Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Başqırdıstan iqtisadiyyatı (başq. Башҡортостан иҡтисады) — Rusiya Federasiyasının Başqırdıstan Respublikasının iqtisadiyyatı.
Quruluşu
Başqırdıstan Rusiya Federasiyasının istər ümumi gəlir, istər sənaye istehsalatının həcmi, istər kənd təsərrüfatı, istərsə də sabit sərmaye yatırımı baxımından ən inkişaf etmiş subyektlərindən biridir.
Başqırdıstan Respublikasının iqtisadi quruluşu ilk növbədə əkinçilik, heyvandarlıq və sənayeyə söykənib.
Başqırdıstan Ural iqtisadi rayonuna daxildir. Respublikanın Rusiya ÜDM-indəki payı 2,3%-dir. Rusiya Federasiyası iqtisadiyyatında neft hasilatı 2003-cü ildə 2,7% və neftin ilkin emalı 13,3%, mis filizlərinin konsentratlarda 10–12%, daşduzun hasilatı 37% olmuşdur. Başqırdıstan iri sənaye (kaustik soda 20,9%, sintetik qatranlar və plastik kütlələr 14,4%, metalkəsən dəzgahlar 13%, sulfat turşusu 2,7%) və kənd təsərrüfatı məhsullarının (Rusiya Federasiyası üzrə 4,4%; süd 6,1%, ümumi taxıl yığımının 5,7%-i) istehsalçısıdır. ÜRM-in (ümumregional məhsulun) strukturunda sənayenin payı %-lə 32,1, kənd təsərrüfatının payı 11,4, ticarətin, əmtəə və xidmət satışı üzrə kommersiya fəaliyyətinin payı 10,3, qeyri-bazar xidmətlərinin payı 8,1, tikintinin payı 7,8, nəqliyyatının payı 6,1, digər sahələrin payı 10,5-dir. Mülkiyyətin formalarına görə müəssisələrin nisbəti təşkilatların sayına görə 2004-cü ildə %-lə özəl 65,1, bələdiyyə 13,5, dövlət 5,3, ictimai və dini təşkilatların (birliklərin) 9,9, digər mülkiyyət formaları 6,1 olmuşdur.
İqtisadi cəhətdən fəal əhalinin sayı 1968 min nəfər; 90,6% iqtisadiyyatda məşğuldur. Məşğulluğun sahəvi strukturu %-lə sənaye 22,3, kənd təsərrüfatı 16,5, ticarət və ictimai iaşə 14,2, təhsil 11,1, tikinti 8,7, səhiyyə 6,7, nəqliyyat 4,5, mənzil-kommunal təsərrüfatı 4,3 idi. İşsizliyin səviyyəsi 8,2% olmuşdur. Əhalinin adambaşına pul gəlirləri 2005-ci ildə ayda 5,7 min rubl idi ki, bu da Rusiya Federasiyası üzrə orta səviyyənin 85%-idir; əhalinin 20,3%-inin gəlirləri yaşayış minimumundan aşağıdır.
Kənd təsərrüfatı
Başqırdıstan Respublikası böyük kənd təsərrüfatı zonasıdır. Ölkədə 647 kolxoz və 95 sovxoz var.
Başlıca kənd təsərrüfatı məhsulları çovdar, yulaf, , kətan, şəkər çuğunduru, kartof və günəbaxandır.
Sənaye
Başqırdıstan müxtəliflik baxımından Rusiya Federasiyasının mühüm sənaye mərkəzidir. Bu respublika əhəmiyyətli neft, təbii qaz və boru xəttlərinə malikdir. İlk neft hasilatı 1932-ci ildə başlamış; 1943-cü ildə isə burada böyük neft yataqları aşkar edilmişdir. İkinci dünya müharibəsi dövründə Başqırdıstan Rusiyanın qərbindən gətirilmiş, SSRİ-ni silah, yanacaq, yemək və sairlə təmin edən zavodlarla təmin edildi. Müharibədən sonrakı illərdə də Başqırdıstan sənayesi, xüsusilə mədənçilik, maşınqayırma və neft emalı sənayesi inkişaf etməyə davam etdi. Başqırdıstan sənayesi sonralar Rusiyanın Avropaya uzanmış hissəsinin iqtisadiyyatının möhkəm təməli olmuşdur.
