Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki və ya bölmədəki məlumatlar köhnədir. |
Bakı xan sarayı və ya Bakı xanlarının evi — İçərişəhərdə yerləşən XVII–XVIII əsrlərə aid saray tipli yaşayış binaları kompleksidir. Kompleksin inşasına 1754-cü ildə Əbdülrəhim bəy və Mehdiqulu bəyin sifarişi ilə başlanılmışdır. Kompleksin ilk tikililəri Böyük Qala küçəsi boyunca tikilmiş, sonrakı yüzillik ərzində, yəni XIX əsrin sonlarına kimi həyət istiqamətində də tikililərin sayı artırılmışdır.
| Bakı xan sarayı | |
|---|---|
 Kompleksin Böyük Qala küçəsinə baxan fasadı | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Bakı |
| Yerləşir | İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Aidiyyatı | Bakı xanlığı |
| Tikilmə tarixi | XVII-XVIII əsrlər |
| Üslubu | Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi |
| Sahəsi | 20 ha |
| Vəziyyəti | bərpa olunub |
| Rəsmi adı: Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | vi |
| Təyin edilib | 2000 |
| İstinad nöm. | 958 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 69, 70, 71, 73 |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| Kateqoriya | Memarlıq abidələri |
 Sarayın 30 oktyabr 1809-cu ildə həyata keçirilmiş ölçmə işləri nəticəsində hazırlanmış planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bakı xan sarayının dövümüzə çatmış ilk tarixi planında beş daxili həyət ətrafında formalaşmış geniş yaşayış kompleksi əksini tapıb. Xan ailəsinə məxsus olmuş ilk böyük həyət birinci yerləşir. Onun ərazisini mərkəzində kiçik hovuzu olan bağ tutur. Kompleks ərazisinə daxil olan çoxsaylı binalardan dövrümüzə yalnız fasadı Böyük qala küçəsinə baxan tikililər və həyətdə iki müstəqil bina çatmışdır.
Bakı xan sarayı ərazisində ilk dəfə bərpa işlərinə 1985-ci ildə başlanılmış, paralel olaraq, 1985–1986-cı illərdə həm də abidə arxeolji baxımdan öyrənilmişdir. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı kompleks ərazisindən çoxlu sayda maddi-mədəniyyət nümunələri, yeraltı su yolları və Yeraltı hamam aşkarlanmışdır. 2015-ci ildən kompleks ərazisində arxeoloji tədqiqatlar və konservasiya işlərinə başlanılmışdır. 2018-ci ildən başlayaraq Bakı xanlarının sarayı bərpa olunmaqdadır.
Tarixi
XVIII əsrdə Azərbaycan xanlıqlarının formalaşmasından sonra saray tipli tikililər əsasən Şəki, Qarabağ, Gəncə, Quba və Bakı xanları tərəfindən (Naxçıvan və Lənkəran xan sarayları xeyli gec tikilmişdi, Dərbənd xan sarayı isə Quba xanı Fətəli xan tərəfindən tikdirilmişdi) inşa etdirilmişdir. Bakı xan sarayı şəhərin qədim nüvəsi olan İçərişəhərdə tikilmişdi. Saray Şərqi Avropa üslubunda tikilmiş, divarları möhtəşəm rəsmlərlə, tavanları isə bitki ornamentləri və döyüş səhnələri ilə bəzədilmişdir. L. S. Bretanitskiy də sarayın interyerlərinin gözəl rəsmlərlə bəzədilməsinə diqqət çəkərək yazır: "Sarayın divarlarında yağlı boyalarla işlənmiş və daha sonra qızıl suyuna çəkilmiş rəsmlər böyük qiymətə malikdirlər."
Kompleksin inşasına 1754-cü ildə Əbdülrəhim bəy və Mehdiqulu bəyin sifarişi ilə başlanılmışdır. Kompleksin ilk tikililəri Böyük Qala küçəsi boyunca tikilmiş, sonrakı yüzillik ərzində, yəni XIX əsrin sonlarına kimi həyət istiqamətində də onların sayı artırılmışdır.Ə. Salamzadənin fikrincə saray kompleksinin inşası üçün ən uyğun tarix XVIII əsrdir. Lakin, tədqiqatçı ehtimalla deyir ki, kompleksin bir hissəsi, xüsusilə Əbdülrəhim bəyin evi XVII əsrdə tikilmiş ola bilər.Bakı qalasının 1738-ci ildə tərtib edilmiş planında hazırda sarayın yerləşdiyi ərazidə saray olması qeyd edilir.
