Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Akvakultura (latın akua – su, + kultus – yetişdirmək, becərmək) – su mühitində faydalı orqanizmlərin – yosunların, xərçənglərin, molyuskaların, balıqların və s. yetişdirilməsi.
Akvakultura həm də dəniz və şirin su ekosistemlərinin bərpası və reabilitasiyası üçün istifadə edilən bir təcrübədir. Dəniz əkinçiliyi kimi tanınan dənizçilik, şirin su akvakulturasından fərqli olaraq dəniz suyu yaşayış yerlərində və laqonlarda akvakulturadır. Balıqçılıq, balıq məhsullarını qida kimi əldə etmək üçün balıq yetişdirməsindən ibarət olan akvakultura növüdür.
Akvakultura həmçinin suda əkinçilik kimi tanınan balıq və digər su bitkilərinin, yetişdirilməsi və yığılması kimi də müəyyən edilə bilər. Bu, daha sağlam yaşayış mühitini yaxşılaşdırmağa kömək edən və nəsli kəsilməkdə olan su növlərinin populyasiyasını bərpa etmək üçün istifadə edilən ekoloji qida və kommersiya məhsuludur. Texnologiya dəniz məhsullarına artan tələbat səbəbindən sahilyanı dəniz sularında və açıq okeanlarda balıqların böyüməsini artırdı.
Yaşayış şəraitinin suyun keyfiyyəti (oksigen), yem, temperatur kimi insan nəzarətindən asılı olduğu balıq çənləri, gölməçələr, akvaponikalar və ya yollarda olduğu kimi quruda tikilmiş tamamilə süni obyektlərdə (quruda akvakulturada) akvakultura aparıla bilər. Alternativ olaraq, onlar becərilən növlərin nisbətən daha təbii mühitlərə məruz qaldığı su hövzəsinin sahilinə yaxın yaxşı qorunan dayaz sularda (sahil akvakulturasında) aparıla bilər; və ya növlərin qəfəslərdə, dayaqlarda və ya torbalarda becərildiyi və su axınları (okean axınları kimi) kimi daha müxtəlif təbii şəraitə məruz qaldığı sahildən kənarda hasarlanmış/qapalı açıq su hissələrində (dənizdə akvakultura), Diel şaquli miqrasiya və qida dövrləri.
Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatına (FAO) görə, akvakultura "balıq, mollyuskalar, xərçəngkimilər və su bitkiləri də daxil olmaqla su orqanizmlərinin becərilməsi başa düşülür. Əkinçilik istehsalı artırmaq üçün yetişdirmə prosesinə bir növ müdaxiləni nəzərdə tutur, məsələn, müntəzəm ehtiyat saxlama , qidalanma, yırtıcılardan qorunma və s. Təsərrüfat həm də becərilən mal-qaranın fərdi və ya korporativ mülkiyyətini nəzərdə tutur." 2019-cu ildə qlobal akvakultura əməliyyatlarından əldə edilmiş məhsul 274 milyard ABŞ dolları dəyərində 120 milyon tondan çox olmuşdur. Bununla belə, bildirilən rəqəmlərin etibarlılığı ilə bağlı problemlər mövcuddur. Bundan əlavə, mövcud akvakultura praktikasında, qızılbalıq kimi bir kiloqram balıqyeyən balıq istehsal etmək üçün bir neçə kiloqram vəhşi balıqdan məhsul istifadə olunur. Akvakultura yemi üçün istifadə edilən vəhşi balıqları azaltmağa kömək etmək üçün bitki və həşərat əsaslı yemlər də hazırlanır.
Akvakulturanın xüsusi növlərinə balıq yetişdirilməsi, karides yetişdirilməsi, istiridyə yetişdirilməsi, dənizçilik, balıqçılıq, yosunçuluq (məsələn, dəniz yosunu yetişdirilməsi) və dekorativ balıqların yetişdirilməsi daxildir. Xüsusi üsullara aquaponika və inteqrasiya olunmuş multi-trofik akvakultura daxildir ki, bunların hər ikisi balıqçılıq və su bitkiləri yetişdirilməsini birləşdirir. FAO akvakulturanı iqlim dəyişikliyindən və onun təsirlərindən birbaşa təsirlənən sənayelərdən biri kimi təsvir edir. Akvakulturanın bəzi formaları ətraf mühitə mənfi təsir göstərir, məsələn, qida maddələrinin çirklənməsi və ya xəstəliklərin vəhşi populyasiyalara ötürülməsi.
