Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bilateralizm — birbaşa iki ölkə arasında bağlanan ikitərəfli müqavilələr əsasında beynəlxalq ticarət və iqtisadi əlaqələrin təşkili. Müasir dünya iqtisadiyyatında bu cür müqavilələr ticarət və pul münasibətləri sahəsində məhdud bir rol oynayır. İstisna olaraq inkişaf etməkdə olan ölkələrə kömək göstərilən inkişaf etməkdə olan ölkələrlə münasibətlər ola bilər.
İkitərəfli münasibətdə beynəlxalq pul münasibətləri çox vaxt valyuta klirinqinə əsaslanır.
Ümumiyyətlə, inkişaf etmiş ölkələrin xarici iqtisadi siyasəti çoxtərəfli razılaşmalara əsaslanan çoxtərəfli xarakterizə olunur.
İki dövlət tərəfindən imzalanan sərbəst ticarət müqavilələri (sərbəst ticarət müqavilələri) və ya birbaşa xarici investisiyalar (xarici sərmayələr) kimi iqtisadi müqavilələr ikitərəfli yanaşmanın tipik nümunələridir. Əksər iqtisadi sazişlər razılığa gələn ölkələrin spesifik xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq imzalandığından, bir-birlərinə güzəştli şərtlərin verilməsi üçün ümumi bir prinsip deyil, situasiya fərqliliyi lazımdır. Beləliklə, ikitərəfli bir yanaşma ilə dövlətlər yalnız konkret razılaşan dövlətlərə aid olan daha çox fərdi razılaşma və öhdəliklər əldə edə bilərlər. Bununla birlikdə, dövlətlər bir güzəştə getməli olacaqlar, çünki bu, əməliyyat xərcləri baxımından çoxtərəfli bir strategiyadan daha çox israfdır. İkitərəfli bir strategiyada hər bir iştirakçı yeni bir müqavilə bağlamalıdır. Beləliklə, əməliyyat xərcləri az olduqda və iqtisadi baxımdan "istehsalçı artıqlığı" ilə uyğun gələn üzv artıqlığı yüksək olduqda üstünlük verilməyə meyllidir. Üstəlik, güclü bir dövlət kiçik dövlətləri liberalizm baxımından idarə etmək istəsə təsirli olar, çünki kiçik dövlətlərlə bir sıra ikitərəfli müqavilələrin qurulması dövlətin təsirini artıra bilər.
Məsələn
- Avstraliya və Kanada arasında ikitərəfli münasibətlər var; hər ikisi də oxşar bir hökumətə sahibdir və oxşar dəyərləri bölüşür və eyni titullu dövlət başçısına sahibdir. 1895-ci ildə Kanada hökuməti John Larkı Sidneyə bir ticarət komissiyası qurmaq üçün göndərdi və 1935-ci ildə Kanada iki ölkə arasındakı münasibətləri rəsmiləşdirmək üçün Charles Burchell'i (Avstraliyanın ilk Kanada Ali Komissarı) göndərdi. Hər iki ölkə müharibə zamanı müttəfiq idilər və ticarət-iqtisadi əlaqələri güclüdür.
- Hindistan və Nepal, qədim zamanlardan, eramızdan əvvəl 544-cü ildə Buddanın doğulmasından əvvəl də ikitərəfli münasibətləri davam etdirir. Bizim zamanımızda bu ənənəvi əlaqələr yazılı müqavilələrlə təsdiqlənir. Hindistan və Nepal arasında dostluq müqaviləsi 1950-ci ilin iyulunda imzalanmışdır. Bunun hər iki ölkə üçün mühüm iqtisadi və siyasi nəticələri var idi. 2011-ci ildə iki ölkə İnvestisiyaların Təşviqi və Müdafiəsi haqqında yeni ikitərəfli Saziş imzaladılar. Bu ikitərəfli müqavilələr beynəlxalq investisiya hüququnun inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Hər iki ölkənin vətəndaşları sərhəddən pasport və viza olmadan sərbəst şəkildə keçə, istənilən ölkədə yaşaya və işləyə bilər, istənilən ölkədə mülk və iş sahibi ola bilər. Gurxalar Hindistan ordusunun bir hissəsidir. Milyonlarla Nepallı uzun müddətdir Hindistanda yaşayır.