Sarayda yaşamış Bakı xanları
- 1747–1765 – I Mirzə Məhəmməd xan (Dərgahqulu xanın oğlu).
- 1765–1784 – Məlik Məhəmməd xan (I Mirzə Məhəmməd xanın oğlu).
- 1784–1791 – II Mirzə Məhəmməd xan (Məlik Məhəmməd xanın oğlu).
- 1791–1792 – Məhəmməd Qulu xan (I Mirzə Məhəmməd xanın oğlu).
- 1792–1806 – Hüseyn Qulu xan (Hacı Əliqulu Ağa xanın oğlu).
Rusiya imperiyası dövründə
1806-cı ildə Bakı xanlığının Rusiya imperiyası tərəfindən işğal edilməsindən sonra Xan sarayında rus döyüş qarnizonu yerləşdirilir. Azərbaycanın SSRİ tərkibinə qatılmasına kimi sarayın birinci həyətində bulaqlar və bağ mövcud idi. Kompleks ərazisinə yaşayış binaları ilə yanaşı kiçik məscid binası və yeraltı hamam da daxil olmuşdur.
1850-ci illərə kimi Bakı xan sarayının öz görkəmini yaxşı qorumasına Prussiya və Rusiya dövlət xadimi Avqust fon Hakstauzen şahidlik edir: "Qalada, Bakının sonuncu müstəqil xanı olan Hüseynqulu xanın sarayı vardır. Mərkəzində böyük darvaza yerləşən bu böyük dördbucaqlı kompleks hazırda komendantın evidir və Avropa zövqü ilə bəzədilmişdir."
Arxeoloji tədqiqatlar və restavrasiya işləri
Bakı xan sarayı ərazisində ilk dəfə bərpa işlərinə 1985-ci ildə başlanılmış, paralel olaraq, 1985–1986-cı illərdə həm də abidə arxeoloji baxımdan öyrənilmişdir. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı kompleks ərazisindən çoxlu sayda maddi-mədəniyyət nümunələri, yeraltı su yolları və Yeraltı hamam aşkarlanmışdır.
2016-cı ildən Bak xan sarayı və Yeraltı hamam ərazisində təmizləmə və arxeoloji qazıntı işlərinə başlanılmışdır. Burada XI–XIII əsrlərə aid dulus küplər, çoxlu sayda monoxrom (təkrəngli) və polixrom (çoxrəngli) qab qırıqları, ocaq yerləri tapıldı. Arxeoloji qazıntı və kəşfiyyat zamanı, eləcə də torpaq təmizləməsi zamanı saxsı borulardan səliqə ilə çəkilmiş yeraltı su kəməri aşkar edilib. Şimal-cənub istiqamətində uzanan boruların bir-birinə geydirilməsi texnikası ilə ərsəyə gələn su kəməri texnikası XIV əsrə aid idi. İçərişəhərdə şəhər mədəniyyəti IX əsrdə formalaşıb. Beş əsr sonra isə belə bir texnika əsasında kəmər qurulub.
2018-ci ildən Bakı xan sarayı kompleksinə daxil olan binaların restavrasiya və konservasiyasına başlanılıb.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Saray kompleksinin memarlığı
Bakı xan sarayı haqqında ətraflı məlumatlar 30 oktyabr 1809-cu ildə həyata keçirilmiş ölçmə işləri və çertyojlar sayəsində dövrümüzə çatmışdır. Çertyojlarda "Xan sarayı və qaçmış bəylərin evləri" adlandırılan kompleksin ətraflı planları, fasadları və kəsimləri verilmişdir. Xan sarayı kompleksi Bakı qalasının Şamaxı qapısından girdikdə sol tərəfdə yerləşir.
