Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki və ya bölmədəki məlumatlar köhnədir. |
Bu məqalə böyük ölçüdə və ya tamamilə tək mənbəyə əsaslanır. |
Yeraltı hamam — İçərişəhərdə yerləşən XVII əsrin əvvəllərinə aid tarix-memarlıq abidəsi. İnşasında guşə daşlarından istifadə edilən hamam kompleksi İçərişəhər ərazisinin cənub-şərqində yerləşir. Dam səthində gil-əhəng qarışıqlı məhluldan izolyasiya material kimi istifadə edilmiş, daxili divarlarda isə əhəng materialından suvaq növü kimi işlədilmişdir. Daxili divar və döşəmə materialları kimi "gülbax" növlü aqlay daşlardan istifadə edilmişdir.Təxminən 340 m² sahəni əhatə edən hamam kompleksinin giriş hissəsi çənub-şərq tərəfdən olmaqla (sahəsi 2.33 m2) giriş pilləkənləri şərq divarlarına tərəf istiqamətlənmişdir.
| Yeraltı hamam | |
|---|---|
 Yeraltı hamamım 2020-ci ildə görünüşü | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Bakı |
| Yerləşir | Böyük Qala küçəsi, 50 |
| Aidiyyatı | İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Tikilmə tarixi | XVII əsr |
| Üslubu | Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | bərpa olunur |
| Rəsmi adı: Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | vi |
| Təyin edilib | 2000 |
| İstinad nöm. | 958 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 72 |
| Kateqoriya | Hamam |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
 Hamamın planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
2015-ci ildə həyata keçirilmiş qazıntı işləri nəticəsində hamam kompleksinin əsas hissəsi torpaqdan təmizlənmiş, memarlıq quruluşu təyin olunmuşdur. Həmin il bəzi otaqlarda təhlükəsizlik baxımından yalnız təmizlənmə işləri aparılmamış, yalnız bərkidilmə işləri görüldükdən sonra bu il onun tam torpaqdan açılması mümkün olmuşdur. 2016-cı ildə abidənin şərq hissəsində təhlükəli olan otaqların bərkildilməsindən sonra, arxeoloji qazıntı işlərinə başlanılmışdır. Kompleksin qərb hissəsindəki sahədə qazıntıların genişlənməsi nəticəsində 3 metr dərinliyində tikinti və divar aşkar olunmuşdu.
Tədqiqi
Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbinə aid olan hamam, 2015-ci ilə kimi İçərişəhər ərazisində torpaq altında qorunan yeganə abidə olduğundan funksionallıq baxımından unikal memarlıq kompleksi hesab edilir. Hamam, memarlıq üslubu, tikilmə texnikası, memarlıq elementlərinə görə Hacı Bani hamamı (XV əsr) ilə oxşar xüsusiyyətlərə malikdir. Tədqiqatlar nəticəsində abidə XVII əsrin əvvəllərinə aid edilmişdir.
Arxeoloji qazıntılar
2015-ci ildə həyata keçirilmiş qazıntı işləri nəticəsində hamam kompleksinin əsas hissəsi torpaqdan təmizlənmiş, memarlıq quruluşu təyin olunmuşdur. Bu mərhələdə qazıntı işləri avqust ayının 1-dən noyabr ayının 1-nə kimi aparılmışdır. Lakin, abidənin təhlükəsizliyinnin təmin edilməsi üçün, onun ayrı-ayrı hissələrinin (xüsusən, qərb və şərq hissələri) torpaq qatından tam təmizlənməsi həyata keçirilməmişdir. Həmin il 15-ci otaqda təhlükəsizlik baxımından yalnız təmizlənmə işləri aparılmamış, yalnız bərkidilmə işləri görüldükdən sonra bu il onun tam torpaqdan açılması mümkün olmuşdur.
2016-cı ildə abidənin şərq hissəsində təhlükəli olan otaqların bərkildilməsindən sonra, arxeoloji qazıntı işlərinə başlanılmışdır. № 13 ilə qeyd olunan otağın daxili divarları və tağ örtüyü dağılmış vəziyyətdə olduğundan onun qapı və divarları taxta materialdan istifadə etməklə bərkidilmişdir. Eyni zamanda, 4, 12, 14, 15 və 20-ci otaqlarda da bərkidilmə işləri aparılmışdır. Bu mərhələdə də 2015-ci ildəki qazıntılar kimi otaqlar daxilində təmizlənmiş torpaq tərkibi əsasən məişət tullantıları və ona qarışmış saxsı nümunələrindən ibarət olmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, hamam uzun müddət boş qalmış, sonralar mərkəzi zalların örtükləri dağıldığından otaqların daxili torpaqla doldurulmuş, abidə ərazisində isə hərbi tələblərə uyğun meydança təşkil olunmuşdur. Hamam kompleksinə daxil olan digər otaqlar isə nisbətən yaxşı vəziyyətdə dövrümüzə çatmışdır.