- Amerika Birləşmiş Ştatları, xüsusən də Cənubi Koreya, Yaponiya və Tayvan ilə bir sıra Şərqi Asiya ölkələri ilə ikitərəfli əlaqələr saxlayır. ABŞ-Yaponiya Təhlükəsizlik Müqaviləsi imzalanarkən ABŞ Yaponiya ilə ikitərəfli bir ittifaq qurdu. ABŞ, 1953-cü il ABŞ-Cənubi Koreya Qüvvələrin Statusu Sazişinə əsasən Koreya ilə ikitərəfli və 1954 Çin-ABŞ Qarşılıqlı Müdafiə Müqaviləsi imzalanarkən Çin Respublikası ilə bir ittifaq qurdu. NATO mərkəzli çoxtərəfli ittifaqları əhatə edən Avropa ölkələri ilə münasibətlərindən fərqli olaraq, ABŞ Şərqi Asiya ölkələrinin hər biri ilə birbaşa əlaqələrə üstünlük verir. ABŞ təhlükəsizlik ittifaqı yaratmaq və ya zirvə toplamaq əvəzinə hər bir ölkə ilə birbaşa əlaqə qurmağa çalışır. Həm tarixi, həm də siyasi baxımdan Şərqi Asiya bölgəsindəki hər bir ölkə bir-birinin düşməni və ya hədəfi ola bilər. Bu səbəbdən qarşılıqlı asılılığa əsaslanan çoxtərəfli ittifaqların qurulması nisbətən çətindir. ABŞ-nin ikitərəfli müqavilə seçməsinin əsas səbəbi çoxtərəfli müqavilələrdə olduğu kimi (məsələn, çoxtərəfli müqavilələrdə çatışmazlıq riski) qarşıdurmanın qarşısını almaq idi. Buna misal olaraq ABŞ-nin "mərkəz" olduğu və Şərqi Asiya ölkələrinin "spikerlər" olduğu "hub və spikerlər" əlaqəsidir; hər biri ABŞ ilə əlaqələndirilir, ancaq bir-biri ilə əlaqələndirilmir.
Tarixi
Bilateralizm yanaşmaya qarşı multilateralizm yanaşmanın mahiyyəti barədə uzun mübahisələr var. İkitərəfli müqavilələrin ilk rədd edilməsi Birinci Dünya Müharibəsindən sonra baş verdi, bir çox siyasətçi müharibədən əvvəl olan ikitərəfli müqavilələrin müharibəni qaçınılmaz hala gətirdi. Bu, çoxtərəfli Millətlər Liqasının yaradılmasına gətirib çıxardı (uğursuzluqdan 26 il sonra dağıldı).
İkitərəfli ticarət razılaşmalarına bənzər bir cavab, Böyük Depressiyadan sonra meydana gəldi, bu cür razılaşmaların iqtisadi tənəzzülü daha da artıran tarif artımı dövrünə səbəb olduğu iddia edildi. Beləliklə, II Dünya Müharibəsindən sonra Qərb Tariflər və Ticarət Baş Sazişi (GATT) kimi çoxtərəfli müqavilələrə üz tutdu.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Dünya Ticarət Təşkilatı kimi müasir çoxtərəfli sistemlərin yüksək statusuna baxmayaraq, diplomatiyanın əksəriyyəti hələ də ikitərəfli səviyyədə aparılır. İkitərəfli yanaşma çevik və yüngüldür ki, bu da mübahisələrə əsaslanan əksər çoxtərəfli sistemlərdə yoxdur. Əlavə olaraq, güc, qaynaqlar, pul, silah və ya texnologiyadakı bərabərsizlikləri, güclü dövlətlərin konsensusa əsaslanan çoxtərəfli bir diplomatiya forması ilə müqayisədə güclü dövlətlərin müsbət cəhət kimi qəbul olan bir dövlətin, bir səs qaydasının tətbiq olunduğu yerdə həll olunur.
İstinadlar
- Борисов А.Б. "Билатерализм". Большой экономический словарь. (rus). М.: Книжный мир. 2003. — 895 с. 2013-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-05-10.
- Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б. "Билатерализм". Современный экономический словарь. 5-е изд., перераб. и доп. — М.: ИНФРА-М, 2007. — 495 с. — (Б-ка словарей «ИНФРА-М»). 2013-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-10.
- Thompson, Alexander. "Multilateralism, Bilateralism and Regime Design" (PDF). Department of Political Science Ohio State University. 16 May 2017 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 23 September 2013.
