Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
ABŞ–İran münasibətləri — ABŞ və İran arasında ikitərəfli əlaqələr. Ölkələr arasında diplomatik əlaqələr 1883-cü ildə qurulub, 1980-ci ildə kəsilib.
| ABŞ–İran münasibətləri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
27 sentyabr 2013-cü ildə 34 ildən sonra ilk dəfə olaraq prezidentlər Barak Obama və Həsən Ruhani arasında telefon danışığı olub.
Tarixi
ABŞ və İran (o vaxtlar Persiya adlanırdı) 1883-cü ildə diplomatik əlaqələr qurdular. İkinci Dünya müharibəsi illərində Amerikanın İranda nüfuzu gücləndi, çünki bu ölkə SSRİ-yə Lend-liz üzrə təchizat dəhlizlərindən birinə çevrildi; İranda bir sıra Amerika obyektləri tikildi və ABŞ hərbçiləri yerləşdirildi.1945-ci ilin dekabrında iki ABŞ-İran müqaviləsi bağlandı: ABŞ-nin İrandakı federal əmlakının ucuz qiymətə Tehrana satılması və İran borcunun Lend-liz əsasında tənzimlənməsi haqqında. Lend-liz borcunun 8,5 milyon dollar məbləğində ödənilməsi müəyyən edilmişdir.ABŞ-nin İran böhranının həllində iştirakı (1946) Vaşinqtonun İranda mövqelərinin güclənməsinə səbəb oldu. Soyuq müharibənin başlanması kontekstində ABŞ 1947-ci ilin aprelində Amerika hərbi texnikasının alınması üçün İrana 25 milyon dollar kredit ayırdı, həmçinin şah qoşunlarında və jandarmiyada hərbi məsləhətçilərinin səlahiyyət müddətini 1949-cu ilə qədər uzatdı.
1953-cü ildə ABŞ və İngiltərə kəşfiyyat xidmətlərinin iştirakı ilə demokratik yolla seçilmiş baş nazirə qarşı çevriliş baş verdi.
1978-ci ildə İranda İslam İnqilabı baş verdi, nəticədə şah ölkəni tərk etməyə məcbur oldu və hakimiyyətə radikal din xadimləri gəldi. Birləşmiş Ştatlar 1980-ci ildə Tehrandakı ABŞ səfirliyinin əməkdaşlarının ələ keçirilməsindən sonra İranla diplomatik əlaqələri kəsib. ABŞ hökumətinin hazırda İranla diplomatik və ya konsulluq əlaqələri yoxdur.
ABŞ mütəmadi olaraq İran nüvə proqramı, İranın terroru dəstəkləməsi və ölkədə insan haqlarının pozulması ilə bağlı narahatlığını ifadə edir. İranı beynəlxalq ictimaiyyətlə danışıqlar aparmağa və nüvə proqramı ilə bağlı məsələləri həll etməyə məcbur etmək üçün ABŞ və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən İrana qarşı geniş sanksiyalar siyahısı tətbiq edilib. İran isteblişmenti öz ritorikasında dəfələrlə İsrail dövlətinin mövcudluğu hüququnu şübhə altına alıb, həmçinin Həmas, Hizbullah və Fələstin İslami Cihadı kimi qrupları silahlandırmaqla Yaxın Şərq münaqişəsinin həllinə mane olub.
2013-cü ildə Həsən Ruhaninin İran prezidentliyinə keçməsi ilə iki ölkə arasında münasibətlər yaxşılaşmağa başladı. Həsən Ruhani Qərblə ən çətin məsələləri açıq müzakirə etməyə hazır olduğunu bildirdi və ölkədə daxili kursun dəyişdiyini nümayiş etdirən bir sıra tədbirlər keçirdi: siyasi məhbuslar azad edildi, bir müddət sosial şəbəkələrə giriş açıldı və s. 2013-cü ilin sentyabrında 34 ildən sonra ilk dəfə olaraq iki dövlətin liderləri arasında telefon danışığı olub.
2015-ci ilin sentyabrında Həsən Ruhani BMT Baş Assambleyasındakı çıxışında ABŞ-ni “terror siyasətlərinə”- Amerikanın İraq və Əfqanıstana müdaxiləsini, eləcə də “sionist rejimə dəstək verməsi, Fələstin xalqına zülm etməsinə" görə tənqid etdi. O, nüvə proqramına görə İrana qarşı uzun müddətdir tətbiq edilən sanksiyaları ədalətsiz adlandırdı. Bununla belə, İran prezidenti çıxışında yekun nüvə razılaşmasını dəstəkləyib.