Ümumi məlumat
Vəhşi balıqçılıqda məhsul yığımının durğunluğu və məşhur dəniz növlərinin həddindən artıq istismarı yüksək keyfiyyətli proteinə artan tələbatla birlikdə akvakulturaçıları digər dəniz növlərini əhliləşdirməyə də təşviq etdi. Müasir akvakulturanın başlanğıcında çoxları 20-ci əsrin Yaşıl İnqilabının kənd təsərrüfatında inqilab etdiyi kimi, akvakulturada “Mavi İnqilab”ın baş verə biləcəyinə nikbin baxırdılar. Quru heyvanları çoxdan əhliləşdirilsə də, dəniz məhsulları növlərinin əksəriyyəti hələ də vəhşi təbiətdən tutulurdu. Görkəmli okean tədqiqatçısı Jak Kusto 1973-cü ildə dəniz məhsullarına artan tələbatın dünya okeanlarına təsirindən narahat olaraq yazırdı: “Yerin qidalanmaq üçün artan insan populyasiyaları ilə biz yeni anlayış və yeni texnologiya ilə dənizə üz tutmalıyıq”.
2007-ci ilə qədər becərilmiş növlərin təxminən 430-u (97%) 20-ci və 21-ci əsrlərdə əhliləşdirilib, onlardan 106-sı 2007-ci ilə qədər olan onillikdə gəlib. məlum quru bitki növləri və məlum quru heyvan növlərinin 0,0002%-i əhliləşdirilmişdir, məlum dəniz bitkiləri növlərinin 0,17%-i və məlum dəniz heyvanı növlərinin 0,13%-i ilə müqayisədə. Evcilləşdirmə adətən onillik elmi araşdırmanı əhatə edir. Suda yaşayan növlərin evcilləşdirilməsi, insan həyatına böyük ziyan vuran quru heyvanlarından daha az risk daşıyır. Əsas insan xəstəliklərinin əksəriyyəti əhliləşdirilmiş heyvanlarda, o cümlədən çiçək və difteriya kimi xəstəliklərdən yaranmışdır ki, bu da əksər yoluxucu xəstəliklər kimi heyvanlardan insanlara keçir.
Parazitləri idarə etmək üçün bioloji mübarizə üsulları, məsələn, qızılbalıq yetişdirilməsində dəniz biti populyasiyalarına nəzarət etmək üçün daha təmiz balıqlar (məsələn, yumrular və ovçular) kimi artıq istifadə olunur. Təsiri minimuma endirmək üçün balıq fermalarının məkan planlaşdırılmasına və yerləşdirilməsinə kömək etmək üçün modellərdən istifadə olunur.
Akvakultura istehsalı (2019)
Vəhşi balıq ehtiyatlarının azalması yetişdirilən balıqlara tələbatı artırıb. Bununla belə, balıq yemi üçün zülal və yağın alternativ mənbələrini tapmaq lazımdır ki, akvakultura sənayesi davamlı inkişaf edə bilsin; əks halda, yem balıqlarının həddindən artıq istismarı üçün böyük risk yaradır.
Akvakultura istehsalı indi balıqçılıq məhsullarını üstələyir və birlikdə ÜDM-in nisbi töhfəsi 0,01-10% arasında dəyişmişdir. Bununla belə, akvakulturanın ÜDM-ə nisbi töhfəsini qeyd etmək, məlumatların olmaması səbəbindən asanlıqla əldə edilmir.
Beynəlxalq Dəniz Təşkilatının 2008-ci ildə orqanotinlərə qadağa qoymasından sonra ortaya çıxan digər bir problem, ekoloji cəhətdən təmiz, lakin yenə də təsirli, çirkləndirici təsirlərə malik birləşmələrin tapılması ehtiyacıdır.
Hər il bir çox yeni təbii birləşmələr kəşf edilir, lakin onları kommersiya məqsədləri üçün kifayət qədər geniş miqyasda istehsal etmək demək olar ki, mümkün deyil.
Bu sahədə gələcək inkişafın mikroorqanizmlərə əsaslanacağı ehtimalı yüksəkdir, lakin bu sahədə bilik çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün daha çox maliyyə və əlavə tədqiqatlara ehtiyac var.
Növləri
Su bitkiləri
Fitoplankton, mikrofitlər və ya plankton yosunları kimi də adlandırılan mikroyosunlar mədəni yosunların əksəriyyətini təşkil edir. Dəniz yosunu kimi tanınan makro yosunlar da bir çox kommersiya və sənaye məqsədləri üçün istifadə olunur, lakin onların ölçüsü və xüsusi tələblərinə görə, onlar asanlıqla geniş miqyasda becərilmir və çox vaxt vəhşi təbiətdə alınır.