- "Canada country brief - September 2010". Department of Foreign Affairs and Trade. 2 August 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 3 June 2011.
- [1] 2016-05-31 at the Wayback Machine Oxford Journal
- Arel-Bundock, Vincent. "The Unintended Consequences of Bilateralism: Treaty Shopping and International Tax Policy". International Organization. 71 (2). 2017-04-01: 349–371. doi:10.1017/S0020818317000108. ISSN 0020-8183. 2021-12-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-12.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bilateralizm birbasa iki olke arasinda baglanan ikiterefli muqavileler esasinda beynelxalq ticaret ve iqtisadi elaqelerin teskili Muasir dunya iqtisadiyyatinda bu cur muqavileler ticaret ve pul munasibetleri sahesinde mehdud bir rol oynayir Istisna olaraq inkisaf etmekde olan olkelere komek gosterilen inkisaf etmekde olan olkelerle munasibetler ola biler Ikiterefli munasibetde beynelxalq pul munasibetleri cox vaxt valyuta klirinqine esaslanir Umumiyyetle inkisaf etmis olkelerin xarici iqtisadi siyaseti coxterefli razilasmalara esaslanan coxterefli xarakterize olunur Iki dovlet terefinden imzalanan serbest ticaret muqavileleri serbest ticaret muqavileleri ve ya birbasa xarici investisiyalar xarici sermayeler kimi iqtisadi muqavileler ikiterefli yanasmanin tipik numuneleridir Ekser iqtisadi sazisler raziliga gelen olkelerin spesifik xususiyyetlerine uygun olaraq imzalandigindan bir birlerine guzestli sertlerin verilmesi ucun umumi bir prinsip deyil situasiya ferqliliyi lazimdir Belelikle ikiterefli bir yanasma ile dovletler yalniz konkret razilasan dovletlere aid olan daha cox ferdi razilasma ve ohdelikler elde ede bilerler Bununla birlikde dovletler bir guzeste getmeli olacaqlar cunki bu emeliyyat xercleri baximindan coxterefli bir strategiyadan daha cox israfdir Ikiterefli bir strategiyada her bir istirakci yeni bir muqavile baglamalidir Belelikle emeliyyat xercleri az olduqda ve iqtisadi baximdan istehsalci artiqligi ile uygun gelen uzv artiqligi yuksek olduqda ustunluk verilmeye meyllidir Ustelik guclu bir dovlet kicik dovletleri liberalizm baximindan idare etmek istese tesirli olar cunki kicik dovletlerle bir sira ikiterefli muqavilelerin qurulmasi dovletin tesirini artira biler MeselenAvstraliya ve Kanada arasinda ikiterefli munasibetler var her ikisi de oxsar bir hokumete sahibdir ve oxsar deyerleri bolusur ve eyni titullu dovlet bascisina sahibdir 1895 ci ilde Kanada hokumeti John Larki Sidneye bir ticaret komissiyasi qurmaq ucun gonderdi ve 1935 ci ilde Kanada iki olke arasindaki munasibetleri resmilesdirmek ucun Charles Burchell i Avstraliyanin ilk Kanada Ali Komissari gonderdi Her iki olke muharibe zamani muttefiq idiler ve ticaret iqtisadi elaqeleri gucludur Hindistan ve Nepal qedim zamanlardan eramizdan evvel 544 cu ilde Buddanin dogulmasindan evvel de ikiterefli munasibetleri davam etdirir Bizim zamanimizda bu enenevi elaqeler yazili muqavilelerle tesdiqlenir Hindistan ve Nepal arasinda dostluq muqavilesi 1950 ci ilin iyulunda imzalanmisdir Bunun her iki olke ucun muhum iqtisadi ve siyasi neticeleri var idi 2011 ci ilde iki olke Investisiyalarin Tesviqi ve Mudafiesi haqqinda yeni ikiterefli Sazis imzaladilar Bu ikiterefli muqavileler beynelxalq investisiya huququnun inkisafinda ehemiyyetli rol oynamisdir Her iki olkenin vetendaslari serhedden pasport ve viza olmadan serbest sekilde kece istenilen olkede yasaya ve isleye biler istenilen olkede mulk ve is sahibi ola biler Gurxalar Hindistan ordusunun bir hissesidir Milyonlarla Nepalli uzun muddetdir Hindistanda