Kompleksin qərb hissəsindəki sahədə qazıntıların genişlənməsi nəticəsində 3 metr dərinliyində tikinti və divar aşkar olunmuşdu. Arxeoloqların fikrincə, buradakı divar tikilişi möhtəşəmliyi ilə fərqlənir. Tədqiqatçılar həmin divarların hamam kompleksinə aid olmadığını və daha qədim dövrə aid olduğunu bildirmişlər. Həmçinin qərb divarının tuşunda yerləşən qalın divar arasında trapesiya formasında sahədə qazıntılar aparılmış, nəticədə şimal hissədə qapı aşkar olunmuşdur. Qapının eni 110 sm, üst hissəsi isə qalın sal daşdandır. Bu sahədə aparılan qazıntı nəticəsində hamamın qərb divarı torpaqdan təmizlənmiş, həmçinin, 3 metrə yaxın dərinlikdə şimaldan cənuba uzanan yeraltı tikili aşkar edilmişdirdi. Yeraltı tikili daşdan tağ formasındadır. Onun eni 110 sm, dərinliyi 90–100 sm-ə çatır. Onun tam açılması təhlükəsiz olmadığına görə, həmin sahədə qazıntılar davam etdirilməmişdir. Qapının girişi açıldıqdan sonra otaqlara yol olduğu təyin olunmuş və şərti olaraq, onlar 3 və 4 nömrəli otaq kimi planda qeyd edilmişlər.
11 №li otağın tağının dağılmasına görə burada işlərin aparılması bərkidilmədən sonra mümkün olmuşdu. Ən çox dağıntıya məruz qalmış otaqlar hamamın cənub-şərq hissəsində müşahidə olunub. Bərkidilmə işlərindən sonra 12 və 13 №li otaqlar tam torpaqdan təmizlənmişdir. 13 №li otağın divarlarından bacalar, o cümlədən, çıraq bacası aşkar olundu. Bu otağın da divarları qalın əhəng qatı ilə suvanmışdır.
12 və 14 №li otaqlardakı tağaltı divarlar dağıntıya daha çox məruz qaldığından burada arxeoloji işlərin aparılması çətin olmuşdu.
Artefaktlar
14-cü otaqdan 50-dən artıq qara çıraq tapılmışdır. Araşdırmaçıların fikrincə, bu otaq, hamamın işıqlandırılmasını təmin edən çıraqçılara, qəlyançılara, cumadarlara aid olmasını güman etmək olar.
Ərazidən aşkarlanmış çıraqlar bir-birindən fərqlənməyən formaya malikdir. Boğaz hissəsi dar olub qulpu gövdənin ortasına bərkidilib. Lülə hissəsi boru formasında, fitil yeri geniş olmuşdur. Ehtimal edilir ki, hətta sınmış çıraqlar atılmayıb, çıraqçıya təhvil verilirdi. Bunu topa şəklində sınıq çıraqların aşkarlanması təsdiq edir.
12, 14 №li otaqdan döşəmə səviyyəsində mis pullar da aşkar edilmişdi. Qazıntı sahəsindən aşkar olunan sikkələrin bir hissəsi xanlıqlar dövrünə, digər hissəsi Rusiya İmperiyasının dövrünə aiddir. Pulların arasında bir gümüş sikkə Şamaxı xanlığına aiddir.
Məlumdur ki, hamam ərazisi Rus imperiyasının Bakının işğalı dövründə hərbi baza kimi uzun illər onların ixtiyarında olmuşdur. Burada XIX əsrin əvvəllərindən rus hərbiçilər yaşamış və fəaliyyət göstərmişlər. Məhz bu səbəbdən tapıntıların bir hissəsi hərbi əşyalardır. Qazıntı sahəsindən hərbi sursat kimi iki top mərmisi, "Neysler" adlı qurğusundan güllələr, patron, papaq və mundir düyməsi, həmçinin kokardalar aşkar edilmişdi.
20 №li otağın qazıntısı zamanı , tunc ikona və skladen aşkar edilmişdir. Üç hissədən ibarət olan tunc ikona və skladen əsasən hərbiçilərin sinəsində saxlanılırdı. Hərbi donanmada və ümumiyyətlə, orduda hərbçilərin himayədarı Müqəddəs Nikolay sayıldığna görə, tapılmış ikonanın mərkəzi lövhəsində də Müqəddəs Nikolay, digər lövhəsində Bakirə Məryəm, həmçinin müqəddəslər Qriqori, Vasili, Sergey və digərləri təsvir ediliblər.