2017-ci ilin oktyabrında ABŞ prezidenti Tramp demişdi ki, o, daha Konqresi Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının ABŞ-nin maraqlarına uyğun olduğuna əmin etməyəcək.
20 iyun 2019-cu ildə İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun Hava Qüvvələri Hörmüz boğazında Amerikaya məxsus pilotsuz uçuş aparatını vurdu. İRXA-nın məlumatına görə, ABŞ-nin RQ-4 Global Hawk pilotsuz təyyarəsi İranın hava məkanını pozub və Hörmüzqan əyaləti üzərində yer-hava raketi ilə vurulub; ABŞ versiyasına görə, MQ-4C Triton pilotsuz uçan aparatı beynəlxalq hava məkanında uçub və İranın sərhədlərini pozmayıb. ABŞ İrandakı üç hərbi hədəfə cavab zərbəsi vurmağı planlaşdırmış, lakin Donald Trampın sözlərinə görə, o, hücumdan 10 dəqiqə əvvəl bu qərarı ləğv etmişdir.
3 yanvar 2020-ci ildə Donald Trampın əmri ilə ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri Bağdad hava limanına zərbə endirib . Hava hücumunda Qüds Qüvvələrinin və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) rəhbəri general Qasım Süleymani həlak olub. Ərəb baharı tarixi və Yaxın Şərqin geosiyasəti üzrə ekspert Set Consun fikrincə, bu qətl ABŞ və İran arasında münaqişəni yeni səviyyəyə qaldırmışdır. Buna cavab olaraq, 8 yanvar 2020-ci ildə İran ABŞ-nin İraqdakı hərbi obyektlərinə raket zərbəsi endirdi.
2022-ci il avqustun 10-da ABŞ Ədliyyə Departamentinin nümayəndələri qiyabi olaraq SEPAH üzvü Şəhram Poursəfi keçmiş Amerika prezidenti Donald Trampın milli təhlükəsizlik üzrə keçmiş müşaviri Con Boltona sui-qəsd planlaşdırmaqda ittiham edib. Günahı sübuta yetirilərsə, onu 25 ilə qədər həbs və 500 min dollara qədər cərimə gözləyir. Vaşinqton həmçinin xəbərdarlıq edib ki, Tehran ABŞ vətəndaşlarına, o cümlədən təqaüdçü məmurlara qarşı hücumlar təşkil edərsə, ciddi nəticələrlə üzləşəcək.
İqtisadi əlaqələr
ABŞ hökuməti Amerika şirkətlərinə İranla hər hansı iqtisadi əlaqələr qurmağı qadağan edir. Sanksiyaya səbəb kimi İranın terroru dəstəkləməsi, nüvə proqramı ilə bağlı beynəlxalq öhdəliklərinə əməl etməməsi və insan haqlarının pozulması göstərilib.
İstinadlar
- "Президент США впервые за 30 лет провел переговоры с главой Ирана". 2013-10-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-03.
- Юнгблюд В. Т., Воробьёва Т. А., Збоев А. В., Калинин А. А., Костин А. А., Смольняк И. В., Чучкалов А. В. Встречными курсами: политика СССР и США на Балканах, Ближнем и Среднем Востоке в 1939—1947 гг. — Киров, 2014. — С. 392
- Юнгблюд В. Т., Воробьёва Т. А., Збоев А. В., Калинин А. А., Костин А. А., Смольняк И. В., Чучкалов А. В. Встречными курсами: политика СССР и США на Балканах, Ближнем и Среднем Востоке в 1939—1947 гг. — Киров, 2014. — С. 396
- "Смайлик в чалме". Лента.ру. 2013-10-22. 2016-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-03.
- "Белый дом попросил еврейское лобби оставить в покое Иран". . 2013-10-30. 2022-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-03.
- "Лидеры США и Ирана поговорили впервые за 34 года". Лента.ру. 2013-09-28. 2020-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-03.
- "Президент Ирана обвинил США в терроризме и одобрил ядерную сделку". 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-03.
- Трамп отказался одобрить ядерную сделку с Ираном Arxivləşdirilib 2019-11-29 at the Wayback Machine BBC
- "Иран сбил беспилотник США над Персидским заливом". (rus). 2019-06-20. 2019-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- "«Несоразмерно сбитому дрону»: Трамп объяснил отмену удара по Ирану нежеланием убивать 150 человек". (rus). 2019-06-21. 2019-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-25.
