Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Güləş və ya Azərbaycan milli güləşi — Azərbaycanın milli idman növü.Bakı və onun ətraf ərazilərində — Maştağa, Nardaran, Buzovna, Zabrat kimi qəsəbələrdə, həm də Azərbaycanın bir çox rayon və şəhərlərində Gəncə, Şəki, Qazax, Salyan, Tovuz, Zaqatala və s. məşhurdur.
| Güləş | |
|---|---|
| Azərbaycan milli güləşi | |
 Güləş pəhləvanları Bakıda Novruz şənliyində | |
| Tam adı | Azərbaycan milli güləşi |
| Yaranma tarixi | İlkin orta əsrlər |
| Ölkə | Azərbaycan |
| Yaranma yeri | Qafqaz |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Azərbaycan milli güləşi zamanı pəhləvanların görüşdükləri meydan isə zorxana adlanır. 2022-ci ildə güləş "(Pəhləvanlıq sənəti): ənənəvi zorxana oyunları, idman növləri və güləş" irsinin tərkib hissəsi olaraq Azərbaycanda UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir.
Tarixi
Azərbaycan xalqının bədən tərbiyəsinin ən mühüm vasitələrindən biri qədim zamanlardan xalq güləşi olub. Xalq güləşi üzrə həmişə yerli yarışlar keçirilib. Rəsmi olaraq isə Azərbaycanda 1937-ci ildən həm rayon, şəhər, həm də respublika birinciliyi uğrunda yarışlar keçirilir.
Güləşin tarixinin yenidən yaradılması və güləş qaydalarının sistemləşdirilməsi istiqamətində çoxlu işlər gənc azərbaycanlı alim, Azərbaycan Bədən Tərbiyəsi İnstitutunun dosenti E. Rəhimov tərəfindən aparılmışdır.
Pəhləvanların görüşü, tarixi salnamələrin yazdığı kimi, çox vaxt bütün orduların döyüşünün taleyini həll edirdi. Təbiətcə güclü olan, nəhəng taxta gürzlərlə, hətta diri dəvə ilə məşq edən, bir əli ilə daş plitələri qaldıran, bir neçə güclü kişi ilə döyüşə girən Muştağı kəndindən olan Altı Aylaq haqqında xalq əfsanəsi var.
Bakıda Qız Qalasının yanında zorxana xüsusi otaqda mendereslər (qoçular) tələbələrlə dərs keçir, pəhləvanlarla döyüşürdülər.. Azərbaycan Tarixi Muzeyində zorxana alətləri sərgilənir. Bu əşyalar ağır idi (zorxana milləri, gürzlər, qalxanlar, yekbargirlər, gildaşlar) və məşq üçün istifadə olunurdu. Yarış başlamazdan əvvəl pəhləvan-güclülər zorxanada isinmə hərəkəti edirdilər ki, bu da daha çox xalq çalğı alətlərinin müşayiəti ilə olurdu.. İdman alətlərinin birində yağlı boya ilə pəhləvanların döyüşü təsvir edilmişdir. Bu rəsmdə Güləşin milli güləşdə döyüşün necə getdiyi, idmançıların hansı paltarları geyindikləri, hansı alət və üsullardan istifadə etdikləri, güləşçilərin hansı fəndlərdənn istifadə etdikləri və s. əksini tapıb.
Kəndlərdə və şəhərlərdə güclü kişilərə hörmət edilirdi, çünki onlar mülki insanları təcavüzkar hücumlarından qoruya bilirdilər. Kənd təsərrüfatı işlərində fasilələr zamanı, Novruz bayramı kimi bayramlarda mütəmadi olaraq güləşçilər arasında yarışlar keçirilirdi.
Maraqlıdır ki, N. Florovski 1836-cı il tarixli "Qafqazdan kənarda rus mülklərinə baxış"da hətta güləş üçün xüsusi evin də olduğu Yelizavetpol (o vaxt Gəncə adlanırdı) sakinlərinin idman fəaliyyəti haqqında məlumat verir:
 | Yelizavetpol şəhərinin sakinləri tez-tez gimnastika məşqləri ilə məşğul olurlar: onlar hətta xüsusi evin ayrıldığı güləşə məmnuniyyətlə baxırlar. Tatarlar (azərbaycanlılar) yaxşı bilirlər ki, bu cür oyunlar bədəni gücləndirmək üçün faydalıdır. |  |
Milli güləşin adı "Qorxma, mən səninləyəm" filmində çəkilir. Burada Lev Durovun qəhrəmanı San Sanıç məşqə başlamazdan əvvəl məhbuslara deyir: "Yeri gəlmişkən, mən sizin xalqınızın milli döyüşünüz, güləşdən çox şey öyrənmişəm."