2016-cı ildə yabanı halda toplanan və becərilən su bitkilərinin cəmi 31,2 milyon tonunun həcminə görə 96,5 faizinin mənbəyi akvakultura olub. Əsasən dəniz yosunlarının üstünlük təşkil etdiyi əkinçilik su bitkilərinin qlobal istehsalı 1995-ci ildəki 13,5 milyon tondan 2016-cı ildə 30 milyon tondan bir qədər çox artıb.
Dəniz yosunu yetişdirilməsi
Nusa Lembonqanda (İndoneziya) dəniz yosunu fermeri kəndir üzərində bitən yeməli dəniz yosunu toplayır. Yosun yetişdirilməsi, becərilməsi və yığılması təcrübəsidir. Ən sadə formada fermerlər təbii yataqlardan yosunlari toplayır, digər ekstremal fermerlər isə məhsulun həyat dövrünə tam nəzarət edirlər.
Ən çox becərilən yeddi takson Eucheuma spp., Kappaphycus alvarezii, Gracilaria spp., Saccharina japonica, Undaria pinnatifida, Pyropia spp. və Sargassum fusiforme-dir. Eucheuma və K. alvarezii carrageenan (gelləşdirici agent) üçün cəlbedicidir; Gracilaria agar üçün becərilir; qalanları məhdud emaldan sonra yeyilir. Dəniz yosunları manqrov və dəniz otlarından fərqlənir, çünki onlar fotosintetik yosun orqanizmləridir və çiçək açmırlar.
2022-ci ilə qədər ən böyük dəniz yosunu istehsal edən ölkələr Çin (58,62%) və İndoneziyadır (28,6%); sonra Cənubi Koreya (5,09%) və Filippin (4,19%) gəlir. Digər görkəmli istehsalçılara Şimali Koreya (1,6%), Yaponiya (1,15%), Malayziya (0,53%), Zanzibar (Tanzaniya, 0,5%) və Çili (0,3%) daxildir. İqtisadi şəraiti yaxşılaşdırmaq və balıqçılıq təzyiqini azaltmaq üçün dəniz yosunu yetişdirilməsi tez-tez inkişaf etdirilir.
Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO), 2019-cu ildə dünya istehsalının 35 milyon tondan çox olduğunu bildirdi. Şimali Amerika təxminən 23.000 ton yaş dəniz yosunu istehsal etmişdir. Alyaska, Men, Fransa və Norveç 2018-ci ildən bəri dəniz yosunu istehsalını iki dəfədən çox artırıb. 2019-cu ilə qədər dəniz yosunu dəniz akvakulturasının 30%-ni təşkil edib.
Dəniz yosunu əkinçiliyi iqlim dəyişikliyinin azaldılması üçün yüksək potensiala malik olan karbon mənfi məhsuldur. IPCC-nin Dəyişən İqlimdə Okean və Kriosferə dair Xüsusi Hesabatı təsirin azaldılması taktikası kimi “əlavə tədqiqat diqqətini” tövsiyə edir. Ümumdünya Vəhşi Təbiət Fondu, Okeanlar 2050 və Təbiəti Mühafizə Təşkilatı dəniz yosunlarının becərilməsinin genişləndirilməsini açıq şəkildə dəstəkləyir. .
Balıqçılıq
Balıq yetişdirilməsi akvakulturanın ən geniş yayılmış növüdür. Bu, adətən yemək üçün çənlərdə, balıq gölməçələrində və ya okean qapaqlarında kommersiya məqsədilə balıq yetişdirilməsini nəzərdə tutur. İstirahət məqsədilə balıq ovu və ya növün təbii sayını artırmaq üçün yeniyetmə balıqları vəhşi təbiətə buraxan obyekt, ümumiyyətlə, balıq kulturası adlanır. Dünyada balıq yetişdirilməsində istifadə edilən ən əhəmiyyətli balıq növləri sırasıyla sazan, qızılbalıq, tilapiya və yayın balığıdır.
Aralıq dənizində gənc mavi tuna balığı dənizdə torlanır və yavaş-yavaş sahilə doğru çəkilir. Onlar daha sonra bazar üçün yetişdirildiyi dəniz qələmlərində (bəzən üzən HDPE borudan hazırlanır) təcrid olunurlar. 2009-cu ildə avstraliyalı tədqiqatçılar ilk dəfə cənub mavi üzgəcli orkinosları dənizə çıxışı olmayan tanklarda yetişdirməyə vadar edə bildilər. Cənub mavi üzgəcli orkinos da vəhşi təbiətdə tutulur və Cənubi Avstraliyanın cənubunda, Spenser körfəzində böyüyən dəniz qəfəslərində kökəldir.
