Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Əkinçilik — insanların səmərəsindən faydalandığı bitkilərin becərilməsində məhsuldarlığın yüksəldilməsi, sabit məhsul almağa istiqamətli, əhəmiyyətli bir fəaliyyət növü.
Ümumi məlumat
Azərbaycanda təxminən e.ə. IV minillikdən başlayaraq Neolit dövrünü Tunc dövrü əvəz edir. Bu dövr təxminən iki min il davam edərək e.ə. I minilliyin başlanğıcında sona çatır, həmin dövr təkcə tuncun geniş istehsalı ilə deyil, eyni zamanda ictimai münasibətlərin və kənd təsərrüfatının inkişafı ilə də səciyyələnirdi.
Tunc dövründən etibarən toxa əkinçiliyindən cüt əkinçiliyinə keçid başlanmışdı. Bununla da əkinçilik təsərrüfatında aparıcı üstün rol kişilərin əlinə keçmiş, belə ki, təsərrüfatın xarakterində baş verən dəyişiklik bu sahədə qadın əməyinin rolunun gözə çarpacaq dərəcədə azalmasına səbəb olmuşdur.
Cütün meydana gəlməsi əkin sahələrinin daha geniş istifadə edilməsinə əlverişli imkan yaratdı, bununla əlaqədar bir sıra əkinçilik sistemləri əmələ gəldi və inkişaf etdi. Əkinçilikdə işlədilən tunc alətlər xeyli təkmilləşdi və çoxaldı, lakin Fridrix Engelsin dediyi kimi, tunc daş alətləri tamamilə sıxışdırıb aradan çıxara bilmədi. Bu işi dəmir həyata keçirdi.
Azərbaycanda dəmirin meydana çıxması və geniş inkişafı təkcə iqtisadi həyatda deyil, ictimai quruluşun özündə də köklü dəyişikliklərə səbəb olmuşdu.
Əkin sahəsində məhsul artımı ucun əsas şərt torpağın nisbətən keyfiyyətli şumlanmasından asılı olmşdur. Azərbaycanda şumlamada xışların qoşqu heyvanlar vasitəsilə işlədilməsi və taxıl doyumundə vəllərin geniş istifadəsi bu baxımdan boyuk əhəmiyyət kəsb edir.
Orta əsrlərdə ağır və ya qara kotan deyilən daha təkmil şum alətinin Azərbaycanda istifadə edilməsi dövrünə görə ən mühüm ixtiralardan sayılır. XII əsrin sonu və XIII əsrin əvvəllərinə aid irihəcmli gavahının Beyləqandan tapılması qara kotanın tarixinin öyrənilməsində mühüm rol oynayır.
Azərbaycanın əkinçilik üçün yararlı olan torpaqlarında taxıl zəmilərinin becərilməsi o qədər də zəhmət tələb etmirdi. Ona elə böyük ehtiyac da duyulmurdu. Bu, hər şeydən əvvəl, torpağın məhsuldarlığı ilə əlaqədardır. Bu baxımdan böyük Nizami Gəncəvinin fikri maraqlı və daha xarakterikdir:
Biz əkin zamanı səpib zəmini, Həqqə tapşırırıq sonra əkini, Altı ay olarıq əkindən uzaq, Bir də biçin vaxtı biçirik ancaq Belə əkdiyimiz zəmilərdən düz Bol məhsul alırıq birə yeddi yüz.
XIX əsrin əvvəllərindən etibarən Azərbaycanın taxılçılıqla məşğul olan bütün rayonlarında dənli bitkilərin əkin sahəsi xeyli genişləndirilmiş və bununla da taxıl məhsulunun ümumi yığımı artmışdır. Buğda və arpa (bitki) dənli bitkilər içərisində öz əkin sahəsinə və məhsul yığımına görə yenə də əsas yeri tuturdu.
Həmin dövrdən Azərbaycanda becərilməyə başlayan qarğıdalı bitkisi ilk vaxtlar əsasən bostan bitkiləri ilə birlikdə qarışıq əkilərdi, lakin daha sonralar bu bitki geniş sahələrdə ayrılıqda becərilmişdir. Qarğıdalı bitkisi taxılçılıq təsərrüfatında öz əkin sahəsinə görə geniş yayıla bilməmişdir, lakin yerli əhali onu az və ya çox halda kiçik və ya böyük sahələrdə becərərək yüksək məhsuldarlığına görə həmişə qiymətləndirmişdir. Ona görə də bu bitki xalq arasında "peyğəmbər buğdası" adlanmışdır.
Ümumiyyətlə, XIX əsrin son onilliklərində Azərbaycanda istehsal olunan taxıl məhsulları yerli əhalinin çörəyə olan ehtiyacını tam ödəyirdi. Həmin illərdə başqa yerlərdən ölkəyə satış üçün heç vaxt taxıl gətirilməmişdir. Əksinə, həmin dövrdə ölkədə istehsal olunan taxıl satışa çıxarılaraq İrana, Gürcüstana, Rusiyaya və hətta Avropa ölkələrinə də göndərilirdi.
Zəngin və çoxəsrlik təcrübəyə malik olan Azərbaycan taxılçıları özlərinin ənənəvi əmək vərdişlərini davam etdirməklə, onu nəsillərdən-nəsillərə verirdilər. Onlar əkinçilikdə məhsuldarlığın yüksəldilməsinə səbəb olan amil və səbəbləri öyrənməklə belə, öz bilik və vərdişlərini artıraraq sabit məhsul almağa çalışırdılar. Hətta onların nümayəndələri ölkə və ümumdünya kənd təsərrüfatı sərgilərində cəsarətlə iştirak edərək mükafata layiq fəxri yerləri də tutmuşdular.