Qazıntı zamanı aşkarlanan saxsı və digər materiallar qarışıq olub müxtəlif dövrlərə aiddir. Qeyd etməliyik ki, bu materiallar təbəqədən deyil, buraya ətrafdan daşınan torpaq qatı ilə gətirilmiş, hamamın boşluqlarını doldurmaq məqsədilə istifadə edilmişdir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
 |  | |||||||||
Yeraltı hamamın qübbələri və interyeri quruculuq işlərindən sonra | ||||||||||
İnşasında guşə daşlarından istifadə edilən hamam kompleksi İçərişəhər ərazisinin cənub-şərqində yerləşir. Dam səthində gil-əhəng qarışıqlı məhluldan izolyasiya material kimi istifadə edilmiş, daxili divarlarda isə əhəng materialından suvaq növü kimi işlədilmişdir. Daxili divar və döşəmə materialları kimi "gülbax" növlü aqlay daşlardan istifadə edilmişdir. Təxminən 340 m² sahəni əhatə edən hamam kompleksinin giriş hissəsi çənub-şərq tərəfdən olmaqla (sahəsi 2.33 m2) giriş pilləkənləri şərq divarlarına tərəf istiqamətlənmişdir. Bu tambur tağlı otaq olmuşdur və 4.15 m. hündürlüklüdür. Hal-hazırda yalnız şimal divarının tağlı bir hissəsi yarımdağılmış formada qalmaqdadır. Tamburun şimal qapısından eni 1.03 m, uzunluğu 2.76 m, hündürlüyü 1.96 m.olan (sahəsi 2.69 m2) dəhliz 132° şərqə doğru dönməklə eni 0.95 sm olan kiçik qapıdan keçməklə soyunub-geyinmə (sahəsi 16.08 m2) zalına çıxışı var.
Hamam əsasən iki böyük zaldan ibarətdir. Zalların hər ikisi səkkiz guşəlidir və girişə yaxın zal soyunub-geyinmə zalı, digəri isə çimmə zalıdır. Soyunub-geyinmə zalının şimal divarında 3.59 m² sahəsi olan tağlı hücrə yerləşir. Zalın cənub divarında 3.79 m2 sahəsi olan tağlı hücrə yerləşir. Lakin sonradan cənub hücrəsinin cənub divarı dağıdılaraq Bakı xan sarayı istiqamətində keçid açılmışdır. Hücrələr (H5, h6, h7 və h8) yerləşən tağlı birləşməsi olan divarların hər birində bir ədəd taxça yerləşir ki, bu taxçalardan əşya qoyulması üçün istifadə edilirmiş. Bu hücrələrin orta hündürlüyü 3.62 m dən 3.84 m arasında dəyişir. Soyunub-geyinmə salonundan dörd istiqamətə eni 82.5–90 sm,hündürlüyü 1.67–1.70 sm olan keçidlər var ki, bu keçidlər hamamın xidməti otaqlarına açılır. Keçid qapıları üzərində olan divarlarda tağlı panolar keçidinin açıldığı 11 saylı xidmət otağı (sahəsi 8.80 m²) tağlı imiş. Lakin bu otağın hal -hazırda cənub divarı 3.15 m, şimal divarı isə 2.12 m hündürlüyündə olan hissəsi günümüzə gəlib çatmışdır. Tağın bir hissəsi şimal divarında qalmaqdadır.
11 saylı otaqdan k16 keçidi ilə (eni 90 sm, hündürlüyü 161 sm) 12 saylı otağa keçid var. 12 saylı otaq 8.02 m² olub 2.09 m hündürlüyə malikdir. Tavanı tağlı olmaqla, bu tağlar eni 27–35 sm olan düz tavana birləşir. Belə ki, bu otaq xidmət otağı olmaqla müxtəlif funksiyaları yerinə yetirirmiş (məsələn, əşyaxana, ləvazimat otağı və.s). 12 saylı otağın k 17 və k 18 keçidləri iki müxtəlif otağa açılır (k17 keçidi 172 sm hündürlüklü, eni 98 sm, k 18 keçidi isə eni 118 sm olmaqla hündürlüyü 180 sm-dir).
k17 keçidi olan qapı 1.87 m² sahəsi olan neft çıraqları və digər əşyalar saxlanılan otağa açılır. Bu otağın tavanı (hündürlüyü 1.9 m.) ortadan düz (30 sm. enində) kənarlara doğru isə tağbəndlidir. Həmçinin 12 saylı otağın tavanının davamıdır. Otağın cənub divarında dağılmış divar dəliyi mövcuddur. k18 keçidi digər 13 saylı xidmət və saxlama otağına (sahəsi 7.26 m²) açılır. Tavanı tağlıdır və hündürlüyü 2.78 m-dir. 13 saylı otağın divarlarında (hündürlüyü 88 sm, eni 42.5 sm olan) çıraq, qablar və digər əşyaları qoymaq üçün beş ədəd taxça vardır. Həmçinin 12 saylı otağın (sahəsi 8.20m²) da eni 67.4 sm olan, tavanı dağıldığı üçün tam təyin olunmayan taxçası mövcuddur. Hücrələrin döşəmələrinin altında kiçik eni 36 sm, hündürlüyü 38.5 sm olan başmaq yerləri yerləşir. Bu başmaq yerlərinin kənarları milli üslubda nəfis formada işlənmişdir.
