Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Beynəlxalq hüququn prinsipləri — beynəlxalq və dövlətlərarası müqavilələrdə, beynəlxalq təşkilatların əsasnamələrində, beynəlxalq məhkəmələrin qərarlarında, habelə beynəlxalq praktikada və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən məcburi tətbiq edilməsinə dair sübutlar mövcud beynəlxalq qanunlarda əsas qanun və normalardır. Beynəlxalq həyat subyektlərinin beynəlxalq həyatın ən vacib məsələlərinə münasibətdə ən vacib və ümumiyyətlə tanınmış davranış normaları həm də dövlətlərin beynəlxalq münasibətlər sahəsində inkişaf etdirdiyi digər normaların, habelə dövlətlərin həqiqi davranışının qanuniliyinin meyarıdır.
Beynəlxalq hüququn prinsipləri, mübahisəli müddəalar kimi, digər xüsusi müddəalar tərəfindən ləğv edilə bilməz və ya xüsusi hallar nəzərə alınmaqla islah edilə bilməz.
Beynəlxalq hüquq prinsiplərinin əsas mənbələri BMT nizamnaməsi, 1970-ci il beynəlxalq hüquq prinsipləri bəyannaməsi və Avropada təhlükəsizlik və əməkdaşlıq konfransının 1975-ci il Helsinki Yekun Aktıdır.
Beynəlxalq hüququn yaranması və tarixi inkşafı
Beynəlxalq hüquq tarixinin ayrıca bir sənaye və elmi istiqamət kimi demək olar ki, tamamilə tanınmasına baxmayaraq, bu bilik kompleksinin yekunlaşdırılması hələ baş verməmişdir.u, xüsusilə qədim dövrlərin beynəlxalq hüququna gəldikdə aydın olur, çünki göstərilən dövrdə fundamental elmi araşdırmalar sadəcə yoxdur.Lakin sonrakı dövrlər və xüsusən 1648-ci ildən sonrakı dövrlər ətraflı araşdırılmış və elmi ədəbiyyatda geniş şəkildə işıqlandırılmışdır.Beynəlxalq ictimai hüquq tarixinin öyrənilməsinin obyekti bəşər sivilizasiyasının bütün tarixi boyu qlobal miqyasda beynəlxalq hüquq münasibətlərinin yaranması, dəyişməsi və daha da inkişaf etməsi qanunlarını öyrənməkdir.
Beynəlxalq hüquq tarixinin ayrıca konseptual intizam kimi birbaşa tədqiqi nisbətən bu yaxınlarda başlandı. Bu günə qədər beynəlxalq hüquq tarixinin ayrı bir elm sahəsi olub-olmaması məsələsi açıq qalır və elmi dünyada hələ də həll olunmamışdır. Lakin beynəlxalq hüququn özü uzun müddət ayrı bir formalaşmış hüquq sistemi kimi tanınmamışdır. Yalnız XVIII əsrdən beynəlxalq hüquq elminin başlanğıcı başladı, lakin hətta XX əsrin əvvəllərində onun mahiyyəti haqqında heç bir anlayış yox idi. Yalnız XX əsrin qlobal kataklizmlərindən sonra bir çox tədqiqatçı beynəlxalq hüququn inkişafı ilə çox intensiv məşğul olmağa məcbur oldu.
XIX əsrin Alman hüquq elmi, Hegelianın xarici dövlət hüququ kimi anlayışından irəli gəldi, ona görə yalnız dövlətlərin milli qanunu öz tarixinə və elminə sahib ola bilər və dövlətlərdən kənarda mövcud olan hadisələr qanunla tənzimlənməyən sahəyə aiddir və yalnız tarixin subyekti ola bilər.
Uzun müddət beynəlxalq hüququn tarixi ilə bağlı xüsusi tədqiqatlar aparılmadı, yalnız əlaqəli fənlər öyrənildi, hətta hüquqşünaslar tərəfindən deyil, tarixçilər tərəfindən. Yalnız akademik V.E.Qrabarın əsərləri beynəlxalq hüquq kimi jus gentium öyrənilməsinin əsasını qoydu.
Klassik inkişaf dövründəki beynəlxalq hüquq tarixi tədqiqatçılar tərəfindən fəlsəfi və hüquqi düşüncə tarixi ilə, məsələn, Alberiko Centilidən Hüqo Qrotsi qədər, Hüqo Qrotsidən İohann Mozera qədər olan bir dövrləmə ilə və s. tədqiq edilmişdir. Beynəlxalq hüququn xüsusiyyətlərini və bütövlükdə inkişafını nəzərə almadan yalnız ümumi hüquq nəzəriyyəsindən irəli gəlmişdir. Hazırda bu istiqamətin tədqiqi beynəlxalq hüquqi faktların və ya mənbələrin təhlili tarixi, ya da beynəlxalq hüquq normaları və təsisatlarının genezisi tarixi kimi davam edir və ya siyasi nizamın dəyişməsi tarixi olaraq (Utrecht dünyası Vestfaliya ilə əvəz edilmişdir Vyana konqresi, sonra Versal sistemi və s.). Beynəlxalq hüquq tarixinin öyrənilməsinə inteqrasiya olunmuş bir yanaşma ehtiyacı yalnız İkinci Dünya Müharibəsindən sonra reallaşdı, o dövrdən beynəlxalq hüquq elmi çərçivəsində yalnız köməkçi bir metod olaraq deyil, müstəqil nizam-intizam olaraq başladı.
Beynəlxalq hüquq tarixinin tam formalaşmış müstəqil elmi nizam-intizam olaraq tam konseptuallaşdırılmasının əsas problemi eyni zamanda avropamərkəzçilik problemidir. Bu problemin mövcudluğu XVIII əsrin — XX əsrin əvvəllərində, hətta beynəlxalq hüquq çərçivəsində elmi əsərlərdə bütün xalqların sivil (Avropa), vəhşi və ibtidai (Avstraliya, Asiya və Afrika xalqları) bölünməsi ilə əlaqədardır. Sivil olaraq öz suveren dövlətini yaratmaq hüququ olan və bu dövlətdə vətəndaş və siyasi hüquqlarından tam istifadə etmək hüququ olan millətlər idi. Sivilizasiyalı xalqlar öz suveren dövlətlərini yaratmaq hüquqlarının olmadığını, başqa bir (sivil) dövlətin tərkibində olma və bu dövlət daxilində məhdud miqdarda vətəndaş və siyasi hüquqlardan istifadə etmək hüququ olmadığı qəbul edildi. Müstəmləkə xalqları mədəniyyətsiz xalqlar hesab olunurdu. Yarım müstəmləkələrə ümumiyyətlə yarı mədəniyyətli millətlər deyilirdi. Qərb elminə görə, sivilizasiyaya uğramış xalqlar, o dövrlərin doktrinası beynəlxalq hüququn mövcudluğundan imtina edildi. Beynəlxalq hüququn özü də, tarixi də sırf Avropa tarixinin tarixləri və faktlarının ətraflı təsviri ilə yalnız Qərbi Avropa sivilizasiyasının nailiyyəti kimi öyrənilmişdir.
