Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abbas Çayxorski (21 yanvar 1917, Çaxırlı – 30 noyabr 2008) — azərbaycanlı professor, kimya elmləri doktoru, SSRİ nüvə reaktorlarının qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının sədri (1969–1991),Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının fəxri doktoru, SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı,neptunium elementinin kimyası sahəsində dünya şöhrətli tədqiqatçı.
| Abbas Çayxorski | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 21 yanvar 1917 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 30 noyabr 2008 (91 yaşında) |
| Vəfat yeri | Rino, ABŞ |
| Elm sahəsi | kimya |
| Elmi dərəcəsi | kimya elmləri doktoru |
| Elmi adı | professor |
| Təhsili | Bakı Dövlət Universiteti Leninqrad Universiteti |
| Mükafatları |  |
Həyatı
Erkən illər
Abbas Çayxorski 1917-ci il yanvarın 21-də indiki Ermənistanın ərazisində mövcud olmuş İrəvan quberniyasının, Yeni Bəyazid qəzasında, Çaxırlı kəndində, Abbasəli bəyin ailəsində anadan olmuşdur. 1918-ci ildə Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası zamanı onun ailəsi müxtəlif vaxtlarda Ağdam, Göyçay və Ağdaş rayonlarında məskunlaşır. Onun uşaqlıq və yeniyetməlik illəri Ağdaşda keçir, o, burada orta məktəbi bitirir, sonra isə Bakıda texnikuma daxil olur. Çayxorskinin atası Abbasəli 1920-ci illərin ortalarında həbs olunmuş və məlumatlara görə, 1930-cu illərdə sürgündə vəfat etmişdir. Abbas Çayxorski ali təhsilini 1939-cu ildən başlayaraq Bakı Dövlət Universitetinin kimya fakültəsində almışdır.
Çar Rusiyası dövründə zadəganlar özlərinə doğulduğu yerlə səsləşən soyad götürürdülər. Abbas Çayxorskinin hazırda ABŞ-də yaşayan oğlu Aleksandr müsahibələrindən birində söyləyir:
 | “Bizim ulu babamız olduqca inanclı adam idi. Buna görə də “Çaxırlinski” soyadını götürə bilməzdi. Məhz bu səbəbdən “Çayxorlu” soyadını seçir. Babam Birinci Dünya Müharibəsində Polşaya sürgün edilib. Çayxorski soyadını da polyaklar ona vermişdi”. |  |
Abbas Çayxorski Böyük Vətən müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq universitetdə təhsilini yarımçıq qoyaraq cəbhəyə yollanmışdır.
Hərbi illəri
O, 2 ay Bakı artilleriya məktəbində təhsil almış, 1941-ci ilin avqustundan Cənub, Qafqaz, Krım və Şimali Qafqaz cəbhələrində vuruşmuşdur. Çayxorski 1942-ci ilin avqustunda yaralanaraq hospitala aparılır. Sağaldıqdan sonra baş serjant rütbəsində ön cəbhəyə qayıdan Çayxorski, 48-ci atıcı alayında telefon rabitəsi bölməsinə başçılıq etmiş, 1945-ci ilin yanvarında Kalininqrad istiqamətində gedən döyüşlərdə 2-ci dəfə yaralanmışdır. O, həmin ilin fevralında göstərdiyi qəhrəmanlığa görə 3-cü dərəcəli Şöhrət Ordeni ilə təltif olunmuşdur.
Abbas Çayxorski 1945-ci ilin 21 aprelində Pillau (indiki Baltiysk, Kalininqrad vilayəti) şəhəri uğrunda gedən döyüşlərdə yenidən fərqlənərək iyunda layiq görülür.