h5 hücrəsinin qərbində k12 keçidi vasitəsilə 2-ci çimmə salonuna keçid vardır. Soyunub-geyinmə zalının sahəsi 15.39 m² olub, hündürlüyü tağ kəmərinə qədər orta hesabla 4.43 m-dir. Günbəz altındakı baraban dairəvi olub, altında olan tağbəndlərin səkkiz güşəsinin hər bir tərəfi üç bərabər yelkən birləşməsindən ibarətdir. Bu yelkənlər milli üslubda nəfis formada işlənməklə dairəvi formaya keçid alır. Soyunubgeyinmə zalının gümbəzi dairəvi oturacağa malikdir və dam səthindən 54–56 sm yuxarıda yerləşmişdir. Bu barabanda da üç yerdə müxtəlif dərəcəli çatlar mövcuddur. Tağbəndlərin hündürlüyü hər dörd hücrədə 2.56 metrdən 2.94 metrə qədər dəyişir. Bu tağların altında h1, h2, h3 və h4 hücrələri yerləşmişdir. Digər çimərlik zalı sahəsi 16.09 m² olub, hündürlüyü tağ kəmərinə qədər orta hesabla 4.62 m-dir. Gümbəz altındakı baraban birinci salondakı kimi səkkiz güşəli olub, altında olan tağbəndlərin səkkiz güşəsinin hər bir tərəfi üç bərabər parus birləşməsindən ibarətdir. Bu paruslar da əvvəlki paruslar kimi milli üslubda nəfis formada işlənmişdir. Çimərlik zalının gümbəzi səkkizguşəli oturacağa malikdir və dam səthindən 64 sm yuxarıda yerləşmişdir. Tağbəndlərin hündürlüyü hər dörd hücrədə 2.55 metrdən 2.95 metrə qədər dəyişir. Bu tağların altında h1, h2, h3 və h4 hücrələri yerləşmirdir. 1 saylı hücrə 5.14 m² olub keçid rolunu oynayır. 2 saylı hücrə 3.21 m² olub istirahət yeridir. 3 saylı hücrə (h3) 3.50 m² olub keçid yeridir. Bu hücrənin tavanı səkkiz guşəli yelkənlərin birləşməsi ilə yaranan dairəvi gümbəzlə tamamlanmışdır.
4 saylı hücrə (h4) 6.86 m² olub, kənarında 90x121 sm ölçülü səkkiz guşəli kiçik daş hovuz vardır. Bu hovuz 50 sm dərinlikdədir. Zalın şimal-qərb küncündə k5 keçidi (eni 114 m, hündürlüyü 168 m) vasitəsi ilə 10 saylı sahəsi 4.63 m² olan (şimaldan kiçik pəncərəsi olan) hücrəyə açılır. Hücrə dairəvi yelkənlərlə birləşən kiçik günbəzlə tamamlanır. Həmin otaqdan kiçik iki pillədən ibarət olan pilləkən vasitəsi ilə digər 6 saylı hücrəyə k14 (eni 74 sm, hündürlüyü 163 sm) keçidi vasitəsi ilə daxil olmaq mümkündür. Bu hücrə tağlıdır, üz-üzə olan otaqların ölçüləri biri-birindən fərqlənir (hündürlüyü 245 sm-dir). İkinci zalın k7 (eni 97 m, hündürlüyü 166 m) keçidindən 9 saylı hücrəyə keçmək mümkündür. Bu hücrənin sahəsi 4.39 m², hündürlüyü 364 sm-dir və dairəvi günbəzlə tamamlanmışdır. k8 (eni 94 m, hündürlüyü 162 m) keçidi vasitəsi ilə sahəsi 5.87 m² olan digər xəlvətxana adlanan (hündürlüyü 293 sm.-dir) tağlı otağa keçmək mümkündür. Bu hücrənin dairəvi və düzbucaqlı iki kiçik havalanma dəlikləri vardır. Bu dəliklər üzərinə hamamın damında gümbəzvari daş nəfəsliklər qoyulmuşdur. Hamamın cənub-qərb hissəsində ayrıca keçidi olan iki otaq yerləşir. Bu otaqlar keçid, xidmət otağı, qazanxanadan və hamamın istilik təchizatını təmin edən yerləşkələrdir.