Millətlərin sivil və sivilizasiyaya bölünməsi 1945-ci ildə BMT Nizamnaməsi qəbul olunana qədər beynəlxalq hüquq tərəfindən tanındı. Beynəlxalq hüquq anlayışının bu modelindən çıxmaq yalnız bu gün beynəlxalq hüququn mövcudluğunun açılış tarixi üfüqünü Misir, Asiya, Hindistan və Çinin qədim xalqları arasında anlamağa və görməyə imkan verir. Bölünmüş bölgələr dövrünə aid müqayisəli metoddan istifadə, dünyanın ən qədim xalqları arasında beynəlxalq hüququn oxşarlıqlarını və fərqlərini görməyə imkan verir.
Beynəlxalq hüququn yaranması
Bu günə qədər, elmi doktrinanın beynəlxalq hüququn yarandığı andan ayrılan dörd əsas istiqaməti var.
Birinci yanaşma budur ki, beynəlxalq hüquq Avropa orta əsrləri dövründə yaranmışdır. Bu elmi istiqamət elmdə beynəlxalq hüquq tarixində hökmranlıq baxımından ən qədim və ən uzun müddətdir. Bu nəzəriyyənin tərəfdarları (Martens .F, Taube. M, Kamarovski .L, Lauterpaxt .G, Nis. E və başqaları) beynəlxalq hüququn əvvəlcə XIII əsrin əvvəlində — XVI əsrlər, Avropada yarandığından irəli gəlir. 1648-ci ildən sonra Vestfaliya Sülhü bağlandıqdan sonra formalaşaraq Avropa sivilizasiyasına təqdim etdikdən sonra Avropa hüdudlarından kənarda yerləşən digər dövlətlərə yayıldı. Beynəlxalq nəzəriyyənin yaranması, bu nəzəriyyənin tərəfdarlarının fikrincə, xristian ənənəsi və o dövrün Avropa cəmiyyətinin dəyərləri ilə bağlıdır və nəticədə sivil Avropa xalqlarının qanunu var. Qədim Dünyada beynəlxalq hüququn mövcudluğu rədd edilir, çünki o dövrdə dövlətlər daha düşmən və bir-birlərindən təcrid olunduğundan, dövlətlərin mədəniyyət səviyyəsi daha aşağı idi.
İkinci yanaşma beynəlxalq hüququn qədim dövrdə yaranmasıdır. Bu elmi istiqamət əsasən XIX əsrin ikinci yarısında edilən müxtəlif arxeoloji, etnoqrafik və tarixi kəşflərin təsiri altında formalaşmışdır. Bu tapıntılar qədim dövrdə inkişaf etmiş beynəlxalq münasibətlər sisteminin olduğunu göstərdi, bu xüsusilə Mesopotamiya bölgəsi və Misir üçün xarakterikdir. Tapılan sənədlər (padşahların arxivləri, Amarna arxivləri və s.) sayəsində bu nəzəriyyənin tərəfdarları beynəlxalq ictimai hüququn genezisinin, müxtəlif beynəlxalq hüquqi adət və razılaşmaların artıq mövcud olduğu qədim dünya dövründən başlandığını təsdiqləyirlər.
Üçüncü yanaşma beynəlxalq hüququn ibtidai dövrdə yaranmasıdır. Bu, beynəlxalq hüququn genezisinin öyrənilməsində tamamilə yeni bir istiqamətdir, tərəfdarları hesab edirlər ki, hətta ibtidai dövrlərdə qəbilə münasibətlərini fərqli qəbilələr arasındakı münasibətlərə müəyyən sabitlik gətirmək üçün hazırlanmış xüsusi sosial normalar vasitəsilə tənzimləmək üçün obyektiv ehtiyac var idi. Məhz belə normalar gələcəkdə beynəlxalq hüququn yaranması üçün vacib şərt idi.
Ayrıca, beynəlxalq hüququn ortaya çıxmasının qarışıq bir nəzəriyyəsi də var. Bu, antik dövrdə yalnız müəyyən bir ənənə və beynəlxalq ünsiyyət qaydalarının meydana gəlməsindən və artıq orta əsrlərdə birbaşa beynəlxalq hüququn bütöv və bütöv bir sisteminin meydana gəldiyindən irəli gəlir
Beynəlxalq hüquq prinsiplərinin məzmunu
Beynəlxalq hüquq doktrinası on universal prinsipi fərqləndirir:
- Güc tətbiq edilməməsi və güc təhdidi prinsipi;
- Beynəlxalq mübahisələrin sülh yolu ilə həlli prinsipi;
- Dövlətlərin daxili səriştəsinə aid olan məsələlərə qarışmamaq prinsipi;
- Dövlətlərin bir-biri ilə əməkdaşlıq etməsi öhdəliyi prinsipi;
- Bərabər hüquqlar və xalqların öz müqəddəratını təyinetmə prinsipi;
- Dövlətlərin suveren bərabərliyi prinsipi;
- Beynəlxalq hüquq çərçivəsində öhdəliklərin vicdanla yerinə yetirilməsi prinsipi;
- Dövlət sərhədlərinin toxunulmazlığı prinsipi;
- Dövlətlərin ərazi bütövlüyü prinsipi;
- İnsan hüquqlarına və əsas azadlıqlarına hörmət prinsipi.
Güc tətbiq edilməməsi və güc təhdidi prinsipi
İlk dəfə bu prinsip BMT Nizamnaməsində təsbit edildi. Sənətin 4-cü bəndinə əsasən, Nizamnamənin 2-ci bəndində "Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bütün üzvləri beynəlxalq münasibətlərdə hər hansı bir dövlətin ərazi bütövlüyünə və ya siyasi müstəqilliyinə qarşı güc tətbiq etməkdən və ya Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məqsədlərinə uyğun olmayan hər hansı bir şəkildə güc tətbiq etməkdən çəkinməlidirlər." Sonradan BMT-nin qətnamələri şəklində qəbul edilmiş sənədlərdə, o cümlədən 1970-ci il beynəlxalq hüququn əsasları haqqında Bəyannamədə, 1974-cü ildə təcavüzkarlıq anlayışında, ATƏM-in 1975-ci il tarixli Yekun aktında və beynəlxalq miqyasda təhdid və ya güc tətbiq edilməməsi prinsipinin effektivliyinin möhkəmləndirilməsi haqqında bəyannamədə münasibətləri göstərilmişdir . Güc tətbiq etməmək öhdəliyi yalnız BMT-yə üzv dövlətlərə deyil, bütün dövlətlərə aiddir.
Özünümüdafiədə silahlı qüvvədən istifadə yalnız dövlətə silahlı hücum olarsa qanunidir. BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsi, iqtisadi və ya siyasi tədbirlər gördüyü təqdirdə, bir dövlətin digərinə qarşı silahlı güc tətbiq etməsini açıq şəkildə istisna edir.
