aparilir Xestenin otagi aglari esyalari dezinfeksiya olunur Infeksion xestelikler ocaginda sakinler oz menzil ve ev esyalarini dezinfeksiya etmelidirler Bunun ucun muxtelif maddelerden xlorlu eheng xloramin qeleviler formalin lizol istifade olunur Divarlar tavan doseme mebel ve agac esyalar dezinfeksiyaedici maddelerle isladilmis eskilerle silinir Yumsaq mebel evvelce tozsoranla temizlenir sonra ise 3 li xloramin mehlulunda isladilmis eski ile silinir Pambiq paltarlar 2 li soda mehlulunda 2 saat erzinde qaynadilir qaynar utu ile utulenir Qaynatmaq mumkun olmayan esyalar ayaqqabilar xalca yastiq ve s dezinfeksiya stansiyalarinda temizlenir Yasayis menzilleri ferdi muhafize vasiteleri de dezinfeksiya olunur Islenmis eskiler materiallar xususi yerlerde toplanilir ve yandirilir Menzilleri dezinfeksiyaetmek ucun 5 li xlorlu eheng mehlulundan istifade olunur Dezinfeksiya isleri aparan sexsler isden sonra tam sanitar temizlemesinden kecirler Stasionar yuma menteqelerinde hamam ve ya xususi yaradilmis yuma meydancalarinda tam sanitar temizlemesi aparilir Bu meydancalarda 3 otaq soyunma yuyunma ve geyinme otaqlari ayrilir Bundan basqa yoluxmus esyalari zerersizlesdirmek ucun sobe vardir Soyunma otaqlarinda ust paltarlar bas ortuyu derini qoruyan vasiteler cixarilir Bu paltarlar xidmeti isciler terefinden zerersizlesdirmek ucun xususi sobeye aparilir Yuyunma otagina girisde eleyhqaz cixarilir selikli qisalar 2 li soda mehlulu ile silinir her adama sabun ve lif verilir Yuyunma otaqlarinda sabun ve isti su ile evvece eller sabunlanir uz bas yuyulur sonra ise butun beden yuyulur Dus altinda yuyunma 10 15 deq davam edir Geyinme otaqlarinda tam sanitar temizlemesi kecenler tibbi baxisdan kecib ya temizlenmis oz paltarlarini ya da ehtiyat fonddan paltarlar geyinirler Bakterial zedelenme ocaginda ehalinin tecili profilaktik mualicesi aparilir Bu mualiceni obyekte tehkim olunmus tibb iscileri sahe tibb iscileri hemcinintibb birlesmesinin sexsi heyeti aparir Her bir sanitar drujinasina mueyyen sahe ayrilir Sutkada 2 3 defo sanitar drujinacilari erazini gezir ehaliye mualicevi preparatlar paylayir Profilaktika meqsedile genis spektrli antibiotikler verilir AI 2 aptekcede olan Idermanlardan insanlar serbest istifade edirler Toredici melum olduqda bu xestelik usun spesifik olan antibiotik zerdab ve s ile tecili profilaktika aparilir Epidemik prosesin gedisine sosial faktorlarm tesiri boyukdur Ehalinin yasayis seraiti ehalinin sixligi sanitar medeniyyeti miqrasiya prosesleri profilaktik tedbirlerin vaxtinda aparilmasi boyuk rol oynayir Infeksion xesteliklere qarsi tibbi tedbirler profilaktik ve epidemiya eleyhine olmaqla 2 yere bolunur Profilaktik tedbirlerin meqsedi infeksion xesteliyin emele gelmesinin qarsisini almaqdir ve infeksion xesteliyin olub olmamasindan asili olmayaraq aparilir Epidemiya eleyhine tedbirler epidmik ocaqda infeksiyanin legvine yonelen tedbirler kompleksidir Bu tedbirler esas 3 istiqametde aparilir Infeksiya menbeyine qarsi Infeksiyanin oturulme yollarina qarsi Infeksion xesteliye dozumluluyun artirilmasi Bu tedbirleri heyata kecirmek ucun asagidaki isler gorulur ilk infeksion xesteni vaxtinda teyin etmek xesteni tecrid etmek onunla kontaktda olanlari teyin etmek xestelik haqqinda tecili xeberdarliq tecridetme ve rejimli karantin tedbirlerinin gorulmesi xeste ile kontaktda olanla nezaret onlarin tecridi