Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə canişin haqqındadır. elxan üçün Arqun xan səhifəsinə baxın. |
Arqun ağa (1210 – 17 iyun 1275) — Oyrat tayfasından olan monqol əsilzadə, Elxanilər dövləti yaradılmazdan əvvəl 1243–1255-ci illərdə Monqol imperiyasının İranda mövcud olmuş darğaçısı.
| Arqun ağa | |
|---|---|
 əsərində Arqun ağa miniatürü | |
| 1243 – 1275 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | Buğa qoyon |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1210 |
| Vəfat tarixi | 17 iyun 1275 |
| Fəaliyyəti | hərbi qulluqçu |
| Uşağı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İlk dövrləri
Rəşidəddinə görə, atası gənc ikən oğlu Arqunu Ögedeyin tərbiyəçisi Cəlair Qadana satıb, o da onu öz oğlu İlügeyə verib.Ataməlik Cüveyniyə görə isə atası minbaşı idi.Ögedey sülaləsinin xidmətində yaşadığı illərdə o, savadlı olduğu və bildiyi üçün hakim ailə mənsubları arasında nüfuz qazanmışdır. Argun Ögedeyin dövründə bitikçi (katib) kimi fəaliyyətə başlamışdır. Sonralar, onun xanımı Töregene xatun Arqunu monqolların Mavəraünnəhrdəki darğaçısı müavini təyin etmişdir. Körgüzün 1242-ci ildəki edamından sonra Arqun yeni darğaçı təyin edilmişdir.
Fəaliyyəti
Yeni katibi Şərəfəddin Xarəzmi ilə birlikdə Amu Dəryadan Anadoluya qədər geniş ərazilərə nəzarət etmək üçün təyin edilmişdi.Güyük xan hakimiyyətə gələndən sonra 1246-cı ildə bu vəsifəsini bir daha təsdiqlədi. Ola bilsin ki, 1247-ci ildə Arqun ağa ilə Baycu noyonun sarayında tanış olub. Arqun ağa 1248 və 1251-ci illərdə təyin olunduqdan sonra iki dəfə paytaxt Qaraqorumu ziyarət edib. Üçüncü səfərində İranı işğala başlayan şahzadə Hülakü tərəfindən saxlanmış, bir müddət sonra fəaliyyətinə geri qayıtmağa icazə verilmişdi. Onun işçiləri arasında məşhur Cuveynilər ailəsi, Fəxrəddin Bihişti (ö. 1256), Hüsaməddin Bihişti, Nəcməddin Əli, Turumtay, Naymaday və s. kimi dövlət xadimləri var idi. O, 1254-cü ildə Nəcməddin Əli ilə birlikdə xaqan Möngkenin fərmanına uyğun olaraq İranda əhalinin siyahıyaalmasını aparmışdı. 1253–1256-cı illərdə Nizari-İsmaili dövlətinə qarşı yürüşlərdə iştirak etmişdir.
1259–61-ci illərdə Gürcüstanda üsyançı VI Davidə qarşı cəza əməliyyatlarına rəhbərlik etmiş, sonra isə Qızıl Orda ilə döyüşmək üçün Xorasana göndərilmişdir. İran mənbələrində o, xaqanın sadiq qulluqçusu kimi göstərilir, gürcü və erməni mənbələrində isə onun qəddar və zorakı nəzarətçi olduğunu deyilir.
Arqunun sarayda çoxlu siyasi düşmənləri var idi, ona görə də sadiqliyini sübut etmək üçün paytaxt Qaraqoruma tez-tez baş çəkməli olurdu. Möngke 1252-ci ildə hakimiyyətə gəldikdən sonra onu əvvəlki vəzifəsinə təyin etsə də, xaqan onu Arqunu yenidən xəyanət ittihamına cavab vermək üçün çağırmışdı. Bu məhkəmədə şahidlik edən Arqunu tamamilə haqlı çıxararaq rəqibi və katibi Şərəfəddin Xarəzmini əsl cinayətkar kimi ittiham etmişdi.