BMT Təhlükəsizlik Şurası, münaqişələrin həlli üçün tövsiyə olunan silahsız bir xarakterli tədbirləri qeyri-kafi hesab edərsə, "beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyi qorumaq və ya bərpa etmək üçün lazım olan hava, dəniz və ya quru qüvvələri tərəfindən bu cür hərəkətlərə icazə verilir. Bu cür hərəkətlərə nümayiş iştirakçıları, blokadalar və Təşkilat üzvlərinin hava, dəniz və quru qüvvələrinin digər əməliyyatları daxil ola bilər. ”
Gücün istifadəsi prinsipinin normativ məzmununa aşağıdakılar daxildir:
- beynəlxalq hüquq normalarını pozaraq başqa bir dövlətin ərazisinin işğalının qadağan edilməsi;
- güc tətbiq edilməsi ilə əlaqədar qisas aktlarının qadağan edilməsi;
- ərazisinin dövləti tərəfindən üçüncü bir dövlətə təcavüz etmək üçün istifadə edən başqa bir dövlətə verilməsi;
- başqa dövlətdə vətəndaş müharibəsi və ya terror aktlarının təşkili, yatırılması, kömək və ya iştirak etməsi;
- silahlı dəstələrin, nizamsız qüvvələrin, xüsusən muzdluların başqa bir dövlətin ərazisini işğal etməsini təşkil etmək və ya təşviq etmək.
Beynəlxalq mübahisələrin sülh yolu ilə həlli prinsipi
Sənətin 3-cü bəndinə əsasən, BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsində deyilir: "Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bütün üzvləri beynəlxalq mübahisələrini dinc yolla, beynəlxalq sülhə və təhlükəsizliyə və ədalətə təhlükə yaratmamaq üçün həll edirlər." Bu prinsip 1970-ci il Beynəlxalq Hüquq Prinsipləri Bəyannaməsində və ATƏM-in Yekun Aktında göstərilmişdir. Bu sənədlər dövlətlərin “beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq ədalətli qərar verməyə səy göstərmək”, mübahisənin həll oluna bilmədiyi hallarda “mübahisənin dinc yolla həlli üçün qarşılıqlı razılaşdırılmış yollar axtarmağa davam etmə” öhdəliyi, “çəkinmək” vəziyyəti gərginləşdirə biləcək hər hansı bir hərəkətdən beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunmasına təhlükə yarada biləcək dərəcədə və bununla da mübahisənin sülh yolu ilə həllini çətinləşdirə bilər. "
BMT Nizamnaməsi mübahisədə iştirak edən tərəflərə mübahisəni həll etmək üçün ən məqsədəuyğun hesab etdikləri kimi dinc vasitələr seçmək azadlığı verir. Sülh sistemindəki bir çox dövlət, əksər mübahisələrin həll olunduğu diplomatik danışıqlara üstünlük verir.
Dövlətlərin daxili səlahiyyətlərinə aid olan məsələlərə qarışmamaq prinsipi
Ümumi bir şəkildə bu prinsipin müasir bir anlayışı Sənədin 7-ci bəndində təsbit edilmişdir. BMT Nizamnaməsinin 2-si və nüfuzlu beynəlxalq sənədlərdə konkretləşdirilmişdir: 1970-ci il Beynəlxalq Hüquq Prinsipləri haqqında Bəyannamə, ATƏM-in Yekun Aktı, BMT-nin dövlətlərin daxili işlərinə müdaxilə edilməsinin yolverilməzliyi, 21 dekabr 1965-ci il tarixli müstəqillik və suverenliyinin qorunması haqqında Bəyannaməsi və s.
Beynəlxalq hüquq dövlətlərin daxili siyasi vəziyyətini tənzimləmir, buna görə dövlətlərin və beynəlxalq təşkilatların hər hansı tədbirləri beynəlxalq hüququn subyektinin daxili səlahiyyətlərinə aid məsələlərin həllinə mane olmağa çalışacaqları müdaxilə hesab olunur.
Xüsusilə, hər bir dövlətin başqa bir dövlətdən hər hansı bir formada müdaxiləsi olmadan öz siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni sistemini seçmək üçün ayrılmaz hüququ vardır və heç bir dövlət təşkil etməməli, kömək etməməli, maliyyələşdirməməli, təşviq etməməlidir. zorakılıq yolu ilə başqa bir dövlətin sistemini dəyişdirməyə yönəlmiş silahlı, təxribatçı və ya terror fəaliyyətinə icazə vermək, eyni zamanda başqa bir dövlətdəki daxili mübarizəyə müdaxilə etmək.
Bu ümumi qaydanın istisnası, BMT Nizamnaməsinin VII fəsli əsasında məcburi tədbirlərin tətbiqi, yəni sülhə təhdid, sülhün pozulması və ya təcavüz aktı halında görüləcək tədbirlərdir. Hal-hazırda beynəlxalq hüquq sahəsindəki bir çox ekspertlər də etiraf edirlər ki, BMT Nizamnaməsinin VII fəslindən soyqırım və ya humanitar fəlakət vəziyyətində BMT Təhlükəsizlik Şurasının humanitar müdaxiləsinə icazə vermək üçün də istifadə edilə bilər.
Moskva görüşünün sənədinə görə, ATƏT-in üzvü olan 56 ölkədə insan hüquqları, təməl azadlıqlar, demokratiya və qanunun aliliyi beynəlxalq xarakter daşıyır və yalnız müvafiq dövlətin daxili işi deyildir.
Dövlətlərin bir-biri ilə işləmək öhdəliyi prinsipi
BMT nizamnaməsinə uyğun olaraq, dövlətlər "iqtisadi, sosial, mədəni və humanitar xarakterli beynəlxalq problemlərin həllində beynəlxalq əməkdaşlığı həyata keçirmək", həmçinin "beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyi qorumaq və bu məqsədlə səmərəli kollektiv tədbirlər görmək" öhdəliyini daşıyırlar. Bu prinsip bir çox beynəlxalq təşkilatların nizamnamələrində, beynəlxalq müqavilələrdə, çoxsaylı qətnamələrdə və bəyannamələrdə də təsbit edilmişdir.
Xüsusi əməkdaşlıq formaları və əhatə dairəsi dövlətlərin özündən, ehtiyaclarından və maddi imkanlarından, daxili qanunvericilikdən və beynəlxalq öhdəliklərdən asılıdır.
Bərabər hüquqlar və xalqların öz müqəddəratını təyinetmə prinsipi
Hər bir insanın onun inkişaf yollarını və formasını sərbəst seçmək hüququna şərtsiz hörmət beynəlxalq münasibətlərin təməl prinsiplərindən biridir. Sənətin 2-ci bəndinə uyğun olaraq. BMT Nizamnaməsinin 1-də, BMT-nin ən vacib məqsədlərindən biri "xalqların bərabər hüquqlar və öz müqəddəratını təyinetmə prinsiplərinə hörmət əsasında millətlərarası dostluq münasibətlərini inkişaf etdirməkdir ...". Bu prinsip BMT sənədlərində - 1960-cı ildə müstəmləkə ölkələrinə və xalqlarına müstəqillik verilməsi haqqında bəyannamədə, 1966-cı il insan hüquqları ilə bağlı müqavilələrdə və 1970-ci il beynəlxalq hüququn prinsipləri bəyannaməsində təsdiq edilmişdir. ATƏT-in Yekun Aktının Prinsipləri Bəyannaməsində xalqların taleyinə nəzarət etmək hüququ vurğulanır.