İstinadlar
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 92
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 93
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 94
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 96
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 97
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 98
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 99
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 100
- İ. Əliyev, K. İbrahimov, E. Axundov, 2016. səh. 101
Ədəbiyyat
- İdris Əliyev, Kamil İbrahimov, Elbrus Axundov. 2016-cı ildə İçərişəhər ərazisində “Böyük Qala, 50” ünvanında aparılmış arxeoloji qazıntılar haqqında (İçərişəhər tarixdə - tarix İçərişəhərdə Elmi-praktik konfrans (Məqalələr toplusu)). Bakı: Elm və təhsil. 2016.
Xarici keçidlər
- "Sovetlərin basdırıb asfaltladığı abidə - İçərişəhərdəki "Yeraltı hamam" bərpa olunur". AzərTac. İstifadə tarixi: 2 iyun 2019.
- İlham Əliyev İçərişəhərin bir hissəsində aparılan bərpa-konservasiya işləri ilə tanış olub
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki ve ya bolmedeki melumatlar kohnedir Sehifeye yenilenmis melumatlar elave etmekle Vikipediyani zenginlesdirmeye komek ede bilersiniz Bu meqale boyuk olcude ve ya tamamile tek menbeye esaslanir Movzu ile bagli muzakirelere qosula ve fikirlerinizi bildire bilersiniz Meqaleye etibarli menbeler elave ederek tekmillesdire bilersiniz Yeralti hamam Iceriseherde yerlesen XVII esrin evvellerine aid tarix memarliq abidesi Insasinda guse daslarindan istifade edilen hamam kompleksi Iceriseher erazisinin cenub serqinde yerlesir Dam sethinde gil eheng qarisiqli mehluldan izolyasiya material kimi istifade edilmis daxili divarlarda ise eheng materialindan suvaq novu kimi isledilmisdir Daxili divar ve doseme materiallari kimi gulbax novlu aqlay daslardan istifade edilmisdir Texminen 340 m saheni ehate eden hamam kompleksinin giris hissesi cenub serq terefden olmaqla sahesi 2 33 m2 giris pillekenleri serq divarlarina teref istiqametlenmisdir Yeralti hamamYeralti hamamim 2020 ci ilde gorunusu40 22 07 sm e 49 50 13 s u Olke AzerbaycanSeher BakiYerlesir Boyuk Qala kucesi 50Aidiyyati Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq QoruguTikilme tarixi XVII esrUslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiVeziyyeti berpa olunurUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden TowerTipiMedeniKriteriyaviTeyin edilib2000Istinad nom 958DovletAzerbaycanRegionAvropaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 72KateqoriyaHamamEhemiyyetiOlke ehemiyyetliHamamin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar 2015 ci ilde heyata kecirilmis qazinti isleri neticesinde hamam kompleksinin esas hissesi torpaqdan temizlenmis memarliq qurulusu teyin olunmusdur Hemin il bezi otaqlarda tehlukesizlik baximindan yalniz temizlenme isleri aparilmamis yalniz berkidilme isleri goruldukden sonra bu il onun tam torpaqdan acilmasi mumkun olmusdur 2016 ci ilde abidenin serq hissesinde tehlukeli olan otaqlarin berkildilmesinden sonra arxeoloji qazinti islerine baslanilmisdir Kompleksin qerb hissesindeki sahede qazintilarin genislenmesi neticesinde 3 metr derinliyinde tikinti ve divar askar olunmusdu TedqiqiSirvan Abseron memarliq mektebine aid olan hamam 2015 ci ile kimi Iceriseher erazisinde torpaq altinda qorunan yegane abide oldugundan funksionalliq baximindan unikal memarliq kompleksi hesab edilir Hamam memarliq uslubu tikilme texnikasi memarliq elementlerine gore Haci Bani hamami XV esr ile oxsar xususiyyetlere malikdir Tedqiqatlar neticesinde abide XVII esrin evvellerine aid edilmisdir Arxeoloji qazintilar 2015 ci ilde heyata kecirilmis qazinti isleri neticesinde hamam kompleksinin esas hissesi torpaqdan temizlenmis memarliq qurulusu teyin olunmusdur Bu merhelede qazinti isleri avqust ayinin 1 den noyabr ayinin 1 ne kimi aparilmisdir