tecili ve spesifik profilaktika dezinfeksiya dezinseksiya ve deratizasiya su erzaq mehsullarindan numuneler goturub analiz olunmasi Bakterioloji zedelenme ocaginda infeksion xesteliyin yayilmasinin qarsisini almaq ucun xususi rejim karantin rejimi qoyulur Karantin bakterial zedelenme ocagini tam tecrid etmek infeksion xesteliyin yayilmasinin qarsisini almaq ve yoluxmani aradan qaldirmaq meqsedile yerine yetirilen epidemiya eleyhine rejimli profilaktika tedbirler sistemidir Karantinin meqsedi zedelenme ocagini tam tecrid etmik ve xesteliyi aradan qaldirmaqdir Rejimli tadbirlere aiddir zedelenme ocagini tecrid etmek ehalini kicik qruplara bolmek ocaqda komendant xidmeti yaratmaq eraziye giris ve cixisi qadagan etmek ev esyalarinin ve heyvanlarinin eraziden cixarilmasina qadagan qoymaq ocagin icerisinde hereketi mehdudlasdirmaq Epidemiya eleyhine tedbirlerEpidemiya eleyhine tedbirlere aiddir tecili profilaktika xestelerin ve subhelilerin mueyyen olunmasi tecrid olunmasi qospitala gonderilmesi ve mualice olunmasi ehalinin sanitar temizlenmesi Erazinin neqliyyatin esyalarin menzillerin dezinfeksiyasi Karantin qoyulan erazide butun muessiselerde isler dayandirilir tedris muessiselerinde dersler dayandirlir bazarlar ve ehalinin kutlevi yigildigi yerler baglanilir Fehle ve qulluqcular profilaktik sanitariya temizlenmesinden kecirilir Karantin zonasina giris mulki mudafie qerargahi reisi terefinden yalniz xususi birlesmelere verilir Isini davam etdirin xalq teserrufati obyektleri xususi rejime kecirilir isciler kicik qruplara bolunur onlar arasinda kontakt azaldilir Qidalanmaq ve istirahet ucun xususi otaqlar ayrilir Ehaliye evlerinden cixmamaq tovsiye olunur erzaq su lazim geldikde xususi desteler vasitesile evlere catdirilir Karantin muddeti son xestenin tecridinden sonra xesteliyin inkubasiya dovru muddetine uygun vaxt kesdikden sexsi heyetin tam sanitariya temizlenmesi ve yoluxmus obyektlerin dezinfeksiyasi basa catdiqdan sonra teyin olunur Tibb xidmetinin sexsi heyeti xususi tehlukeli xestelikle yoluxmus xestelere xidmet zamani taun eleyhi qoruyucu kostyumlarda isleyirler Xestelik xusisi tehlukeli xesteliklere aid olmadiqda ve kutlevi xestelenme tehlukesi olmadiqda observasiya rejimi teyin olunur Observasiya epidemiya ocagindayolxucu xesteliklerin qarsisini almaq meqsedile heyata kecirilen tecridetme mehdudlasdirma ve mualice profilaktik tedbirler sistemine deyilir Observasiya zamani asagidaki isler gorulur giris cixis mehdudlasdirilir infeksion xestelerin mueyyen edilmesi tecrid edilmesi ve qospitalizasiyasi ehalinin sanitar temizlenmesl tecili profilaktik tedbirlerin gorulmesi sanitar gigiyenik ve epidemiya eleyhine tedbirlerin guclendirilmesi Observasiya zamani butun mualicevi profilaktik tedbirler oldugu kimi aparilir yalniz tecridetme tedbirleri daha yungullesdirilir Infeksion zedelenme ocaginda ehali tibb xidmetinin qoydugu butun tedbirlere ciddi riayet etmelidir profilaktik peyvendlerin kecirilmesinden ve derman qebulundan hec kim imtina etmemelidir Observasiya muddeti xesteliyin inkubasiya dovrune uygun teyin olunma ve son xeste tecrid olunduqdan dezinfeksiya isleri basa catdiqdan sonra aradan qaldirilir Musahide olunan sexsler bu meqsedle yaradilmis observasiya menteqelerinde yerlesdirilir daimi nezareti altinda saxlanilir Bezen musahide zamani profilaktik peyvendler aparilir Musahide olunan