Hülakü dövründə
O, Hülakü dövründə öz inzibati işlərini davam etdirdi və hətta 1261-ci ildə , Xaçın knyazı Həsən Cəlal, , II Axsitan və başqaları da daxil olmaqla vergi borcu olan az ödəyən vassalları cəzalandırırdı. Həsən Cəlal Sartaq ilə birlikdə Möngke xaqanın hüzurunda olarkən Arqun ağadan ona şikayət etmişdi. Xan isə onun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Həsənə xüsusi vəkalətnamə vermişdi. Bunu eşidən Arqun ağa Həsən Cəlal vətənə qayıdan kimi, bəhanə ilə onun bir neçə qohumunu əsir tutdu. Bu zaman Həsənin qızı Rzukan atasını azad etmək üçün bir dəstə atlı ilə gecə ikən xaqanın yanına yola düşür. Bundan xəbər tutan Arqun ağa Həsənin qızı xaqanın yanına çatmamış, Həsənin haqqında ölüm hökmü çıxarır. Erməni mənbələrinin yazdığına görə 1252-ci ildə Arqun ağa Həsənin boynuna qəlib, ayağına isə dəmir qandal vüraraq Qəzvinə aparır və orada onu gecə ikən bütün oynaqlarından doğratdıraraq böyük əzabla öldürür. Digər mənbələrə görə isə bir müsəlman Həsənin meyidini quyuda saxlayır, sonra isə onu Həsənin oğlu Atabəyə verib.
Abaqa dövründə
Arqun 1265-ci ildə Hülakunun ölümündən sonra Elxanilərə xidmətini davam etdirdi. Onun yeni vəzifəsi Xorasanda şahzadə Tubşinin atabəyliyi idi. Yeni Çağatay xanı 1270-ci ildə Elxanilərə Əfqanıstanı ona güzəştə getmək barədə hədələmişdi. Arqun ağa 22 iyul 1270-ci ildə Herat döyüşündə şahzadə başçılığı ilə sol cinahda vuruşmuş, döyüş qələbə ilə nəticələnmişdi. Arqun ağa 1275-ci il iyunun 17-də vəfatına qədər Xorasanda xidmət etmişdi. Bəzi məlumatlara görə Çinaran şəhristanının Radkan şəhərində basdırılmışdır.Hacıqabul rayonunun Qubalıbalaoğlan kəndi ərazisində yerləşən XIII əsrə aid sufi Pir Hüseyn xanəgahının kitabəsində onun adı xatırlanır.
Ailəsi
Bir neçə həyat yoldaşı olmuşdur. 1249-cu ildə Çağatay xanı qızı ilə evlənmişdir. Bir digər həyat yoldaşı Novruz ağanın anası olmuş Sürmiş xanım idi. Ən az 14 oğlu və 4 qızı olmuşdur:
- Oğul (ö. 1270, Herat)
- Girey Məlik
- Tatarçı
- Novruz ağa
- Ləkzi Kürəkən (ö. 2 aprel 1297) — Hülakünün qızı Baba xatunla evlənmişdi
- Tarcuğan xatun — Olcaytu ilə evlənmişdi
- Hacı
- Tarxan Hacı
- Yol Qutluq
- Bulduq/Bulquq
- Oyratay
- Ərtay Qazan (ö. 1297)
- Narın Hacı (ö. 1297, Həmədan)
- Arğun Hacı
- Məngli Buğa
- Barğun Hacı
- Əminə xatun (ö. 1300, Salmas) — vəzir ilə evlənişdi.
- Bəyi xatun — Qutluqxani hökmdarı ilə evlənmişdi.
- Bir qız — şahzadə Cumğurun oğlu Kinqşu ilə evlənmişdi.
- Mənglitəkin — Konqratlardan əmir Tasu ilə evlənmişdi
- Buluğan xatun Xorasani — Qazan xan ilə evlənmişdi
İstinadlar
- Landa, Ishayahu. "New Light on Early Mongol Islamisation: The Case of Arghun Aqa's Family". Journal of the Royal Asiatic Society (ingilis). 28 (1). 2018: 77–100. doi:10.1017/S1356186317000438. ISSN 1356-1863.
- "ARḠŪN ĀQĀ – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 2012-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-19.
- , trans. J. A. Boyle (Manchester, 1997), p. 505.
- Lane, George. "Arghun Aqa: Mongol bureaucrat". Iranian Studies (ingilis). 32 (4). 1999: 459–482. doi:10.1080/00210869908701965. ISSN 0021-0862. 2024-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-25.
- Howorth, Henry Hoyle. History of the Mongols: From the 9th to the 19th Century ... (ingilis). 3. Longman, Green, and Co. 1888-01-01. 65. 2024-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-25.
- Hope, Timothy May, Michael, redaktorThe Mongol World (ingilis). London: Routledge. 2022-05-26. 763. doi:10.4324/9781315165172. ISBN . 2024-01-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-25.
- "Antoin Sevruguin, The tomb of Emir Arghun Agha's daughter, Salmas, Late 19th Century". The Nelson Collection of Qajar Photography (ingilis). 2021-06-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-19.