Neft emalı zavodları və neft-kimya müəssisələri hazırda da Başqırdıstan iqtisadiyyatın əsasını təşkil etməkdədir. Ölkədə həmçinin, kömür, mis, boksit, qızıl, manqan xrom da çıxarılır.
Başqırdıstan Rusiyanın digər regionlarına nisbətən daha çox neft hasil edir. Burada ildə 40 milyon ton neft, 3,5 milyon m3 təbii qaz istehsal edilir. Rusiyanın təxminən 17%-ni benzinlə, 15%-ni isə dizel yanacağı ilə təmin edir.
İstehsalat sənayesi inkişaf etmiş olub, neft, təbii qaz, dəmir-polad, kömür, elektrik, sement, şəkər, taxta-şalban, pambıq və yun iqtisadiyyatda mühüm yer tutur.
Təyyarə emalı, gübrə, dəri, tütün, gəmi inşaatı, dəmir və avtomobil nəqliyyat vasitələri istehsal edilir. İstehsal olunan digər sənaye məhsullarına misal kimi araq, və kənd təsərrüfatı dərmanını misal göstərmək olar.
Ufa, Sterlitamak, İsinbay, Kumertau, Karmavouada böyük enerji stansiyaları vardır.
Nəqliyyat
Nəqliyyat dəmiryolu, dəniz, quru və hava yolu ilə təmin olunur.
Ticarət nişanları
Başqırd balı
Başqırdların Dünya bazarlarına çıxartdıqları əsas ticarət nişanlarından biri "Başqırd balı"dır. 2005-ci ildən bəri Arıçılıq və Apiterapiya üzrə Başqırd Elmi-Tədqiqat Mərkəzi yeganə müəssisədir ki, bal məhsullarını etiketləmək üçün "Başqırd balı" ifadəsini istifadə etmək hüququna malikdir. Başqırd balı və ona aid olan məhsullar Rusiya ərazisindən başqa bir çox Avropa ölkələrinə, ABŞ, Yaponiya, Yaxın Şərq və MDB ölkələrinə ixrac olunur. 2014-cü ildə Başqırd balının Çinə ixracı ilə bağlı 6 min ton həcmində olan bal üçün 3 milyard rubl məbləğində müqavilə imzalanmış və elə həmin ilin avqustunda Çinin Szyutszyan şəhərində Başqırd balının satışı üçün ilk mağaza açılmışdır.
Qurumlar
Başqırdıstan iqtisadiyyatının idarə edilməsi ilə bağlı bir sıra rəsmi qurumlar məşğul olur. Məsələn, Başqırdıstan Respublikası Ticarət və Sənaye Palatası ixracın təşviqində və xarici ticarət əlaqələrinin qurulmasında əhəmiyyətli rola malikdir.
İstinadlar
- BAŞQIRDISTAN 2022-08-18 at the Wayback Machine. ensiklopediya.gov.az (az.)
- . 2020-02-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-05.
- Пчеловоды республики намерены доказать, что башкирский мёд самый лучший в мире 2016-03-04 at the Wayback Machine. // 01.09.2015
- . 2009-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-05.
- "Башкирия будет поставлять в Китай башкирский мед на сумму 3 млрд рублей". 2016-11-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-05.
- Azərbaycan və Başqırdıstan qurumları arasında ikitərəfli əməkdaşlıq razılaşmaları imzalanıb 2020-10-28 at the Wayback Machine. azertag.az, 17.12.2014 (az.)