Bakı xan sarayının dövrümüzə çatmış ilk tarixi planında beş daxili həyət ətrafında formalaşmış geniş yaşayış kompleksi əksini tapıb. Xan ailəsinə məxsus olmuş ilk böyük həyət birinci yerləşir. Onun ərazisini mərkəzində kiçik hovuzu olan bağ tutur. Plana yazılmış izahlarda həmin bağ "keçmiş xan bağı" kimi qeyd edilmişdir. Digər iki həyətdəki evlərdən biri "Əbdülrəhim bəyin evi", digəri isə "Mehdiqulu bəyin evi" adlandırılmışdır. Digər iki həyətdəki evlərin kimə məxsus olması qeyd edilməmişdir.
Kəsimlər və fasadlardan məlum olur ki, həyətlər ətrafında qruplaşmış yaşayış binaları ikimərtəbəli olmuşlar. Planlaşdırma xüsusiyyətlərinə görə kompleksə daxil olan binalar iki tipə bölünür. Birinci tipə aid olan binalar qarışıq planlaşdırma xüsusiyyətinə malikdir və bu baxımdan İçərişəhərdə yerləşən Şirvanşahlar sarayının plan xüsusiyyətlərini xatırladır. İkinci qrupa aid olan binalar isə birsıralı planlaşdırma xüsusiyyətinə malikdir.
Planlar və fasad təsvirlərindən görünür ki, yaşayış binaları kompleksin həyətlərinə yönəlmiş iri pəncərələrə malik olmuşlar. Mehdiqulu xanın evinin ikinci mərtəbəsindəki pəncərə yerində dövrümüzə çatmış xarakterik çərçivələrdən bəlli olur ki, evlərin pəncərələri şəbəkə texnikası ilə yığılmışdır. Ə. Salamzadə yazır ki, ən azından Xan sarayının balaxanasının şəbəkə pəncərələrə malik olduğunu əminliklə demək olar.
Xan sarayının həyət fasadı asimmetrik həll edilməklə, kompleks ərazisinə girişi təmin edən böyük tağlı darvazanın vurğulanmasına hesablanmışdır. Sarayın birinci mərtəbəsində yerləşən kar nişlərin üstündə düzbucaqlı pəncərələr yerləşmişdir.
Mehdiqulu bəyin evinin fasadı üç yaruslu girişlərlə xarakterik olsa da, evin, çertyojlarda göstərilmiş kəsimindən aydın olur ki, o, iki mərtəbəli olmuşdur.
Əbdülrəhim bəyin evinin fasadı memarlıq baxımından daha yaxşı işlənmişdir. Bu bina üçün, fasadın ikiyaruslu tağlı bölünməsi xarakterikdir. Bu yanaşma, XVII əsrin dini və ictimai memarlığı üçün xarakterikdir. Ə. Salamzadə bu evin, kompleksin ən qədim hissəsi olması ehtimalını irəli sürür. Salamzadə 83 Bütün planlaşdırma xüsusiyyətləri və fasadlarının memarlıq həllinə baxmayaraq, Bakı xan sarayı kompleksinə daxil olan tikililər, Abşeron xalq yaşayış tikililəri və bəzi Ordubad evləri ilə ortaq xüsusiyyətlərə də malikdir. Kompleksə daxil olan tikililər hamısı daşdan tikilmişdir. Çertyojlarda evlərin hamısının düz taxta tavanla örtülməsi göstərilmişdir. Hündür günbəz formalı taxta tavan yalnız, giriş funksiyasını yerinə yetirən kiçik otaq üzərində olmuşdur.
Saray kompleksi ətrafında qəsrin və ya müdafiə divarlarının tikilməməsi , onun inşası üçün əlverişli yer seçilməsi ilə kompensasiya edilmişdir. Bir tərəfdən kompleks Şamaxı qapılarına yaxın yerləşir, digər tərəfdən isə, Xan sarayı birbaşa dənizə (hazırda Əziz Əliyev küçəsinin yerləşdiyi ərazidən) açılırdı. Beləliklə də, təhlükə yaranacağı halda, xan və onun ailəsi üçün iki çıxış yolu təmin edilmişdir.