- "Foreign Policy: убийство Сулеймани выводит конфликт США и Ирана на новый уровень". 2020-01-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-03.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
ABS Iran munasibetleri ABS ve Iran arasinda ikiterefli elaqeler Olkeler arasinda diplomatik elaqeler 1883 cu ilde qurulub 1980 ci ilde kesilib ABS Iran munasibetleri ABS Iran Vikianbarda elaqeli mediafayllar 27 sentyabr 2013 cu ilde 34 ilden sonra ilk defe olaraq prezidentler Barak Obama ve Hesen Ruhani arasinda telefon danisigi olub TarixiABS ve Iran o vaxtlar Persiya adlanirdi 1883 cu ilde diplomatik elaqeler qurdular Ikinci Dunya muharibesi illerinde Amerikanin Iranda nufuzu guclendi cunki bu olke SSRI ye Lend liz uzre techizat dehlizlerinden birine cevrildi Iranda bir sira Amerika obyektleri tikildi ve ABS herbcileri yerlesdirildi 1945 ci ilin dekabrinda iki ABS Iran muqavilesi baglandi ABS nin Irandaki federal emlakinin ucuz qiymete Tehrana satilmasi ve Iran borcunun Lend liz esasinda tenzimlenmesi haqqinda Lend liz borcunun 8 5 milyon dollar mebleginde odenilmesi mueyyen edilmisdir ABS nin Iran bohraninin hellinde istiraki 1946 Vasinqtonun Iranda movqelerinin guclenmesine sebeb oldu Soyuq muharibenin baslanmasi kontekstinde ABS 1947 ci ilin aprelinde Amerika herbi texnikasinin alinmasi ucun Irana 25 milyon dollar kredit ayirdi hemcinin sah qosunlarinda ve jandarmiyada herbi meslehetcilerinin selahiyyet muddetini 1949 cu ile qeder uzatdi 1953 cu ilde ABS ve Ingiltere kesfiyyat xidmetlerinin istiraki ile demokratik yolla secilmis bas nazire qarsi cevrilis bas verdi 1978 ci ilde Iranda Islam Inqilabi bas verdi neticede sah olkeni terk etmeye mecbur oldu ve hakimiyyete radikal din xadimleri geldi Birlesmis Statlar 1980 ci ilde Tehrandaki ABS sefirliyinin emekdaslarinin ele kecirilmesinden sonra Iranla diplomatik elaqeleri kesib ABS hokumetinin hazirda Iranla diplomatik ve ya konsulluq elaqeleri yoxdur ABS mutemadi olaraq Iran nuve proqrami Iranin terroru desteklemesi ve olkede insan haqlarinin pozulmasi ile bagli narahatligini ifade edir Irani beynelxalq ictimaiyyetle danisiqlar aparmaga ve nuve proqrami ile bagli meseleleri hell etmeye mecbur etmek ucun ABS ve beynelxalq ictimaiyyet terefinden Irana qarsi genis sanksiyalar siyahisi tetbiq edilib Iran isteblismenti oz ritorikasinda defelerle Israil dovletinin movcudlugu huququnu subhe altina alib hemcinin Hemas Hizbullah ve Felestin Islami Cihadi kimi qruplari silahlandirmaqla Yaxin Serq munaqisesinin helline mane olub 2013 cu ilde Hesen Ruhaninin Iran prezidentliyine kecmesi ile iki olke arasinda munasibetler yaxsilasmaga basladi Hesen Ruhani Qerble en cetin meseleleri aciq muzakire etmeye hazir oldugunu bildirdi ve olkede daxili kursun deyisdiyini numayis etdiren bir sira tedbirler kecirdi siyasi mehbuslar azad edildi bir muddet sosial sebekelere giris acildi ve s 2013 cu ilin sentyabrinda 34 ilden sonra ilk defe olaraq iki dovletin liderleri arasinda telefon danisigi olub 2015 ci ilin sentyabrinda Hesen Ruhani BMT Bas Assambleyasindaki cixisinda ABS ni terror siyasetlerine Amerikanin Iraq ve Efqanistana mudaxilesini elece de sionist rejime destek vermesi Felestin xalqina zulm etmesine gore tenqid etdi O nuve proqramina gore Irana qarsi uzun muddetdir tetbiq edilen sanksiyalari edaletsiz adlandirdi Bununla bele Iran prezidenti cixisinda yekun nuve razilasmasini destekleyib 2017 ci ilin oktyabrinda ABS prezidenti Tramp demisdi ki o daha Konqresi Birge