Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çelyabinsk — Rusiyada böyük şəhər, Çelyabinsk vilayətinin inzibati mərkəzi.Qərbdə Trans-Sibir Dəmiryolunun başlanğıc nöqtəsi, Ural Federal Dairəsinin ikinci ən böyük mədəni, iqtisadi, biznes və siyasi mərkəzidi. Əhalisi - 1 182 517 nəfərdir. (2023)
| Şəhər | |||||
| Çelyabinsk | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Челябинск | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1736 | ||||
| Sahəsi | 500.9 km² | ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 220 m | ||||
| Saat qurşağı | | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəsmi dili | |||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +7 351 | ||||
| Poçt indeksi | 454000–454999 | ||||
| Nəqliyyat kodu | 74, 174, 774 | ||||
| Digər | |||||
| cheladmin.ru | |||||
| | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Şəhər Ural və Sibirin geoloji sərhədində, Rusiyanın Asiya hissəsində, Ural dağlarının şərq yamacında, Miassın hər iki sahilində (Tobol hövzəsi) yerləşir.1736-cı ildə qala kimi əsası qoyulan Çelyabinsk 19-cu əsrdə Uralın, 19-cu əsrin sonunda isə bütün Rusiyanın ən böyük ticarət mərkəzlərindən birinə çevrildi.1892-ci ildə şəhərin Moskva ilə dəmir yolu əlaqəsi yarandı.Birinci beşilliklər ərzində Çelyabinskdə sənaye müəssisələrinin fəal tikintisi, sonra isə Böyük Vətən Müharibəsi illərində fabriklərin tikilməsi ilə əlaqədar olaraq, şəhər SSRİ-nin ən böyük sənaye mərkəzlərindən birinə çevrildi. Müharibə dövründə tankların və digər döyüş maşınlarının istehsalı, eləcə də qələbəyə əhəmiyyətli dərcədə verdiyi töhfə sayəsində Çelyabinsk "Əmək Şücaəti Şəhəri" adına layiq görüldü və şəhərin özü də məşhur "Tankograd" qeyri-rəsmi adını aldı.
1990-2000-ci illərdə şəhərin bir sıra sənaye müəssisələri ağır iqtisadi vəziyyətə görə fəaliyyətini dayandırdı, bu da 2020-ci illərdən etibarən Çelyabinskdə ekologiya sahəsində çətinliklərin yaşanmasına səbəb oldu. Buna baxmayaraq, Çelyabinsk Uralın ən böyük sənaye mərkəzlərindən biridir, burada sənaye ümumi bələdiyyə məhsulunun demək olar ki, 40% -ni təşkil edir.
Etimologiyası
Yevgeni Pospelovun redaktoru olduğu “Dünyanın coğrafi adları” toponimik lüğətinə görə kəndin əsası Çələbi traktında qoyulmuşdur. Adı türkcə Çələbi (“knyaz”, “savadlı”) şəxsi adından gəlir.İlk məskunlaşanların və qocaların nəsilləri deyirdilər ki, trakt adı ilə verilən Çelyaba qalasının adı başqırdca “silabe” (“çöküntü”, “dayaz çuxur”) sözünə gedib çıxır. Bu versiya 1742-ci ildə Çelyabinsk qalasını ziyarət etmiş alman səyyahı İohan Qmelinin qeydləri ilə dəstəklənir.Vladimir Vitevski də tarixi monoqrafiyasında yazırdı: “Çelyab başqırd sözü olub rusca vedrə və ya çuğundur mənasını verir. Çelyabinsk şəhərinin yeri doğrudan da vedrəvari çuxuru təmsil edir”».
Sonradan müxtəlif alternativ versiyalar ortaya çıxdı:
- Tədqiqatçı A.V.Orlovun fikrincə, Çelyabinsk qalası çayın üzərində dayanan Selyaba kəndinin adı ilə bağlıdır.. V. A. Dolqorukov və V. A. Vesnovski 1909-cu ildə öz arayış kitabında rəvayətə görə, Çelyabinsk yarananda bu yerdə başqırd kəndi Selyabanınolduğunu yazmışlar.
- Bəzi alimlərin (U.K. Safiulin, Q.F. Satarov, Yu.G. Podkorytov) fikrincə, kəndin əsasını əfsanəvi türk qəhrəmanı Selyambəy qoyub.
- G. A. Turbin hesab edirdi ki, bu, başqırd tarxanı Taimas Şaimovun “çelyabi” fəxri adından gələn kəndidir .
- Çox güman ki, müasir Çelyabinsk yerində türk qəhrəmanı Selyabi-Çələbinin torpaqları olmuşdur.
- Bəzi tədqiqatçılar adı türkcə “çelabi” (“selyabi”), yəni nəcib kökündən olduğunu guman edirlər.