sexsler arasinda xesteler askar edilerse onlar tecrid olunur digeleri yeniden sanitariya temizlenmesinden kecirilir otaqlar dezinfeksiya edilir observasiya muddeti uzadilir Oservasiya muddeti basa catdiqdan sonra musahide olunan sexsler karantin zonasini terk edir ve onlara emek qabiliyyetini itirme vereqesi verilir observasiya menteqelerinde son dezinfeksiya isleri aparilir Karantin ve observasiya zonalarinda ehali profilaktik olaraq antibiotik ve diger preparatlar qebul edir Karantin ve observasiya teyin olunduqdan sonra hemin erazide dezinfeksiya ve deratizasiya heyata kecirilir MenbelerBakterioloji bioloji silah Bakterioloji silah ocaginda indikasiya ve eksepidemik tedbirler olu kecid diafilm Grazhdanskaya oborona Prakticheskie normativy 1984g Arxivlesdirilib 2009 05 18 at the Wayback Machine Supotnickij M V Mikroorganizmy toksiny i epidemii Glava Biologicheskij terroristicheskij akt Chuma ot dyavola Kitaj 1933 1945 Eto glava iz knigi Ocherki istorii chumy Supotnickij M V Supotnickaya N S Vladimir Simonov o mife biologicheskogo oruzhiya Arxivlesdirilib 2010 08 03 at the Wayback Machine L A Fedorov Sovetskoe biologicheskoe oruzhie istoriya ekologiya politika Moskva 2005 DIPLOMATIK PSIXOLOGIYA Siyasi ideoloji ve psixoloji diversiya ve anti Cabbar MemmedovIstinadlar Bioloji Silahlar elmtehsil az 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Arxivlenmis suret ihl databases icrc org 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Tibbi Derslikler ve Meqaleler Bakterioloji silah ingilis 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Bakteriya ve viruslari olduren seth novleri onlardan qorunmaga komek ede bilermi BBC News Azerbaycanca az 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Viruslar nece yaranir Seanews az ingilis 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Genus Rickettsia lpsn dsmz de ingilis 2023 06 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Koksidioidomikoz msdmanuals com ru 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Kriptokokkoz msdmanuals com ru 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Vyetnamda herbisidlerin tetbiq edilmesi www interfax ru 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Taun azlogos eu 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 BBCAzeri com On sehife Ekspertler veba epidemiyasindan soka dusubler www bbc com 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Sibir yarasi nedir Immunitet az xeseteliklerle mubarize aparan tibbi portal Immunitet az xeseteliklerle mubarize aparan tibbi portal az 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Botulizm xesteliyi infeksion xestelikler infection az 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Botulizm www who int rus 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Tulyaremiya prichiny poyavleniya simptomy zabolevaniya diagnostika i sposoby lecheniya www invitro ru 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Tebii cicek xesteliyi kayzen az 2018 04 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Arxivlenmis suret e derslik edu az 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27 Azerbaycan Respublikasi Fovqelade Hallar Nazirliyinin resmi internet informasiya portali Azerbaycan Respublikasi Fovqelade Hallar Nazirliyinin resmi internet informasiya portali 2023 10 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 27