Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bəyzavi və ya Qazı Bəyzavi (XIII əsr, Ərdəkan, Fars ostanı – 1286, Təbriz) — Azərbaycan türkü, hüquqçu, alim, tarixçi və .
| Abdullah Bəyzavi | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | XIII əsr |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1286 |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | təfsir, teologiya, dinşünaslıq, hüquq, fəlsəfə |
Həyatı
Tam adı Abdullah ibn Ömər ibn Məhəmməd Nasıruddin əl Bəydavidir. Şiraz yaxınlarındakı qəsəbəsində doğulmuş və yetişmişdir. Şirazda başqazı ikən müəllimi tövsiyəsiylə qazılığı buraxaraq, İslami elmlər üzərində çalışmağa başlamışdır.
Xacə Nəsirəddin Tusi öz zəmanəsində yaşamış məşhur Quran təfsirçisi Qazı Beyzavi Şafei ilə dostluq edirdi. (Qeyd etmək yerinə düşər ki, Qazı Beyzavi Nəsirəddin Tusinin "Füsuli-Nasiriyyə" kitabını şərh etmişdir). Bir dəfə camaatın gözü qarşısında Tusi Qazı Beyzavinin atının üzəngisini tutub onun ata minməsinə kömək etmişdi. Xacədən soruşdular ki, Qazıya münasibətdə bu qədər ehtiram va təvazönün səbəbi nədir? Cavab verdi: "Çoxdan istəyirdim ki, bir nəfərə qarşi belə təvazökarlıq edib qulluğunda durum. Nə qədər axtardımsa, bunun üçün Qazıdan daha layiqli şəxs tapa bilmədim. Ona görə bu ehtiramı ona göstərdim". Nəzərə almaq lazımdır ki, Xacə Tusi bu zaman vəzifə sahibi va hökmdarın vəziri idi.
Qazi Beyzavi daha sonra Təbrizə yerləşmiş və 1286-cı ildə burada ölmüşdür.
Ən böyük və ünlü çalışması "Ənvarut Tənzil və Əsrarut Təvil" ( nurları və təvilin əsrarları) adlı Quran təfsiridir. Türkcədə və Türkiyədə Bəydavi Təfsiri olaraq bilinən bu əsər əsrlərcə mədrəsələrdə oxudulmuşdur. Hətta Osmanlı dönəmində seçkin elm adamları tərəfindən bu əsər padişah hüzurunda oxunmuş və çox saylı bir dinləyici kütləsi qazanmış, Osmanlıda bu Bəydavi Təfsiri oxuma seanslarına adı verilmişdi. Hər dövrdəki İslam alimləri Bəydavi təfsiri haqqında olumlu görüş bildirmişdir.
Azərbaycan Əlyazmalar İnstitutunda əl-Beyzavinin təfsirinin 50-dən çox nüsxələri qorunmaqdadır. Bu nüsxələrin bir neçəsinin əl-Beyzaviyə aid olduğu yeni aşkar edilmişdir.
"Təfsiri-Beyzavi" əsərinin müəllifidir. Fiqh və şəriət məsələlərinə aid çoxlu şərhləri vardır.
Hekayət
Məşhur alimlərdən Beyzavi illərlə mədrəsə təhsili verdikdən sonra yeddi, səkkiz dəri kitab yazar. Bu kitabları götürərək hökmdarın hüzuruna çıxmaq üzrə yola çıxır. Günlərlə getdikdən sonra, yolda rast gəldiyi bir qəbilə rəisinin çadırına qonaq olur. Uzun bir elmi söhbətdən sonra qəbilə rəisinin arvadı: — "Oğlum, sən haradan gəlib hara gedirsən?" — deyə soruşar. Qazi Beyzavi "Xorasandan gəldiyini, hökmdarın hüzuruna çıxmaq üçün yola düşdüyünü" — söyləyər. Daha sonra aralarında belə bir söhbət olur: — Bu kitabları yazdım, bunları hökmdara göstərib bir az kömək və ehsan istəyəcəyəm. — Oğlum, sən "Fatihə" surəsini bilirsənmi? — Kitab yazan kimsə "Fatihə"ni bilməzmi? — Elə isə oxu… Beyzavi oxuyarkən dördüncü ayəyə gəldiyində qadın: — "Bunun mənası nədir?" — deyə soruşar. Beyzavi, bu ayənin mənası : — "Yardım, inam və ehsanı ancaq Səndən istəyirik" — deyə cavab verər… Qadın: — Oğlum, sən elmi üzündən oxumusan. Həmçinin kitabları da elə… Uca kitabımızda "Hər şeyi Allahdan istəyin" deyildiyi halda, sən hökmdardan köməkmi gözləyirsən? — deyər. Beləcə, Qazi Beyzavi təkrar Xorasana qayıtdığı zaman yoldaşlarına "illərlə mədrəsə təhsili verdiyim halda, çadırda böyüyən qadının səviyyəsinə çatmamışam!" -deyib yenidən elmi-ü ledün (ilahi sirlərə dair elmlərin) təhsilinə başlayır və məşhur təfsirini yazır.