Hər bir dövlət, 1970-ci il Beynəlxalq Hüquq Prinsipləri Bəyannaməsinə uyğun olaraq, insanların öz müqəddəratını təyin etmə hüquqlarını həyata keçirmələrinə mane ola biləcək hər hansı bir zorakı hərəkətlərdən çəkinməyə borcludur. Cəmiyyətin və insanın ictimai-siyasi həyatındakı öz müqəddəratını təyinetmə xüsusiyyətlərini təhlil edən müəllif göstərir ki, öz müqəddəratını təyinetmə prosesi və sosial bir cəmiyyətin özünün mədəni, sosial-iqtisadi və ya siyasi özünü həyata keçirmək üçün öz proqramını seçməsinin nəticəsidir. Öz müqəddəratını təyin etmə siyasi və hüquqi fenomenologiyası bu seçimlə bağlı məcburi iradənin ifadə edilməsini nəzərdə tutur, bu referendumun və öz müqəddəratını təyinetmə məsələsində referendumun və digər plebisit formalarının rolunu vurğulayır.
Dövlətlərin suveren bərabərliyi prinsipi
Hər bir dövlət sistemin digər iştirakçılarının suverenliyinə, yəni digər dövlətlərin heç bir müdaxiləsi olmadan öz ərazilərində qanunverici, icraedici, inzibati və məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirmək hüququna hörmətlə yanaşmaq məcburiyyətindədir, habelə xarici siyasətini müstəqil şəkildə həyata keçirir. Bu prinsip Sənətin 1-ci bəndində öz əksini tapmışdır. BMT Nizamnaməsinin 2-də deyilir: "Təşkilat bütün üzvlərinin suveren bərabərliyi prinsipinə əsaslanır."
Suveren bərabərlik prinsipinin əsas məqsədi iqtisadi, sosial, siyasi və ya digər xüsusiyyətlərdən asılı olmayaraq bütün dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərində qanuni bərabər iştirakını təmin etməkdir. Dövlətlər beynəlxalq ünsiyyətin bərabər iştirakçıları olduqları üçün hamısı prinsipcə eyni hüquq və vəzifələrə malikdirlər.
Beynəlxalq hüquq normalarına vicdanla bağlılıq prinsipi
Bu prinsip dövlətçiliyin inkişafının ilk mərhələlərində beynəlxalq hüquqi adət pacta sunt servanda şəklində yaranmışdır və hazırda çoxsaylı ikitərəfli və çoxtərəfli beynəlxalq müqavilələrdə öz əksini tapmışdır.
Öhdəliklərin vicdanla yerinə yetirilməsi prinsipi BMT Nizamnaməsində təsbit olunmuşdur. Preambulada BMT üzvlərinin "müqavilələr və beynəlxalq hüququn digər mənbələrindən irəli gələn ədalət və öhdəliklərə hörmətlə yanaşmaq üçün şərait yaratmaq" qərarını vurğulanır. Sənətin 2-ci bəndinə əsasən. Nizamnamənin 2-ci hissəsində, "Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bütün üzvləri, bu Təşkilatın üzvlərinə üzv olmaqdan irəli gələn hüquq və üstünlükləri təmin etmək üçün bu Nizamnamə üzərinə götürdüyü öhdəlikləri vicdanla yerinə yetirirlər."
Bu prinsip yalnız qüvvədə olan razılaşmalara şamil olunur. Bu o deməkdir ki, baxılan prinsip yalnız könüllü və bərabərlik əsasında bağlanmış beynəlxalq müqavilələrə şamil olunur. Hər hansı bir qeyri-bərabər beynəlxalq müqavilə, ilk növbədə, dövlətin suverenliyini pozur və BMT Nizamnaməsini pozur, çünki Birləşmiş Millətlər Təşkilatı "öz üzvlərinin suveren bərabərliyi prinsipinə əsaslanır" və bu da öz növbəsində "millətlər arasında hörmətə əsaslanan dostluq münasibətlərini inkişaf etdirmək" öhdəliyini götürür, bərabər hüquq və xalqların öz müqəddəratını təyin etmə prinsipi.
Bu prinsipin 1648-ci ildən (Otuz İl Müharibəsindən sonra Vestfaliya Sülhü), dövlət nümayəndələrinin bərabər iştirakçı olaraq dəyirmi masaya toplandıqdan sonra meydana gəldiyinə inanılır.
Dövlət sərhədlərinin toxunulmazlığı prinsipi Bu prinsip dövlətlərin ərazilərini ayıran sərhədin qurulması və qorunması və sərhədlə bağlı mübahisəli məsələlərin həlli ilə əlaqələrini tənzimləyir. Sərhədlərin toxunulmazlığı ideyası əvvəlcə SSRİ ilə FRG arasında 12 Avqust 1970-ci il tarixli müqavilədə, daha sonra PXR, GDR və Çexoslovakiya ilə AFR arasında bağlanmış müqavilələrdə qanuniləşdirilmişdir. O vaxtdan bəri sərhədlərin toxunulmazlığı beynəlxalq hüquq normasına çevrildi. Prinsipin məzmunu və onun inkişaf meyllərini beynəlxalq təşkilatların qətnamələri, bəyannamələri də izləyə bilər. Bunlara, ilk növbədə, BMT orqanlarının aktları, xüsusilə də 1970-ci il dövlətlərinin dost münasibətləri haqqında Bəyannamə, həmçinin baxılan prinsip üçün yeni olan etimad yaradılması tədbirlərinə həsr olunmuş Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Konfransı Yekun aktının Etibar tədbirləri haqqında Bəyannamə və Sənəd daxildir. "İştirakçı dövlətlər bir-birlərinin bütün sərhədlərini, habelə Avropadakı bütün dövlətlərin sərhədlərini toxunulmaz hesab edirlər və buna görə də indi və gələcəkdə bu sərhədlərə hər hansı bir ziddiyyətdən çəkinəcəklər."
Dövlətlərin bu prinsipə uyğun hüquqları müəyyən edilmiş sərhədlərin tamamilə toxunulmazlığını, əlaqələndirilmədən və təzyiq olmadan, güc tətbiq etməklə və güc tətbiq etməklə dəyişdirilməsinin qanunsuzluğunu tələb etməkdir. Dövlətlər özləri sərhədi keçmə rejimini, fərdi şəxslər, mallar, xidmətlər və s. tərəfindən sərhəd keçidinə qoyulan hər hansı bir məhdudiyyətin qoyulması və ya ləğvi qaydasını müəyyənləşdirirlər. Bununla əlaqədar dövlətlərin əsas vəzifələri müəyyən edilir — müəyyən edilmiş sərhədlərə ciddi riayət etmək, bölmə və ya demarkasiya xətləri, o cümlədən atəşkəs xətləri, sərhəd mübahisələrinin yalnız dinc yollarla həll edilməsi, prinsipi pozan dövlətlərə yardım göstərilməməsi. Sərhədlərin toxunulmazlığı prinsipinin əsas məzmunu üç elementə qədər azaldılır:
- mövcud sərhədlərin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq qanuni olaraq tanınması;
- hər hansı bir ərazi iddiasının bu anda və ya gələcəkdə rədd edilməsi;
- bu sərhədlərdəki hər hansı digər qəsbkarlıqdan, o cümlədən təhdid və ya güc tətbiq edilməsindən imtina.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Мучник А. Г. «Комментарий к Конституции Украины» (книга первая). Киев, 2003 г.: Парламентское издательство.
