Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi qızılgöz (lat. Chrysopa carnea) — buğumayaqlılar tipinin torqanadlılar dəstəsinin fəsiləsinə aid olan növ.
| Adi qızılgöz | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: ???: Adi qızılgöz | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Xarici quruluşu
Adi qızılgözün yaşlı fərdləri (imaqo) ağımtıl -yaşıl rəngdə olub, meyvə və meşə sahələrində may ayından başlamış oktyabr ayına kimi çoxalaraq zərərvericiləri, xüsusilə sorucuları məhv edirlər.
Həyat tərzi
Bu faydalı yırtıcının yumurta və sürfələrinə ən çox çiçəkli meyvə ağaclarından ərik, alça, gavalı, şaftalı və dekorativ meşə ağaclarının yarpaqlarında rast gəlmək olur. Ən çox mənənələrlə qidalanırlar. İmaqo mərhələsi axşamlar elektrik işığından toplanmışdır. Belə ki, 2008-ci ilin iyun ayının 2-də axşam saat 23.00-dan 24.00-dək (bir saat müddətində) 16 ədəd, 2009-cu il tarixdə isə 22.00-dan 24.00-dək 20 ədəd adi qızılgözün yaşlı fərdləri tutulmuşdur. 2009-cu ilin iyun ayının 6-da Novxanı kəndində həyətyanı sahədə olan ərik ağacından tutulmuş bir ədəd dişi qızılgöz elə həmin gün 25 ədəd yumurta, ikinci gün 20 ədəd, üçüncü gün isə 8 ədəd yumurta qoymuşdur. İyunun 18-də tutulmuş qızılgöz isə 65 ədəd yumurta qoymuşdur. Nardaran kəndində isə, şaftalı ağacından 2006-cı il tarixdə tutulmuş imaqo qızılgöz 2009 tarixədək, üç gün müddətində 105 yumurta qoymuşdur. Alça ağacından tutulmuş imaqo isə həmin vaxtda 115 yumurta qoymuşdur. Qızılgözlər yumurtalarını ən çox mənənə topaıları olan sahəyə qoyurlar ki, burada yumurtalardan çıxan sürfələr bol qida ilə təmin olunurlar. 31.07.09 tarixdə ərik ağacı yarpağı üzərində hesablama apararkən aydın olmuşdur ki, 5 qızılgöz yumurtasından təzəcə çıxmış sürfələr 3 saat müddətində 100 mənənədən 26-sı ilə qidalanmışlar.
2009-cu ildə Abşeronun Novxanı və Nardaran kəndlərində dekorativ ağac və kol bitkiləri üzərində müşahidələr aparılmış, adi qızılgözün bioekologiyasına dair aşağıdakılar müəyyən edilmişdir. Ev şəraitində 24-260C temperaturda adi qızılgözün yumurta mərhələsinin inkişafı 2-3 gün, sürfənin inkişafı 7-10 gün, pup mərhələsinin inkişafı 8-14 gün, bir nəslin tam inkişafı isə 17-27 gün çəkmişdir. Həyətyanı sahədə isə tənzif torbaya salınmış budaq üzərindəki müşahidələrə əsasən, yumurtanın inkişafı 3 gün, sürfənin inkişafı 21 gün, pupun inkişafı 9 gün, bir nəslin tam inkişafı isə 33 gün çəkmişdir.
Ədəbiyyat məlumatlarına əsasən İzrail respublikasında adi qızılgözün yumurta mərhələsi 3-22 gün, sürfəsi 8-51 gün, pupu isə 6-18 günə inkişaf edir. Bir dişi qızılgöz ömrü boyu 500-700 yumurta qoya bilir. Lənkəran şəraitində ildə 6-7 nəsil verir. Azərbaycanda və coğrafi mövqeyinə görə yaxın ölkələrdə böcək ildə 5-6 nəsil verir.
Adi qızılgöz, yumurtalarını ağac yarpaqlarının alt və üst hissəsinə, çiçək yanlığına, gövdə və ya budaqların üzərinə qoyur. Yumurtaların hər birinin 3–4 mm uzunluğunda saplağı olur və bu saplaq substrata yapışdırılır. Yumurtalar əksərən mənənə topalarına yaxın qoyulur ki, onlardan çıxan sürfələr mənənələrlə qidalana bilsinlər. Müşahidələr göstərmişdir ki, kiçik yaşlı sürfələr ən çox zərərvericilərin yumurtası və kiçik yaşlı mənənələrlə, iri yaşlı sürfələr isə müxtəlif böyüklükdə olan kiçik yaşlı tırtıllar və iri mənənələrlə qidalanırlar. Sürfələr 3-4 həftə qidalandıqdan sonra axırıncı yaşda pup mərhələsinə keçirlər. Puplara ağ ipək kürə şəklində, ağacların qabığı altında rast gəlmək olur. Yaşlı fərdlər pupdan çıxdıqdan sonra mayalanırlar və bir neçə gün sonra (2-3 gün) isə yumurta qoymağa başlayırlar. Onların əsasən yaşlı formaları, ağacların qabığı altında tək-tək və ya topa halında, hər topada 2-3 fərddən 50-60 fərdədək qışlayırlar. Yazda aprelin axırı və may ayının əvvəllərində qışlama yerlərindən çıxan yaşlı fərdlər, çiçəklərin şirə və tozcuqları, mənənələrin ifraz etdiyi şirin maye ilə qidalanırlar. Adi qızılgöz 350-650 ədəd yumurta qoymaq qabiliyyətinə malikdir. Meyvə bitkiləri üzərində aparılan hesablamalara əsasən qızılgözün bir ədəd sürfəsi bir gün ərzində 25-30 ədəd, bütün həyatı ərzində isə 400-850 ədəd mənənə ilə qidalanır. Xüsusilə ərik, şaftalı, gavalı və akasiya mənənəsinin üzərində daha çox yırtıcılıq fəaliyyəti göstərirlər. Onun iri yaşlı sürfəsi bir gün ərzində yarpaq güvəsinin 10-12 yumurtasını, 5-8 meyvə güvəsi və 2-3 yarpaq güvəsinin kiçik yaşlı tırtıllarını məhv edir. Onlar iki dəfə qabıq dəyişirlər. Birinci qabıqdəyişmə 3 gün, ikinci qabıqdəyişmə isə 7 gün çəkir.
Müəyyən edilmişdir ki, bağlarda, park və xiyabanlarda, həyətyanı sahələrdə, zərərvericilərə qarşı mübarizədə yersiz, səmərəsiz səpilən kimyəvi dərmanlar onların 80-90% məhvinə səbəb olur.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Adi qızılgöz şaftalı, gavalı mənənəsinin və digər zərərvericilərin azalmasında yüksək dərəcədə fəaliyyət göstərir. Onları laboratoriya şəraitində çoxaldıb sahələrə buraxmaq yollarını öyrənməklə zərərvericilərə qarşı bioloji mübarizədə istifadə etməyin mümkünlüyünə zəmin yaranır.
Yayılması
Avropa, Rusiya, Ukrayna, Moldova, Baltikyanı ölkələr, Qafqaz, Orta Asiya, Türkiyə, İran, Suriya, Çində Azərbaycanda Abşeronda geniş yayılmışdır.
Ədəbiyyat
- E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu. Bakı, 2013.
- Azərbaycan heyvanlar aləmi. II-buğumayaqlılar. Bakı, Elm, 2004, -388 s.
Xarici keçidlər
- Chrysoperla (=Chrysopa) carnea, C. rufilabris (Neuroptera: Chrysopidae)
- Chrysopa carnea
Həmçinin bax
- E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu. Bakı, 2013.
- Azərbaycan heyvanlar aləmi. II-buğumayaqlılar. Bakı, Elm, 2004, -388 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi qizilgoz lat Chrysopa carnea bugumayaqlilar tipinin torqanadlilar destesinin fesilesine aid olan nov Adi qizilgozElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip Bugumayaqlilar Adi qizilgozBeynelxalq elmi adiChrysoperla carnea James Francis Stephens 1836Sekil axtarisiITIS 935697NCBI 189513Xarici qurulusuAdi qizilgozun yasli ferdleri imaqo agimtil yasil rengde olub meyve ve mese sahelerinde may ayindan baslamis oktyabr ayina kimi coxalaraq zerervericileri xususile soruculari mehv edirler Heyat terziBu faydali yirticinin yumurta ve surfelerine en cox cicekli meyve agaclarindan erik alca gavali saftali ve dekorativ mese agaclarinin yarpaqlarinda rast gelmek olur En cox menenelerle qidalanirlar Imaqo merhelesi axsamlar elektrik isigindan toplanmisdir Bele ki 2008 ci ilin iyun ayinin 2 de axsam saat 23 00 dan 24 00 dek bir saat muddetinde 16 eded 2009 cu il tarixde ise 22 00 dan 24 00 dek 20 eded adi qizilgozun yasli ferdleri tutulmusdur 2009 cu ilin iyun ayinin 6 da Novxani kendinde heyetyani sahede olan erik agacindan tutulmus bir eded disi qizilgoz ele hemin gun 25 eded yumurta ikinci gun 20 eded ucuncu gun ise 8 eded yumurta qoymusdur Iyunun 18 de tutulmus qizilgoz ise 65 eded yumurta qoymusdur Nardaran kendinde ise saftali agacindan 2006 ci il tarixde tutulmus imaqo qizilgoz 2009 tarixedek uc gun muddetinde 105 yumurta qoymusdur Alca agacindan tutulmus imaqo ise hemin vaxtda 115 yumurta qoymusdur Qizilgozler yumurtalarini en cox menene topailari olan saheye qoyurlar ki burada yumurtalardan cixan surfeler bol qida ile temin olunurlar 31 07 09 tarixde erik agaci yarpagi uzerinde hesablama apararken aydin olmusdur ki 5 qizilgoz yumurtasindan tezece cixmis surfeler 3 saat muddetinde 100 meneneden 26 si ile qidalanmislar 2009 cu ilde Abseronun Novxani ve Nardaran kendlerinde dekorativ agac ve kol bitkileri uzerinde musahideler aparilmis adi qizilgozun bioekologiyasina dair asagidakilar mueyyen edilmisdir Ev seraitinde 24 260C temperaturda adi qizilgozun yumurta merhelesinin inkisafi 2 3 gun surfenin inkisafi 7 10 gun pup merhelesinin inkisafi 8 14 gun bir neslin tam inkisafi ise 17 27 gun cekmisdir Heyetyani sahede ise tenzif torbaya salinmis budaq uzerindeki musahidelere esasen yumurtanin inkisafi 3 gun surfenin inkisafi 21 gun pupun inkisafi 9 gun bir neslin tam inkisafi ise 33 gun cekmisdir Edebiyyat melumatlarina esasen Izrail respublikasinda adi qizilgozun yumurta merhelesi 3 22 gun surfesi 8 51 gun pupu ise 6 18 gune inkisaf edir Bir disi qizilgoz omru boyu 500 700 yumurta qoya bilir Lenkeran seraitinde ilde 6 7 nesil verir Azerbaycanda ve cografi movqeyine gore yaxin olkelerde bocek ilde 5 6 nesil verir Adi qizilgoz yumurtalarini agac yarpaqlarinin alt ve ust hissesine cicek yanligina govde ve ya budaqlarin uzerine qoyur Yumurtalarin her birinin 3 4 mm uzunlugunda saplagi olur ve bu saplaq substrata yapisdirilir Yumurtalar ekseren menene topalarina yaxin qoyulur ki onlardan cixan surfeler menenelerle qidalana bilsinler Musahideler gostermisdir ki kicik yasli surfeler en cox zerervericilerin yumurtasi ve kicik yasli menenelerle iri yasli surfeler ise muxtelif boyuklukde olan kicik yasli tirtillar ve iri menenelerle qidalanirlar Surfeler 3 4 hefte qidalandiqdan sonra axirinci yasda pup merhelesine kecirler Puplara ag ipek kure seklinde agaclarin qabigi altinda rast gelmek olur Yasli ferdler pupdan cixdiqdan sonra mayalanirlar ve bir nece gun sonra 2 3 gun ise yumurta qoymaga baslayirlar Onlarin esasen yasli formalari agaclarin qabigi altinda tek tek ve ya topa halinda her topada 2 3 ferdden 50 60 ferdedek qislayirlar Yazda aprelin axiri ve may ayinin evvellerinde qislama yerlerinden cixan yasli ferdler ciceklerin sire ve tozcuqlari menenelerin ifraz etdiyi sirin maye ile qidalanirlar Adi qizilgoz 350 650 eded yumurta qoymaq qabiliyyetine malikdir Meyve bitkileri uzerinde aparilan hesablamalara esasen qizilgozun bir eded surfesi bir gun erzinde 25 30 eded butun heyati erzinde ise 400 850 eded menene ile qidalanir Xususile erik saftali gavali ve akasiya menenesinin uzerinde daha cox yirticiliq fealiyyeti gosterirler Onun iri yasli surfesi bir gun erzinde yarpaq guvesinin 10 12 yumurtasini 5 8 meyve guvesi ve 2 3 yarpaq guvesinin kicik yasli tirtillarini mehv edir Onlar iki defe qabiq deyisirler Birinci qabiqdeyisme 3 gun ikinci qabiqdeyisme ise 7 gun cekir Mueyyen edilmisdir ki baglarda park ve xiyabanlarda heyetyani sahelerde zerervericilere qarsi mubarizede yersiz semeresiz sepilen kimyevi dermanlar onlarin 80 90 mehvine sebeb olur Teserrufat ehemiyyetiAdi qizilgoz saftali gavali menenesinin ve diger zerervericilerin azalmasinda yuksek derecede fealiyyet gosterir Onlari laboratoriya seraitinde coxaldib sahelere buraxmaq yollarini oyrenmekle zerervericilere qarsi bioloji mubarizede istifade etmeyin mumkunluyune zemin yaranir YayilmasiAvropa Rusiya Ukrayna Moldova Baltikyani olkeler Qafqaz Orta Asiya Turkiye Iran Suriya Cinde Azerbaycanda Abseronda genis yayilmisdir EdebiyyatE F Seferova Abseronda bezek bitkilerine zererveren cuculer onlarin biotenzimlenmesinde entomofaqlarin rolu Baki 2013 Azerbaycan heyvanlar alemi II bugumayaqlilar Baki Elm 2004 388 s Xarici kecidlerChrysoperla Chrysopa carnea C rufilabris Neuroptera Chrysopidae Chrysopa carneaHemcinin baxTorqanadlilarE F Seferova Abseronda bezek bitkilerine zererveren cuculer onlarin biotenzimlenmesinde entomofaqlarin rolu Baki 2013 Azerbaycan heyvanlar alemi II bugumayaqlilar Baki Elm 2004 388 s