Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | platin, Pt, 78 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 10, 6, d | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 195.084 q/mol | |||||
| Elektron formulu | 4f14 5d9 6s1 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) 21.45 q/sm³ q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 1768.3 °C (2041.4 K, 3214.9 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 3825 °C (4098 K, 6917 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Ağqızıl və ya Platin (Pt') – kimyəvi element. Elementlərin dövri sisteminin VIII qrupundadır, atom nömrəsi 78, atom kütləsi 195,09-dur. Təbii platin 190Pt (0,0127%), 192Pt (0,78%), 194Pt (32,9%), 195Pt (33,8%), 196Pt (25,2%) və 198Pt (7,23%) izotoplarının qarışığından ibarətdir.
Platin insana hələ qədimdən (Misir, Həbəşistan və s.) məlum idi. Külçə platin nümunələri 18 əsrin ortalarında Avropaya gətirilmiş, saf platin metalı isə ancaq 19 əsrin birinci yarısında alınmışdır. Platin çox nadir elementdir. Yer qabığında miqdarı 10−6%-dir. Təbiətdə, əsasən, dəmir, palladium, iridium, rodium, mis və ya nikellə birlikdə tapılır, onlarda platinin miqdarı 65-dən 94%-ə qədərdir. Ən çox yayılmış mineralları , və palladiumlu platindir.
Platin, gümüşü ağ rəngli, çox ağır, dəyərli bir metaldır. Kimyəvi adı Pt, atom nömrəsi 78, atom ağırlığı 195,09'dur. Sudan 21 dəfə daha ağırdır və ərimə nöqtəsi çox yüksəkdir (1.769 °C). Təbiətdə bəzən palladium, rodium, iridium, osmium ve rutenium kimi nadir tapılan metallardan bir ya da bir neçəsi ilə qarışıq halda tapılır. Platinin bir çox xüsusiyyətini daşıyan bu metallara "platin metalları" da deyilir. Platin, 18-ci əsrə qədər alimlərin diqqətini çox da çəkmədi. Daha əvvələr platin, ağırlığına görə bəzən saxta qızıl pul istehsalında istifadə edilməkdə idi. Daha əsas platin istehsalçısı ölkələr SSRİ ve Cənubi Afrikadır. Bundan başqa Kanada, ABŞ, Cənubi Amerka, Yeni Zellandiya və İslandiyada da az miqdarda platin çıxarılır. Saf platin gümüşü-ağ (narın platin boz) rəngdə, çətin əriyən, ağır metaldır.
Xarakteristik birləşmələri
Platin qrup elementlərindən yalnız Os və Ru öz qrupları üçün xarakterik olan oksidləşmə dərəcəsi göstərir və uyğun uçucu oksidlər OsO4 və RuO4 əmələ gətirir. Bu oksidlərə uyğun hidroksidlər mövcud deyil çünki onlar koordinasiya nöqteyi-nəzərdən doymuş birləşmələrdir. Onlar suda həll olur lakin heç bir qarşılıqlı təsirdə olmurlar.
XVI əsrin ortasında ispanlar Amerikada gümüşə çox oxşar (ispanca plata), özləri üçün yeni olan platina adını verdilər, hərfi mənada “kiçik gümüş”, “gümüşcük” adını vermişlər.. Bu, platinin olduqca çətin əriyən olması ilə izah olunur (platinin ərimə temperaturu 17700C-ə yaxındır). Və o vaxt o, gümüşdən iki dəfə ucuz idi.