Mənbə
- Azərbaycan etnoqrafiyası, Bakı-2007, "Şərq-Qərb" nəşriyyatı. Üç cilddə. I cild. səh. 65.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ekincilik insanlarin semeresinden faydalandigi bitkilerin becerilmesinde mehsuldarligin yukseldilmesi sabit mehsul almaga istiqametli ehemiyyetli bir fealiyyet novu Umumi melumatAzerbaycanda texminen e e IV minillikden baslayaraq Neolit dovrunu Tunc dovru evez edir Bu dovr texminen iki min il davam ederek e e I minilliyin baslangicinda sona catir hemin dovr tekce tuncun genis istehsali ile deyil eyni zamanda ictimai munasibetlerin ve kend teserrufatinin inkisafi ile de seciyyelenirdi Tunc dovrunden etibaren toxa ekinciliyinden cut ekinciliyine kecid baslanmisdi Bununla da ekincilik teserrufatinda aparici ustun rol kisilerin eline kecmis bele ki teserrufatin xarakterinde bas veren deyisiklik bu sahede qadin emeyinin rolunun goze carpacaq derecede azalmasina sebeb olmusdur Cutun meydana gelmesi ekin sahelerinin daha genis istifade edilmesine elverisli imkan yaratdi bununla elaqedar bir sira ekincilik sistemleri emele geldi ve inkisaf etdi Ekincilikde isledilen tunc aletler xeyli tekmillesdi ve coxaldi lakin Fridrix Engelsin dediyi kimi tunc das aletleri tamamile sixisdirib aradan cixara bilmedi Bu isi demir heyata kecirdi Azerbaycanda demirin meydana cixmasi ve genis inkisafi tekce iqtisadi heyatda deyil ictimai qurulusun ozunde de koklu deyisikliklere sebeb olmusdu Ekin sahesinde mehsul artimi ucun esas sert torpagin nisbeten keyfiyyetli sumlanmasindan asili olmsdur Azerbaycanda sumlamada xislarin qosqu heyvanlar vasitesile isledilmesi ve taxil doyumunde vellerin genis istifadesi bu baximdan boyuk ehemiyyet kesb edir Orta esrlerde agir ve ya qara kotan deyilen daha tekmil sum aletinin Azerbaycanda istifade edilmesi dovrune gore en muhum ixtiralardan sayilir XII esrin sonu ve XIII esrin evvellerine aid irihecmli gavahinin Beyleqandan tapilmasi qara kotanin tarixinin oyrenilmesinde muhum rol oynayir Azerbaycanin ekincilik ucun yararli olan torpaqlarinda taxil zemilerinin becerilmesi o qeder de zehmet teleb etmirdi Ona ele boyuk ehtiyac da duyulmurdu Bu her seyden evvel torpagin mehsuldarligi ile elaqedardir Bu baximdan boyuk Nizami Gencevinin fikri maraqli ve daha xarakterikdir Biz ekin zamani sepib zemini Heqqe tapsiririq sonra ekini Alti ay olariq ekinden uzaq Bir de bicin vaxti bicirik ancaq Bele ekdiyimiz zemilerden duz Bol mehsul aliriq bire yeddi yuz XIX esrin evvellerinden etibaren Azerbaycanin taxilciliqla mesgul olan butun rayonlarinda denli bitkilerin ekin sahesi xeyli genislendirilmis ve bununla da taxil mehsulunun umumi yigimi artmisdir Bugda ve arpa bitki denli bitkiler icerisinde oz ekin sahesine ve mehsul yigimina gore yene de esas yeri tuturdu Hemin dovrden Azerbaycanda becerilmeye baslayan qargidali bitkisi ilk vaxtlar esasen bostan bitkileri ile birlikde qarisiq ekilerdi lakin daha sonralar bu bitki genis sahelerde ayriliqda becerilmisdir Qargidali bitkisi taxilciliq teserrufatinda oz ekin sahesine gore genis yayila bilmemisdir lakin yerli ehali onu az ve ya cox halda kicik ve ya boyuk sahelerde becererek yuksek mehsuldarligina gore hemise qiymetlendirmisdir Ona gore de bu bitki xalq arasinda peygember bugdasi adlanmisdir Umumiyyetle XIX esrin son onilliklerinde Azerbaycanda istehsal olunan taxil mehsullari yerli ehalinin coreye olan ehtiyacini tam odeyirdi Hemin illerde basqa yerlerden olkeye satis ucun hec vaxt taxil getirilmemisdir Eksine hemin dovrde olkede istehsal olunan taxil satisa cixarilaraq Irana Gurcustana Rusiyaya ve hetta Avropa olkelerine de gonderilirdi Zengin ve coxesrlik tecrubeye malik olan Azerbaycan taxilcilari ozlerinin enenevi emek verdislerini davam etdirmekle onu nesillerden nesillere verirdiler Onlar ekincilikde mehsuldarligin yukseldilmesine sebeb olan amil ve sebebleri oyrenmekle bele oz bilik ve verdislerini artiraraq sabit mehsul almaga calisirdilar Hetta onlarin numayendeleri olke ve umumdunya kend teserrufati sergilerinde cesaretle istirak ederek mukafata layiq fexri yerleri de tutmusdular MenbeAzerbaycan etnoqrafiyasi Baki 2007 Serq Qerb nesriyyati Uc cildde I cild seh 65 ISBN 978 9952 34 152 2Hemcinin baxSadara Qara kotan Carcar