Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İbrahim Mirzə Səfəvi - Şeyx Heydər və Aləmşah bəyimin oğlu, Şah İsmayılın doğma qardaşı. İbrahim Mirzənin doğum tarixi haqqında mənbələrdə dəqiq məlumat yoxdur. Lakin ehtimal olunur ki, o Şah İsmayıldan 3 il öncə hicri 889-cu ildə (miladi 1484) anadan olmuşdur. Səfəvi saray tarixçisi İsgəndər bəy Münşi “Tarixi aləmarayi Abbasi” adlı kitabında İbrahim Mirzə və İsmayıl Mirzə arasında yaş fərqinin 1 olduğunu bildirir.Vəfat tarixi haqqında mənbələrdə məlumatlar müxtəlifdir.
| İbrahim mirzə Səfəvi ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺍﺑﺮﺍﻫﯿﻢ ﻣﯿﺮﺯﺍ ﺻﻔﻮﯼ | |
|---|---|
| Sultan İbrahim Mirzə | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1484 və ya 1486-cı il |
| Vəfat yeri | Səfəvilər dövləti |
| Atası | Şeyx Heydər |
| Anası | Aləmşah bəyim |
| Dini | Şiə İslam |
Həyatı
Şeyx Heydər Səfəvinin uşaqlarının sayı və adları barədə mənbələrdə dəqiq məlumata rast gəlinmir. İbrahim Əmininin “Fütühat-ı Şahı” və Əmir Mahmud Xandəmirin “Tarix-i Həbibüs Siyər ” əsərləri kimi tarixi mənbələrdə Şeyx Heydərin Aləmşah bəyimdən olan 3 oğlunun - Sultan Əli, İbrahim və İsmayılın adları çəkilir. Dövrün Venesiya səyahətnamələrində isə onların oğlan övladları yanaşı 3 qızlarının da olduğu haqqında məlumatlar öz əksini tapır. İbrahim Mirzə Şeyx Heydər Səfəvinin Aləmşah bəyimlə olan evliliyindən olan 2-ci oğludur. Bəzi mənbələrdə onun İsmayıldan yaşca kiçik olduğu qeyd edilsə də, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Namiq Musalı bu faktın doğru olmadığını qeyd edir və əsas olaraq Gilanlı tarixçi Əli bəy Şəmsəddin Lahicinin Şah İsmayılın hakimiyyəti dövründə, hicri 921-ci ildə yazdığı Tarix-i Xani adlı əsərdən aşağıdakı sözləri sübut göstərir:
“Şeyx Heydərin Həsən bəyin qızından doğma övladları içində ən böyüyü Sultan Xoca Əli idi. Ondan kiçiyi Sultan İbrahim və onda da kiçiyi, fəqət mənada hamısından böyüyü.. Hz.Şah İsmayıl idi.”
Həmçinin Səfəvi dövrü tarixçisi və xəttatı Qazi Əhməd Qumi də özünün “Xülasət ət- Təvarix” adlı əsərində bu evlilikdən 3 oğlan övlad dünyaya gəldiyini yazır. Müəllif bildirir ki, İbrahim Mirzə 3 oğlan uşağından ortancılı idi.
İbrahim Mirzənin doğum tarixi haqqında mənbələrdə dəqiq məlumat yoxdur. Lakin ehtimal olunur ki, o Şah İsmayıldan 3 il öncə hicri 889-cu ildə (miladi 1484) anadan olmuşdur. Səfəvi saray tarixçisi İsgəndər bəy Münşi “Tarixi aləmarayi Abbasi” adlı kitabında İbrahim Mirzə və İsmayıl Mirzə arasında yaş fərqinin 1 olduğunu bildirir.