Bənzər bir proses bu sənayenin qızılbalıqçılıq bölməsində istifadə olunur; yetkinlik yaşına çatmayanlar inkubasiya müəssisələrindən götürülür və onların yetişməsinə kömək etmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Məsələn, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, sənayenin ən əhəmiyyətli balıq növlərindən bəziləri olan qızılbalıq qəfəs sistemi ilə yetişdirilə bilər. Bu, torlu qəfəslərin, daha yaxşısı güclü axını olan açıq suda olması və qızılbalığı onların böyüməsinə kömək edən xüsusi qida qarışığı ilə qidalandırmaq yolu ilə edilir. Bu proses balıqların il boyu böyüməsinə imkan verir, beləliklə, düzgün mövsümlərdə daha yüksək məhsul əldə edilir. Bəzən dəniz təsərrüfatı kimi tanınan əlavə bir üsul da sənaye daxilində istifadə edilmişdir. Dəniz ferması balıqların qısa müddət ərzində inkubasiya zavodunda yetişdirilməsini və daha sonra inkişaf üçün dəniz sularına buraxılmasını nəzərdə tutur, bundan sonra balıqlar yetkinləşdikdən sonra yenidən tutulur.
Xərçəngkimilər
Kommersiya məqsədli xərçəng yetişdirilməsi 1970-ci illərdə başladı və istehsal bundan sonra kəskin şəkildə artdı. Qlobal istehsal 2003-cü ildə təxminən 9 milyard ABŞ dolları dəyərində 1,6 milyon tondan çox olmuşdur. Yetişdirilən xərçənglərin təxminən 75%-i Asiyada, xüsusən də Çin və Taylandda istehsal olunur. Qalan 25% isə əsasən Braziliyanın ən böyük istehsalçısı olduğu Latın Amerikasında istehsal olunur. Tayland ən böyük ixracatçıdır.
Xərçəng yetişdirilməsi Cənub-Şərqi Asiyada ənənəvi kiçik miqyaslı formasından qlobal sənayeyə çevrildi. Texnoloji irəliləyişlər vahid sahəyə düşən sıxlığın getdikcə daha yüksək olmasına gətirib çıxardı və bütün dünyaya göndərilir. Faktiki olaraq bütün əkinçilik xərçəng penaeidlərdir (yəni Penaeidae ailəsinin krevetləri) və yalnız iki növ xərçəng var, Sakit okean ağ xərçəngi və nəhəng pələng xərçəngi bütün əkinçiliyin təxminən 80%-ni təşkil edir. Bu sənaye monokulturaları bütün bölgələrdə xərçəng populyasiyalarını məhv edən xəstəliyə çox həssasdır. Artan ekoloji problemlər, təkrarlanan xəstəliklərin yayılması, həm qeyri-hökumət təşkilatları, həm də istehlakçı ölkələrin təzyiqləri və tənqidləri 1990-cı illərin sonunda sənayedə dəyişikliklərə və ümumiyyətlə daha güclü tənzimləmələrə səbəb oldu. 1999-cu ildə hökumətlər, sənaye nümayəndələri və ətraf mühit təşkilatları Seafood Watch proqramı vasitəsilə daha dayanıqlı əkinçilik təcrübələrini inkişaf etdirməyə və təşviq etməyə yönəlmiş proqrama təşəbbüs göstərdilər.
Şirin su xərçənginin yetişdirilməsi bir çox xüsusiyyətləri, o cümlədən dəniz xərçənginin yetişdirilməsi ilə bağlı bir çox problemi bölüşür. Unikal problemlər əsas növlərin, nəhəng çay xərçənginin inkişaf həyat dövrü ilə təqdim olunur.
2007-ci ildə şirin su xərçənglərinin qlobal illik istehsalı (xərçənglər və xərçənglər istisna olmaqla) təxminən 460.000 ton olub, 1.86 milyard dolları ötüb. Bundan əlavə, Çin təxminən 370.000 ton Çin çay xərçəngi istehsal etdi.
Molyusklar
Növlərdən və yerli şəraitdən asılı olaraq ikiqapaqlı molyusklar ya sahildə, uzun xətlərdə yetişdirilir, ya da sallardan asılaraq əllə və ya dibdəyişmə yolu ilə yığılır. 2017-ci ilin may ayında Belçika konsorsiumu Şimal dənizindəki külək fermasında iki sınaq midye fermasından birincisini quraşdırdı.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-10-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-26.
- Axundov M. A., Mehrəliyev Ə. Ə., Əliyev A. R., Muradova E. Ə. Bioloji terminlər lüğəti. Bakı: "MBM" nəşriyyatı, 2005, 260 s.
- In brief, The State of World Fisheries and Aquaculture, 2018 (PDF). FAO. 2018. 2021-06-10 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- Reynolds, Daman; Caminiti, Jeff; Edmundson, Scott; Gao, Song; Wick, Macdonald; Huesemann, Michael. "Seaweed proteins are nutritionally valuable components in the human diet". The American Journal of Clinical Nutrition. 116 (4). 2022-07-12: 855–861. doi:10.1093/ajcn/nqac190. ISSN 0002-9165. PMID 35820048 (#bad_pmid).