Kompleks ərazisinə daxil olan çoxsaylı binalardan dövrümüzə yalnız fasadı Böyük qala küçəsinə baxan tikililər və həyətdə iki müstəqil bina çatmışdır. Ehtimal ki, küçəyə baxan pəncərələr sonradan açılmışdır. Kompleksin küçəyə açılan yeganə böyük qapısı və onun üstündə pəncərələr olmuşdur. Qapının üstündəki otaq yaşayış üçün nəzərdə tutulmamış və müşahidə yeri xarakteri (balaxana) daşımışdı. Sarayın divarları guşə daşından tikilmiş və suvanmışdır. Pəncərə yerləri arxitrav formalıdır. Xan sarayı 49.6 metr uzunluq, 28 metr en və 7 metr hündürlüyə malikdir.
Yeraltı hamam
İnşasında guşə daşlarından istifadə edilən hamam kompleksi İçərişəhər ərazisinin cənub-şərqində yerləşir. Dam səthində gil-əhəng qarışıqlı məhluldan izolyasiya material kimi istifadə edilmiş, daxili divarlarda isə əhəng materialından suvaq növü kimi işlədilmişdir. Daxili divar və döşəmə materialları kimi "gülbax" növlü aqlay daşlardan istifadə edilmişdir. Təxminən 340 m² sahəni əhatə edən hamam kompleksinin giriş hissəsi çənub-şərq tərəfdən olmaqla (sahəsi 2.33 m²) giriş pilləkənləri şərq divarlarına tərəf istiqamətlənmişdir.
2015-ci ildə həyata keçirilmiş qazıntı işləri nəticəsində hamam kompleksinin əsas hissəsi torpaqdan təmizlənmiş, memarlıq quruluşu təyin olunmuşdur. Həmin il bəzi otaqlarda təhlükəsizlik baxımından yalnız təmizlənmə işləri aparılmamış, yalnız bərkidilmə işləri görüldükdən sonra bu il onun tam torpaqdan açılması mümkün olmuşdur. 2016-cı ildə abidənin şərq hissəsində təhlükəli olan otaqların bərkildilməsindən sonra, arxeoloji qazıntı işlərinə başlanılmışdır. Kompleksin qərb hissəsindəki sahədə qazıntıların genişlənməsi nəticəsində 3 metr dərinliyində tikinti və divar aşkar olunmuşdu.
Xan bağı
Park ərazisində Azərbaycan florasının ayrılmaz ünsürləri olan Eldar şamı, çinar, sərv, ağcaqayın və digər ağaclar saxlanılmış, əlavə olaraq isə müvafiq sahədə gümüşvari küknar, ağ akasiya, leylan sərvi, adi yasəmən, Şərq tuyası, müxtəlif qızılgül kolları vardır.
Qalereya
Qeydlər
- Rusiya Dövlət Mərkəzi Hərbi-Tarixi Arxivi, ф. 349, оп. 3, д. 3324
- Rusiya Dövlət Mərkəzi Hərbi-Tarixi Arxivi, ф 349, оп. 3. Д. 3339, л. VI.
İstinadlar
- Саламзаде, 1964. səh. 78
- Каджар, Ч. Старый Баку. Баку: ОКА. 2007. 153.
- Л. С. Бретаницкий, Б. В Веймарн. Искусство Азербайджана IV – XVIII веков (Очерки истории и теории изобразительных искусств). Москва: Искусство. 1976. 260.
- Таирова, 2016. səh. 230
- Таирова, 2016. səh. 229
- Саламзаде, 1964. səh. 84
- Таирова, 2016. səh. 231
- Фон Гакстгаузен, А. Кавказский край (ч. II). СПб. 1857. 154.
- Таирова, 2016. səh. 232
- "Bakı xanlarının evi". 2022-08-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-05.
- Саламзаде, 1964. səh. 81
- Саламзаде, 1964. səh. 82
- Саламзаде, 1964. səh. 83
- "BAKI XANLARI PARKI". icherisheher.gov.az. 24 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 29 may 2019.
Ədəbiyyat
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайдана XVI-XIX вв. Баку: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. 1964.
- Таирова, Айдан. Дворцовый комплекс бакинских ханов. Баку: İçəri şəhər tarixdə - tarix İçəri şəhərdə, Elmi-praktik konfrans (Məqalələr toplusu), Elm və təhsil nəşriyyatı. 2016.