Xüsusiyyətləri
Milli güləş pəhləvanları rəqibini belindən aşağı tuta bilər (ayaqlarından və şalvarlarından), onlara fənd atmağa, yerə sərməyə, tutmağa, qarmaq və digər fəndlərə icazə verilir. Döyüş başlamazdan əvvəl pəhləvanlar xalçanın ortasında bir-birlərini salamlayır, sonra rəqs addımları ilə xalçanın əks künclərinə keçirlər. Eyni zamanda, əlləri ilə hərəkətlər edirlər: bir əlləri ilə yuxarı və arxaya, digəri ilə — aşağı və arxaya, sonra isə əksinə. Daha sonra uzanaraq vurğunu götürən güləşçilər növbə ilə hər qolunu 3–4 dəfə əyib açırlar. Döyüş hakimin fitindən dərhal sonra başlayır. Xalçanın ortasına çıxan güləşçilər bir-birlərinə əllərini verib çiyinlərini üç dəfə itələyirlər. Güləş musiqinin müşayiəti ilə zurna və nağara kimi xalq çalğı alətlərinin musiqisi sədaları altında keçirilir.
Əvvəllər pəhləvan diz çökəndən dərhal uduzurdu. Bunun üçün pəhləvanların dizlərinə kiçik güzgülər bağlanırdı, onu əzmək məğlubiyyət sayılırdı. İndi güləşçilərə körpü üstə durmaq icazəsi verilir. Qələbə yalnız toxunuş edilmədikdə və güləşçi kürəyi üstə qoyulmadıqda xalla verilir. Həm rəqibin döşəyə atışları, həm də döyüşün aparılması zamanı təşəbbüskarlığı nəzərə alınır.
Qalereya
- Orta əsrlər milli güləşçilərinin idman ləvazimatları. Azərbaycan Tarixi Muzeyi
-
![image]()
XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərinin məşhur Azərbaycan milli güləşçisi Sali Süleymanın çıxışının afişası -
![image]()
Taxta ləvazimat («milli zorxana») -
![image]()
Bargir - milli güləş və fiziki məşqlər səhnəsinin təsvirləri olan idman avadanlığı (XVIII-XIX əsrlər) -
![image]()
Güləşçilərin məşqi (İngilis səyyahı H.Drouelın rəsmi,1825)
Qeydlər
- "Dünya döyüş sənətləri" ensiklopediyasında bu güləş növü Azərbaycanda türk güləş sistemləri (Martial arts of the world. Volume One: A–Q, 2001. səh. 117) və ya Azəri/türk güləşi adlandırılır (Martial arts of the world. Volume One: A–Q, 2001. səh. 508).]
İstinadlar
- Mehmet Emin BAY. GELENEKSEL TÜRK SPORLARINDAN KISA ŞALVAR GÜREŞİNİN UYGULAMALARI VE KÜLTÜREL BOYUTUNUN İNCELENMESİ (PDF) // AYDIN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ. AYDIN. 2019.
- Азербайджанская спортивная борьба гюлеш. . 1. Энциклопедический словарь по физической культуре и спорту. 1961. 2011-06-08 tarixində .
- "Zorxana nədir?". 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-12.
- UNESCO. "Pehlevanliq culture: traditional zorkhana games, sports and wrestling". 2022. 2022-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-02.
- И. Васьянов. Гюлеш - национальная азербайджанская борьба. журнал: Физкультура и спорт. 1951.
- Материалы по истории Азербайджана. VII. Элм. Редакционная коллегия: И. А. Азизбекова (ответственный автор), А. И. Гусейнов, Ф. М. Алиев, Н. А. Таирзаде, Д. Д. Гаджинский, Р. А. Мамедов. 1968. 34.
- Н. Флоровский. Елисаветпольский край // Обозрение российских владений за Кавказом. Елисаветпольский округ. Жители . II. Цензор П. Корсаков. Санкт-Петербург: Типография департамента внешней торговли. 1836. 377.