Lakin abidenin tehlukesizliyinnin temin edilmesi ucun onun ayri ayri hisselerinin xususen qerb ve serq hisseleri torpaq qatindan tam temizlenmesi heyata kecirilmemisdir Hemin il 15 ci otaqda tehlukesizlik baximindan yalniz temizlenme isleri aparilmamis yalniz berkidilme isleri goruldukden sonra bu il onun tam torpaqdan acilmasi mumkun olmusdur 2016 ci ilde abidenin serq hissesinde tehlukeli olan otaqlarin berkildilmesinden sonra arxeoloji qazinti islerine baslanilmisdir 13 ile qeyd olunan otagin daxili divarlari ve tag ortuyu dagilmis veziyyetde oldugundan onun qapi ve divarlari taxta materialdan istifade etmekle berkidilmisdir Eyni zamanda 4 12 14 15 ve 20 ci otaqlarda da berkidilme isleri aparilmisdir Bu merhelede de 2015 ci ildeki qazintilar kimi otaqlar daxilinde temizlenmis torpaq terkibi esasen meiset tullantilari ve ona qarismis saxsi numunelerinden ibaret olmusdur Mueyyen edilmisdir ki hamam uzun muddet bos qalmis sonralar merkezi zallarin ortukleri dagildigindan otaqlarin daxili torpaqla doldurulmus abide erazisinde ise herbi teleblere uygun meydanca teskil olunmusdur Hamam kompleksine daxil olan diger otaqlar ise nisbeten yaxsi veziyyetde dovrumuze catmisdir Kompleksin qerb hissesindeki sahede qazintilarin genislenmesi neticesinde 3 metr derinliyinde tikinti ve divar askar olunmusdu Arxeoloqlarin fikrince buradaki divar tikilisi mohtesemliyi ile ferqlenir Tedqiqatcilar hemin divarlarin hamam kompleksine aid olmadigini ve daha qedim dovre aid oldugunu bildirmisler Hemcinin qerb divarinin tusunda yerlesen qalin divar arasinda trapesiya formasinda sahede qazintilar aparilmis neticede simal hissede qapi askar olunmusdur Qapinin eni 110 sm ust hissesi ise qalin sal dasdandir Bu sahede aparilan qazinti neticesinde hamamin qerb divari torpaqdan temizlenmis hemcinin 3 metre yaxin derinlikde simaldan cenuba uzanan yeralti tikili askar edilmisdirdi Yeralti tikili dasdan tag formasindadir Onun eni 110 sm derinliyi 90 100 sm e catir Onun tam acilmasi tehlukesiz olmadigina gore hemin sahede qazintilar davam etdirilmemisdir Qapinin girisi acildiqdan sonra otaqlara yol oldugu teyin olunmus ve serti olaraq onlar 3 ve 4 nomreli otaq kimi planda qeyd edilmisler 11 li otagin taginin dagilmasina gore burada islerin aparilmasi berkidilmeden sonra mumkun olmusdu En cox dagintiya meruz qalmis otaqlar hamamin cenub serq hissesinde musahide olunub Berkidilme islerinden sonra 12 ve 13 li otaqlar tam torpaqdan temizlenmisdir 13 li otagin divarlarindan bacalar o cumleden ciraq bacasi askar olundu Bu otagin da divarlari qalin eheng qati ile suvanmisdir 12 ve 14 li otaqlardaki tagalti divarlar dagintiya daha cox meruz qaldigindan burada arxeoloji islerin aparilmasi cetin olmusdu Artefaktlar 14 cu otaqdan 50 den artiq qara ciraq tapilmisdir Arasdirmacilarin fikrince bu otaq hamamin isiqlandirilmasini temin eden ciraqcilara qelyancilara cumadarlara aid olmasini guman etmek olar Eraziden askarlanmis ciraqlar bir birinden ferqlenmeyen formaya malikdir Bogaz hissesi dar olub qulpu govdenin ortasina berkidilib Lule hissesi boru formasinda fitil yeri genis olmusdur Ehtimal edilir ki hetta sinmis ciraqlar atilmayib ciraqciya tehvil verilirdi Bunu topa seklinde siniq ciraqlarin askarlanmasi tesdiq edir 12 14 li otaqdan doseme seviyyesinde mis pullar da askar edilmisdi Qazinti sahesinden askar olunan sikkelerin bir hissesi xanliqlar dovrune diger hissesi Rusiya Imperiyasinin dovrune aiddir Pullarin arasinda bir gumus sikke Samaxi xanligina aiddir Melumdur ki hamam erazisi Rus imperiyasinin Bakinin isgali dovrunde herbi baza kimi uzun iller onlarin ixtiyarinda olmusdur Burada XIX esrin evvellerinden rus herbiciler yasamis ve fealiyyet gostermisler Mehz bu sebebden tapintilarin bir hissesi herbi esyalardir Qazinti sahesinden herbi sursat kimi iki top mermisi Neysler adli qurgusundan gulleler patron papaq ve mundir duymesi