Toponimin çayın adından mənşəyi ilə bağlı bir versiya var, çünki xeyli sayda kəndlər onların yaxınlığında salındıqları çayların adı ilə adlandırılmışdır. Türk xalqlarında çayları onların axdığı soy torpaqlarının sahiblərinin adı ilə adlandırmaq adət idi. Bu versiyanın əleyhdarları qeyd edirlər ki, rusların Cənubi Uralda peyda olduğu dövrdə (17-ci əsrin sonu - 18-ci əsrin əvvəlləri) çayın yaxınlığında heç bir kənd yox idi. Miass yox idi, çünki bura başqırd xalqlarının ərazisi idi və onların yanında yaşamaq təhlükəli idi. Monqol İmperiyası və Qızıl Orda dövründə Çələbi (Çelubey) fəxri adı-titulu ümumi idi. İslam dünyasında Çələbi antroponimi güclü, nüfuzlu şəxsiyyət (türk dilindən tərcümədə - yaraşıqlı, gözəl, günəş kimi) mənasında olan epitetlərə aiddir. Tarixdə bu antroponimin mövcudluğunun bir çox təsdiqini tapa bilərsiniz. Beləliklə, məsələn, əfsanəyə görə, Kulikovo sahəsində Qızıl Orda tərəfdən rahib Peresvet ilə əvvəlki döyüşdə qəhrəman Chelubey iştirak etdi. Çelibir Çerniqov knyazlarına qulluq edən igidlərdən birinin adı idi. XV əsrdə. Türkiyəni Sultan I Mehmed Çələbi idarə edirdi. 17-ci əsrin məşhur türk alimi. Hacı Xəlifə Kyatib Çələbi təxəllüsünü daşıyırdı. Orta əsrlərin ən böyük türk səyyahı Övliya Çələbi onun kiçik müasiri idi. Türk dilindən rus dilinə tərcümədə “çelyab” Tanrı, “çelabi” isə ilahi, Tanrı tərəfindən bəxş edilmiş deməkdir.
İstinadlar
- https://www.1obl.ru/news/o-lyudyakh/region-774-novye-gosnomera-budut-poluchat-avtovladeltsy-chelyabinskoy-oblasti/.
- "История Челябинска" (rus dilində). Администрация Челябинска. 2017-12-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-07-26.
- "Топ-10 челябинских предприятий, которые превратились в ТРК" (rus dilində). Хорошие новости Челябинской области. 2015-03-13. 2016-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-07-26.
- . «Географические названия мира» — топонимический словарь. Русские словари. 1998. səh. 503. ISBN .
- Шапиро, Сергей Александрович. Вестник Челябинского университета (PDF). . 2000. səh. 147.
- . И.И. Неплюев и Оренбургский край в прежнем его составе до 1758 года, том 2. 1897. səh. 459.
- Путеводитель по всей Сибири и Средне-Азиатским владениям России
- "Челябинск". 2014-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-05-07.
 | Rusiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Şəhər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Celyabinsk Rusiyada boyuk seher Celyabinsk vilayetinin inzibati merkezi Qerbde Trans Sibir Demiryolunun baslangic noqtesi Ural Federal Dairesinin ikinci en boyuk medeni iqtisadi biznes ve siyasi merkezidi Ehalisi 1 182 517 neferdir 2023 SeherCelyabinskChelyabinskBayraq d Gerb55 09 sm e 61 24 s u Olke RusiyaTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1736Sahesi 500 9 km Merkezin hundurluyu 220 mSaat qursagi UTC 05 00EhalisiEhalisi 1 182 517 nef 1 yanvar 2023 Resmi dili rus diliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 7 351Poct indeksi 454000 454999Neqliyyat kodu 74 174 774Digercheladmin ruXeriteni goster gizle Celyabinsk Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seher Ural ve Sibirin geoloji serhedinde Rusiyanin Asiya hissesinde Ural daglarinin serq yamacinda Miassin her iki sahilinde Tobol hovzesi yerlesir 1736 ci ilde qala kimi esasi qoyulan Celyabinsk 19 cu esrde Uralin 19 cu esrin sonunda ise butun Rusiyanin en boyuk ticaret merkezlerinden birine cevrildi 1892 ci ilde seherin Moskva ile demir yolu elaqesi yarandi Birinci besillikler erzinde Celyabinskde senaye muessiselerinin feal tikintisi sonra ise Boyuk Veten Muharibesi illerinde fabriklerin tikilmesi ile elaqedar olaraq seher SSRI nin en boyuk senaye merkezlerinden birine cevrildi Muharibe dovrunde tanklarin ve diger doyus masinlarinin istehsali elece de qelebeye ehemiyyetli dercede verdiyi tohfe sayesinde Celyabinsk Emek Sucaeti Seheri adina layiq goruldu ve seherin ozu de meshur Tankograd qeyri resmi adini aldi 1990 2000 ci illerde seherin bir sira