XVIII əsrə qədər platin Avropa kimyaçılarına məlum deyildi. O, Amerikadakı ispan kaloniyalarından gətirildikdə saxta pul kəsənlər onunla maraqlandılar. Aydın oldu ki, platin qızıl ilə birlikdə asan əriyir, onun sıxlığı qızılın sıxlığından bir qədər çoxdur. Lakin platin qızılı “ağardır” və artıq platinin ərintidə miqdarı 8,4% olduqda qızılın xarakterik sarılığı yoxa çıxır ki, bu da saxtalaşdırmanı çətinləşdirir amma platindən olan diski qızıl pulun mərkəzinə yerləşdirmək olardı və heç bir Arximed saxtakarlığı aşkar edə bilməzdi. Ehtimal ki, bu səbəbdən ispan karolu V Filipp əmr imzalayıb ki, xaricdən ölkəyə platin gətirilməsinə qadağa qoyulsun. Bundan əlavə qızıl filizi emal olunarkən Kolumbiyada tələb olunurdu ki, qızıl platindən tam təmizlənsin və ayrılan platin xüsusi nəzarət altında (kral məmurlarının) Rio-del-Pinto çayının dərin yerlərində suya atılsın. Artıq İspaniyaya gətirilmiş platin isə xalqın gözü qarşısında təntənəli olaraq dənizdə batırılırdı.
Platini digər macəra Rusiyada gözləyirdi. 1828-ci ildən 1845-ci ilə qədər Rusiyada böyük tirajda, dəyəri 3,6 və 12 rubl olan platin pullar dövriyəyə buraxılmışdır (dünya praktikasında unikal hadisə idi). Hazırda platin pullar az miqdarda və kolleksiyaçılar üçün buraxılır. İş ondadır ki, ural filiz yataqlarında çox platin çıxarmağa başlamışdılar və o vaxt sənaye tətbiqi tapmamışdı. Filiz yataqlarının sahibləri isə (Demidovlar) pul kəsilməsi hesabına öz platinlərini dövlətə satmaqdan böyük fayda görürdülər. Platin pul kəsilməsinin təşəbbüskarı maliyə naziri qraf Qeorq Lüdviq (Yeqor Franseviç) Kankrin (1774-1845) olmuşdur. Onun şərəfinə Qustav Roze mineralı kankrinit adlandırmışdır. 1844-cü ildə Kankrin xəstəliklə əlaqədar olaraq vəzifədən getdikdən sonra yeni nazir platin pul kəsilməsini dayandırdı və kəsilmiş pulları təcili yığmağı tələb etdi. Bu təşvişli tədbirin səbəblərini fərqli dəyərləndirirlər. Bir versiyaya görə bu pulların xaricdə (guya xaricdə platin ucuz idi) saxtalaşdırılmasından qorxurdular (sonra Rusiyaya gətirmək üçün): Lakin dövriyədən çıxarılmış pullar arasında bir dənə də saxta tapılmadı. Digər versiyaya görə (daha həqiqətə yaxın) platinə təlabat və Avropada onun qiyməti o qədər artmışdır ki, pul halında metal nominalından baha idi (platindən kimyəvi qablar hazırlanmasında istifadə olunurdu) amma onda artıq digər şeydən qorxmaq lazım idi: gizli olaraq Rusiyadan platin pulları gətirib əridərək külçə halında satıla bilərdi. Maraqlıdır ki, Maykl Faradey 1861-ci ilin fevralın 22-də oxuduğu mühazirədə rus platin pulunu göstərmişdir. Pulların tərkibini analiz edərək o, platin pulda 97% platin, 1,2% iridium, 0,5% rodium, 0,25% palladium, həmçinin mis və dəmir əlavəsinin olduğunu müəyyən etmişdir.
Tətbiqi - platin ailəsi elementləri və onların xəlitələri
- Mikroelektronika
- Avtomatika
- Dəqiq cihazqayırma obyektlərində
- İstiyədayanıqlı kostruksiya materiallarının hazırlanmasında
- Korroziyaya dayanıqlı material
- Müxtəlif kimya sənayesi proseslərində katalizator kimi
- Təbabət və zərgərlik işlərində geniş tətbiq olunur.