1488-ci ildə Şeyx Heydərin Təbərsəranda öldürülməsindən sonra böyük oğlu Sultan Əli təriqətin rəhbəri seçilir. Sultan Yaqub onu və qardaşları İbrahim Mirzə ilə İsmayıl Mirzəni həmçinin anaları Aləmşah bəyimi İstəxri qalasına həbs edir. Şərəf xan Bitlisi bildirir ki, bu zaman uşaqların yaşı az idi. Buna görə də Sultan Yaqub İbrahim və qardaşlarını öldürmür. Professor Süleyman Əliyarlı, Sara Aşurbəyli kimi bir sıra tarixçilər onların İstəxri qalasından həbsindən əvvəl Van gölündəki Əxtəmr qalasında həbs edildikləri fikrini irəli sürür. İbrahim Mirzə digər ailə üzvləri kimi 4 il bu qalada həbs həyatı yaşayır.
Sultan Yaqubun ölümündən sonra baş verən çəkişmələr nəticəsində 1492-ci ildə Rüstəm Mirzə Təbrizdə taxta çıxır. O öz hakimiyyətini gücləndirmək məqsədilə İbrahim Mirzə və ailəsini sərbəst buraxır. Onlara atalarının intiqamını almaq sözü verir və 1493-cü ildə öz yanına Təbrizə gətirir. İbrahim Mirzənin böyük qardaşı Sultan Əlinin komandanlıq etdiyi Qızılbaş qoşunları Rüstəm Mirzənin qələbəsinə töhfə verdikdən sonra Ağqoyunlu sultanı şahzadələri Ərdəbilə göndərsə də, bir müddət sonra onları yenə öz yanına gətizdirir.Lakin Sultan Əli qardaşlarını da yanına götürərək Təbrizi tərk edir. Ərdəbil istiqamətində hərəkət edən Sultan Əlinin arxası ilə ağqoyunlu sərkərdəsi Eybə Sultanın beş min nəfərlik hərbi qüvvəsi irəlilədi. Sultan Əli öldürüləcəyini bildiyi üçün İbrahim Mirzə bu zaman 8 yaşında olmasına baxmayaraq kiçik qardaşı İsmayıl Mirzəni öz yerinə təriqət şeyxi seçir. Sultan Əli İbrahim Mirzə və İsmayıl Mirzəyə 7 nəfərlə birlikdə əvvəl Ərdəbilə buradan Gilana getməyi və Gilan şahının xidmətində çalışmağı, fürsət düşmədikcə oranı tərk etməməyi tapşırır. 1494-cü ildə Ərdəbil yaxınlığında ağqoyunlularla qızılbaşlar arasında baş vermiş Şəmsi döyüşündə Sultan Əlinin tərəfdarları məğlubiyətə uğrayırlar. Sultan Əli həlak olur.
İki qardaş əvvəlcə Ərdəbilə gəlir və burada 40 gün qalırlar. Buradan isə 80 (bəzi mənbələrdə 200) müridləri ilə birlikdə Rəştə yola düşürlər. Burada Gilanın Biyepiş vilayətinin hakimi Karkiya Mirzə Əlinin sarayına gəlirlər və ehtiram ilə qarşılanırlar. Tanınmış yerli alimlərdən biri-Şəmsəddin Lahici ərəb və fars dillərini öyrətmək, Quranı oxumaq üçün İbrahim və İsmayılın tərbiyəçisi təyin olunur.
Çox keçmədən İbrahim Mirzə Gilandan ayrılıb Ərdəbilə doğru yola düşür. Bu məlumatı ilk dəfə Əmir Mahmud Xandəmir verir və bildirir ki, İbrahim Mirzə Qızılbaş tacını çıxarıb, Ağqoyunlu türkmənlərinin tərzində mübarək başına təkkə geyinib Ərdəbilə yolda düşdü. İsgəndər bəy Münşi kimi Qumi, Hüseyni, Cünabədi kimi başqa tarixçilər də bu məlumatı təsdiqləyirlər.
İbrahim Mirzənin Ərdəbilə qayıtma səbəbi mənbələrdə müxtəlif şəkildə izah olunur. Namiq Musalı özünün Şah İsmayılın qardaşı İbrahim Mirzə və Qızılbaş hərəkatı içindəki rolu adlı məqaləsində bu mənbələri belə təsnif edir:
- Qadı Əhməd Qumi, Mirzə bəy Cünabədi və Hacı Mirzə Həsən Hüseyni Fəsai bu vəziyyəti şahzadənin “vətən həsrəti çəkməsi” ilə izah edirdilər.