- Мучник А. Г. «Философия достоинства, свободы и прав человека». Киев, 2009 г.: Парламентское издательство.
- "Документы универсального характера". 2012-02-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-09-02.
Xarici keçidlər
- Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsi
- Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 24 oktyabr 1970-ci il tarixli Nizamnaməsinə uyğun olaraq dövlətlər arasında dostluq münasibətlərinə və əməkdaşlığa dair beynəlxalq hüquq prinsiplərinin bəyannaməsi
- BMT bəyannamələri - beynəlxalq hüquq
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Beynelxalq huququn prinsipleri beynelxalq ve dovletlerarasi muqavilelerde beynelxalq teskilatlarin esasnamelerinde beynelxalq mehkemelerin qerarlarinda habele beynelxalq praktikada ve beynelxalq ictimaiyyet terefinden mecburi tetbiq edilmesine dair subutlar movcud beynelxalq qanunlarda esas qanun ve normalardir Beynelxalq heyat subyektlerinin beynelxalq heyatin en vacib meselelerine munasibetde en vacib ve umumiyyetle taninmis davranis normalari hem de dovletlerin beynelxalq munasibetler sahesinde inkisaf etdirdiyi diger normalarin habele dovletlerin heqiqi davranisinin qanuniliyinin meyaridir Beynelxalq huququn prinsipleri mubahiseli muddealar kimi diger xususi muddealar terefinden legv edile bilmez ve ya xususi hallar nezere alinmaqla islah edile bilmez Beynelxalq huquq prinsiplerinin esas menbeleri BMT nizamnamesi 1970 ci il beynelxalq huquq prinsipleri beyannamesi ve Avropada tehlukesizlik ve emekdasliq konfransinin 1975 ci il Helsinki Yekun Aktidir Beynelxalq huququn yaranmasi ve tarixi inksafiBeynelxalq huquq tarixinin ayrica bir senaye ve elmi istiqamet kimi demek olar ki tamamile taninmasina baxmayaraq bu bilik kompleksinin yekunlasdirilmasi hele bas vermemisdir u xususile qedim dovrlerin beynelxalq huququna geldikde aydin olur cunki gosterilen dovrde fundamental elmi arasdirmalar sadece yoxdur Lakin sonraki dovrler ve xususen 1648 ci ilden sonraki dovrler etrafli arasdirilmis ve elmi edebiyyatda genis sekilde isiqlandirilmisdir Beynelxalq ictimai huquq tarixinin oyrenilmesinin obyekti beser sivilizasiyasinin butun tarixi boyu qlobal miqyasda beynelxalq huquq munasibetlerinin yaranmasi deyismesi ve daha da inkisaf etmesi qanunlarini oyrenmekdir Beynelxalq huquq tarixinin ayrica konseptual intizam kimi birbasa tedqiqi nisbeten bu yaxinlarda baslandi Bu gune qeder beynelxalq huquq tarixinin ayri bir elm sahesi olub olmamasi meselesi aciq qalir ve elmi dunyada hele de hell olunmamisdir Lakin beynelxalq huququn ozu uzun muddet ayri bir formalasmis huquq sistemi kimi taninmamisdir Yalniz XVIII esrden beynelxalq huquq elminin baslangici basladi lakin hetta XX esrin evvellerinde onun mahiyyeti haqqinda hec bir anlayis yox idi Yalniz XX esrin qlobal kataklizmlerinden sonra bir cox tedqiqatci beynelxalq huququn inkisafi ile cox intensiv mesgul olmaga mecbur oldu XIX esrin Alman huquq elmi Hegelianin xarici dovlet huququ kimi anlayisindan ireli geldi ona gore yalniz dovletlerin milli qanunu oz tarixine ve elmine sahib ola biler ve dovletlerden kenarda movcud olan hadiseler qanunla tenzimlenmeyen saheye aiddir ve yalniz tarixin subyekti ola biler Uzun muddet beynelxalq huququn tarixi ile bagli xususi tedqiqatlar aparilmadi yalniz elaqeli fenler oyrenildi hetta huquqsunaslar terefinden deyil tarixciler terefinden Yalniz akademik V E Qrabarin eserleri beynelxalq huquq kimi jus gentium oyrenilmesinin esasini qoydu Klassik inkisaf dovrundeki beynelxalq huquq tarixi tedqiqatcilar terefinden felsefi ve huquqi dusunce tarixi ile meselen Alberiko Centiliden Huqo Qrotsi qeder Huqo Qrotsiden Iohann Mozera qeder olan bir dovrleme ile ve s tedqiq edilmisdir Beynelxalq huququn xususiyyetlerini ve butovlukde inkisafini nezere almadan yalniz umumi huquq nezeriyyesinden ireli gelmisdir Hazirda bu istiqametin tedqiqi beynelxalq huquqi faktlarin ve ya menbelerin tehlili tarixi ya da beynelxalq huquq normalari ve tesisatlarinin genezisi tarixi kimi davam edir ve ya siyasi nizamin deyismesi tarixi olaraq Utrecht dunyasi Vestfaliya ile evez edilmisdir Vyana konqresi sonra Versal sistemi ve s Beynelxalq huquq tarixinin oyrenilmesine inteqrasiya olunmus bir yanasma ehtiyaci yalniz Ikinci Dunya Muharibesinden sonra reallasdi o dovrden beynelxalq huquq elmi cercivesinde yalniz komekci bir metod olaraq deyil musteqil nizam intizam olaraq basladi Beynelxalq huquq tarixinin tam formalasmis musteqil elmi nizam intizam olaraq tam konseptuallasdirilmasinin esas problemi eyni zamanda avropamerkezcilik problemidir Bu problemin movcudlugu XVIII esrin XX esrin evvellerinde hetta beynelxalq huquq cercivesinde elmi eserlerde butun xalqlarin sivil Avropa vehsi ve ibtidai Avstraliya Asiya ve Afrika xalqlari bolunmesi ile elaqedardir Sivil olaraq oz suveren dovletini yaratmaq huququ olan ve bu dovletde vetendas ve siyasi huquqlarindan tam istifade etmek huququ olan milletler idi Sivilizasiyali xalqlar oz suveren dovletlerini yaratmaq huquqlarinin olmadigini basqa bir sivil dovletin terkibinde olma ve bu dovlet daxilinde mehdud miqdarda vetendas ve siyasi huquqlardan istifade etmek huququ olmadigi qebul edildi Mustemleke xalqlari medeniyyetsiz xalqlar hesab olunurdu Yarim mustemlekelere umumiyyetle yari medeniyyetli milletler deyilirdi Qerb elmine gore sivilizasiyaya ugramis xalqlar o dovrlerin doktrinasi beynelxalq huququn movcudlugundan imtina edildi Beynelxalq