Elmi fəaliyyəti
Müharibədən sonra Bakıya dönən Çayxorski universitetdə təhsilini davam etdirməyə başlayır və tezliklə onu təhsil əlaçısı kimi SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə Leninqrad Universitetinin kimya fakültəsinin 4-cü kursuna, yenicə açılmış radiokimya bölməsinə keçirirlər. Bu barədə Çayxorski 2004-cü ildə Bakıda verdiyi müsahibədə deyir:
| | Ölkədə radiokimya kafedrası LDU-da 1945-ci ilin sonunda, “Xirosima"dan bir neçə ay sonra açıldı. Öz atom bombasını yaratmaq üçün təkcə sovet elminin bütün gücü atılmamışdı. Bütün dövlət demək daha doğru olar. Təbiidir ki, yeni peşənin mütəxəssisləri lazım idi və yeni bölməyə SSRİ-nin bütün aparıcı ali məktəblərindən ən yaxşı tələbələri seçirdilər. | |
O, 1947-ci ildə Çelyabinskdə təşkil olunmuş Atom mərkəzinə işləməyə göndərilir və burada İqor Kurçatovla birlikdə fəaliyyət göstərməyə başlayır. Abbas Çayxorski tələbə yoldaşı Yevgeniya Romanova (Çayxorskaya) ilə ailə qurur və 1953-cü ildə Çelyabinskdə onların övladı Aleksandr dünyaya gəlir.
“Çelyabinsk - 40” (indiki Ozersk şəhəri) adlanan ərazidə çalışan Kurçatov uran reaktoru üzərində işləyirdi. Bütün SSRİ-dən ən savadlı gənc kimyaçılar məhz buraya göndərilirdi və Çayxorski də də onlardan biri idi. Kurçatovun apardığı tədqiqatlar zamanı ortaya yeni bir zərurət çıxır və o, xüsusi vakuum qurğusunun yaradılması ilə bağlı birbaşa Moskvaya məlumat verir. Moskvadan verilən məlumatda bu qurğunun ən azı bir ilə yaradıla biləcəyi deyilir. Kurçatov isə tədqiqatlara ara vermək istəmir və alternativ yollar axtarmağa başlayır və qərara gəlir ki, yanında çalışan gənc kimyaçılara bu məsələdən danışsın. Gəncləri topyalayan Kurçatov iclasda onlara bu qurğunun qısa müddətdə hazırlanmasının vacib olduğunu bildirir. Abbas Çayxorski Kurçatova bu işi görə biləcəyini bildirir. İ.Kurçatov onun cəsarətinə ciddi yanaşmasa da, “yox” demir və zaman verir. Cəmi bir ay müddətində Abbas vakuum qurğusunun layihəsini Kurçatova təqdim edir. Məhz bu hadisədən sonra sovet kimya elmində Çayxorskinin adı kimyaçılar arasında tanınmağa başlamışdır
1969-cu ildə Abbas Çayxorski atom enerjisindən dinc məqsədlərlə istifadə üzrə SSRİ Dövlət Komissiyasının rəhbəri təyin olunur və bu vəzifədə SSRİ-nin süqutuna qədər - 22 il qalır.
Onun nəzəri elmi tədqiqatları SSRİ-də yüksək qiymətləndirilir. Abbas Çayxorski neptunium elementinin kimyası sahəsində dünya şöhrətli tədqiqatçı olmuş, onun 1970-ci ildə hazırladığı və Mendeleyev cədvəlinin modifikasiyası olan elementlərin dövri sistemi cədvəli iki il sonra SSRİ-də radiokimya sahəsində müəllimlərin ixtisasartırma kurslarının tədris proqramına salınmışdı.
Çayxorski 1978-ci ildə dünyada neptunium kimyası üzrə yeganə əsar olan "Neptun kimyası" monoqrafiyasını çap etdirir.
1973-cü ildə isə Çayxorski olduqca ağır bir problemlə üzləşir: oğlu Aleksandr təhsil aldığı Leninqrad Universitetindən qovulur. Aleksandrın müsahibəsinə görə bunun səbəb onun SSRİ-ni tərk edib xaricə mühacirət etmək istəyi olmuşdur. Bu dövrdə universitetin rektoru Abbas Çayxorskinin yaxın dostu olsa da, onun nəyinki Aleksandrın oradan qovulmasından, hətta, həmin universitetdə tələbə olmasından belə xəbəri olmayıb. Bir sözlə, “tanışlıq”, “tapşırma” kimi imtiyazlar Abbas Çayxorskiyə (və yalnız ona yox) tamamilə yad olmuşdur.
Ali məktəbdən qovulan Aleksandr orduda xidmətə yollanır və hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra iki il neft mədənlərində, Bakı Şin zavodunda və başqa yerlərdə baş verən yanğınların söndürülməsində iştirak edir və işinin öhdəsindən uğurla gəldiyinə görə hərbi xidmətdən sonra yenidən universitetə qəbul olunur.