Həmçinin bax
- Qarabağ xan sarayı — Qarabağ xanlarının tarixi iqamətgahı
- Gəncə xan sarayı — Gəncə xanlarının tarixi iqamətgahı
- Şəki xan sarayı — Şəki xanlarının tarixi iqamətgahı
Xarici keçidlər
- Bakı xanlarının evi 2016-07-27 at the Wayback Machine
- Bakı xanlarının sarayı — cari layihə 2018-09-11 at the Wayback Machine
- İlham Əliyev İçərişəhərin bir hissəsində aparılan bərpa-konservasiya işləri ilə tanış olub
- Bakı xanları parkı — cari layihə 2018-09-10 at the Wayback Machine
- "İçərişəhər"də unikal memarlıq abidəsi aşkarlandı
portalı portalı |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki ve ya bolmedeki melumatlar kohnedir Sehifeye yenilenmis melumatlar elave etmekle Vikipediyani zenginlesdirmeye komek ede bilersiniz Baki xan sarayi ve ya Baki xanlarinin evi Iceriseherde yerlesen XVII XVIII esrlere aid saray tipli yasayis binalari kompleksidir Kompleksin insasina 1754 cu ilde Ebdulrehim bey ve Mehdiqulu beyin sifarisi ile baslanilmisdir Kompleksin ilk tikilileri Boyuk Qala kucesi boyunca tikilmis sonraki yuzillik erzinde yeni XIX esrin sonlarina kimi heyet istiqametinde de tikililerin sayi artirilmisdir Baki xan sarayiKompleksin Boyuk Qala kucesine baxan fasadi40 19 sm e 49 52 s u Olke AzerbaycanSeher Baki BakiYerlesir Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq QoruguAidiyyati Baki xanligiTikilme tarixi XVII XVIII esrlerUslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiSahesi 20 haVeziyyeti berpa olunubUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden TowerTipiMedeniKriteriyaviTeyin edilib2000Istinad nom 958DovletAzerbaycanRegionAvropaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 69 70 71 73EhemiyyetiOlke ehemiyyetliKateqoriyaMemarliq abideleriSarayin 30 oktyabr 1809 cu ilde heyata kecirilmis olcme isleri neticesinde hazirlanmis plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar Baki xan sarayinin dovumuze catmis ilk tarixi planinda bes daxili heyet etrafinda formalasmis genis yasayis kompleksi eksini tapib Xan ailesine mexsus olmus ilk boyuk heyet birinci yerlesir Onun erazisini merkezinde kicik hovuzu olan bag tutur Kompleks erazisine daxil olan coxsayli binalardan dovrumuze yalniz fasadi Boyuk qala kucesine baxan tikililer ve heyetde iki musteqil bina catmisdir Baki xan sarayi erazisinde ilk defe berpa islerine 1985 ci ilde baslanilmis paralel olaraq 1985 1986 ci illerde hem de abide arxeolji baximdan oyrenilmisdir Arxeoloji tedqiqatlar zamani kompleks erazisinden coxlu sayda maddi medeniyyet numuneleri yeralti su yollari ve Yeralti hamam askarlanmisdir 2015 ci ilden kompleks erazisinde arxeoloji tedqiqatlar ve konservasiya islerine baslanilmisdir 2018 ci ilden baslayaraq Baki xanlarinin sarayi berpa olunmaqdadir TarixiXVIII esrde Azerbaycan xanliqlarinin formalasmasindan sonra saray tipli tikililer esasen Seki Qarabag Gence Quba ve Baki xanlari terefinden Naxcivan ve Lenkeran xan saraylari xeyli gec tikilmisdi Derbend xan sarayi ise Quba xani Feteli xan terefinden tikdirilmisdi insa etdirilmisdir Baki xan sarayi seherin qedim nuvesi olan Iceriseherde tikilmisdi Saray Serqi Avropa uslubunda tikilmis divarlari mohtesem resmlerle tavanlari ise bitki ornamentleri ve doyus sehneleri ile bezedilmisdir L S Bretanitskiy de sarayin interyerlerinin gozel resmlerle bezedilmesine diqqet cekerek