Ədəbiyyat
- Martial arts of the world. An encyclopedia. Volume One: A–Q. Edited by Thomas A. Green, Published by ABC-CLIO, 2001. ISBN 1–886969–85-X
Əlavə oxu
- Азербайджанская спортивная борьба гюлеш. . 1. Энциклопедический словарь по физической культуре и спорту. 1961. 2011-06-08 tarixində .
- Александр Лавров. Кураж пехлеванов. журнал: Националь. 2005. 2016-01-08 tarixində .
- И. Васьянов. Гюлеш - национальная азербайджанская борьба. журнал: Физкультура и спорт. 1951.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gules ve ya Azerbaycan milli gulesi Azerbaycanin milli idman novu Baki ve onun etraf erazilerinde Mastaga Nardaran Buzovna Zabrat kimi qesebelerde hem de Azerbaycanin bir cox rayon ve seherlerinde Gence Seki Qazax Salyan Tovuz Zaqatala ve s meshurdur GulesAzerbaycan milli gulesiGules pehlevanlari Bakida Novruz senliyindeTam adi Azerbaycan milli gulesiYaranma tarixi Ilkin orta esrlerOlke AzerbaycanYaranma yeri Qafqaz Vikianbarda elaqeli mediafayllar Azerbaycan milli gulesi zamani pehlevanlarin gorusdukleri meydan ise zorxana adlanir 2022 ci ilde gules Pehlevanliq seneti enenevi zorxana oyunlari idman novleri ve gules irsinin terkib hissesi olaraq Azerbaycanda UNESCO nun qeyri maddi medeni irs siyahisina daxil edilmisdir TarixiAzerbaycan xalqinin beden terbiyesinin en muhum vasitelerinden biri qedim zamanlardan xalq gulesi olub Xalq gulesi uzre hemise yerli yarislar kecirilib Resmi olaraq ise Azerbaycanda 1937 ci ilden hem rayon seher hem de respublika birinciliyi ugrunda yarislar kecirilir Gulesin tarixinin yeniden yaradilmasi ve gules qaydalarinin sistemlesdirilmesi istiqametinde coxlu isler genc azerbaycanli alim Azerbaycan Beden Terbiyesi Institutunun dosenti E Rehimov terefinden aparilmisdir Pehlevanlarin gorusu tarixi salnamelerin yazdigi kimi cox vaxt butun ordularin doyusunun taleyini hell edirdi Tebietce guclu olan neheng taxta gurzlerle hetta diri deve ile mesq eden bir eli ile das pliteleri qaldiran bir nece guclu kisi ile doyuse giren Mustagi kendinden olan Alti Aylaq haqqinda xalq efsanesi var Bakida Azerbaycan Tarixi Muzeyide orta esrlere aid gules salvarlari tamban Bakida Qiz Qalasinin yaninda zorxana xususi otaqda menderesler qocular telebelerle ders kecir pehlevanlarla doyusurduler Azerbaycan Tarixi Muzeyinde zorxana aletleri sergilenir Bu esyalar agir idi zorxana milleri gurzler qalxanlar yekbargirler gildaslar ve mesq ucun istifade olunurdu Yaris baslamazdan evvel pehlevan gucluler zorxanada isinme hereketi edirdiler ki bu da daha cox xalq calgi aletlerinin musayieti ile olurdu Idman aletlerinin birinde yagli boya ile pehlevanlarin doyusu tesvir edilmisdir Bu resmde Gulesin milli gulesde doyusun nece getdiyi idmancilarin hansi paltarlari geyindikleri hansi alet ve usullardan istifade etdikleri gulescilerin hansi fendlerdenn istifade etdikleri ve s eksini tapib Kendlerde ve seherlerde guclu kisilere hormet edilirdi cunki onlar mulki insanlari tecavuzkar hucumlarindan qoruya bilirdiler Kend teserrufati islerinde fasileler zamani Novruz bayrami kimi bayramlarda mutemadi olaraq gulesciler arasinda yarislar kecirilirdi Maraqlidir ki N Florovski 1836 ci il tarixli Qafqazdan kenarda rus mulklerine baxis da hetta gules ucun xususi evin de oldugu Yelizavetpol o vaxt Gence adlanirdi sakinlerinin idman fealiyyeti haqqinda melumat verir Yelizavetpol seherinin sakinleri tez tez gimnastika mesqleri ile mesgul olurlar onlar hetta xususi evin ayrildigi gulese memnuniyyetle baxirlar Tatarlar azerbaycanlilar yaxsi