Aleksandr 1981-ci ildə Azərbaycana bir daha qayıdır - bu dəfə geoloq kimi Qarabağda və Salyanda ekspedisiyalarda çalışır. Nəhayət, 1987-ci ildə Aleksandr SSRİ-dən qaça bilir. O, İsveç vətəndaşı olan bir qadınla nikaha girir və Stokholmda yaşamağa başlayır. Aleksandr iki ildən sonra Stokholmdan ABŞ-yə köçür.
Çayxorski 1997-ci ildə 80 yaşında yeganə oğlunun yanına, ABŞ-yə gedərək yaşadığı Rusiya xüsusi orqanları tərəfindən səhv anlaşılır. Rusiyanın hökumət orqanları onu bütün titullardan məhrum edir və atom kimyası sahəsində tədqiqatlar aparmayacağı haqqında ondan yazılı iltizam alır. O, ABŞ-də da elmi fəaliyyətini davam etdirir, molekulyar biologiya ilə məşğul olur.
Ömrünün son illərində Abbas Çayxorski dəfələrlə Bakıya gəlmiş, 26 yanvar 2004-cü ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti tərəfindən akademiyanın fəxri doktoru seçilmiş və məqalələri Akademiyanın mətbu orqanında dərc olunmuşdur.
Abbas Çayxorski 91 yaşında – 30 noyabr 2008-ci ildə, ABŞ-nin Nevada ştatının Rino şəhərində vəfat etmişdir. 2009-cu ildə 28 illik fasilədən sonra Azərbaycana gələn Aleksandr Çayxorski özü ilə Bakıya həm də atasının külü olan urnanı gətirir və onun külü öz istəyinə uyğun olaraq Bakıdakı köhnə qəbiristanlıqların birində basdırılır.
Elmi işləri
Abbas Çayxorskinin atom sənayesinin baş rəhbəri akademik Kurçatovun rəhbərliyi altında atom sənayesində uran-qrafit nüvə reaktorunun sənaye təhlükəsizliyi üzrə gördüyü işlər:
- Uran reaktorunda qrafitin temperaturundan, üfürülən qazda oksigenin miqdarından və üfürülən qazın sürətindən asılı olaraq yaranması;
- İndustrial nüvə qrafitinin gücdən şüalanma prosesində zamandan və nüvə reaktiv şüalanmadan asılı olaraq dağılma dərəcəsini tədqiq etmək.
- SSRİ-də təhlükəsiz sənaye uran–qrafit reaktorunun yaradılması problemi üzrə Dövlət layihəsinin yaradılması üzrə baş rəhbər kimi fəaliyyəti.
- Plutonium istehsal edən nüvə reaktorunda qrafitin yanması və fiziki dağılmasının analitik təyini üsullarını işləyib hazırlamışdır: a) şüalanma vaxtından asılı olaraq; b) şüalanma enerjisinin gücü və qüvvəsindən asılı olaraq.
- Plutonium istehsalının radioaktiv tullantılarından və şüalanmış neptunium -237-dən neptunium -237-nin və plutonium -238-in ayrılması və təmizlənməsi üzrə texnaloji proseslərin işlənib hazırlanması, “Neptunium-237-nin ayrılması üzrə texnoloji proseslərin və istehsalatda neptunium və plutoniumun analizi üsullarının təkmilləşdirilməsi.
İstinadlar
- "Abbas Çayxorski - Qəribə soyadlı azərbaycanlı "Atom kralı"". oxu.az. 26 aprel 2019. 2022-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-10.
- Abbasov və b. 2019. səh. 25
- "Аббас Чайхорский – "закрытый" Председатель Госкомиссии по приемке ядерных реакторов СССР". trend.az (rus). 15 fevral 2008. 2022-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-11.
- Abbasov və b. 2019. səh. 10
- "Sovet atom bombasının yaradıcılarından biri, külü Bakıda dəfn edilən gizli azərbaycanlı alim". modern.az. 26 avqust 2014. 2022-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-10.