huququn ozu de tarixi de sirf Avropa tarixinin tarixleri ve faktlarinin etrafli tesviri ile yalniz Qerbi Avropa sivilizasiyasinin nailiyyeti kimi oyrenilmisdir Milletlerin sivil ve sivilizasiyaya bolunmesi 1945 ci ilde BMT Nizamnamesi qebul olunana qeder beynelxalq huquq terefinden tanindi Beynelxalq huquq anlayisinin bu modelinden cixmaq yalniz bu gun beynelxalq huququn movcudlugunun acilis tarixi ufuqunu Misir Asiya Hindistan ve Cinin qedim xalqlari arasinda anlamaga ve gormeye imkan verir Bolunmus bolgeler dovrune aid muqayiseli metoddan istifade dunyanin en qedim xalqlari arasinda beynelxalq huququn oxsarliqlarini ve ferqlerini gormeye imkan verir Beynelxalq huququn yaranmasi Bu gune qeder elmi doktrinanin beynelxalq huququn yarandigi andan ayrilan dord esas istiqameti var Birinci yanasma budur ki beynelxalq huquq Avropa orta esrleri dovrunde yaranmisdir Bu elmi istiqamet elmde beynelxalq huquq tarixinde hokmranliq baximindan en qedim ve en uzun muddetdir Bu nezeriyyenin terefdarlari Martens F Taube M Kamarovski L Lauterpaxt G Nis E ve basqalari beynelxalq huququn evvelce XIII esrin evvelinde XVI esrler Avropada yarandigindan ireli gelir 1648 ci ilden sonra Vestfaliya Sulhu baglandiqdan sonra formalasaraq Avropa sivilizasiyasina teqdim etdikden sonra Avropa hududlarindan kenarda yerlesen diger dovletlere yayildi Beynelxalq nezeriyyenin yaranmasi bu nezeriyyenin terefdarlarinin fikrince xristian enenesi ve o dovrun Avropa cemiyyetinin deyerleri ile baglidir ve neticede sivil Avropa xalqlarinin qanunu var Qedim Dunyada beynelxalq huququn movcudlugu redd edilir cunki o dovrde dovletler daha dusmen ve bir birlerinden tecrid olundugundan dovletlerin medeniyyet seviyyesi daha asagi idi Ikinci yanasma beynelxalq huququn qedim dovrde yaranmasidir Bu elmi istiqamet esasen XIX esrin ikinci yarisinda edilen muxtelif arxeoloji etnoqrafik ve tarixi kesflerin tesiri altinda formalasmisdir Bu tapintilar qedim dovrde inkisaf etmis beynelxalq munasibetler sisteminin oldugunu gosterdi bu xususile Mesopotamiya bolgesi ve Misir ucun xarakterikdir Tapilan senedler padsahlarin arxivleri Amarna arxivleri ve s sayesinde bu nezeriyyenin terefdarlari beynelxalq ictimai huququn genezisinin muxtelif beynelxalq huquqi adet ve razilasmalarin artiq movcud oldugu qedim dunya dovrunden baslandigini tesdiqleyirler Ucuncu yanasma beynelxalq huququn ibtidai dovrde yaranmasidir Bu beynelxalq huququn genezisinin oyrenilmesinde tamamile yeni bir istiqametdir terefdarlari hesab edirler ki hetta ibtidai dovrlerde qebile munasibetlerini ferqli qebileler arasindaki munasibetlere mueyyen sabitlik getirmek ucun hazirlanmis xususi sosial normalar vasitesile tenzimlemek ucun obyektiv ehtiyac var idi Mehz bele normalar gelecekde beynelxalq huququn yaranmasi ucun vacib sert idi Ayrica beynelxalq huququn ortaya cixmasinin qarisiq bir nezeriyyesi de var Bu antik dovrde yalniz mueyyen bir enene ve beynelxalq unsiyyet qaydalarinin meydana gelmesinden ve artiq orta esrlerde birbasa beynelxalq huququn butov ve butov bir sisteminin meydana geldiyinden ireli gelirBeynelxalq huquq prinsiplerinin mezmunuBeynelxalq huquq doktrinasi on universal prinsipi ferqlendirir Guc tetbiq edilmemesi ve guc tehdidi prinsipi Beynelxalq mubahiselerin sulh yolu ile helli prinsipi Dovletlerin daxili seristesine aid olan meselelere qarismamaq prinsipi Dovletlerin bir biri ile emekdasliq etmesi ohdeliyi prinsipi Beraber huquqlar ve xalqlarin oz muqedderatini teyinetme prinsipi Dovletlerin suveren beraberliyi prinsipi Beynelxalq huquq cercivesinde ohdeliklerin vicdanla yerine yetirilmesi prinsipi Dovlet serhedlerinin toxunulmazligi prinsipi Dovletlerin erazi butovluyu prinsipi Insan huquqlarina ve esas azadliqlarina hormet prinsipi Guc tetbiq edilmemesi ve guc tehdidi prinsipi Ilk defe bu prinsip BMT Nizamnamesinde tesbit edildi Senetin 4 cu bendine esasen Nizamnamenin 2 ci bendinde Birlesmis Milletler Teskilatinin butun uzvleri beynelxalq munasibetlerde her hansi bir dovletin erazi butovluyune ve ya siyasi musteqilliyine qarsi guc tetbiq etmekden ve ya Birlesmis Milletler Teskilatinin meqsedlerine uygun olmayan her hansi bir sekilde guc tetbiq etmekden cekinmelidirler Sonradan BMT nin qetnameleri seklinde qebul edilmis senedlerde o cumleden 1970 ci il beynelxalq huququn esaslari haqqinda Beyannamede 1974 cu ilde tecavuzkarliq anlayisinda ATEM in 1975 ci il tarixli Yekun aktinda ve beynelxalq miqyasda tehdid ve ya guc tetbiq edilmemesi prinsipinin effektivliyinin mohkemlendirilmesi haqqinda beyannamede munasibetleri gosterilmisdir Guc tetbiq etmemek ohdeliyi yalniz BMT ye uzv dovletlere deyil butun dovletlere aiddir Ozunumudafiede silahli quvveden istifade yalniz dovlete silahli hucum olarsa qanunidir BMT Nizamnamesinin 51 ci maddesi iqtisadi ve ya siyasi tedbirler gorduyu teqdirde bir dovletin digerine qarsi silahli guc tetbiq etmesini aciq sekilde istisna edir BMT Tehlukesizlik Surasi munaqiselerin helli ucun tovsiye olunan silahsiz bir xarakterli tedbirleri qeyri kafi hesab ederse beynelxalq sulh ve tehlukesizliyi qorumaq ve ya berpa etmek ucun lazim olan hava deniz ve ya quru quvveleri terefinden bu cur hereketlere icaze verilir Bu cur hereketlere numayis istirakcilari blokadalar ve Teskilat uzvlerinin hava deniz ve quru quvvelerinin diger emeliyyatlari daxil ola biler Gucun istifadesi prinsipinin normativ mezmununa asagidakilar daxildir beynelxalq huquq normalarini pozaraq basqa