İstinadlar
- https://www.azleks.az/online-dictionary/a%C4%9Fq%C4%B1z%C4%B1l?s=my 2022-03-31 at the Wayback Machine ağqızıl [ağqızıl] platin. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
- "platinum (Pt)." 5 aprel 2012 at the Wayback Machine Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 24 April 2012
- Woods, Ian. The Elements: Platinum. The Elements. Benchmark Books. 2004. ISBN .
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
78 iridium platin qizilPd Pt Ds dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre platin Pt 78Qrup Dovr Blok 10 6 dXarici gorunusuAtom kutlesi 195 084 q molElektron formulu 4f14 5d9 6s1Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa 21 45 q sm q LErime temperaturu 1768 3 C 2041 4 K 3214 9 F Qaynama temperaturu 3825 C 4098 K 6917 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Agqizil ve ya Platin Pt kimyevi element Elementlerin dovri sisteminin VIII qrupundadir atom nomresi 78 atom kutlesi 195 09 dur Tebii platin 190Pt 0 0127 192Pt 0 78 194Pt 32 9 195Pt 33 8 196Pt 25 2 ve 198Pt 7 23 izotoplarinin qarisigindan ibaretdir Platin Platin insana hele qedimden Misir Hebesistan ve s melum idi Kulce platin numuneleri 18 esrin ortalarinda Avropaya getirilmis saf platin metali ise ancaq 19 esrin birinci yarisinda alinmisdir Platin cox nadir elementdir Yer qabiginda miqdari 10 6 dir Tebietde esasen demir palladium iridium rodium mis ve ya nikelle birlikde tapilir onlarda platinin miqdari 65 den 94 e qederdir En cox yayilmis minerallari ve palladiumlu platindir Platin gumusu ag rengli cox agir deyerli bir metaldir Kimyevi adi Pt atom nomresi 78 atom agirligi 195 09 dur Sudan 21 defe daha agirdir ve erime noqtesi cox yuksekdir 1 769 C Tebietde bezen palladium rodium iridium osmium ve rutenium kimi nadir tapilan metallardan bir ya da bir necesi ile qarisiq halda tapilir Platinin bir cox xususiyyetini dasiyan bu metallara platin metallari da deyilir Platin 18 ci esre qeder alimlerin diqqetini cox da cekmedi Daha evveler platin agirligina gore bezen saxta qizil pul istehsalinda istifade edilmekde idi Daha esas platin istehsalcisi olkeler SSRI ve Cenubi Afrikadir Bundan basqa Kanada ABS Cenubi Amerka Yeni Zellandiya ve Islandiyada da az miqdarda platin cixarilir Saf platin gumusu ag narin platin boz rengde cetin eriyen agir metaldir Xarakteristik birlesmeleriPlatin qrup elementlerinden yalniz Os ve Ru oz qruplari ucun xarakterik olan oksidlesme derecesi gosterir ve uygun ucucu oksidler OsO4 ve RuO4 emele getirir Bu oksidlere uygun hidroksidler movcud deyil cunki onlar koordinasiya noqteyi nezerden doymus birlesmelerdir Onlar suda hell olur lakin hec bir qarsiliqli tesirde olmurlar XVI esrin ortasinda ispanlar Amerikada gumuse cox oxsar ispanca plata ozleri ucun yeni olan platina adini verdiler herfi menada kicik gumus gumuscuk adini vermisler Bu platinin olduqca cetin eriyen olmasi ile izah olunur platinin erime temperaturu 17700C e yaxindir Ve o vaxt o gumusden iki defe ucuz idi XVIII esre qeder platin Avropa kimyacilarina melum deyildi O Amerikadaki ispan kaloniyalarindan getirildikde saxta pul kesenler onunla maraqlandilar Aydin oldu ki platin qizil ile birlikde asan