- "Seaweeds: Plants or Algae?". Point Reyes National Seashore Association (ingilis). 13 December 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 1 December 2018.
- Volpe, J. "Dollars without sense: The bait for big-money tuna ranching around the world". . 55 (4). 2005: 301–302. doi:10.1641/0006-3568(2005)055[0301:DWSTBF]2.0.CO;2. ISSN 0006-3568.
- Asche, Frank. "Farming the Sea". Marine Resource Economics. 23 (4). 2008: 527–547. doi:10.1086/mre.23.4.42629678. JSTOR 42629678.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Akvakultura latin akua su kultus yetisdirmek becermek su muhitinde faydali orqanizmlerin yosunlarin xercenglerin molyuskalarin baliqlarin ve s yetisdirilmesi Akvakultura hem de deniz ve sirin su ekosistemlerinin berpasi ve reabilitasiyasi ucun istifade edilen bir tecrubedir Deniz ekinciliyi kimi taninan denizcilik sirin su akvakulturasindan ferqli olaraq deniz suyu yasayis yerlerinde ve laqonlarda akvakulturadir Baliqciliq baliq mehsullarini qida kimi elde etmek ucun baliq yetisdirmesinden ibaret olan akvakultura novudur Akvakultura hemcinin suda ekincilik kimi taninan baliq ve diger su bitkilerinin yetisdirilmesi ve yigilmasi kimi de mueyyen edile biler Bu daha saglam yasayis muhitini yaxsilasdirmaga komek eden ve nesli kesilmekde olan su novlerinin populyasiyasini berpa etmek ucun istifade edilen ekoloji qida ve kommersiya mehsuludur Texnologiya deniz mehsullarina artan telebat sebebinden sahilyani deniz sularinda ve aciq okeanlarda baliqlarin boyumesini artirdi Yasayis seraitinin suyun keyfiyyeti oksigen yem temperatur kimi insan nezaretinden asili oldugu baliq cenleri golmeceler akvaponikalar ve ya yollarda oldugu kimi quruda tikilmis tamamile suni obyektlerde quruda akvakulturada akvakultura aparila biler Alternativ olaraq onlar becerilen novlerin nisbeten daha tebii muhitlere meruz qaldigi su hovzesinin sahiline yaxin yaxsi qorunan dayaz sularda sahil akvakulturasinda aparila biler ve ya novlerin qefeslerde dayaqlarda ve ya torbalarda becerildiyi ve su axinlari okean axinlari kimi kimi daha muxtelif tebii seraite meruz qaldigi sahilden kenarda hasarlanmis qapali aciq su hisselerinde denizde akvakultura Diel saquli miqrasiya ve qida dovrleri Erzaq ve Kend Teserrufati Teskilatina FAO gore akvakultura baliq mollyuskalar xercengkimiler ve su bitkileri de daxil olmaqla su orqanizmlerinin becerilmesi basa dusulur Ekincilik istehsali artirmaq ucun yetisdirme prosesine bir nov mudaxileni nezerde tutur meselen muntezem ehtiyat saxlama qidalanma yirticilardan qorunma ve s Teserrufat hem de becerilen mal qaranin ferdi ve ya korporativ mulkiyyetini nezerde tutur 2019 cu ilde qlobal akvakultura emeliyyatlarindan elde edilmis mehsul 274 milyard ABS dollari deyerinde 120 milyon tondan cox olmusdur Bununla bele bildirilen reqemlerin etibarliligi ile bagli problemler movcuddur Bundan elave movcud akvakultura praktikasinda qizilbaliq kimi bir kiloqram baliqyeyen baliq istehsal etmek ucun bir nece kiloqram vehsi baliqdan mehsul istifade olunur Akvakultura yemi ucun istifade edilen vehsi baliqlari azaltmaga komek etmek ucun bitki ve heserat esasli yemler de hazirlanir Akvakulturanin xususi novlerine baliq yetisdirilmesi karides yetisdirilmesi istiridye yetisdirilmesi denizcilik baliqciliq yosunculuq meselen deniz yosunu yetisdirilmesi ve dekorativ baliqlarin yetisdirilmesi daxildir Xususi usullara aquaponika ve inteqrasiya olunmus multi trofik akvakultura daxildir ki bunlarin her ikisi baliqciliq ve su bitkileri yetisdirilmesini birlesdirir FAO akvakulturani iqlim deyisikliyinden ve onun tesirlerinden birbasa tesirlenen senayelerden biri kimi tesvir