yasayir Amerika Birlesmis Statlari xususen de Cenubi Koreya Yaponiya ve Tayvan ile bir sira Serqi Asiya olkeleri ile ikiterefli elaqeler saxlayir ABS Yaponiya Tehlukesizlik Muqavilesi imzalanarken ABS Yaponiya ile ikiterefli bir ittifaq qurdu ABS 1953 cu il ABS Cenubi Koreya Quvvelerin Statusu Sazisine esasen Koreya ile ikiterefli ve 1954 Cin ABS Qarsiliqli Mudafie Muqavilesi imzalanarken Cin Respublikasi ile bir ittifaq qurdu NATO merkezli coxterefli ittifaqlari ehate eden Avropa olkeleri ile munasibetlerinden ferqli olaraq ABS Serqi Asiya olkelerinin her biri ile birbasa elaqelere ustunluk verir ABS tehlukesizlik ittifaqi yaratmaq ve ya zirve toplamaq evezine her bir olke ile birbasa elaqe qurmaga calisir Hem tarixi hem de siyasi baximdan Serqi Asiya bolgesindeki her bir olke bir birinin dusmeni ve ya hedefi ola biler Bu sebebden qarsiliqli asililiga esaslanan coxterefli ittifaqlarin qurulmasi nisbeten cetindir ABS nin ikiterefli muqavile secmesinin esas sebebi coxterefli muqavilelerde oldugu kimi meselen coxterefli muqavilelerde catismazliq riski qarsidurmanin qarsisini almaq idi Buna misal olaraq ABS nin merkez oldugu ve Serqi Asiya olkelerinin spikerler oldugu hub ve spikerler elaqesidir her biri ABS ile elaqelendirilir ancaq bir biri ile elaqelendirilmir TarixiBilateralizm yanasmaya qarsi multilateralizm yanasmanin mahiyyeti barede uzun mubahiseler var Ikiterefli muqavilelerin ilk redd edilmesi Birinci Dunya Muharibesinden sonra bas verdi bir cox siyasetci muharibeden evvel olan ikiterefli muqavilelerin muharibeni qacinilmaz hala getirdi Bu coxterefli Milletler Liqasinin yaradilmasina getirib cixardi ugursuzluqdan 26 il sonra dagildi Ikiterefli ticaret razilasmalarina benzer bir cavab Boyuk Depressiyadan sonra meydana geldi bu cur razilasmalarin iqtisadi tenezzulu daha da artiran tarif artimi dovrune sebeb oldugu iddia edildi Belelikle II Dunya Muharibesinden sonra Qerb Tarifler ve Ticaret Bas Sazisi GATT kimi coxterefli muqavilelere uz tutdu Birlesmis Milletler Teskilati ve Dunya Ticaret Teskilati kimi muasir coxterefli sistemlerin yuksek statusuna baxmayaraq diplomatiyanin ekseriyyeti hele de ikiterefli seviyyede aparilir Ikiterefli yanasma cevik ve yunguldur ki bu da mubahiselere esaslanan ekser coxterefli sistemlerde yoxdur Elave olaraq guc qaynaqlar pul silah ve ya texnologiyadaki berabersizlikleri guclu dovletlerin konsensusa esaslanan coxterefli bir diplomatiya formasi ile muqayisede guclu dovletlerin musbet cehet kimi qebul olan bir dovletin bir ses qaydasinin tetbiq olundugu yerde hell olunur IstinadlarBorisov A B Bilateralizm Bolshoj ekonomicheskij slovar rus M Knizhnyj mir 2003 895 s 2013 04 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 05 10 Rajzberg B A Lozovskij L Sh Starodubceva E B Bilateralizm Sovremennyj ekonomicheskij slovar 5 e izd pererab i dop M INFRA M 2007 495 s B ka slovarej INFRA M 2013 04 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 10 Thompson Alexander Multilateralism Bilateralism and Regime Design PDF Department of Political Science Ohio State University 16 May 2017 tarixinde PDF Istifade tarixi 23 September 2013 Canada country brief September 2010 Department of Foreign Affairs and Trade 2 August 2014 tarixinde Istifade tarixi 3 June 2011 1 2016 05 31 at the Wayback Machine Oxford Journal Arel Bundock Vincent The Unintended Consequences of Bilateralism Treaty Shopping and International Tax Policy International Organization 71 2 2017 04 01 349 371 doi 10 1017 S0020818317000108 ISSN 0020 8183 2021 12 11 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 12