- Digər mənbələr İbrahimin Ərdəbilə qayıtmasını “möhtərəm anasını görmək həvəsi” ilə izah edir.
- Əbdüləziz Əfəndi Qaraçələbizadə bu qayıdışın Gilanda qalmaqdan sıxıldığı üçün olduğunu deyir.
- I Şah Abbas dövrünün tarixçilərindən İsgəndər bəy Münşi və Fəzli bəy İsfahaninin veridyi şərhə görə, İbrahim Mirzə Səfəvilər ailəsi daxilində siyasət və məzhəb məsələlərindən yaranan ayrılıq səbəbindən Ərdəbilə qayıtdı. Namiq Musalı bu şərhin doğruluq payının daha yüksək olduğunu bildirir.
İsgəndər bəy Münşi yazır:
“Onlar Gilan vilayətinə çatıb, bir neçə gün Rəştdə qaldılar. Gilan valilərindən Karkiya Mirzə Əli Seyid İbrahimi izzət və ehtiramla qarşıladı. O həzrətin qardaşı Seyid İbrahim öz anası ilə görüşmək həvəsinə düşərək, dərvişliyə və dərviş təbiətinə malik olduğuna görə başına türkman taqiyəsi geyib, Ərdəbilə qayıtdı.”
Bu sitatdan da göründüyü kimi, İbrahim Mirzə dərviş təbiətli olduğu üçün siyasi həmləyə hazırlaşan qardaşı İsmayılı və onun ətrafındakı qızılbaş başçılarını Lahicanda qoyub, Ərdəbilə, təriqətin mərkəzinə qayıtmaq, anasının və mistik həyatına burada davam edən sufilərin yanında olmaq istəyirdi.
Fəzli bəy İsfahani vaqiyənaməsində Sultan Əlinin ölümü ərəfəsində Səfəviyyə təriqətini iki qola ayırdığını, təriqətin hərbi qanadına İsmayılı, ideoloji qanadına isə İbrahimi rəhbər təyin etdiyini yazır. Fəzli bəy İsfahani İbrahimin Ərdəbilə qayıdışının gizli və ya kamuflyajllı şəkildə deyil, Ağqoyunlu iqtidarı ilə razılaşdırılmış şəkildə baş tutduğunu da söyləyir. İsfahani bildirir ki, Məhz Rüstəm Mirzənin əmri ilə Şah Paşa Bəgüm bu iki qardaş üçün Ərdəbildən hədiyyələr göndərərək Rüstəm Mirzənin dostluq mesajını onlara çatdırmış, həmçinin Ağqoyunlu hökmdarının onların Ərdəbilə gəlib sufilərin başçısı olmasını istədiyini söyləmişdir. Rüstəm Mirzə Səfəvilərin müsadirə edilən torpaqları qaytardı və bağlanan təkkəni yenidən açdı. Ərdəbil sufiləri də şahzadələri geri qayıtmağa çağırırdılar. Lakin qızılbaş əmirləri Sultan Əlinin İbrahim Mirzə üçün təyin etdiyi rolu nəzərə alaraq, ancaq onun qayıtmasına razılıq verdilər.Con Vuds özünün “Ağqoyunlu, Tirə, Konfederasiya, Dövlət” kitabında Fəzli bəyin verdiyi məlumatı təsdiqləyir və yazır:
“Heydərin sağ qalan oğullarından olan Seyid İbrahim öz sələflərinin coşqunluğundan əl çəkərək Səfəvi təriqətinin hökumətyönlü mötədil qanadının rəhbəri kimi Ərdəbildə məskunlaşmağa üstünlük verdi.”
Bu hadisədən sonra Səfəvi qaynaqlarının əksəriyyəti İbrahim Mirzə haqqında məlumat vermir. Bir digər qaynaqlar isə özündə ziddiyətli məlumatlar əks etdirir.