Əsərləri
- Minhacul Vusul ila ilmil Usul: Fəqih usulünə dairdir.
- Sərhu Məsabihus Sünnə: (ö. 1122) dair adli əsərinin açıklamasıdır.
- Nizamut Təvarix: Farsca olan bu əsəri İslamda ilk insan və pəygambər Adəmdən başlayarak 1275 yilina kadar gələn gənəl və özət bir tarixdir.
- Əl Gayətul Kusva: görə kaləmə alinmis olan bu əsər furuul-fikha dairdir.
- Tavaliul Ənvar min Mətaliil Ənzar: Kəlam biliminə dairdir.
Ədəbiyyat
- Али-заде, А. А. Байдави Абдулла : Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007.
- "Abdullah b. Ömər", İTA, II, 324; TA, VI, 300–301;
- J. Robson, "al-Baydawī", EI² (Fr.), I, 1163;
- Andrew Rippin, "Baydawī, al", ER, II, 85–86;
- E. Kohlberg, "Bayzawī", EIr., IV, 15–17.
İstinadlar
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Али-заде А. Байдави Абдуллах (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007. С. 143.
- Баидави (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1891. Т. IIа. С. 707.
- , , Ankara 1960, 2. cilt, s.350
- M. T. Müdərris Rezəvi. Əhval və asare-Tusi, s. 275–276
- Kitapyurdu
- "Azərbaycan klassik ədəbiyyatında işlədilən adların və terminlərin şərhi". Tərtib edəni A. M. Babayev, Bakı, "Maarif", 1993, səhifə 28.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Beyzavi ve ya Qazi Beyzavi XIII esr Erdekan Fars ostani 1286 Tebriz Azerbaycan turku huquqcu alim tarixci ve Abdullah BeyzaviDogum tarixi XIII esrDogum yeri Erdekan Sepidan sehristani Fars ostani IranVefat tarixi 1286Vefat yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranElm saheleri tefsir teologiya dinsunasliq huquq felsefeHeyatiTam adi Abdullah ibn Omer ibn Mehemmed Nasiruddin el Beydavidir Siraz yaxinlarindaki qesebesinde dogulmus ve yetismisdir Sirazda basqazi iken muellimi tovsiyesiyle qaziligi buraxaraq Islami elmler uzerinde calismaga baslamisdir Xace Nesireddin Tusi oz zemanesinde yasamis meshur Quran tefsircisi Qazi Beyzavi Safei ile dostluq edirdi Qeyd etmek yerine duser ki Qazi Beyzavi Nesireddin Tusinin Fusuli Nasiriyye kitabini serh etmisdir Bir defe camaatin gozu qarsisinda Tusi Qazi Beyzavinin atinin uzengisini tutub onun ata minmesine komek etmisdi Xaceden sorusdular ki Qaziya munasibetde bu qeder ehtiram va tevazonun sebebi nedir Cavab verdi Coxdan isteyirdim ki bir nefere qarsi bele tevazokarliq edib qullugunda durum Ne qeder axtardimsa bunun ucun Qazidan daha layiqli sexs tapa bilmedim Ona gore bu ehtirami ona gosterdim Nezere almaq lazimdir ki Xace Tusi bu zaman vezife sahibi va hokmdarin veziri idi Qazi Beyzavi daha sonra Tebrize yerlesmis ve 1286 ci ilde burada olmusdur En boyuk ve unlu calismasi Envarut Tenzil ve Esrarut Tevil nurlari ve tevilin esrarlari adli Quran tefsiridir Turkcede ve Turkiyede Beydavi Tefsiri olaraq bilinen bu eser esrlerce medreselerde oxudulmusdur Hetta Osmanli doneminde seckin elm adamlari