eriyir onun sixligi qizilin sixligindan bir qeder coxdur Lakin platin qizili agardir ve artiq platinin erintide miqdari 8 4 olduqda qizilin xarakterik sariligi yoxa cixir ki bu da saxtalasdirmani cetinlesdirir amma platinden olan diski qizil pulun merkezine yerlesdirmek olardi ve hec bir Arximed saxtakarligi askar ede bilmezdi Ehtimal ki bu sebebden ispan karolu V Filipp emr imzalayib ki xaricden olkeye platin getirilmesine qadaga qoyulsun Bundan elave qizil filizi emal olunarken Kolumbiyada teleb olunurdu ki qizil platinden tam temizlensin ve ayrilan platin xususi nezaret altinda kral memurlarinin Rio del Pinto cayinin derin yerlerinde suya atilsin Artiq Ispaniyaya getirilmis platin ise xalqin gozu qarsisinda tenteneli olaraq denizde batirilirdi Platini diger macera Rusiyada gozleyirdi 1828 ci ilden 1845 ci ile qeder Rusiyada boyuk tirajda deyeri 3 6 ve 12 rubl olan platin pullar dovriyeye buraxilmisdir dunya praktikasinda unikal hadise idi Hazirda platin pullar az miqdarda ve kolleksiyacilar ucun buraxilir Is ondadir ki ural filiz yataqlarinda cox platin cixarmaga baslamisdilar ve o vaxt senaye tetbiqi tapmamisdi Filiz yataqlarinin sahibleri ise Demidovlar pul kesilmesi hesabina oz platinlerini dovlete satmaqdan boyuk fayda gorurduler Platin pul kesilmesinin tesebbuskari maliye naziri qraf Qeorq Ludviq Yeqor Fransevic Kankrin 1774 1845 olmusdur Onun serefine Qustav Roze minerali kankrinit adlandirmisdir 1844 cu ilde Kankrin xestelikle elaqedar olaraq vezifeden getdikden sonra yeni nazir platin pul kesilmesini dayandirdi ve kesilmis pullari tecili yigmagi teleb etdi Bu tesvisli tedbirin sebeblerini ferqli deyerlendirirler Bir versiyaya gore bu pullarin xaricde guya xaricde platin ucuz idi saxtalasdirilmasindan qorxurdular sonra Rusiyaya getirmek ucun Lakin dovriyeden cixarilmis pullar arasinda bir dene de saxta tapilmadi Diger versiyaya gore daha heqiqete yaxin platine telabat ve Avropada onun qiymeti o qeder artmisdir ki pul halinda metal nominalindan baha idi platinden kimyevi qablar hazirlanmasinda istifade olunurdu amma onda artiq diger seyden qorxmaq lazim idi gizli olaraq Rusiyadan platin pullari getirib eriderek kulce halinda satila bilerdi Maraqlidir ki Maykl Faradey 1861 ci ilin fevralin 22 de oxudugu muhazirede rus platin pulunu gostermisdir Pullarin terkibini analiz ederek o platin pulda 97 platin 1 2 iridium 0 5 rodium 0 25 palladium hemcinin mis ve demir elavesinin oldugunu mueyyen etmisdir Tetbiqi platin ailesi elementleri ve onlarin xeliteleri Mikroelektronika Avtomatika Deqiq cihazqayirma obyektlerinde Istiyedayaniqli kostruksiya materiallarinin hazirlanmasinda Korroziyaya dayaniqli material Muxtelif kimya senayesi proseslerinde katalizator kimi Tebabet ve zergerlik islerinde genis tetbiq olunur Istinadlarhttps www azleks az online dictionary a C4 9Fq C4 B1z C4 B1l s my 2022 03 31 at the Wayback Machine agqizil agqizil platin Azerbaycan dilinin izahli lugeti platinum Pt 5 aprel 2012 at the Wayback Machine Encyclopaedia Britannica Online Encyclopaedia Britannica Inc 2012 Web 24 April 2012 Woods Ian The Elements Platinum The Elements Benchmark Books 2004 ISBN 978 0 7614 1550 3 Xarici kecidlerHemcinin bax