Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
İranın nüvə proqramı — İranın nüvə enerjisi əldə etmək üçün başlatdığını dediyi, ancaq başda ABŞ olmaq üzrə bəzi ölkələrin nüvə silah istehsal etmək üçün başladığını iddia etdiyi layihə.
İranın nüvə proqramı 1950-ci illərdə proqramının bir parçası olaraq ABŞ-nin köməyi ilə başladıldı. ABŞ-nin və Qərb Avropalı hökumətlərin İranın nüvə proqramına dəstəyi, cəsarətləndirməsi və qatqıları ilə 1979-cu ildə şah rejimini devirən islami inqilaba qədər davam etdi. 1979-cu ildəki inqilabdan sonra İran hökuməti proqramı dayandırdı və daha sonra inqilab öncəsinə görə daha düşük bir qərb dəstəyi ilə yenidən canlandırıldı. İran nüvə proqramı bir sıra araşdırma mərkəzi, uran mədəni, bir nüvə reaktoru və bir ehtiva edən uran emal infastrukturlarından ibarətdir. İranın ilk nüvə santralı -in mart 2008-də istehsala keçməsi gözlənilirdi. Ancaq 4 sentyabr 2011 tarixi etibarı ilə bu obyekt istifadəyə verilmişdir.
Ümumi baxış
Qaudat Bahqat İndiana Universiteti, Pensilvaniya, Yaxın Şərq Tədqiqatları Mərkəzi prezidenti, İran nüvə proqramının üç faktora bağlı olduğunu deyir: Birincisi; Pakistan,İraq,İsrail və ABŞ-dən özlərinə çevrilən təhdid qəbul etmələri, ikincisi; daxili iqtisadi və siyasi dinamiklər və üçüncüsü; milli qürur. Bahqat daha sonra İranın beynəlxalq cəmiyyət ilə əlaqələri ilə əlaqəli bəzi kilit nöqtələrin altını çəkir və nüvə proqram mövzusunda bunun İranı necə təsir etdiyini anladır.
1. İranlı səlahiyyətlilərin 1980-ci illərdəki İran-İraq müharibəsi müddətindəki davranışları səbəbi ilə beynəlxalq cəmiyyətə çox az güvəni var. Bu müharibə müddətində İran daha güclü və böyük bir ölkə olduğu üçün Səddam Hüseyn İran ordusuna və vətəndaşlara qarşı kimyəvi silah istifadə etdi. Bu kimyəvi silahlar minlərlə iranlını öldürdü və ya şikəst qoydu və müharibədə İraq lehinə önəmli bir rol oynadı. Beynəlxalq cəmiyyət bu nöqtədə laqeyd qaldı; İraqa mane olmaqda və İranı qorumaqda çox təsirsiz idi. Şahram Çubin - Cenevrə Təhlükəsizlik Siyasəti Mərkəzi prezidenti bu vəziyyəti belə açıqlayır: “İran İraq ilə etdiği savaşdan bunu öyrəndi; hücuma məruz qalmaq istəmirsənsə, təhdid edən ölkə mütləq eyni bir cavabın alacağını bilməlidir. ‘Fars körfəzində müharibə’dəkinə bərabər bir kimyəvi silah qisasına məruz qalacağını bilmək İraqı dayandırdı, ancaq belə bir qarşılığın İrandan gəlməyəcəyini bilməyin savaş müddətində İraqın İrana qarşı kimyəvi silah istifadə etməsini təmin etdiyini göstərir."
2. Bir çox ölkə ABŞ-nin təzyiqini görəndə, İranın nüvə idarəetməsi ilə ticari əlaqələrini kəsdiyi və ya dayandırdığı üçün İranda beynəlxalq cəmiyyətə çevrilmiş güvən əskikliyi, yenidən yarandı.
Qaudat Bahqatın analizinin əksinə, iranlı səlahiyyətlilər öz səviyyələrinin indiki nüvə silah sahibi ölkələrin texnoloji inkişaf səviyyəsinin altında qalmış olmasından ötrü birini fikrindən daşındırmaq üçün nüvə silah əldə etmə arzusunda olduqları iddiasını qəbul etmirlər. Öz nüvə proqramlarının silah düzəltmə məqsədli hala gətirilə bilməyəcəyindən hər kəsin əmin olmağı üçün iranlılar yasal olaraq lazımi miqdardan daha çox əlavə məhdudiyyət qoyulmasını da ehtiva edən bir sıra məsləhətlər verdilər.
İstinadlar
- Haidar, J.I., 2015."Sanctions and Exports Deflection: Evidence from Iran 2017-07-30 at the Wayback Machine," Paris School of Economics, University of Paris 1 Pantheon Sorbonne, Mimeo
- . 2008. 14 May 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 fevral 2008.
- "Iran Affairs: Blasts from the Past: Western Support for Iran's Nuclear program". 2008. 2012-12-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 fevral 2008.
- "Nuclear proliferation: The Islamic Republic of Iran[ölü keçid]", Gawdat Bahgat, , vol. 39(3), September 2006
Xarici keçidlər
- TR2 Araştırma Reaktörü, Türkiyenin tek aktif reaktörü 2011-01-14 at the Wayback Machine (türk.)
- İran nükleer programından vazgeçmiyor DW 2006-05-28 at the Wayback Machine (türk.)
- "İran nükleer teknolojide 'kararlı'", CNNTürk, 4 Mart 2006[ölü keçid] (türk.)