Səfəvilər dövlətində rolu
İbrahim Mirzənin Ərdəbilə qayıtdıqdan sonrakı aqibəti haqqında tarixşünaslıqda bir çox fikir qarşımıza çıxır. Bəzi tarixçilər (Zahidi, Qəzvini, Aşityani) onun Ərdəbilə çatmadan yolda əsir düşərək öldürüldüyünü bildirsə də, bir digər qrup tarixçilər isə Gilanda olarkən vəfat etdiyini (Həyati Təbrizi) bildirir. “Fəvayed-e Səfəviyyə” əsərində olan bir məlumata görə, İbrahim Mirzə qardaşından və onun ətrafında olanlardan icazə alaraq Ərdəbilə qayıtdı. Lakin Ərdəbildə ələ keçirilərək qətlə yetirildi
İbrahimin Lahicanı tərk etdikdən sonra aqibətinin bəlli olmadığını söyləyən tədqiqatçılar da (Əbdüləziz Əfəndi Qaraçələbizadə) mövcuddur. Qadı Əhməd Qumi İbrahimin Ərdəbilə döndükdən sonra öz əcəli ilə öldüyünü yazır. Lakin Səfəvi dövlətinin tarixindən bəhs edən bir sıra mənbələrdə biz Sultan İbrahim Mirzə adına rast gəlirik. Səfəvi Osmanlı qaynaqlarına əsasən İbrahim Mirzənin 1514-cü ilə qədər həyatda olduğunu söyləmək olar. İsgəndər bəy Münşi 1500-cü ildə İbrahim Mirzə ilə İsmayılın görüşündən yazır:
“İsmayıl qışlaq yurdundan hərəkət edib, yenə də darülirşad Ərdəbilə gəldi. Əvvəlcə o həzərətin müqəddəs məqbərəsini və məskənini cənnət olan ulu əcdadlarının mübarək qəbirlərini ziyarət etmək şərəfinə nail olub, ziyarət qaydalarını yerinə yetirdikdən və dualarının qəbul edilməsinin əlamətlərini gördükdən sonra möhtərəm anası və qardaşı ilə görüşdü”.
İbrahim Mirzənin Gilandan sonrakı taleyi haqqında “Aləmara-yi Şah İsmayıl”, “Aləmara-yi Səfəvi” və “Cahanqoşa-ye xaqan” əsərlərində bir sıra məlumatlar mövcuddur. “Tarix-i aləmara-yi Şah İsmayıl” və “Tarix-i aləmara-yi Səfəvi” adlı anonim mənbələrdə İbrahim Mirzənin Səfəvilər dövlətinin ilk illərində Təbrizdə yaşaması və Möhrdar Sarı Əli bəy Təkəlinin onun lələsi olması barədə məlumatlar öz əksini tapır. Tarix elmləri doktori Mehman Süleymanov göstərilən mənbələrə istinadən yazır ki, Almaqulağı döyüşünə başlamazdan əvvəl Şah İsmayıl Sultan Muradın toplarının sıradan çıxarılmasını lazım bildi və bunun üçün İsfahan istiqamətinə xüsusi bir dəstə göndərdi. Bu dəstənin tərkibində 1500 nəfərlik döyüşçü var idi və onlar da Şah İsmayılın qardaşı Sultan İbrahimin (İbrahim Mirzə mənbədə Sultan İbrahim kimi təqdim olunmuşdur) rəhbərliyi altında idi. Sultan İbrahim bəy döyüşdə iştirak etmək arzusunu bildirdi və Şah İsmayıl da buna etiraz etmədi. “Aləmara-yi Səfəvi ”əsərində bu məsələnin təsviri daha geniş verilmişdir. Bu təsvirdən aydın olur ki, ilkin olaraq Sultan İbrahim topların ələ keçirilməsinə hazır olduğunu bildirdi. Şah İsmayıl bundan çox sevindi və bildirdi ki, əslində ondan bu cavabı eşitmək istəyirdi. Mənbədəki məlumata görə, Şah İsmayıl bu cavabı eşidəndən sonra belə bir ifadə işlətdi ki, belimin ağrısına öz əlim və dırnağımdan başqa kim yetə bilər? Yəni, Şah İsmayıl ən yaxınlarını özünə simsar və arxa görmək istəyirdi və Sultan İbrahimin belə birisi olmasından məmnunluq hissi keçrirdi. Sonra da Şah İsmayıl ondan soruşdu ki, bu işin icrası üçün özünlə nə qədər adam aparmaq istəyirsən? Sultan İbrahim də cavab verdi ki, 500 nəfər. Şah İsmayıl bununla razılaşmadı və ona özü ilə hətta 1500 nəfər aparmağı icazə verdi. Halvaçıoğluna da göstəriş verildi ki, onun dəstəsindən 1000 nəfər Sultan İbrahim üçün ayrılsın.