bir dovletin erazisinin isgalinin qadagan edilmesi guc tetbiq edilmesi ile elaqedar qisas aktlarinin qadagan edilmesi erazisinin dovleti terefinden ucuncu bir dovlete tecavuz etmek ucun istifade eden basqa bir dovlete verilmesi basqa dovletde vetendas muharibesi ve ya terror aktlarinin teskili yatirilmasi komek ve ya istirak etmesi silahli destelerin nizamsiz quvvelerin xususen muzdlularin basqa bir dovletin erazisini isgal etmesini teskil etmek ve ya tesviq etmek Beynelxalq mubahiselerin sulh yolu ile helli prinsipi Senetin 3 cu bendine esasen BMT Nizamnamesinin 2 ci maddesinde deyilir Birlesmis Milletler Teskilatinin butun uzvleri beynelxalq mubahiselerini dinc yolla beynelxalq sulhe ve tehlukesizliye ve edalete tehluke yaratmamaq ucun hell edirler Bu prinsip 1970 ci il Beynelxalq Huquq Prinsipleri Beyannamesinde ve ATEM in Yekun Aktinda gosterilmisdir Bu senedler dovletlerin beynelxalq huquqa esaslanaraq edaletli qerar vermeye sey gostermek mubahisenin hell oluna bilmediyi hallarda mubahisenin dinc yolla helli ucun qarsiliqli razilasdirilmis yollar axtarmaga davam etme ohdeliyi cekinmek veziyyeti gerginlesdire bilecek her hansi bir hereketden beynelxalq sulhun ve tehlukesizliyin qorunmasina tehluke yarada bilecek derecede ve bununla da mubahisenin sulh yolu ile hellini cetinlesdire biler BMT Nizamnamesi mubahisede istirak eden tereflere mubahiseni hell etmek ucun en meqsedeuygun hesab etdikleri kimi dinc vasiteler secmek azadligi verir Sulh sistemindeki bir cox dovlet ekser mubahiselerin hell olundugu diplomatik danisiqlara ustunluk verir Dovletlerin daxili selahiyyetlerine aid olan meselelere qarismamaq prinsipi Umumi bir sekilde bu prinsipin muasir bir anlayisi Senedin 7 ci bendinde tesbit edilmisdir BMT Nizamnamesinin 2 si ve nufuzlu beynelxalq senedlerde konkretlesdirilmisdir 1970 ci il Beynelxalq Huquq Prinsipleri haqqinda Beyanname ATEM in Yekun Akti BMT nin dovletlerin daxili islerine mudaxile edilmesinin yolverilmezliyi 21 dekabr 1965 ci il tarixli musteqillik ve suverenliyinin qorunmasi haqqinda Beyannamesi ve s Beynelxalq huquq dovletlerin daxili siyasi veziyyetini tenzimlemir buna gore dovletlerin ve beynelxalq teskilatlarin her hansi tedbirleri beynelxalq huququn subyektinin daxili selahiyyetlerine aid meselelerin helline mane olmaga calisacaqlari mudaxile hesab olunur Xususile her bir dovletin basqa bir dovletden her hansi bir formada mudaxilesi olmadan oz siyasi iqtisadi sosial ve medeni sistemini secmek ucun ayrilmaz huququ vardir ve hec bir dovlet teskil etmemeli komek etmemeli maliyyelesdirmemeli tesviq etmemelidir zorakiliq yolu ile basqa bir dovletin sistemini deyisdirmeye yonelmis silahli texribatci ve ya terror fealiyyetine icaze vermek eyni zamanda basqa bir dovletdeki daxili mubarizeye mudaxile etmek Bu umumi qaydanin istisnasi BMT Nizamnamesinin VII fesli esasinda mecburi tedbirlerin tetbiqi yeni sulhe tehdid sulhun pozulmasi ve ya tecavuz akti halinda gorulecek tedbirlerdir Hal hazirda beynelxalq huquq sahesindeki bir cox ekspertler de etiraf edirler ki BMT Nizamnamesinin VII feslinden soyqirim ve ya humanitar felaket veziyyetinde BMT Tehlukesizlik Surasinin humanitar mudaxilesine icaze vermek ucun de istifade edile biler Moskva gorusunun senedine gore ATET in uzvu olan 56 olkede insan huquqlari temel azadliqlar demokratiya ve qanunun aliliyi beynelxalq xarakter dasiyir ve yalniz muvafiq dovletin daxili isi deyildir Dovletlerin bir biri ile islemek ohdeliyi prinsipi BMT nizamnamesine uygun olaraq dovletler iqtisadi sosial medeni ve humanitar xarakterli beynelxalq problemlerin hellinde beynelxalq emekdasligi heyata kecirmek hemcinin beynelxalq sulh ve tehlukesizliyi qorumaq ve bu meqsedle semereli kollektiv tedbirler gormek ohdeliyini dasiyirlar Bu prinsip bir cox beynelxalq teskilatlarin nizamnamelerinde beynelxalq muqavilelerde coxsayli qetnamelerde ve beyannamelerde de tesbit edilmisdir Xususi emekdasliq formalari ve ehate dairesi dovletlerin ozunden ehtiyaclarindan ve maddi imkanlarindan daxili qanunvericilikden ve beynelxalq ohdeliklerden asilidir Beraber huquqlar ve xalqlarin oz muqedderatini teyinetme prinsipi Her bir insanin onun inkisaf yollarini ve formasini serbest secmek huququna sertsiz hormet beynelxalq munasibetlerin temel prinsiplerinden biridir Senetin 2 ci bendine uygun olaraq BMT Nizamnamesinin 1 de BMT nin en vacib meqsedlerinden biri xalqlarin beraber huquqlar ve oz muqedderatini teyinetme prinsiplerine hormet esasinda milletlerarasi dostluq munasibetlerini inkisaf etdirmekdir Bu prinsip BMT senedlerinde 1960 ci ilde mustemleke olkelerine ve xalqlarina musteqillik verilmesi haqqinda beyannamede 1966 ci il insan huquqlari ile bagli muqavilelerde ve 1970 ci il beynelxalq huququn prinsipleri beyannamesinde tesdiq edilmisdir ATET in Yekun Aktinin Prinsipleri Beyannamesinde xalqlarin taleyine nezaret etmek huququ vurgulanir Her bir dovlet 1970 ci il Beynelxalq Huquq Prinsipleri Beyannamesine uygun olaraq insanlarin oz muqedderatini teyin etme huquqlarini heyata kecirmelerine mane ola bilecek her hansi bir zoraki hereketlerden cekinmeye borcludur Cemiyyetin ve insanin ictimai siyasi heyatindaki oz muqedderatini teyinetme xususiyyetlerini tehlil eden muellif gosterir ki oz muqedderatini teyinetme prosesi ve sosial bir cemiyyetin ozunun medeni sosial iqtisadi ve ya siyasi ozunu heyata kecirmek ucun oz proqramini secmesinin neticesidir Oz muqedderatini teyin etme siyasi ve