- Landa, Ishayahu. "Oirats in the Ilkhanate and the Mamluk Sultanate in the Thirteenth to the Early Fifteenth Centuries: Two Cases of Assimilation into the Muslim Environment (MSR XIX, 2016)". The Middle East Documentation Center (MEDOC). 2018. doi:10.6082/M1B27SG2. 2022-10-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-25.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale canisin haqqindadir elxan ucun Arqun xan sehifesine baxin Arqun aga 1210 17 iyun 1275 Oyrat tayfasindan olan monqol esilzade Elxaniler dovleti yaradilmazdan evvel 1243 1255 ci illerde Monqol imperiyasinin Iranda movcud olmus dargacisi Arqun agaeserinde Arqun aga miniaturuMonqol imperiyasinin Qerbi Asiya dargacisi1243 1275EvvelkiSonrakiBuga qoyonSexsi melumatlarDogum tarixi 1210Vefat tarixi 17 iyun 1275 1275 06 17 Fealiyyeti herbi qulluqcuUsagi Novruz aga Oyrot Vikianbarda elaqeli mediafayllarIlk dovrleriResideddine gore atasi genc iken oglu Arqunu Ogedeyin terbiyecisi Celair Qadana satib o da onu oz oglu Ilugeye verib Atamelik Cuveyniye gore ise atasi minbasi idi Ogedey sulalesinin xidmetinde yasadigi illerde o savadli oldugu ve bildiyi ucun hakim aile mensublari arasinda nufuz qazanmisdir Argun Ogedeyin dovrunde bitikci katib kimi fealiyyete baslamisdir Sonralar onun xanimi Toregene xatun Arqunu monqollarin Maveraunnehrdeki dargacisi muavini teyin etmisdir Korguzun 1242 ci ildeki edamindan sonra Arqun yeni dargaci teyin edilmisdir FealiyyetiYeni katibi Serefeddin Xarezmi ile birlikde Amu Deryadan Anadoluya qeder genis erazilere nezaret etmek ucun teyin edilmisdi Guyuk xan hakimiyyete gelenden sonra 1246 ci ilde bu vesifesini bir daha tesdiqledi Ola bilsin ki 1247 ci ilde Arqun aga ile Baycu noyonun sarayinda tanis olub Arqun aga 1248 ve 1251 ci illerde teyin olunduqdan sonra iki defe paytaxt Qaraqorumu ziyaret edib Ucuncu seferinde Irani isgala baslayan sahzade Hulaku terefinden saxlanmis bir muddet sonra fealiyyetine geri qayitmaga icaze verilmisdi Onun iscileri arasinda meshur Cuveyniler ailesi Fexreddin Bihisti o 1256 Husameddin Bihisti Necmeddin Eli Turumtay Naymaday ve s kimi dovlet xadimleri var idi O 1254 cu ilde Necmeddin Eli ile birlikde xaqan Mongkenin fermanina uygun olaraq Iranda ehalinin siyahiyaalmasini aparmisdi 1253 1256 ci illerde Nizari Ismaili dovletine qarsi yuruslerde istirak etmisdir 1259 61 ci illerde Gurcustanda usyanci VI Davide qarsi ceza emeliyyatlarina rehberlik etmis sonra ise Qizil Orda ile doyusmek ucun Xorasana gonderilmisdir Iran menbelerinde o xaqanin sadiq qulluqcusu kimi gosterilir gurcu ve ermeni menbelerinde ise onun qeddar ve zoraki nezaretci oldugunu deyilir Arqunun sarayda coxlu siyasi dusmenleri var idi ona gore de sadiqliyini subut etmek ucun paytaxt Qaraqoruma tez tez bas cekmeli olurdu Mongke 1252 ci ilde hakimiyyete geldikden sonra onu evvelki vezifesine teyin etse de xaqan onu Arqunu yeniden xeyanet ittihamina cavab vermek ucun cagirmisdi Bu mehkemede sahidlik eden Arqunu tamamile haqli cixararaq reqibi ve katibi Serefeddin Xarezmini esl cinayetkar kimi ittiham etmisdi Hulaku dovrunde O Hulaku dovrunde oz inzibati islerini davam etdirdi ve hetta 1261 ci ilde Xacin knyazi Hesen Celal II Axsitan ve basqalari da daxil olmaqla vergi borcu olan az odeyen vassallari cezalandirirdi Hesen Celal Sartaq ile birlikde Mongke xaqanin huzurunda olarken Arqun agadan ona sikayet etmisdi Xan ise onun tehlukesizliyini temin etmek ucun Hesene xususi vekaletname vermisdi Bunu esiden Arqun aga Hesen Celal