- Abbasov və b. 2019. səh. 11
- Abbasov və b. 2019. səh. 12
- Abbasov və b. 2019. səh. 15
- Abbasov və b. 2019. səh. 13
- Abbasov və b. 2019. səh. 26
Ədəbiyyat
- Abbasov, Vaqif; Abbasov, Mütəllim; Tağıyeva, Almaz; Əliyeva. D.İ.Mendeleyevin dövri qanunun kəşfinin 150 illiyi ilə əlaqədar olaraq elementlərin dövri cədvəlinin yaranma tarixinə ekskursiya və Abbas Çayxorski həqiqətləri (PDF) (az.). Bakı: AMEA Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu. 2019.
Xarici keçidlər
- Чайхорский Абас Абасович 1917г.р. (rus.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Abbas Cayxorski 21 yanvar 1917 Caxirli 30 noyabr 2008 azerbaycanli professor kimya elmleri doktoru SSRI nuve reaktorlarinin qebulu uzre Dovlet Komissiyasinin sedri 1969 1991 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin fexri doktoru SSRI Dovlet Mukafati laureati neptunium elementinin kimyasi sahesinde dunya sohretli tedqiqatci Abbas CayxorskiDogum tarixi 21 yanvar 1917 1917 01 21 Dogum yeri Caxirli Yeni Beyazid qezasiVefat tarixi 30 noyabr 2008 2008 11 30 91 yasinda Vefat yeri Rino ABSElm sahesi kimyaElmi derecesi kimya elmleri doktoruElmi adi professorTehsili Baki Dovlet Universiteti Leninqrad UniversitetiMukafatlariHeyatiErken iller Abbas Cayxorski 1917 ci il yanvarin 21 de indiki Ermenistanin erazisinde movcud olmus Irevan quberniyasinin Yeni Beyazid qezasinda Caxirli kendinde Abbaseli beyin ailesinde anadan olmusdur 1918 ci ilde Azerbaycanlilarin Ermenistandan deportasiyasi zamani onun ailesi muxtelif vaxtlarda Agdam Goycay ve Agdas rayonlarinda meskunlasir Onun usaqliq ve yeniyetmelik illeri Agdasda kecir o burada orta mektebi bitirir sonra ise Bakida texnikuma daxil olur Cayxorskinin atasi Abbaseli 1920 ci illerin ortalarinda hebs olunmus ve melumatlara gore 1930 cu illerde surgunde vefat etmisdir Abbas Cayxorski ali tehsilini 1939 cu ilden baslayaraq Baki Dovlet Universitetinin kimya fakultesinde almisdir Car Rusiyasi dovrunde zadeganlar ozlerine doguldugu yerle seslesen soyad gotururduler Abbas Cayxorskinin hazirda ABS de yasayan oglu Aleksandr musahibelerinden birinde soyleyir Bizim ulu babamiz olduqca inancli adam idi Buna gore de Caxirlinski soyadini goture bilmezdi Mehz bu sebebden Cayxorlu soyadini secir Babam Birinci Dunya Muharibesinde Polsaya surgun edilib Cayxorski soyadini da polyaklar ona vermisdi Abbas Cayxorski Boyuk Veten muharibesinin baslanmasi ile elaqedar olaraq universitetde tehsilini yarimciq qoyaraq cebheye yollanmisdir Herbi illeri O 2 ay Baki artilleriya mektebinde tehsil almis 1941 ci ilin avqustundan Cenub Qafqaz Krim ve Simali Qafqaz cebhelerinde vurusmusdur Cayxorski 1942 ci ilin avqustunda yaralanaraq hospitala aparilir Sagaldiqdan sonra bas serjant rutbesinde on cebheye qayidan Cayxorski 48 ci atici alayinda telefon rabitesi bolmesine basciliq etmis 1945 ci ilin yanvarinda Kalininqrad istiqametinde geden doyuslerde 2 ci defe yaralanmisdir O hemin ilin fevralinda gosterdiyi qehremanliga gore 3 cu dereceli Sohret Ordeni ile teltif olunmusdur Abbas Cayxorski 1945 ci ilin 21 aprelinde Pillau indiki Baltiysk Kalininqrad vilayeti seheri ugrunda geden doyuslerde yeniden ferqlenerek iyunda Qizil Ulduz medalina layiq gorulur Elmi fealiyyeti Muharibeden sonra Bakiya donen Cayxorski universitetde tehsilini davam etdirmeye baslayir ve tezlikle onu tehsil elacisi kimi SSRI Xalq Komissarlari Sovetinin