edir Akvakulturanin bezi formalari etraf muhite menfi tesir gosterir meselen qida maddelerinin cirklenmesi ve ya xesteliklerin vehsi populyasiyalara oturulmesi Umumi melumatVehsi baliqciliqda mehsul yigiminin durgunlugu ve meshur deniz novlerinin heddinden artiq istismari yuksek keyfiyyetli proteine artan telebatla birlikde akvakulturacilari diger deniz novlerini ehlilesdirmeye de tesviq etdi Muasir akvakulturanin baslangicinda coxlari 20 ci esrin Yasil Inqilabinin kend teserrufatinda inqilab etdiyi kimi akvakulturada Mavi Inqilab in bas vere bileceyine nikbin baxirdilar Quru heyvanlari coxdan ehlilesdirilse de deniz mehsullari novlerinin ekseriyyeti hele de vehsi tebietden tutulurdu Gorkemli okean tedqiqatcisi Jak Kusto 1973 cu ilde deniz mehsullarina artan telebatin dunya okeanlarina tesirinden narahat olaraq yazirdi Yerin qidalanmaq ucun artan insan populyasiyalari ile biz yeni anlayis ve yeni texnologiya ile denize uz tutmaliyiq 2007 ci ile qeder becerilmis novlerin texminen 430 u 97 20 ci ve 21 ci esrlerde ehlilesdirilib onlardan 106 si 2007 ci ile qeder olan onillikde gelib melum quru bitki novleri ve melum quru heyvan novlerinin 0 0002 i ehlilesdirilmisdir melum deniz bitkileri novlerinin 0 17 i ve melum deniz heyvani novlerinin 0 13 i ile muqayisede Evcillesdirme adeten onillik elmi arasdirmani ehate edir Suda yasayan novlerin evcillesdirilmesi insan heyatina boyuk ziyan vuran quru heyvanlarindan daha az risk dasiyir Esas insan xesteliklerinin ekseriyyeti ehlilesdirilmis heyvanlarda o cumleden cicek ve difteriya kimi xesteliklerden yaranmisdir ki bu da ekser yoluxucu xestelikler kimi heyvanlardan insanlara kecir Parazitleri idare etmek ucun bioloji mubarize usullari meselen qizilbaliq yetisdirilmesinde deniz biti populyasiyalarina nezaret etmek ucun daha temiz baliqlar meselen yumrular ve ovcular kimi artiq istifade olunur Tesiri minimuma endirmek ucun baliq fermalarinin mekan planlasdirilmasina ve yerlesdirilmesine komek etmek ucun modellerden istifade olunur Akvakultura istehsali 2019 Vehsi baliq ehtiyatlarinin azalmasi yetisdirilen baliqlara telebati artirib Bununla bele baliq yemi ucun zulal ve yagin alternativ menbelerini tapmaq lazimdir ki akvakultura senayesi davamli inkisaf ede bilsin eks halda yem baliqlarinin heddinden artiq istismari ucun boyuk risk yaradir Akvakultura istehsali indi baliqciliq mehsullarini usteleyir ve birlikde UDM in nisbi tohfesi 0 01 10 arasinda deyismisdir Bununla bele akvakulturanin UDM e nisbi tohfesini qeyd etmek melumatlarin olmamasi sebebinden asanliqla elde edilmir Beynelxalq Deniz Teskilatinin 2008 ci ilde orqanotinlere qadaga qoymasindan sonra ortaya cixan diger bir problem ekoloji cehetden temiz lakin yene de tesirli cirklendirici tesirlere malik birlesmelerin tapilmasi ehtiyacidir Her il bir cox yeni tebii birlesmeler kesf edilir lakin onlari kommersiya meqsedleri ucun kifayet qeder genis miqyasda istehsal etmek demek olar ki mumkun deyil Bu sahede gelecek inkisafin mikroorqanizmlere esaslanacagi ehtimali yuksekdir lakin bu sahede bilik catismazligini aradan qaldirmaq ucun daha cox maliyye ve elave tedqiqatlara ehtiyac var NovleriSu bitkileri Fitoplankton mikrofitler ve ya plankton yosunlari kimi de adlandirilan mikroyosunlar medeni yosunlarin ekseriyyetini teskil edir Deniz yosunu kimi taninan makro yosunlar da bir cox kommersiya ve senaye meqsedleri ucun istifade olunur lakin onlarin olcusu ve xususi teleblerine gore onlar asanliqla genis miqyasda becerilmir ve cox vaxt vehsi tebietde alinir 2016 ci ilde yabani halda toplanan ve becerilen su bitkilerinin cemi 31 2 milyon tonunun hecmine gore 96 5 faizinin menbeyi