vetene qayidan kimi behane ile onun bir nece qohumunu esir tutdu Bu zaman Hesenin qizi Rzukan atasini azad etmek ucun bir deste atli ile gece iken xaqanin yanina yola dusur Bundan xeber tutan Arqun aga Hesenin qizi xaqanin yanina catmamis Hesenin haqqinda olum hokmu cixarir Ermeni menbelerinin yazdigina gore 1252 ci ilde Arqun aga Hesenin boynuna qelib ayagina ise demir qandal vuraraq Qezvine aparir ve orada onu gece iken butun oynaqlarindan dogratdiraraq boyuk ezabla oldurur Diger menbelere gore ise bir muselman Hesenin meyidini quyuda saxlayir sonra ise onu Hesenin oglu Atabeye verib Abaqa dovrunde Arqun 1265 ci ilde Hulakunun olumunden sonra Elxanilere xidmetini davam etdirdi Onun yeni vezifesi Xorasanda sahzade Tubsinin atabeyliyi idi Yeni Cagatay xani 1270 ci ilde Elxanilere Efqanistani ona guzeste getmek barede hedelemisdi Arqun aga 22 iyul 1270 ci ilde Herat doyusunde sahzade basciligi ile sol cinahda vurusmus doyus qelebe ile neticelenmisdi Arqun aga 1275 ci il iyunun 17 de vefatina qeder Xorasanda xidmet etmisdi Bezi melumatlara gore Cinaran sehristaninin Radkan seherinde basdirilmisdir Haciqabul rayonunun Qubalibalaoglan kendi erazisinde yerlesen XIII esre aid sufi Pir Huseyn xanegahinin kitabesinde onun adi xatirlanir Arqun aganin Xorasandaki turbesiAilesiBir nece heyat yoldasi olmusdur 1249 cu ilde Cagatay xani qizi ile evlenmisdir Bir diger heyat yoldasi Novruz aganin anasi olmus Surmis xanim idi En az 14 oglu ve 4 qizi olmusdur Ogul o 1270 Herat Girey Melik Tatarci Novruz aga Lekzi Kureken o 2 aprel 1297 Hulakunun qizi Baba xatunla evlenmisdi Tarcugan xatun Olcaytu ile evlenmisdi Haci Tarxan Haci Yol Qutluq Bulduq Bulquq Oyratay Ertay Qazan o 1297 Narin Haci o 1297 Hemedan Argun Haci Mengli Buga Bargun Haci Emine xatun o 1300 Salmas vezir ile evlenisdi Beyi xatun Qutluqxani hokmdari ile evlenmisdi Bir qiz sahzade Cumgurun oglu Kinqsu ile evlenmisdi Menglitekin Konqratlardan emir Tasu ile evlenmisdi Bulugan xatun Xorasani Qazan xan ile evlenmisdiIstinadlarLanda Ishayahu New Light on Early Mongol Islamisation The Case of Arghun Aqa s Family Journal of the Royal Asiatic Society ingilis 28 1 2018 77 100 doi 10 1017 S1356186317000438 ISSN 1356 1863 ARḠuN AQA Encyclopaedia Iranica www iranicaonline org 2012 05 17 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 19 trans J A Boyle Manchester 1997 p 505 Lane George Arghun Aqa Mongol bureaucrat Iranian Studies ingilis 32 4 1999 459 482 doi 10 1080 00210869908701965 ISSN 0021 0862 2024 01 25 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 25 Howorth Henry Hoyle History of the Mongols From the 9th to the 19th Century ingilis 3 Longman Green and Co 1888 01 01 65 2024 01 25 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 25 Hope Timothy May Michael redaktorThe Mongol World ingilis London Routledge 2022 05 26 763 doi 10 4324 9781315165172 ISBN 978 1 315 16517 2 2024 01 25 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 25 Antoin Sevruguin The tomb of Emir Arghun Agha s daughter Salmas Late 19th Century The Nelson Collection of Qajar Photography ingilis 2021 06 27 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 19 Landa Ishayahu Oirats in the Ilkhanate and the Mamluk Sultanate in the Thirteenth to the Early Fifteenth Centuries Two Cases of Assimilation into the Muslim Environment MSR XIX 2016 The Middle East Documentation Center MEDOC 2018 doi 10 6082 M1B27SG2 2022 10 06 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 25 Xarici kecidler