“Aləmara-yi İsmayıl”da yazılana görə Şah İsmayıl İbrahim Mirzə və Helvacıoğlu İlyas bəyi Cərfədqan ətrafında dayanan Ağqoyunlu sərkərdəsi İsfəndiyar Sultan Türkmənə basqın etmək üçün təyin etmişdi. Mənbələr Sultan İbrahim bu döyüşdə fəal iştirak etdiyini və meydanın mərkəzində nizəsi ilə İsfəndiyar bəyi vuraraq yerə saldığını yazırlar. Onun göstərişinə əsasən İsfəndiyar bəyin əlqolunu bağlayaraq top arabası içinə atdılar. İsfəndiyar bəyin dəstəsi də çoxlu itki verərək döyüş meydanını tərk etdi. Mehman Süleymanov bu hadisənin təsvirini belə verir:
“Sultan İbrahim uzaqdan İsfəndiyar bəyin dəstəsinin yaxınlaşmasını müşahidə edəndə göstəriş verdi ki, toplar dayanmadan öz hərəkətini etdirsinlər. Özü isə qızılbaş döyüşçüləri ilə birlikdə döyüş mövqeyi tutdu. Halvaçıoğlu ona yaxınlaşaraq döyüşə qoşulmasına icazə istədi. Sultan İbrahim isə bildirdi ki, bu döyüşə də özü rəhbərlik etmək və onu özü başa çatdırmaq istəyir. Ona görə Halvaçıoğlu bu qarşıdurmada da elə bir fəallıq göstərmədi və təsvirdən belə məlum olur ki, buna heç ehtiyac da olmadı. Sultan İbrahimin bu dəfə də böyük sürət və qətiyyət nümayiş etdirməsi nəticəsində İsfəndiyarın dəstəsinə heç bir şans verilmədi. Qısa müddətdən sonra onun 300 döyüşçüsü qətlə yetirildi və özü isə əsir götürüldü. İsfəndiyar Mirzə fəallıq göstərərək atdığı nizə ilə Sultan İbrahimi atdan yerə salmağa cəhd göstərdi. Amma Sultan İbrahim öz sipəri ilə onun zərbəsinin qarşısını aldı və sonra da kəməndlə onu atdan yerə salaraq əsir götürdü.”
1504-cü ildə Əlvənd Mirzə qoşunlarına qarşı mübarizədə İbrahim Mirzənin igidliyi barədə mənbələrdə bir çox məlumat var. İbrahim Mirzənin adına biz 1506-ci ildə Sarom xanın qiyamı zamanı rast gəlirik. Bu zaman Məhəmməd Kərhinin başqaldırdığı xəbərini eşidən Sarom xan Şah İsmayılın Yəzdin cənubuna yürüşündən istifadə edib 40 minlik ordu ilə Təbrizə hücum etmək məqsədilə Şah İsmayılın qardaşı İbrahim Mirzənin üzərinə Urmiya elinə doğru yeriyir. Sultan İbrahim məktub yazıb Şah İsmayıla göndərdi və ondan bu hücumun qarşısının alınması üçün kömək istədi. İbrahimin lələsi Sarı Əli bəy Möhrdarda Sarom xanla baş verən döyüşdə vəfat edir. Daha sonra anonim mənbələr yazır ki, İbrahim Mirzə 1507-ci ildə Şah İsmayılın Zülqədəroğlu Əlaəddövləyə qarşı səfərinə qoşulmuşdu. Yenə Aləmara-yi Səfəvi əsərində Şah İsmayılın 1508-ci ildə Luristanda apardığı döyüş zamanı İbrahim Mirzənin adına rast gəlmək mümkündür. Daha sonra 1510-cu ildə Mərv döyüşü ərəfəsində baş verən hadisələrdə İbrahim Mirzənin adı çəkilir. Aləmara-yi Şah İsmayıl əsərinə əsasən İbrahim Mirzənin bu zaman Təbrizdə səltənətin başında olduğu barədə məlumatlar öz əksini tapır.