akvakultura olub Esasen deniz yosunlarinin ustunluk teskil etdiyi ekincilik su bitkilerinin qlobal istehsali 1995 ci ildeki 13 5 milyon tondan 2016 ci ilde 30 milyon tondan bir qeder cox artib Deniz yosunu yetisdirilmesi Nusa Lembonqanda Indoneziya deniz yosunu fermeri kendir uzerinde biten yemeli deniz yosunu toplayir Yosun yetisdirilmesi becerilmesi ve yigilmasi tecrubesidir En sade formada fermerler tebii yataqlardan yosunlari toplayir diger ekstremal fermerler ise mehsulun heyat dovrune tam nezaret edirler En cox becerilen yeddi takson Eucheuma spp Kappaphycus alvarezii Gracilaria spp Saccharina japonica Undaria pinnatifida Pyropia spp ve Sargassum fusiforme dir Eucheuma ve K alvarezii carrageenan gellesdirici agent ucun celbedicidir Gracilaria agar ucun becerilir qalanlari mehdud emaldan sonra yeyilir Deniz yosunlari manqrov ve deniz otlarindan ferqlenir cunki onlar fotosintetik yosun orqanizmleridir ve cicek acmirlar 2022 ci ile qeder en boyuk deniz yosunu istehsal eden olkeler Cin 58 62 ve Indoneziyadir 28 6 sonra Cenubi Koreya 5 09 ve Filippin 4 19 gelir Diger gorkemli istehsalcilara Simali Koreya 1 6 Yaponiya 1 15 Malayziya 0 53 Zanzibar Tanzaniya 0 5 ve Cili 0 3 daxildir Iqtisadi seraiti yaxsilasdirmaq ve baliqciliq tezyiqini azaltmaq ucun deniz yosunu yetisdirilmesi tez tez inkisaf etdirilir Erzaq ve Kend Teserrufati Teskilati FAO 2019 cu ilde dunya istehsalinin 35 milyon tondan cox oldugunu bildirdi Simali Amerika texminen 23 000 ton yas deniz yosunu istehsal etmisdir Alyaska Men Fransa ve Norvec 2018 ci ilden beri deniz yosunu istehsalini iki defeden cox artirib 2019 cu ile qeder deniz yosunu deniz akvakulturasinin 30 ni teskil edib Deniz yosunu ekinciliyi iqlim deyisikliyinin azaldilmasi ucun yuksek potensiala malik olan karbon menfi mehsuldur IPCC nin Deyisen Iqlimde Okean ve Kriosfere dair Xususi Hesabati tesirin azaldilmasi taktikasi kimi elave tedqiqat diqqetini tovsiye edir Umumdunya Vehsi Tebiet Fondu Okeanlar 2050 ve Tebieti Muhafize Teskilati deniz yosunlarinin becerilmesinin genislendirilmesini aciq sekilde destekleyir Baliqciliq Baliq yetisdirilmesi akvakulturanin en genis yayilmis novudur Bu adeten yemek ucun cenlerde baliq golmecelerinde ve ya okean qapaqlarinda kommersiya meqsedile baliq yetisdirilmesini nezerde tutur Istirahet meqsedile baliq ovu ve ya novun tebii sayini artirmaq ucun yeniyetme baliqlari vehsi tebiete buraxan obyekt umumiyyetle baliq kulturasi adlanir Dunyada baliq yetisdirilmesinde istifade edilen en ehemiyyetli baliq novleri sirasiyla sazan qizilbaliq tilapiya ve yayin baligidir Araliq denizinde genc mavi tuna baligi denizde torlanir ve yavas yavas sahile dogru cekilir Onlar daha sonra bazar ucun yetisdirildiyi deniz qelemlerinde bezen uzen HDPE borudan hazirlanir tecrid olunurlar 2009 cu ilde avstraliyali tedqiqatcilar ilk defe cenub mavi uzgecli orkinoslari denize cixisi olmayan tanklarda yetisdirmeye vadar ede bildiler Cenub mavi uzgecli orkinos da vehsi tebietde tutulur ve Cenubi Avstraliyanin cenubunda Spenser korfezinde boyuyen deniz qefeslerinde kokeldir Benzer bir proses bu senayenin qizilbaliqciliq bolmesinde istifade olunur yetkinlik yasina catmayanlar inkubasiya muessiselerinden goturulur ve onlarin yetismesine komek etmek ucun muxtelif usullardan istifade edilir Meselen yuxarida qeyd edildiyi kimi senayenin en ehemiyyetli baliq novlerinden bezileri olan qizilbaliq qefes sistemi ile yetisdirile biler Bu torlu qefeslerin daha yaxsisi guclu axini olan aciq suda olmasi ve qizilbaligi onlarin boyumesine komek eden xususi qida qarisigi ile qidalandirmaq yolu ile edilir Bu proses baliqlarin il boyu boyumesine imkan