- "İran görüşmeleri yine sonuçsuz", BBC Türkçe, 3 Mart 2006 (türk.)
- Sabah, 23 Şubat 2006 (türk.)
- İran krizi petrol fiyatını yükseltti, BBC Türkçe (türk.)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Iranin nuve proqrami Iranin nuve enerjisi elde etmek ucun baslatdigini dediyi ancaq basda ABS olmaq uzre bezi olkelerin nuve silah istehsal etmek ucun basladigini iddia etdiyi layihe Iranin nuve proqrami 1950 ci illerde proqraminin bir parcasi olaraq ABS nin komeyi ile basladildi ABS nin ve Qerb Avropali hokumetlerin Iranin nuve proqramina desteyi cesaretlendirmesi ve qatqilari ile 1979 cu ilde sah rejimini deviren islami inqilaba qeder davam etdi 1979 cu ildeki inqilabdan sonra Iran hokumeti proqrami dayandirdi ve daha sonra inqilab oncesine gore daha dusuk bir qerb desteyi ile yeniden canlandirildi Iran nuve proqrami bir sira arasdirma merkezi uran medeni bir nuve reaktoru ve bir ehtiva eden uran emal infastrukturlarindan ibaretdir Iranin ilk nuve santrali in mart 2008 de istehsala kecmesi gozlenilirdi Ancaq 4 sentyabr 2011 tarixi etibari ile bu obyekt istifadeye verilmisdir Umumi baxisQaudat Bahqat Indiana Universiteti Pensilvaniya Yaxin Serq Tedqiqatlari Merkezi prezidenti Iran nuve proqraminin uc faktora bagli oldugunu deyir Birincisi Pakistan Iraq Israil ve ABS den ozlerine cevrilen tehdid qebul etmeleri ikincisi daxili iqtisadi ve siyasi dinamikler ve ucuncusu milli qurur Bahqat daha sonra Iranin beynelxalq cemiyyet ile elaqeleri ile elaqeli bezi kilit noqtelerin altini cekir ve nuve proqram movzusunda bunun Irani nece tesir etdiyini anladir 1 Iranli selahiyyetlilerin 1980 ci illerdeki Iran Iraq muharibesi muddetindeki davranislari sebebi ile beynelxalq cemiyyete cox az guveni var Bu muharibe muddetinde Iran daha guclu ve boyuk bir olke oldugu ucun Seddam Huseyn Iran ordusuna ve vetendaslara qarsi kimyevi silah istifade etdi Bu kimyevi silahlar minlerle iranlini oldurdu ve ya sikest qoydu ve muharibede Iraq lehine onemli bir rol oynadi Beynelxalq cemiyyet bu noqtede laqeyd qaldi Iraqa mane olmaqda ve Irani qorumaqda cox tesirsiz idi Sahram Cubin Cenevre Tehlukesizlik Siyaseti Merkezi prezidenti bu veziyyeti bele aciqlayir Iran Iraq ile etdigi savasdan bunu oyrendi hucuma meruz qalmaq istemirsense tehdid eden olke mutleq eyni bir cavabin alacagini bilmelidir Fars korfezinde muharibe dekine beraber bir kimyevi silah qisasina meruz qalacagini bilmek Iraqi dayandirdi ancaq bele bir qarsiligin Irandan gelmeyeceyini bilmeyin savas muddetinde Iraqin Irana qarsi kimyevi silah istifade etmesini temin etdiyini gosterir 2 Bir cox olke ABS nin tezyiqini gorende Iranin nuve idareetmesi ile ticari elaqelerini kesdiyi ve ya dayandirdigi ucun Iranda beynelxalq cemiyyete cevrilmis guven eskikliyi yeniden yarandi Qaudat Bahqatin analizinin eksine iranli selahiyyetliler oz seviyyelerinin indiki nuve silah sahibi olkelerin texnoloji inkisaf seviyyesinin altinda qalmis olmasindan otru birini fikrinden dasindirmaq ucun nuve silah elde etme arzusunda olduqlari iddiasini qebul etmirler Oz nuve proqramlarinin silah duzeltme meqsedli hala getirile bilmeyeceyinden her kesin emin olmagi ucun iranlilar yasal olaraq lazimi miqdardan daha cox elave mehdudiyyet qoyulmasini da ehtiva eden bir sira meslehetler verdiler IstinadlarHaidar J I 2015 Sanctions and Exports Deflection Evidence from Iran 2017 07 30 at the Wayback Machine Paris School of Economics University of Paris 1 Pantheon Sorbonne Mimeo 2008 14 May 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 fevral 2008 Iran Affairs Blasts from the Past Western Support for Iran s Nuclear program 2008 2012 12 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 fevral 2008 Nuclear proliferation The Islamic Republic of Iran olu kecid Gawdat Bahgat vol 39 3 September 2006Xarici kecidlerTR2 Arastirma Reaktoru Turkiyenin tek aktif reaktoru 2011 01 14 at the Wayback Machine turk Iran nukleer programindan vazgecmiyor DW 2006 05 28 at the Wayback Machine turk Iran nukleer teknolojide kararli CNNTurk 4 Mart 2006 olu kecid turk Iran gorusmeleri yine sonucsuz BBC Turkce 3 Mart 2006 turk Sabah 23 Subat 2006 turk Iran krizi petrol fiyatini yukseltti BBC Turkce turk Hemcinin baxIran Nuve silahi