Osmanlı tarixçiləri 1508-ci ildə Trabzon sancaqbəyi olan Səlimin Ərzincan yaxınlığında baş verən münaqişə zamanı İbrahim Mirzənin əsir düşdüyünü yazırlar.Y.Öztuna isə İbrahimin 1507-ci ildə əsir düşdüyünü, 1508-ci ilsə isə sərbəst buraxıldığını bildirir.Yenə Aləmara-yi Səfəvi-də verilən məlumata əsasən İbrahim Mirzənin Çaldıran döyüşü baş verən zaman hələ həyatda olduğunu bilirik.«Tarix-e elçi-ye nizam şah” əsərində də İbrahim Mirzə ilə bağlı əlavə məlumatla rastlaşmaq mümkündür. Həmin məlumat 1516-cı ilə aiddir. Bu məlumatda bildirilir ki, Şah İsmayıl həmin ildə İbrahim Mirzəni Herata göndərdi.
İstinadlar
- Münşi, 2009. səh. 78
- Musalı, 2018. səh. 208
- Məmmədova, 1991. səh. 28
- Əfəndiyev, 2007. səh. 42
- Musalı, 2018. səh. 209
- Süleymanov, 2018. səh. 13
- Münşi, 2009. səh. 74
- Əfəndiyev, 2007. səh. 44
- Musalı, 2018. səh. 210
- Musalı, 2018. səh. 213
- Musalı, 2018. səh. 214
- Musalı, 2018. səh. 216
- Morton, 1996. səh. 34
- Morton, 1996. səh. 37
- Woods, 1993. səh. 259
- Süleymanov M, 2018. səh. 118
- Musalı, 2018. səh. 217
- Münşi, 2009. səh. 81
- Süleymanov M, 2018. səh. 180
- Musalı, 2018. səh. 218
- Süleymanov M, 2018. səh. 182
- Aləmarayi Səfəvi, 1350. səh. 103-104
- Aləmarayi Səfəvi, 1350. səh. 133
- Rasim, 1999. səh. 128
- Öztuna, 2005. səh. 775
- Aləmarayi Səfəvi, 1350. səh. 485
- Süleymanov M, 2018. səh. 717
Mənbə
- İsgəndər bəy Münşi Türkman. Tarix-i Aləmara-yi Abbasi (Abbasın dünyanı bəzəyən tarixi) (PDF). I. Bakı: Təhsil. AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. 2009. səh. 792.
- Məmmədova Ş. K. “Xülasət ət-təvarix” Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi. Bakı: “Elm” nəşriyyatı. 1991. səh. 120.
- Oqtay Əfəndiyev. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. səh. 344. ISBN .
- Nizami Süleymanov. Azərbaycan Səfəvilər dövləti 1501-1736-cı illər. Bakı: “İqtisad Universiteti” Nəşriyyatı. 2018. səh. 214.
- Mehman Süleymanov. Şah İsmayıl Səfəvi. Bakı: Elm və təhsil. 2018. ISBN .
- Anonim (red Yədullah Şükrü). Aləm ara-yi Səfəvi. Tehran: İntişarat-ı İttilat. 1350.
- Ahmet Rasim. Osmanlı Tarihi. I. İstanbul: Emir Basın Yayın. 1999.
- Yılmaz Öztuna. İslam Devletleri // Devlet ve Hanedanlar. I. Ankara. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 2005.
- Woods, John E. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. The University of Utah Press. 1999.