hemcinin kokardalar askar edilmisdi 20 li otagin qazintisi zamani tunc ikona ve skladen askar edilmisdir Uc hisseden ibaret olan tunc ikona ve skladen esasen herbicilerin sinesinde saxlanilirdi Herbi donanmada ve umumiyyetle orduda herbcilerin himayedari Muqeddes Nikolay sayildigna gore tapilmis ikonanin merkezi lovhesinde de Muqeddes Nikolay diger lovhesinde Bakire Meryem hemcinin muqeddesler Qriqori Vasili Sergey ve digerleri tesvir edilibler Qazinti zamani askarlanan saxsi ve diger materiallar qarisiq olub muxtelif dovrlere aiddir Qeyd etmeliyik ki bu materiallar tebeqeden deyil buraya etrafdan dasinan torpaq qati ile getirilmis hamamin bosluqlarini doldurmaq meqsedile istifade edilmisdir Memarliq xususiyyetleriYeralti hamamin qubbeleri ve interyeri quruculuq islerinden sonra Insasinda guse daslarindan istifade edilen hamam kompleksi Iceriseher erazisinin cenub serqinde yerlesir Dam sethinde gil eheng qarisiqli mehluldan izolyasiya material kimi istifade edilmis daxili divarlarda ise eheng materialindan suvaq novu kimi isledilmisdir Daxili divar ve doseme materiallari kimi gulbax novlu aqlay daslardan istifade edilmisdir Texminen 340 m saheni ehate eden hamam kompleksinin giris hissesi cenub serq terefden olmaqla sahesi 2 33 m2 giris pillekenleri serq divarlarina teref istiqametlenmisdir Bu tambur tagli otaq olmusdur ve 4 15 m hundurlukludur Hal hazirda yalniz simal divarinin tagli bir hissesi yarimdagilmis formada qalmaqdadir Tamburun simal qapisindan eni 1 03 m uzunlugu 2 76 m hundurluyu 1 96 m olan sahesi 2 69 m2 dehliz 132 serqe dogru donmekle eni 0 95 sm olan kicik qapidan kecmekle soyunub geyinme sahesi 16 08 m2 zalina cixisi var Hamam esasen iki boyuk zaldan ibaretdir Zallarin her ikisi sekkiz guselidir ve girise yaxin zal soyunub geyinme zali digeri ise cimme zalidir Soyunub geyinme zalinin simal divarinda 3 59 m sahesi olan tagli hucre yerlesir Zalin cenub divarinda 3 79 m2 sahesi olan tagli hucre yerlesir Lakin sonradan cenub hucresinin cenub divari dagidilaraq Baki xan sarayi istiqametinde kecid acilmisdir Hucreler H5 h6 h7 ve h8 yerlesen tagli birlesmesi olan divarlarin her birinde bir eded taxca yerlesir ki bu taxcalardan esya qoyulmasi ucun istifade edilirmis Bu hucrelerin orta hundurluyu 3 62 m den 3 84 m arasinda deyisir Soyunub geyinme salonundan dord istiqamete eni 82 5 90 sm hundurluyu 1 67 1 70 sm olan kecidler var ki bu kecidler hamamin xidmeti otaqlarina acilir Kecid qapilari uzerinde olan divarlarda tagli panolar kecidinin acildigi 11 sayli xidmet otagi sahesi 8 80 m tagli imis Lakin bu otagin hal hazirda cenub divari 3 15 m simal divari ise 2 12 m hundurluyunde olan hissesi gunumuze gelib catmisdir Tagin bir hissesi simal divarinda qalmaqdadir 11 sayli otaqdan k16 kecidi ile eni 90 sm hundurluyu 161 sm 12 sayli otaga kecid var 12 sayli otaq 8 02 m olub 2 09 m hundurluye malikdir Tavani tagli olmaqla bu taglar eni 27 35 sm olan duz tavana birlesir Bele ki bu otaq xidmet otagi olmaqla muxtelif funksiyalari yerine yetirirmis meselen esyaxana levazimat otagi ve s 12 sayli otagin k 17 ve k 18 kecidleri iki muxtelif otaga acilir k17 kecidi 172 sm hundurluklu eni 98 sm k 18 kecidi ise eni 118 sm olmaqla hundurluyu 180 sm dir k17 kecidi olan qapi 1 87 m sahesi olan neft ciraqlari ve diger esyalar saxlanilan otaga acilir Bu otagin tavani hundurluyu 1 9 m ortadan duz 30 sm eninde kenarlara dogru ise tagbendlidir Hemcinin 12 sayli otagin tavaninin davamidir Otagin cenub divarinda dagilmis divar deliyi movcuddur k18 kecidi diger 13 sayli xidmet ve saxlama otagina sahesi 7 26 m acilir Tavani taglidir ve hundurluyu 2 78 m dir 13 sayli otagin divarlarinda hundurluyu 88 sm eni 42 5 sm olan ciraq qablar ve diger esyalari qoymaq ucun bes eded taxca vardir Hemcinin 12 sayli otagin sahesi 8 20m da eni 67 4 sm olan tavani dagildigi ucun tam teyin olunmayan taxcasi movcuddur Hucrelerin dosemelerinin