huquqi fenomenologiyasi bu secimle bagli mecburi iradenin ifade edilmesini nezerde tutur bu referendumun ve oz muqedderatini teyinetme meselesinde referendumun ve diger plebisit formalarinin rolunu vurgulayir Dovletlerin suveren beraberliyi prinsipi Her bir dovlet sistemin diger istirakcilarinin suverenliyine yeni diger dovletlerin hec bir mudaxilesi olmadan oz erazilerinde qanunverici icraedici inzibati ve mehkeme hakimiyyetini heyata kecirmek huququna hormetle yanasmaq mecburiyyetindedir habele xarici siyasetini musteqil sekilde heyata kecirir Bu prinsip Senetin 1 ci bendinde oz eksini tapmisdir BMT Nizamnamesinin 2 de deyilir Teskilat butun uzvlerinin suveren beraberliyi prinsipine esaslanir Suveren beraberlik prinsipinin esas meqsedi iqtisadi sosial siyasi ve ya diger xususiyyetlerden asili olmayaraq butun dovletlerin beynelxalq munasibetlerinde qanuni beraber istirakini temin etmekdir Dovletler beynelxalq unsiyyetin beraber istirakcilari olduqlari ucun hamisi prinsipce eyni huquq ve vezifelere malikdirler Beynelxalq huquq normalarina vicdanla bagliliq prinsipi Bu prinsip dovletciliyin inkisafinin ilk merhelelerinde beynelxalq huquqi adet pacta sunt servanda seklinde yaranmisdir ve hazirda coxsayli ikiterefli ve coxterefli beynelxalq muqavilelerde oz eksini tapmisdir Ohdeliklerin vicdanla yerine yetirilmesi prinsipi BMT Nizamnamesinde tesbit olunmusdur Preambulada BMT uzvlerinin muqavileler ve beynelxalq huququn diger menbelerinden ireli gelen edalet ve ohdeliklere hormetle yanasmaq ucun serait yaratmaq qerarini vurgulanir Senetin 2 ci bendine esasen Nizamnamenin 2 ci hissesinde Birlesmis Milletler Teskilatinin butun uzvleri bu Teskilatin uzvlerine uzv olmaqdan ireli gelen huquq ve ustunlukleri temin etmek ucun bu Nizamname uzerine goturduyu ohdelikleri vicdanla yerine yetirirler Bu prinsip yalniz quvvede olan razilasmalara samil olunur Bu o demekdir ki baxilan prinsip yalniz konullu ve beraberlik esasinda baglanmis beynelxalq muqavilelere samil olunur Her hansi bir qeyri beraber beynelxalq muqavile ilk novbede dovletin suverenliyini pozur ve BMT Nizamnamesini pozur cunki Birlesmis Milletler Teskilati oz uzvlerinin suveren beraberliyi prinsipine esaslanir ve bu da oz novbesinde milletler arasinda hormete esaslanan dostluq munasibetlerini inkisaf etdirmek ohdeliyini goturur beraber huquq ve xalqlarin oz muqedderatini teyin etme prinsipi Bu prinsipin 1648 ci ilden Otuz Il Muharibesinden sonra Vestfaliya Sulhu dovlet numayendelerinin beraber istirakci olaraq deyirmi masaya toplandiqdan sonra meydana geldiyine inanilir Dovlet serhedlerinin toxunulmazligi prinsipi Bu prinsip dovletlerin erazilerini ayiran serhedin qurulmasi ve qorunmasi ve serhedle bagli mubahiseli meselelerin helli ile elaqelerini tenzimleyir Serhedlerin toxunulmazligi ideyasi evvelce SSRI ile FRG arasinda 12 Avqust 1970 ci il tarixli muqavilede daha sonra PXR GDR ve Cexoslovakiya ile AFR arasinda baglanmis muqavilelerde qanunilesdirilmisdir O vaxtdan beri serhedlerin toxunulmazligi beynelxalq huquq normasina cevrildi Prinsipin mezmunu ve onun inkisaf meyllerini beynelxalq teskilatlarin qetnameleri beyannameleri de izleye biler Bunlara ilk novbede BMT orqanlarinin aktlari xususile de 1970 ci il dovletlerinin dost munasibetleri haqqinda Beyanname hemcinin baxilan prinsip ucun yeni olan etimad yaradilmasi tedbirlerine hesr olunmus Avropada Tehlukesizlik ve Emekdasliq Konfransi Yekun aktinin Etibar tedbirleri haqqinda Beyanname ve Sened daxildir Istirakci dovletler bir birlerinin butun serhedlerini habele Avropadaki butun dovletlerin serhedlerini toxunulmaz hesab edirler ve buna gore de indi ve gelecekde bu serhedlere her hansi bir ziddiyyetden cekinecekler Dovletlerin bu prinsipe uygun huquqlari mueyyen edilmis serhedlerin tamamile toxunulmazligini elaqelendirilmeden ve tezyiq olmadan guc tetbiq etmekle ve guc tetbiq etmekle deyisdirilmesinin qanunsuzlugunu teleb etmekdir Dovletler ozleri serhedi kecme rejimini ferdi sexsler mallar xidmetler ve s terefinden serhed kecidine qoyulan her hansi bir mehdudiyyetin qoyulmasi ve ya legvi qaydasini mueyyenlesdirirler Bununla elaqedar dovletlerin esas vezifeleri mueyyen edilir mueyyen edilmis serhedlere ciddi riayet etmek bolme ve ya demarkasiya xetleri o cumleden ateskes xetleri serhed mubahiselerinin yalniz dinc yollarla hell edilmesi prinsipi pozan dovletlere yardim gosterilmemesi Serhedlerin toxunulmazligi prinsipinin esas mezmunu uc elemente qeder azaldilir movcud serhedlerin beynelxalq huquqa uygun olaraq qanuni olaraq taninmasi her hansi bir erazi iddiasinin bu anda ve ya gelecekde redd edilmesi bu serhedlerdeki her hansi diger qesbkarliqdan o cumleden tehdid ve ya guc tetbiq edilmesinden imtina Hemcinin baxBeynelxalq Inkisafa Yardim Agentliyi Azerbaycan Huquqi sexs Beynelxalq Emek TeskilatiIstinadlarMuchnik A G Kommentarij k Konstitucii Ukrainy kniga pervaya Kiev 2003 g Parlamentskoe izdatelstvo ISBN 966 611 252 3 Muchnik A G Filosofiya dostoinstva svobody i prav cheloveka Kiev 2009 g Parlamentskoe izdatelstvo ISBN 978 966 611 679 9 Dokumenty universalnogo haraktera 2012 02 19 tarixinde Istifade tarixi 2012 09 02 Xarici kecidlerBirlesmis Milletler Teskilatinin Nizamnamesi Birlesmis Milletler Teskilatinin 24 oktyabr 1970 ci il tarixli Nizamnamesine uygun olaraq dovletler arasinda dostluq munasibetlerine ve emekdasliga dair beynelxalq huquq prinsiplerinin beyannamesi BMT beyannameleri beynelxalq huquq