bilirler ki bu cur oyunlar bedeni guclendirmek ucun faydalidir Milli gulesin adi Qorxma men seninleyem filminde cekilir Burada Lev Durovun qehremani San Sanic mesqe baslamazdan evvel mehbuslara deyir Yeri gelmisken men sizin xalqinizin milli doyusunuz gulesden cox sey oyrenmisem XususiyyetleriMilli gules pehlevanlari reqibini belinden asagi tuta biler ayaqlarindan ve salvarlarindan onlara fend atmaga yere sermeye tutmaga qarmaq ve diger fendlere icaze verilir Doyus baslamazdan evvel pehlevanlar xalcanin ortasinda bir birlerini salamlayir sonra reqs addimlari ile xalcanin eks kunclerine kecirler Eyni zamanda elleri ile hereketler edirler bir elleri ile yuxari ve arxaya digeri ile asagi ve arxaya sonra ise eksine Daha sonra uzanaraq vurgunu goturen gulesciler novbe ile her qolunu 3 4 defe eyib acirlar Doyus hakimin fitinden derhal sonra baslayir Xalcanin ortasina cixan gulesciler bir birlerine ellerini verib ciyinlerini uc defe iteleyirler Gules musiqinin musayieti ile zurna ve nagara kimi xalq calgi aletlerinin musiqisi sedalari altinda kecirilir Evveller pehlevan diz cokenden derhal uduzurdu Bunun ucun pehlevanlarin dizlerine kicik guzguler baglanirdi onu ezmek meglubiyyet sayilirdi Indi gulescilere korpu uste durmaq icazesi verilir Qelebe yalniz toxunus edilmedikde ve gulesci kureyi uste qoyulmadiqda xalla verilir Hem reqibin doseye atislari hem de doyusun aparilmasi zamani tesebbuskarligi nezere alinir QalereyaOrta esrler milli gulescilerinin idman levazimatlari Azerbaycan Tarixi Muzeyi XIX esrin sonlari XX esrin evvellerinin meshur Azerbaycan milli gulescisi Sali Suleymanin cixisinin afisasi Taxta levazimat milli zorxana Bargir milli gules ve fiziki mesqler sehnesinin tesvirleri olan idman avadanligi XVIII XIX esrler Gulescilerin mesqi Ingilis seyyahi H Drouelin resmi 1825 Qeydler Dunya doyus senetleri ensiklopediyasinda bu gules novu Azerbaycanda turk gules sistemleri Martial arts of the world Volume One A Q 2001 seh 117 ve ya Azeri turk gulesi adlandirilir Martial arts of the world Volume One A Q 2001 seh 508 IstinadlarMehmet Emin BAY GELENEKSEL TURK SPORLARINDAN KISA SALVAR GURESININ UYGULAMALARI VE KULTUREL BOYUTUNUN INCELENMESI PDF AYDIN ADNAN MENDERES UNIVERSITESI SAGLIK BILIMLERI ENSTITUSU AYDIN 2019 Azerbajdzhanskaya sportivnaya borba gyulesh 1 Enciklopedicheskij slovar po fizicheskoj kulture i sportu 1961 2011 06 08 tarixinde Zorxana nedir 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 12 UNESCO Pehlevanliq culture traditional zorkhana games sports and wrestling 2022 2022 12 03 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 02 I Vasyanov Gyulesh nacionalnaya azerbajdzhanskaya borba zhurnal Fizkultura i sport 1951 Materialy po istorii Azerbajdzhana VII Elm Redakcionnaya kollegiya I A Azizbekova otvetstvennyj avtor A I Gusejnov F M Aliev N A Tairzade D D Gadzhinskij R A Mamedov 1968 34 N Florovskij Elisavetpolskij kraj Obozrenie rossijskih vladenij za Kavkazom Elisavetpolskij okrug Zhiteli II Cenzor P Korsakov Sankt Peterburg Tipografiya departamenta vneshnej torgovli 1836 377 EdebiyyatMartial arts of the world An encyclopedia Volume One A Q Edited by Thomas A Green Published by ABC CLIO 2001 ISBN 1 886969 85 XElave oxuAzerbajdzhanskaya sportivnaya borba gyulesh 1 Enciklopedicheskij slovar po fizicheskoj kulture i sportu 1961 2011 06 08 tarixinde Aleksandr Lavrov Kurazh pehlevanov zhurnal Nacional 2005 2016 01 08 tarixinde I Vasyanov Gyulesh nacionalnaya azerbajdzhanskaya borba zhurnal Fizkultura i sport 1951