altinda kicik eni 36 sm hundurluyu 38 5 sm olan basmaq yerleri yerlesir Bu basmaq yerlerinin kenarlari milli uslubda nefis formada islenmisdir h5 hucresinin qerbinde k12 kecidi vasitesile 2 ci cimme salonuna kecid vardir Soyunub geyinme zalinin sahesi 15 39 m olub hundurluyu tag kemerine qeder orta hesabla 4 43 m dir Gunbez altindaki baraban dairevi olub altinda olan tagbendlerin sekkiz gusesinin her bir terefi uc beraber yelken birlesmesinden ibaretdir Bu yelkenler milli uslubda nefis formada islenmekle dairevi formaya kecid alir Soyunubgeyinme zalinin gumbezi dairevi oturacaga malikdir ve dam sethinden 54 56 sm yuxarida yerlesmisdir Bu barabanda da uc yerde muxtelif dereceli catlar movcuddur Tagbendlerin hundurluyu her dord hucrede 2 56 metrden 2 94 metre qeder deyisir Bu taglarin altinda h1 h2 h3 ve h4 hucreleri yerlesmisdir Diger cimerlik zali sahesi 16 09 m olub hundurluyu tag kemerine qeder orta hesabla 4 62 m dir Gumbez altindaki baraban birinci salondaki kimi sekkiz guseli olub altinda olan tagbendlerin sekkiz gusesinin her bir terefi uc beraber parus birlesmesinden ibaretdir Bu paruslar da evvelki paruslar kimi milli uslubda nefis formada islenmisdir Cimerlik zalinin gumbezi sekkizguseli oturacaga malikdir ve dam sethinden 64 sm yuxarida yerlesmisdir Tagbendlerin hundurluyu her dord hucrede 2 55 metrden 2 95 metre qeder deyisir Bu taglarin altinda h1 h2 h3 ve h4 hucreleri yerlesmirdir 1 sayli hucre 5 14 m olub kecid rolunu oynayir 2 sayli hucre 3 21 m olub istirahet yeridir 3 sayli hucre h3 3 50 m olub kecid yeridir Bu hucrenin tavani sekkiz guseli yelkenlerin birlesmesi ile yaranan dairevi gumbezle tamamlanmisdir 4 sayli hucre h4 6 86 m olub kenarinda 90x121 sm olculu sekkiz guseli kicik das hovuz vardir Bu hovuz 50 sm derinlikdedir Zalin simal qerb kuncunde k5 kecidi eni 114 m hundurluyu 168 m vasitesi ile 10 sayli sahesi 4 63 m olan simaldan kicik penceresi olan hucreye acilir Hucre dairevi yelkenlerle birlesen kicik gunbezle tamamlanir Hemin otaqdan kicik iki pilleden ibaret olan pilleken vasitesi ile diger 6 sayli hucreye k14 eni 74 sm hundurluyu 163 sm kecidi vasitesi ile daxil olmaq mumkundur Bu hucre taglidir uz uze olan otaqlarin olculeri biri birinden ferqlenir hundurluyu 245 sm dir Ikinci zalin k7 eni 97 m hundurluyu 166 m kecidinden 9 sayli hucreye kecmek mumkundur Bu hucrenin sahesi 4 39 m hundurluyu 364 sm dir ve dairevi gunbezle tamamlanmisdir k8 eni 94 m hundurluyu 162 m kecidi vasitesi ile sahesi 5 87 m olan diger xelvetxana adlanan hundurluyu 293 sm dir tagli otaga kecmek mumkundur Bu hucrenin dairevi ve duzbucaqli iki kicik havalanma delikleri vardir Bu delikler uzerine hamamin daminda gumbezvari das nefeslikler qoyulmusdur Hamamin cenub qerb hissesinde ayrica kecidi olan iki otaq yerlesir Bu otaqlar kecid xidmet otagi qazanxanadan ve hamamin istilik techizatini temin eden yerleskelerdir IstinadlarI Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 92 I Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 93 I Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 94 I Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 96 I Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 97 I Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 98 I Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 99 I Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 100 I Eliyev K Ibrahimov E Axundov 2016 seh 101EdebiyyatIdris Eliyev Kamil Ibrahimov Elbrus Axundov 2016 ci ilde Iceriseher erazisinde Boyuk Qala 50 unvaninda aparilmis arxeoloji qazintilar haqqinda Iceriseher tarixde tarix Iceriseherde Elmi praktik konfrans Meqaleler toplusu Baki Elm ve tehsil 2016 Xarici kecidler Sovetlerin basdirib asfaltladigi abide Iceriseherdeki Yeralti hamam berpa olunur AzerTac Istifade tarixi 2 iyun 2019 Ilham Eliyev Iceriseherin bir hissesinde aparilan berpa konservasiya isleri ile tanis olub