yazir Sarayin divarlarinda yagli boyalarla islenmis ve daha sonra qizil suyuna cekilmis resmler boyuk qiymete malikdirler Kompleksin insasina 1754 cu ilde Ebdulrehim bey ve Mehdiqulu beyin sifarisi ile baslanilmisdir Kompleksin ilk tikilileri Boyuk Qala kucesi boyunca tikilmis sonraki yuzillik erzinde yeni XIX esrin sonlarina kimi heyet istiqametinde de onlarin sayi artirilmisdir E Salamzadenin fikrince saray kompleksinin insasi ucun en uygun tarix XVIII esrdir Lakin tedqiqatci ehtimalla deyir ki kompleksin bir hissesi xususile Ebdulrehim beyin evi XVII esrde tikilmis ola biler Baki qalasinin 1738 ci ilde tertib edilmis planinda hazirda sarayin yerlesdiyi erazide saray olmasi qeyd edilir Sarayda yasamis Baki xanlari 1747 1765 I Mirze Mehemmed xan Dergahqulu xanin oglu 1765 1784 Melik Mehemmed xan I Mirze Mehemmed xanin oglu 1784 1791 II Mirze Mehemmed xan Melik Mehemmed xanin oglu 1791 1792 Mehemmed Qulu xan I Mirze Mehemmed xanin oglu 1792 1806 Huseyn Qulu xan Haci Eliqulu Aga xanin oglu Rusiya imperiyasi dovrunde 1806 ci ilde Baki xanliginin Rusiya imperiyasi terefinden isgal edilmesinden sonra Xan sarayinda rus doyus qarnizonu yerlesdirilir Azerbaycanin SSRI terkibine qatilmasina kimi sarayin birinci heyetinde bulaqlar ve bag movcud idi Kompleks erazisine yasayis binalari ile yanasi kicik mescid binasi ve yeralti hamam da daxil olmusdur 1850 ci illere kimi Baki xan sarayinin oz gorkemini yaxsi qorumasina Prussiya ve Rusiya dovlet xadimi Avqust fon Hakstauzen sahidlik edir Qalada Bakinin sonuncu musteqil xani olan Huseynqulu xanin sarayi vardir Merkezinde boyuk darvaza yerlesen bu boyuk dordbucaqli kompleks hazirda komendantin evidir ve Avropa zovqu ile bezedilmisdir Arxeoloji tedqiqatlar ve restavrasiya isleri Baki xan sarayi erazisinde ilk defe berpa islerine 1985 ci ilde baslanilmis paralel olaraq 1985 1986 ci illerde hem de abide arxeoloji baximdan oyrenilmisdir Arxeoloji tedqiqatlar zamani kompleks erazisinden coxlu sayda maddi medeniyyet numuneleri yeralti su yollari ve Yeralti hamam askarlanmisdir 2016 ci ilden Bak xan sarayi ve Yeralti hamam erazisinde temizleme ve arxeoloji qazinti islerine baslanilmisdir Burada XI XIII esrlere aid dulus kupler coxlu sayda monoxrom tekrengli ve polixrom coxrengli qab qiriqlari ocaq yerleri tapildi Arxeoloji qazinti ve kesfiyyat zamani elece de torpaq temizlemesi zamani saxsi borulardan seliqe ile cekilmis yeralti su kemeri askar edilib Simal cenub istiqametinde uzanan borularin bir birine geydirilmesi texnikasi ile erseye gelen su kemeri texnikasi XIV esre aid idi Iceriseherde seher medeniyyeti IX esrde formalasib Bes esr sonra ise bele bir texnika esasinda kemer qurulub 2018 ci ilden Baki xan sarayi kompleksine daxil olan binalarin restavrasiya ve konservasiyasina baslanilib Memarliq xususiyyetleriSaray kompleksinin memarligi Baki xan sarayi ve Yeralti hamamin en kesiyi ve fasadlari 1830 cu il certyojlarina esasen Sarayin plan esasinda hazirlanmis aksonometrik gorunusu Baki xan sarayi haqqinda etrafli melumatlar 30 oktyabr 1809 cu ilde heyata kecirilmis olcme isleri ve certyojlar sayesinde dovrumuze catmisdir Certyojlarda Xan sarayi ve qacmis beylerin evleri adlandirilan kompleksin etrafli planlari fasadlari ve kesimleri verilmisdir Xan sarayi kompleksi Baki qalasinin Samaxi qapisindan girdikde