Herterefli Fealiyyet Planinin ABS nin maraqlarina uygun olduguna emin etmeyecek 20 iyun 2019 cu ilde Iran Inqilabi Kesikcileri Korpusunun Hava Quvveleri Hormuz bogazinda Amerikaya mexsus pilotsuz ucus aparatini vurdu IRXA nin melumatina gore ABS nin RQ 4 Global Hawk pilotsuz teyyaresi Iranin hava mekanini pozub ve Hormuzqan eyaleti uzerinde yer hava raketi ile vurulub ABS versiyasina gore MQ 4C Triton pilotsuz ucan aparati beynelxalq hava mekaninda ucub ve Iranin serhedlerini pozmayib ABS Irandaki uc herbi hedefe cavab zerbesi vurmagi planlasdirmis lakin Donald Trampin sozlerine gore o hucumdan 10 deqiqe evvel bu qerari legv etmisdir 3 yanvar 2020 ci ilde Donald Trampin emri ile ABS Herbi Hava Quvveleri Bagdad hava limanina zerbe endirib Hava hucumunda Quds Quvvelerinin ve Islam Inqilabi Kesikcileri Korpusunun SEPAH rehberi general Qasim Suleymani helak olub Ereb bahari tarixi ve Yaxin Serqin geosiyaseti uzre ekspert Set Consun fikrince bu qetl ABS ve Iran arasinda munaqiseni yeni seviyyeye qaldirmisdir Buna cavab olaraq 8 yanvar 2020 ci ilde Iran ABS nin Iraqdaki herbi obyektlerine raket zerbesi endirdi 2022 ci il avqustun 10 da ABS Edliyye Departamentinin numayendeleri qiyabi olaraq SEPAH uzvu Sehram Poursefi kecmis Amerika prezidenti Donald Trampin milli tehlukesizlik uzre kecmis musaviri Con Boltona sui qesd planlasdirmaqda ittiham edib Gunahi subuta yetirilerse onu 25 ile qeder hebs ve 500 min dollara qeder cerime gozleyir Vasinqton hemcinin xeberdarliq edib ki Tehran ABS vetendaslarina o cumleden teqaudcu memurlara qarsi hucumlar teskil ederse ciddi neticelerle uzlesecek Iqtisadi elaqelerABS hokumeti Amerika sirketlerine Iranla her hansi iqtisadi elaqeler qurmagi qadagan edir Sanksiyaya sebeb kimi Iranin terroru desteklemesi nuve proqrami ile bagli beynelxalq ohdeliklerine emel etmemesi ve insan haqlarinin pozulmasi gosterilib Istinadlar Prezident SShA vpervye za 30 let provel peregovory s glavoj Irana 2013 10 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 10 03 Yungblyud V T Vorobyova T A Zboev A V Kalinin A A Kostin A A Smolnyak I V Chuchkalov A V Vstrechnymi kursami politika SSSR i SShA na Balkanah Blizhnem i Srednem Vostoke v 1939 1947 gg Kirov 2014 S 392 Yungblyud V T Vorobyova T A Zboev A V Kalinin A A Kostin A A Smolnyak I V Chuchkalov A V Vstrechnymi kursami politika SSSR i SShA na Balkanah Blizhnem i Srednem Vostoke v 1939 1947 gg Kirov 2014 S 396 Smajlik v chalme Lenta ru 2013 10 22 2016 05 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 03 Belyj dom poprosil evrejskoe lobbi ostavit v pokoe Iran 2013 10 30 2022 02 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 03 Lidery SShA i Irana pogovorili vpervye za 34 goda Lenta ru 2013 09 28 2020 10 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 03 Prezident Irana obvinil SShA v terrorizme i odobril yadernuyu sdelku 2016 03 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 03 Tramp otkazalsya odobrit yadernuyu sdelku s Iranom Arxivlesdirilib 2019 11 29 at the Wayback Machine BBC Iran sbil bespilotnik SShA nad Persidskim zalivom rus 2019 06 20 2019 07 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 06 25 Nesorazmerno sbitomu dronu Tramp obyasnil otmenu udara po Iranu nezhelaniem ubivat 150 chelovek rus 2019 06 21 2019 07 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 06 25 Foreign Policy ubijstvo Sulejmani vyvodit konflikt SShA i Irana na novyj uroven 2020 01 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 01 03