terefinden bu eser padisah huzurunda oxunmus ve cox sayli bir dinleyici kutlesi qazanmis Osmanlida bu Beydavi Tefsiri oxuma seanslarina adi verilmisdi Her dovrdeki Islam alimleri Beydavi tefsiri haqqinda olumlu gorus bildirmisdir Azerbaycan Elyazmalar Institutunda el Beyzavinin tefsirinin 50 den cox nusxeleri qorunmaqdadir Bu nusxelerin bir necesinin el Beyzaviye aid oldugu yeni askar edilmisdir Tefsiri Beyzavi eserinin muellifidir Fiqh ve seriet meselelerine aid coxlu serhleri vardir HekayetMeshur alimlerden Beyzavi illerle medrese tehsili verdikden sonra yeddi sekkiz deri kitab yazar Bu kitablari goturerek hokmdarin huzuruna cixmaq uzre yola cixir Gunlerle getdikden sonra yolda rast geldiyi bir qebile reisinin cadirina qonaq olur Uzun bir elmi sohbetden sonra qebile reisinin arvadi Oglum sen haradan gelib hara gedirsen deye sorusar Qazi Beyzavi Xorasandan geldiyini hokmdarin huzuruna cixmaq ucun yola dusduyunu soyleyer Daha sonra aralarinda bele bir sohbet olur Bu kitablari yazdim bunlari hokmdara gosterib bir az komek ve ehsan isteyeceyem Oglum sen Fatihe suresini bilirsenmi Kitab yazan kimse Fatihe ni bilmezmi Ele ise oxu Beyzavi oxuyarken dorduncu ayeye geldiyinde qadin Bunun menasi nedir deye sorusar Beyzavi bu ayenin menasi Yardim inam ve ehsani ancaq Senden isteyirik deye cavab verer Qadin Oglum sen elmi uzunden oxumusan Hemcinin kitablari da ele Uca kitabimizda Her seyi Allahdan isteyin deyildiyi halda sen hokmdardan komekmi gozleyirsen deyer Belece Qazi Beyzavi tekrar Xorasana qayitdigi zaman yoldaslarina illerle medrese tehsili verdiyim halda cadirda boyuyen qadinin seviyyesine catmamisam deyib yeniden elmi u ledun ilahi sirlere dair elmlerin tehsiline baslayir ve meshur tefsirini yazir EserleriMinhacul Vusul ila ilmil Usul Feqih usulune dairdir Serhu Mesabihus Sunne o 1122 dair adli eserinin aciklamasidir Nizamut Tevarix Farsca olan bu eseri Islamda ilk insan ve peygamber Ademden baslayarak 1275 yilina kadar gelen genel ve ozet bir tarixdir El Gayetul Kusva gore kaleme alinmis olan bu eser furuul fikha dairdir Tavaliul Envar min Metaliil Enzar Kelam bilimine dairdir EdebiyyatAli zade A A Bajdavi Abdulla Islamskij enciklopedicheskij slovar M Ansar 2007 Abdullah b Omer ITA II 324 TA VI 300 301 J Robson al Baydawi EI Fr I 1163 Andrew Rippin Baydawi al ER II 85 86 E Kohlberg Bayzawi EIr IV 15 17 IstinadlarCex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Ali zade A Bajdavi Abdullah rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 S 143 Baidavi rus Enciklopedicheskij slovar pod red I E Andreevskij SPb Brokgauz Efron 1891 T IIa S 707 Ankara 1960 2 cilt s 350 M T Muderris Rezevi Ehval ve asare Tusi s 275 276 Kitapyurdu Azerbaycan klassik edebiyyatinda isledilen adlarin ve terminlerin serhi Tertib edeni A M Babayev Baki Maarif 1993 sehife 28 Xarici kecidler