sol terefde yerlesir Baki xan sarayinin dovrumuze catmis ilk tarixi planinda bes daxili heyet etrafinda formalasmis genis yasayis kompleksi eksini tapib Xan ailesine mexsus olmus ilk boyuk heyet birinci yerlesir Onun erazisini merkezinde kicik hovuzu olan bag tutur Plana yazilmis izahlarda hemin bag kecmis xan bagi kimi qeyd edilmisdir Diger iki heyetdeki evlerden biri Ebdulrehim beyin evi digeri ise Mehdiqulu beyin evi adlandirilmisdir Diger iki heyetdeki evlerin kime mexsus olmasi qeyd edilmemisdir Sarayin kuceye baxan fasadi 1950 ci illerdeSarayin girisiSarayin kuceye baxan fasadinin berpa olunmasi planlasdirilan ilkin gorunus tesviri Kesimler ve fasadlardan melum olur ki heyetler etrafinda qruplasmis yasayis binalari ikimertebeli olmuslar Planlasdirma xususiyyetlerine gore komplekse daxil olan binalar iki tipe bolunur Birinci tipe aid olan binalar qarisiq planlasdirma xususiyyetine malikdir ve bu baximdan Iceriseherde yerlesen Sirvansahlar sarayinin plan xususiyyetlerini xatirladir Ikinci qrupa aid olan binalar ise birsirali planlasdirma xususiyyetine malikdir Planlar ve fasad tesvirlerinden gorunur ki yasayis binalari kompleksin heyetlerine yonelmis iri pencerelere malik olmuslar Mehdiqulu xanin evinin ikinci mertebesindeki pencere yerinde dovrumuze catmis xarakterik cercivelerden belli olur ki evlerin pencereleri sebeke texnikasi ile yigilmisdir E Salamzade yazir ki en azindan Xan sarayinin balaxanasinin sebeke pencerelere malik oldugunu eminlikle demek olar Xan sarayinin heyet fasadi asimmetrik hell edilmekle kompleks erazisine girisi temin eden boyuk tagli darvazanin vurgulanmasina hesablanmisdir Sarayin birinci mertebesinde yerlesen kar nislerin ustunde duzbucaqli pencereler yerlesmisdir Mehdiqulu beyin evinin fasadi uc yaruslu girislerle xarakterik olsa da evin certyojlarda gosterilmis kesiminden aydin olur ki o iki mertebeli olmusdur Ebdulrehim beyin evinin fasadi memarliq baximindan daha yaxsi islenmisdir Bu bina ucun fasadin ikiyaruslu tagli bolunmesi xarakterikdir Bu yanasma XVII esrin dini ve ictimai memarligi ucun xarakterikdir E Salamzade bu evin kompleksin en qedim hissesi olmasi ehtimalini ireli surur Salamzade 83 Butun planlasdirma xususiyyetleri ve fasadlarinin memarliq helline baxmayaraq Baki xan sarayi kompleksine daxil olan tikililer Abseron xalq yasayis tikilileri ve bezi Ordubad evleri ile ortaq xususiyyetlere de malikdir Komplekse daxil olan tikililer hamisi dasdan tikilmisdir Certyojlarda evlerin hamisinin duz taxta tavanla ortulmesi gosterilmisdir Hundur gunbez formali taxta tavan yalniz giris funksiyasini yerine yetiren kicik otaq uzerinde olmusdur Saray kompleksi etrafinda qesrin ve ya mudafie divarlarinin tikilmemesi onun insasi ucun elverisli yer secilmesi ile kompensasiya edilmisdir Bir terefden kompleks Samaxi qapilarina yaxin yerlesir diger terefden ise Xan sarayi birbasa denize hazirda Eziz Eliyev kucesinin yerlesdiyi eraziden acilirdi Belelikle de tehluke yaranacagi halda xan ve onun ailesi ucun iki cixis yolu temin edilmisdir Kompleks erazisine daxil olan coxsayli binalardan dovrumuze yalniz fasadi Boyuk qala kucesine baxan tikililer ve heyetde iki musteqil bina catmisdir Ehtimal ki kuceye baxan pencereler sonradan acilmisdir Kompleksin kuceye acilan yegane boyuk qapisi ve onun ustunde pencereler olmusdur