verir belelikle duzgun movsumlerde daha yuksek mehsul elde edilir Bezen deniz teserrufati kimi taninan elave bir usul da senaye daxilinde istifade edilmisdir Deniz fermasi baliqlarin qisa muddet erzinde inkubasiya zavodunda yetisdirilmesini ve daha sonra inkisaf ucun deniz sularina buraxilmasini nezerde tutur bundan sonra baliqlar yetkinlesdikden sonra yeniden tutulur Xercengkimiler Kommersiya meqsedli xerceng yetisdirilmesi 1970 ci illerde basladi ve istehsal bundan sonra keskin sekilde artdi Qlobal istehsal 2003 cu ilde texminen 9 milyard ABS dollari deyerinde 1 6 milyon tondan cox olmusdur Yetisdirilen xercenglerin texminen 75 i Asiyada xususen de Cin ve Taylandda istehsal olunur Qalan 25 ise esasen Braziliyanin en boyuk istehsalcisi oldugu Latin Amerikasinda istehsal olunur Tayland en boyuk ixracatcidir Xerceng yetisdirilmesi Cenub Serqi Asiyada enenevi kicik miqyasli formasindan qlobal senayeye cevrildi Texnoloji irelileyisler vahid saheye dusen sixligin getdikce daha yuksek olmasina getirib cixardi ve butun dunyaya gonderilir Faktiki olaraq butun ekincilik xerceng penaeidlerdir yeni Penaeidae ailesinin krevetleri ve yalniz iki nov xerceng var Sakit okean ag xercengi ve neheng peleng xercengi butun ekinciliyin texminen 80 ni teskil edir Bu senaye monokulturalari butun bolgelerde xerceng populyasiyalarini mehv eden xesteliye cox hessasdir Artan ekoloji problemler tekrarlanan xesteliklerin yayilmasi hem qeyri hokumet teskilatlari hem de istehlakci olkelerin tezyiqleri ve tenqidleri 1990 ci illerin sonunda senayede deyisikliklere ve umumiyyetle daha guclu tenzimlemelere sebeb oldu 1999 cu ilde hokumetler senaye numayendeleri ve etraf muhit teskilatlari Seafood Watch proqrami vasitesile daha dayaniqli ekincilik tecrubelerini inkisaf etdirmeye ve tesviq etmeye yonelmis proqrama tesebbus gosterdiler Sirin su xercenginin yetisdirilmesi bir cox xususiyyetleri o cumleden deniz xercenginin yetisdirilmesi ile bagli bir cox problemi bolusur Unikal problemler esas novlerin neheng cay xercenginin inkisaf heyat dovru ile teqdim olunur 2007 ci ilde sirin su xercenglerinin qlobal illik istehsali xercengler ve xercengler istisna olmaqla texminen 460 000 ton olub 1 86 milyard dollari otub Bundan elave Cin texminen 370 000 ton Cin cay xercengi istehsal etdi Molyusklar Novlerden ve yerli seraitden asili olaraq ikiqapaqli molyusklar ya sahilde uzun xetlerde yetisdirilir ya da sallardan asilaraq elle ve ya dibdeyisme yolu ile yigilir 2017 ci ilin may ayinda Belcika konsorsiumu Simal denizindeki kulek fermasinda iki sinaq midye fermasindan birincisini qurasdirdi Istinadlar Arxivlenmis suret 2021 10 25 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 26 Axundov M A Mehreliyev E E Eliyev A R Muradova E E Bioloji terminler lugeti Baki MBM nesriyyati 2005 260 s In brief The State of World Fisheries and Aquaculture 2018 PDF FAO 2018 2021 06 10 tarixinde PDF Istifade tarixi 2024 05 31 Reynolds Daman Caminiti Jeff Edmundson Scott Gao Song Wick Macdonald Huesemann Michael Seaweed proteins are nutritionally valuable components in the human diet The American Journal of Clinical Nutrition 116 4 2022 07 12 855 861 doi 10 1093 ajcn nqac190 ISSN 0002 9165 PMID 35820048 bad pmid Seaweeds Plants or Algae Point Reyes National Seashore Association ingilis 13 December 2018 tarixinde Istifade tarixi 1 December 2018 Volpe J Dollars without sense The bait for big money tuna ranching around the world 55 4 2005 301 302 doi 10 1641 0006 3568 2005 055 0301 DWSTBF 2 0 CO 2 ISSN 0006 3568 Asche Frank Farming the Sea Marine Resource Economics 23 4 2008 527 547 doi 10 1086 mre 23 4 42629678 JSTOR 42629678