qerari ile Leninqrad Universitetinin kimya fakultesinin 4 cu kursuna yenice acilmis radiokimya bolmesine kecirirler Bu barede Cayxorski 2004 cu ilde Bakida verdiyi musahibede deyir Olkede radiokimya kafedrasi LDU da 1945 ci ilin sonunda Xirosima dan bir nece ay sonra acildi Oz atom bombasini yaratmaq ucun tekce sovet elminin butun gucu atilmamisdi Butun dovlet demek daha dogru olar Tebiidir ki yeni pesenin mutexessisleri lazim idi ve yeni bolmeye SSRI nin butun aparici ali mekteblerinden en yaxsi telebeleri secirdiler O 1947 ci ilde Celyabinskde teskil olunmus Atom merkezine islemeye gonderilir ve burada Iqor Kurcatovla birlikde fealiyyet gostermeye baslayir Abbas Cayxorski telebe yoldasi Yevgeniya Romanova Cayxorskaya ile aile qurur ve 1953 cu ilde Celyabinskde onlarin ovladi Aleksandr dunyaya gelir Celyabinsk 40 indiki Ozersk seheri adlanan erazide calisan Kurcatov uran reaktoru uzerinde isleyirdi Butun SSRI den en savadli genc kimyacilar mehz buraya gonderilirdi ve Cayxorski de de onlardan biri idi Kurcatovun apardigi tedqiqatlar zamani ortaya yeni bir zeruret cixir ve o xususi vakuum qurgusunun yaradilmasi ile bagli birbasa Moskvaya melumat verir Moskvadan verilen melumatda bu qurgunun en azi bir ile yaradila bileceyi deyilir Kurcatov ise tedqiqatlara ara vermek istemir ve alternativ yollar axtarmaga baslayir ve qerara gelir ki yaninda calisan genc kimyacilara bu meseleden danissin Gencleri topyalayan Kurcatov iclasda onlara bu qurgunun qisa muddetde hazirlanmasinin vacib oldugunu bildirir Abbas Cayxorski Kurcatova bu isi gore bileceyini bildirir I Kurcatov onun cesaretine ciddi yanasmasa da yox demir ve zaman verir Cemi bir ay muddetinde Abbas vakuum qurgusunun layihesini Kurcatova teqdim edir Mehz bu hadiseden sonra sovet kimya elminde Cayxorskinin adi kimyacilar arasinda taninmaga baslamisdir 1969 cu ilde Abbas Cayxorski atom enerjisinden dinc meqsedlerle istifade uzre SSRI Dovlet Komissiyasinin rehberi teyin olunur ve bu vezifede SSRI nin suqutuna qeder 22 il qalir Onun nezeri elmi tedqiqatlari SSRI de yuksek qiymetlendirilir Abbas Cayxorski neptunium elementinin kimyasi sahesinde dunya sohretli tedqiqatci olmus onun 1970 ci ilde hazirladigi ve Mendeleyev cedvelinin modifikasiyasi olan elementlerin dovri sistemi cedveli iki il sonra SSRI de radiokimya sahesinde muellimlerin ixtisasartirma kurslarinin tedris proqramina salinmisdi Cayxorski 1978 ci ilde dunyada neptunium kimyasi uzre yegane esar olan Neptun kimyasi monoqrafiyasini cap etdirir 1973 cu ilde ise Cayxorski olduqca agir bir problemle uzlesir oglu Aleksandr tehsil aldigi Leninqrad Universitetinden qovulur Aleksandrin musahibesine gore bunun sebeb onun SSRI ni terk edib xarice muhaciret etmek isteyi olmusdur Bu dovrde universitetin rektoru Abbas Cayxorskinin yaxin dostu olsa da onun neyinki Aleksandrin oradan qovulmasindan hetta hemin universitetde telebe olmasindan bele xeberi olmayib Bir sozle tanisliq tapsirma kimi imtiyazlar Abbas Cayxorskiye ve yalniz ona yox tamamile yad olmusdur Ali mektebden qovulan Aleksandr orduda xidmete yollanir ve herbi xidmetini basa vurduqdan sonra iki il neft medenlerinde Baki Sin zavodunda ve basqa yerlerde bas veren yanginlarin sondurulmesinde istirak edir ve isinin ohdesinden ugurla geldiyine gore herbi xidmetden sonra yeniden universitete qebul olunur Aleksandr 1981 ci ilde Azerbaycana bir daha qayidir