senaye muessiseleri agir iqtisadi veziyyete gore fealiyyetini dayandirdi bu da 2020 ci illerden etibaren Celyabinskde ekologiya sahesinde cetinliklerin yasanmasina sebeb oldu Buna baxmayaraq Celyabinsk Uralin en boyuk senaye merkezlerinden biridir burada senaye umumi belediyye mehsulunun demek olar ki 40 ni teskil edir EtimologiyasiYevgeni Pospelovun redaktoru oldugu Dunyanin cografi adlari toponimik lugetine gore kendin esasi Celebi traktinda qoyulmusdur Adi turkce Celebi knyaz savadli sexsi adindan gelir Ilk meskunlasanlarin ve qocalarin nesilleri deyirdiler ki trakt adi ile verilen Celyaba qalasinin adi basqirdca silabe cokuntu dayaz cuxur sozune gedib cixir Bu versiya 1742 ci ilde Celyabinsk qalasini ziyaret etmis alman seyyahi Iohan Qmelinin qeydleri ile desteklenir Vladimir Vitevski de tarixi monoqrafiyasinda yazirdi Celyab basqird sozu olub rusca vedre ve ya cugundur menasini verir Celyabinsk seherinin yeri dogrudan da vedrevari cuxuru temsil edir Sonradan muxtelif alternativ versiyalar ortaya cixdi Tedqiqatci A V Orlovun fikrince Celyabinsk qalasi cayin uzerinde dayanan Selyaba kendinin adi ile baglidir V A Dolqorukov ve V A Vesnovski 1909 cu ilde oz arayis kitabinda revayete gore Celyabinsk yarananda bu yerde basqird kendi Selyabaninoldugunu yazmislar Bezi alimlerin U K Safiulin Q F Satarov Yu G Podkorytov fikrince kendin esasini efsanevi turk qehremani Selyambey qoyub G A Turbin hesab edirdi ki bu basqird tarxani Taimas Saimovun celyabi fexri adindan gelen kendidir Cox guman ki muasir Celyabinsk yerinde turk qehremani Selyabi Celebinin torpaqlari olmusdur Bezi tedqiqatcilar adi turkce celabi selyabi yeni necib kokunden oldugunu guman edirler Toponimin cayin adindan menseyi ile bagli bir versiya var cunki xeyli sayda kendler onlarin yaxinliginda salindiqlari caylarin adi ile adlandirilmisdir Turk xalqlarinda caylari onlarin axdigi soy torpaqlarinin sahiblerinin adi ile adlandirmaq adet idi Bu versiyanin eleyhdarlari qeyd edirler ki ruslarin Cenubi Uralda peyda oldugu dovrde 17 ci esrin sonu 18 ci esrin evvelleri cayin yaxinliginda hec bir kend yox idi Miass yox idi cunki bura basqird xalqlarinin erazisi idi ve onlarin yaninda yasamaq tehlukeli idi Monqol Imperiyasi ve Qizil Orda dovrunde Celebi Celubey fexri adi titulu umumi idi Islam dunyasinda Celebi antroponimi guclu nufuzlu sexsiyyet turk dilinden tercumede yarasiqli gozel gunes kimi menasinda olan epitetlere aiddir Tarixde bu antroponimin movcudlugunun bir cox tesdiqini tapa bilersiniz Belelikle meselen efsaneye gore Kulikovo sahesinde Qizil Orda terefden rahib Peresvet ile evvelki doyusde qehreman Chelubey istirak etdi Celibir Cerniqov knyazlarina qulluq eden igidlerden birinin adi idi XV esrde Turkiyeni Sultan I Mehmed Celebi idare edirdi 17 ci esrin meshur turk alimi Haci Xelife Kyatib Celebi texellusunu dasiyirdi Orta esrlerin en boyuk turk seyyahi Ovliya Celebi onun kicik muasiri idi Turk dilinden rus diline tercumede celyab Tanri celabi ise ilahi Tanri terefinden bexs edilmis demekdir Istinadlarhttps www 1obl ru news o lyudyakh region 774 novye gosnomera budut poluchat avtovladeltsy chelyabinskoy oblasti Istoriya Chelyabinska rus dilinde Administraciya Chelyabinska 2017 12 22 tarixinde Istifade tarixi 2016 07 26 Top 10 chelyabinskih predpriyatij kotorye prevratilis v TRK rus dilinde Horoshie novosti Chelyabinskoj oblasti 2015 03 13 2016 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2016 07 26 Geograficheskie nazvaniya mira toponimicheskij slovar Russkie slovari 1998 seh 503 ISBN 5 89216 029 7 Shapiro Sergej Aleksandrovich Vestnik Chelyabinskogo universiteta PDF 2000 seh 147 I I Neplyuev i Orenburgskij kraj v prezhnem ego sostave do 1758 goda tom 2 1897 seh 459 Putevoditel po vsej Sibiri i Sredne Aziatskim vladeniyam Rossii Chelyabinsk 2014 07 26 tarixinde Istifade tarixi 2010 05 07 Rusiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Seher ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin