Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cümə məscidi – Naxçıvandakı Atabəylər memarlıq ansamblının ən monumental tikililərindən biridir. XX əsrin əvvəllərində uçurularaq məhv edilmiş bu nadir memarlıq abidəsinin plan-məkan quruluşu haqqında XIX əsrdə çəkilmiş rəsmlər və foto təsvirlər aydın təsəvvür yaradır.
| Atabəylər məscidi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Naxçıvan |
| Aidiyyatı | Atabəylər Memarlıq Kompleksi |
| Memar | Əcəmi Naxçıvani |
| Tikilmə tarixi | 1187-ci il (XII əsr) |
| Üslubu | Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | dövrümüzə çatmayıb |
| | |
Mərənd və Urmiya məscidləri kimi Naxçıvan cümə məscidinin də günbəzlə örtülən kubvari gövdəsinin güney üzündən başqa, qalan üzlərinin hər birində iki sivri açırım olmuşdur. Bu fakt göstərir ki, Mərkəzi Azərbaycanda XII əsrdə yerli monumental cümə məscidi tipi işlənib hazırlanmışdı. Foto sənədlərə əsasən Naxçıvan cümə məscidinin məqsurəsinin üç yandan yerləşgələrlə dövrələndiyi bəlli olur. Ancaq bu yerləşgələrin necəliyini daydınlaşdıran dəlillər yox dərəcəsindədir. Bu baxımdan V. A. Engelqardın XIX yüzildəki məlumatı maraq doğurur. Onun yazdığına görə
"Bu türk məscidi yonulmuş daşdan qurulmuş tağları olan iri tikilidir və onun içərisində yüksək işlməli müxtəlif yapma (gəctəraşlıq) naxışlar görünür. Binanın bir bölümü artıq uçmuşdur, qalanı sə uçmaq təhlükəsindədir. Ondan 50 sajen (təqribən 107 m) aralıda vaxtilə bu məscidə aid olan və yanlarında hər biri 10 sajen (təqribən 42 m) ucalıqda qoşa minarəli qapı var. Məscidlə qapı arasındakı məkanı əvvəllər məscidə aid olan yardımçı tikililər tutrmuş, indi isə bu tikililər artıq olmayanda elə təsəvvür yaranır ki, qapı ona çox yaxın olan xüsusi qülləyə (Mömünəxatun türbəsi) məxsusdur."
Bu yazılı təsvirə əsasən qoşa minarəli baştağın müxtəlif tikililərlə, yəqin ki, mədrəsə hücrələri və sütunlu qalereyalarla, cümə məscidinə birləşdiyini və bu baştağın məscid həyətinə açıldığını güman etmək olar.
Tarixi mənbələrdən Atabəylər Memarlıq Kompleksinə mədrəsənin daxil olması bəllidir. Şübhəsiz ki, həmin mədrəsə cümə məscidi ilə birbaşa bağlı imiş. Qoşa minarəli baştağın Atabəylər kompleksi tərkibindəki dini-xatirə tikililərinin (məscid, türbə, mədrəsə) toplandığı iri həyətin alaqapısı olması ehtimal edilir.
Atabəylər memarlıq kompleksinin ilk tikililəri saray binası və dövlətxana olmuşsa, son tikilisi dövrümüzə ancaq təsvirləri çatmış giriş baştağı olmuşdur. Şərqşünas N. Xanıkov XIX yüzildə bu baştağı görmüş və qapısı üstündəki kitabədən onun "1187-ci ildə Azərbaycan Atabəylər dövlətinin atlı qoşununun başçısı və vergi yığanı əmir Nurəddin" tərəfindən tikdirildiyini oxumuşdur. Həmin kitabə "memar Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvaninin əməli" ifadəsi ilə bitirmiş. İri giriş tağı yanlardan dayaz və uca tağçalarla, yuxarıdan yazı qurşağı ilə qapanan mütənasib biçimli baştağın künclərindən silindrik gövdəli minarələr ucalırmış. İslam memarlığı tarixində belə quruluşlu ilk baştağlardan biri olan bu Naxçıvan abidəsi Azərbaycan dini memarlığının orta XI–XII əsrlərdə necə yüksək mərhələyə çatdığının göstərgəsidir. Belə baştağ kompozisiyası sonrakı yüzillərdə İslam ölkələrinin çoxunda aparıcı bədii memarlıq fəndinə çevrildi.
İstinadlar
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 48
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 49
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Cume mescidi Cume mescidi Naxcivandaki Atabeyler memarliq ansamblinin en monumental tikililerinden biridir XX esrin evvellerinde ucurularaq mehv edilmis bu nadir memarliq abidesinin plan mekan qurulusu haqqinda XIX esrde cekilmis resmler ve foto tesvirler aydin tesevvur yaradir Atabeyler mescidi39 12 21 sm e 45 24 24 s u Olke AzerbaycanSeher NaxcivanAidiyyati Atabeyler Memarliq KompleksiMemar Ecemi NaxcivaniTikilme tarixi 1187 ci il XII esr Uslubu Naxcivan Maraga memarliq mektebiVeziyyeti dovrumuze catmayibAtabeyler mescidi Merend ve Urmiya mescidleri kimi Naxcivan cume mescidinin de gunbezle ortulen kubvari govdesinin guney uzunden basqa qalan uzlerinin her birinde iki sivri acirim olmusdur Bu fakt gosterir ki Merkezi Azerbaycanda XII esrde yerli monumental cume mescidi tipi islenib hazirlanmisdi Foto senedlere esasen Naxcivan cume mescidinin meqsuresinin uc yandan yerlesgelerle dovrelendiyi belli olur Ancaq bu yerlesgelerin neceliyini daydinlasdiran deliller yox derecesindedir Bu baximdan V A Engelqardin XIX yuzildeki melumati maraq dogurur Onun yazdigina gore Bu turk mescidi yonulmus dasdan qurulmus taglari olan iri tikilidir ve onun icerisinde yuksek islmeli muxtelif yapma gecterasliq naxislar gorunur Binanin bir bolumu artiq ucmusdur qalani se ucmaq tehlukesindedir Ondan 50 sajen teqriben 107 m aralida vaxtile bu mescide aid olan ve yanlarinda her biri 10 sajen teqriben 42 m ucaliqda qosa minareli qapi var Mescidle qapi arasindaki mekani evveller mescide aid olan yardimci tikililer tutrmus indi ise bu tikililer artiq olmayanda ele tesevvur yaranir ki qapi ona cox yaxin olan xususi qulleye Momunexatun turbesi mexsusdur Bu yazili tesvire esasen qosa minareli bastagin muxtelif tikililerle yeqin ki medrese hucreleri ve sutunlu qalereyalarla cume mescidine birlesdiyini ve bu bastagin mescid heyetine acildigini guman etmek olar Tarixi menbelerden Atabeyler Memarliq Kompleksine medresenin daxil olmasi bellidir Subhesiz ki hemin medrese cume mescidi ile birbasa bagli imis Qosa minareli bastagin Atabeyler kompleksi terkibindeki dini xatire tikililerinin mescid turbe medrese toplandigi iri heyetin alaqapisi olmasi ehtimal edilir Atabeyler memarliq kompleksinin ilk tikilileri saray binasi ve dovletxana olmussa son tikilisi dovrumuze ancaq tesvirleri catmis giris bastagi olmusdur Serqsunas N Xanikov XIX yuzilde bu bastagi gormus ve qapisi ustundeki kitabeden onun 1187 ci ilde Azerbaycan Atabeyler dovletinin atli qosununun bascisi ve vergi yigani emir Nureddin terefinden tikdirildiyini oxumusdur Hemin kitabe memar Ecemi Ebubekr oglu Naxcivaninin emeli ifadesi ile bitirmis Iri giris tagi yanlardan dayaz ve uca tagcalarla yuxaridan yazi qursagi ile qapanan mutenasib bicimli bastagin kunclerinden silindrik govdeli minareler ucalirmis Islam memarligi tarixinde bele quruluslu ilk bastaglardan biri olan bu Naxcivan abidesi Azerbaycan dini memarliginin orta XI XII esrlerde nece yuksek merheleye catdiginin gostergesidir Bele bastag kompozisiyasi sonraki yuzillerde Islam olkelerinin coxunda aparici bedii memarliq fendine cevrildi IstinadlarC Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 48 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 49Hemcinin baxAtabeyler Memarliq Kompleksi Momune Xatun turbesi Ecemi Naxcivani