Qapinin ustundeki otaq yasayis ucun nezerde tutulmamis ve musahide yeri xarakteri balaxana dasimisdi Sarayin divarlari guse dasindan tikilmis ve suvanmisdir Pencere yerleri arxitrav formalidir Xan sarayi 49 6 metr uzunluq 28 metr en ve 7 metr hundurluye malikdir Yeralti hamam Esas meqale Yeralti hamam Baki Insasinda guse daslarindan istifade edilen hamam kompleksi Iceriseher erazisinin cenub serqinde yerlesir Dam sethinde gil eheng qarisiqli mehluldan izolyasiya material kimi istifade edilmis daxili divarlarda ise eheng materialindan suvaq novu kimi isledilmisdir Daxili divar ve doseme materiallari kimi gulbax novlu aqlay daslardan istifade edilmisdir Texminen 340 m saheni ehate eden hamam kompleksinin giris hissesi cenub serq terefden olmaqla sahesi 2 33 m giris pillekenleri serq divarlarina teref istiqametlenmisdir 2015 ci ilde heyata kecirilmis qazinti isleri neticesinde hamam kompleksinin esas hissesi torpaqdan temizlenmis memarliq qurulusu teyin olunmusdur Hemin il bezi otaqlarda tehlukesizlik baximindan yalniz temizlenme isleri aparilmamis yalniz berkidilme isleri goruldukden sonra bu il onun tam torpaqdan acilmasi mumkun olmusdur 2016 ci ilde abidenin serq hissesinde tehlukeli olan otaqlarin berkildilmesinden sonra arxeoloji qazinti islerine baslanilmisdir Kompleksin qerb hissesindeki sahede qazintilarin genislenmesi neticesinde 3 metr derinliyinde tikinti ve divar askar olunmusdu Xan bagi Esas meqale Xan bagi Baki Park erazisinde Azerbaycan florasinin ayrilmaz unsurleri olan Eldar sami cinar serv agcaqayin ve diger agaclar saxlanilmis elave olaraq ise muvafiq sahede gumusvari kuknar ag akasiya leylan servi adi yasemen Serq tuyasi muxtelif qizilgul kollari vardir QalereyaQeydlerRusiya Dovlet Merkezi Herbi Tarixi Arxivi f 349 op 3 d 3324 Rusiya Dovlet Merkezi Herbi Tarixi Arxivi f 349 op 3 D 3339 l VI IstinadlarSalamzade 1964 seh 78 Kadzhar Ch Staryj Baku Baku OKA 2007 153 L S Bretanickij B V Vejmarn Iskusstvo Azerbajdzhana IV XVIII vekov Ocherki istorii i teorii izobrazitelnyh iskusstv Moskva Iskusstvo 1976 260 Tairova 2016 seh 230 Tairova 2016 seh 229 Salamzade 1964 seh 84 Tairova 2016 seh 231 Fon Gakstgauzen A Kavkazskij kraj ch II SPb 1857 154 Tairova 2016 seh 232 Baki xanlarinin evi 2022 08 30 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 05 Salamzade 1964 seh 81 Salamzade 1964 seh 82 Salamzade 1964 seh 83 BAKI XANLARI PARKI icherisheher gov az 24 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 29 may 2019 EdebiyyatSalamzade A V Arhitektura Azerbajdana XVI XIX vv Baku Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1964 Tairova Ajdan Dvorcovyj kompleks bakinskih hanov Baku Iceri seher tarixde tarix Iceri seherde Elmi praktik konfrans Meqaleler toplusu Elm ve tehsil nesriyyati 2016 Hemcinin baxQarabag xan sarayi Qarabag xanlarinin tarixi iqametgahi Gence xan sarayi Gence xanlarinin tarixi iqametgahi Seki xan sarayi Seki xanlarinin tarixi iqametgahiXarici kecidlerBaki xanlarinin evi 2016 07 27 at the Wayback Machine Baki xanlarinin sarayi cari layihe 2018 09 11 at the Wayback Machine Ilham Eliyev Iceriseherin bir hissesinde aparilan berpa konservasiya isleri ile tanis olub Baki xanlari parki cari layihe 2018 09 10 at the Wayback Machine Iceriseher de unikal memarliq abidesi askarlandi Azerbaycan portali Memarliq portali