Xarici keçidlər
- Юсупов К. Н. Экономика 2017-12-08 at the Wayback Machine // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2013. — .
- Отрасли экономики[ölü keçid] // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2013. — .
- Отчет министерства экономического развития Республики Башкортостан 2019-03-21 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Basqirdistan iqtisadiyyati basq Bashҡortostan iҡtisady Rusiya Federasiyasinin Basqirdistan Respublikasinin iqtisadiyyati QurulusuBasqirdistan Rusiya Federasiyasinin ister umumi gelir ister senaye istehsalatinin hecmi ister kend teserrufati isterse de sabit sermaye yatirimi baximindan en inkisaf etmis subyektlerinden biridir Basqirdistan Respublikasinin iqtisadi qurulusu ilk novbede ekincilik heyvandarliq ve senayeye soykenib Rusiya Federasiyasinda yeriBasqirdistan Ural iqtisadi rayonuna daxildir Respublikanin Rusiya UDM indeki payi 2 3 dir Rusiya Federasiyasi iqtisadiyyatinda neft hasilati 2003 cu ilde 2 7 ve neftin ilkin emali 13 3 mis filizlerinin konsentratlarda 10 12 dasduzun hasilati 37 olmusdur Basqirdistan iri senaye kaustik soda 20 9 sintetik qatranlar ve plastik kutleler 14 4 metalkesen dezgahlar 13 sulfat tursusu 2 7 ve kend teserrufati mehsullarinin Rusiya Federasiyasi uzre 4 4 sud 6 1 umumi taxil yigiminin 5 7 i istehsalcisidir URM in umumregional mehsulun strukturunda senayenin payi le 32 1 kend teserrufatinin payi 11 4 ticaretin emtee ve xidmet satisi uzre kommersiya fealiyyetinin payi 10 3 qeyri bazar xidmetlerinin payi 8 1 tikintinin payi 7 8 neqliyyatinin payi 6 1 diger sahelerin payi 10 5 dir Mulkiyyetin formalarina gore muessiselerin nisbeti teskilatlarin sayina gore 2004 cu ilde le ozel 65 1 belediyye 13 5 dovlet 5 3 ictimai ve dini teskilatlarin birliklerin 9 9 diger mulkiyyet formalari 6 1 olmusdur Iqtisadi cehetden feal ehalinin sayi 1968 min nefer 90 6 iqtisadiyyatda mesguldur Mesgullugun sahevi strukturu le senaye 22 3 kend teserrufati 16 5 ticaret ve ictimai iase 14 2 tehsil 11 1 tikinti 8 7 sehiyye 6 7 neqliyyat 4 5 menzil kommunal teserrufati 4 3 idi Issizliyin seviyyesi 8 2 olmusdur Ehalinin adambasina pul gelirleri 2005 ci ilde ayda 5 7 min rubl idi ki bu da Rusiya Federasiyasi uzre orta seviyyenin 85 idir ehalinin 20 3 inin gelirleri yasayis minimumundan asagidir Kend teserrufatiBasqirdistan Respublikasi boyuk kend teserrufati zonasidir Olkede 647 kolxoz ve 95 sovxoz var Baslica kend teserrufati mehsullari covdar yulaf ketan seker cugunduru kartof ve gunebaxandir SenayeBasqirdistan muxteliflik baximindan Rusiya Federasiyasinin muhum senaye merkezidir Bu respublika ehemiyyetli neft tebii qaz ve boru xettlerine malikdir Ilk neft hasilati 1932 ci ilde baslamis 1943 cu ilde ise burada boyuk neft yataqlari askar edilmisdir Ikinci dunya muharibesi dovrunde Basqirdistan Rusiyanin qerbinden getirilmis SSRI ni silah yanacaq yemek ve sairle temin eden zavodlarla temin edildi Muharibeden sonraki illerde de Basqirdistan senayesi xususile medencilik masinqayirma ve neft emali senayesi inkisaf etmeye davam