bu defe geoloq kimi Qarabagda ve Salyanda ekspedisiyalarda calisir Nehayet 1987 ci ilde Aleksandr SSRI den qaca bilir O Isvec vetendasi olan bir qadinla nikaha girir ve Stokholmda yasamaga baslayir Aleksandr iki ilden sonra Stokholmdan ABS ye kocur Cayxorski 1997 ci ilde 80 yasinda yegane oglunun yanina ABS ye gederek yasadigi Rusiya xususi orqanlari terefinden sehv anlasilir Rusiyanin hokumet orqanlari onu butun titullardan mehrum edir ve atom kimyasi sahesinde tedqiqatlar aparmayacagi haqqinda ondan yazili iltizam alir O ABS de da elmi fealiyyetini davam etdirir molekulyar biologiya ile mesgul olur Omrunun son illerinde Abbas Cayxorski defelerle Bakiya gelmis 26 yanvar 2004 cu ilde Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Reyaset Heyeti terefinden akademiyanin fexri doktoru secilmis ve meqaleleri Akademiyanin metbu orqaninda derc olunmusdur Abbas Cayxorski 91 yasinda 30 noyabr 2008 ci ilde ABS nin Nevada statinin Rino seherinde vefat etmisdir 2009 cu ilde 28 illik fasileden sonra Azerbaycana gelen Aleksandr Cayxorski ozu ile Bakiya hem de atasinin kulu olan urnani getirir ve onun kulu oz isteyine uygun olaraq Bakidaki kohne qebiristanliqlarin birinde basdirilir Elmi isleriAbbas Cayxorskinin atom senayesinin bas rehberi akademik Kurcatovun rehberliyi altinda atom senayesinde uran qrafit nuve reaktorunun senaye tehlukesizliyi uzre gorduyu isler Uran reaktorunda qrafitin temperaturundan ufurulen qazda oksigenin miqdarindan ve ufurulen qazin suretinden asili olaraq yaranmasi Industrial nuve qrafitinin gucden sualanma prosesinde zamandan ve nuve reaktiv sualanmadan asili olaraq dagilma derecesini tedqiq etmek SSRI de tehlukesiz senaye uran qrafit reaktorunun yaradilmasi problemi uzre Dovlet layihesinin yaradilmasi uzre bas rehber kimi fealiyyeti Plutonium istehsal eden nuve reaktorunda qrafitin yanmasi ve fiziki dagilmasinin analitik teyini usullarini isleyib hazirlamisdir a sualanma vaxtindan asili olaraq b sualanma enerjisinin gucu ve quvvesinden asili olaraq Plutonium istehsalinin radioaktiv tullantilarindan ve sualanmis neptunium 237 den neptunium 237 nin ve plutonium 238 in ayrilmasi ve temizlenmesi uzre texnaloji proseslerin islenib hazirlanmasi Neptunium 237 nin ayrilmasi uzre texnoloji proseslerin ve istehsalatda neptunium ve plutoniumun analizi usullarinin tekmillesdirilmesi Istinadlar Abbas Cayxorski Qeribe soyadli azerbaycanli Atom krali oxu az 26 aprel 2019 2022 07 13 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 10 Abbasov ve b 2019 seh 25 Abbas Chajhorskij zakrytyj Predsedatel Goskomissii po priemke yadernyh reaktorov SSSR trend az rus 15 fevral 2008 2022 07 11 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 11 Abbasov ve b 2019 seh 10 Sovet atom bombasinin yaradicilarindan biri kulu Bakida defn edilen gizli azerbaycanli alim modern az 26 avqust 2014 2022 07 10 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 10 Abbasov ve b 2019 seh 11 Abbasov ve b 2019 seh 12 Abbasov ve b 2019 seh 15 Abbasov ve b 2019 seh 13 Abbasov ve b 2019 seh 26EdebiyyatAbbasov Vaqif Abbasov Mutellim Tagiyeva Almaz Eliyeva D I Mendeleyevin dovri qanunun kesfinin 150 illiyi ile elaqedar olaraq elementlerin dovri cedvelinin yaranma tarixine ekskursiya ve Abbas Cayxorski heqiqetleri PDF az Baki AMEA Neft Kimya Prosesleri Institutu 2019 Xarici kecidlerChajhorskij Abas Abasovich 1917g r rus