etdi Basqirdistan senayesi sonralar Rusiyanin Avropaya uzanmis hissesinin iqtisadiyyatinin mohkem temeli olmusdur Neft emali zavodlari ve neft kimya muessiseleri hazirda da Basqirdistan iqtisadiyyatin esasini teskil etmekdedir Olkede hemcinin komur mis boksit qizil manqan xrom da cixarilir Basqirdistan Rusiyanin diger regionlarina nisbeten daha cox neft hasil edir Burada ilde 40 milyon ton neft 3 5 milyon m3 tebii qaz istehsal edilir Rusiyanin texminen 17 ni benzinle 15 ni ise dizel yanacagi ile temin edir Istehsalat senayesi inkisaf etmis olub neft tebii qaz demir polad komur elektrik sement seker taxta salban pambiq ve yun iqtisadiyyatda muhum yer tutur Teyyare emali gubre deri tutun gemi insaati demir ve avtomobil neqliyyat vasiteleri istehsal edilir Istehsal olunan diger senaye mehsullarina misal kimi araq ve kend teserrufati dermanini misal gostermek olar Ufa Sterlitamak Isinbay Kumertau Karmavouada boyuk enerji stansiyalari vardir NeqliyyatEsas meqale Basqirdistanda neqliyyat Neqliyyat demiryolu deniz quru ve hava yolu ile temin olunur Ticaret nisanlariBasqird bali Esas meqale Basqird bali Basqirdlarin Dunya bazarlarina cixartdiqlari esas ticaret nisanlarindan biri Basqird bali dir 2005 ci ilden beri Ariciliq ve Apiterapiya uzre Basqird Elmi Tedqiqat Merkezi yegane muessisedir ki bal mehsullarini etiketlemek ucun Basqird bali ifadesini istifade etmek huququna malikdir Basqird bali ve ona aid olan mehsullar Rusiya erazisinden basqa bir cox Avropa olkelerine ABS Yaponiya Yaxin Serq ve MDB olkelerine ixrac olunur 2014 cu ilde Basqird balinin Cine ixraci ile bagli 6 min ton hecminde olan bal ucun 3 milyard rubl mebleginde muqavile imzalanmis ve ele hemin ilin avqustunda Cinin Szyutszyan seherinde Basqird balinin satisi ucun ilk magaza acilmisdir QurumlarBasqirdistan iqtisadiyyatinin idare edilmesi ile bagli bir sira resmi qurumlar mesgul olur Meselen Basqirdistan Respublikasi Ticaret ve Senaye Palatasi ixracin tesviqinde ve xarici ticaret elaqelerinin qurulmasinda ehemiyyetli rola malikdir IstinadlarBASQIRDISTAN 2022 08 18 at the Wayback Machine ensiklopediya gov az az 2020 02 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 05 Pchelovody respubliki namereny dokazat chto bashkirskij myod samyj luchshij v mire 2016 03 04 at the Wayback Machine 01 09 2015 2009 09 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 05 Bashkiriya budet postavlyat v Kitaj bashkirskij med na summu 3 mlrd rublej 2016 11 10 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 05 Azerbaycan ve Basqirdistan qurumlari arasinda ikiterefli emekdasliq razilasmalari imzalanib 2020 10 28 at the Wayback Machine azertag az 17 12 2014 az Xarici kecidlerYusupov K N Ekonomika 2017 12 08 at the Wayback Machine Bashkirskaya enciklopediya Ufa GAUN Bashkirskaya enciklopediya 2013 ISBN 978 5 88185 306 8 Otrasli ekonomiki olu kecid Bashkirskaya enciklopediya Ufa GAUN Bashkirskaya enciklopediya 2013 ISBN 978 5 88185 306 8 Otchet ministerstva ekonomicheskogo razvitiya Respubliki Bashkortostan 2019 03 21 at the Wayback Machine