- Alexander Morton. "The Early Years of Shah Ismail in the Afzal al-Tavarikh and Elsewhere" // Safavid Persia: The History and Politics of an Islamic Society,. London: I.B.Tauris & Co Ltd. 1996. 27–51.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ibrahim Mirze Sefevi Seyx Heyder ve Alemsah beyimin oglu Sah Ismayilin dogma qardasi Ibrahim Mirzenin dogum tarixi haqqinda menbelerde deqiq melumat yoxdur Lakin ehtimal olunur ki o Sah Ismayildan 3 il once hicri 889 cu ilde miladi 1484 anadan olmusdur Sefevi saray tarixcisi Isgender bey Munsi Tarixi alemarayi Abbasi adli kitabinda Ibrahim Mirze ve Ismayil Mirze arasinda yas ferqinin 1 oldugunu bildirir Vefat tarixi haqqinda menbelerde melumatlar muxtelifdir Ibrahim mirze Sefevi ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺍﺑﺮﺍﻫﯿﻢ ﻣﯿﺮﺯﺍ ﺻﻔﻮﯼSultan Ibrahim MirzeSexsi melumatlarDogum tarixi 1484 ve ya 1486 ci ilVefat yeri Sefeviler dovletiAtasi Seyx HeyderAnasi Alemsah beyimDini Sie IslamHeyatiSeyx Heyder Sefevinin usaqlarinin sayi ve adlari barede menbelerde deqiq melumata rast gelinmir Ibrahim Emininin Futuhat i Sahi ve Emir Mahmud Xandemirin Tarix i Hebibus Siyer eserleri kimi tarixi menbelerde Seyx Heyderin Alemsah beyimden olan 3 oglunun Sultan Eli Ibrahim ve Ismayilin adlari cekilir Dovrun Venesiya seyahetnamelerinde ise onlarin oglan ovladlari yanasi 3 qizlarinin da oldugu haqqinda melumatlar oz eksini tapir Ibrahim Mirze Seyx Heyder Sefevinin Alemsah beyimle olan evliliyinden olan 2 ci ogludur Bezi menbelerde onun Ismayildan yasca kicik oldugu qeyd edilse de tarix uzre felsefe doktoru Namiq Musali bu faktin dogru olmadigini qeyd edir ve esas olaraq Gilanli tarixci Eli bey Semseddin Lahicinin Sah Ismayilin hakimiyyeti dovrunde hicri 921 ci ilde yazdigi Tarix i Xani adli eserden asagidaki sozleri subut gosterir Seyx Heyderin Hesen beyin qizindan dogma ovladlari icinde en boyuyu Sultan Xoca Eli idi Ondan kiciyi Sultan Ibrahim ve onda da kiciyi feqet menada hamisindan boyuyu Hz Sah Ismayil idi Hemcinin Sefevi dovru tarixcisi ve xettati Qazi Ehmed Qumi de ozunun Xulaset et Tevarix adli eserinde bu evlilikden 3 oglan ovlad dunyaya geldiyini yazir Muellif bildirir ki Ibrahim Mirze 3 oglan usagindan ortancili idi Ibrahim Mirzenin dogum tarixi haqqinda menbelerde deqiq melumat yoxdur Lakin ehtimal olunur ki o Sah Ismayildan 3 il once hicri 889 cu ilde miladi 1484 anadan olmusdur Sefevi saray tarixcisi Isgender bey Munsi Tarixi alemarayi Abbasi adli kitabinda Ibrahim Mirze ve Ismayil Mirze arasinda yas ferqinin 1 oldugunu bildirir 1488 ci ilde Seyx Heyderin Teberseranda oldurulmesinden sonra boyuk oglu Sultan Eli teriqetin rehberi secilir Sultan Yaqub onu ve qardaslari Ibrahim Mirze ile Ismayil Mirzeni hemcinin analari Alemsah beyimi Istexri qalasina hebs edir Seref xan Bitlisi bildirir ki bu zaman usaqlarin yasi az idi Buna gore de Sultan Yaqub Ibrahim ve qardaslarini oldurmur Professor Suleyman Eliyarli Sara Asurbeyli kimi bir sira tarixciler onlarin Istexri qalasindan hebsinden evvel Van golundeki Extemr qalasinda hebs edildikleri fikrini ireli surur Ibrahim Mirze diger aile uzvleri kimi 4 il bu qalada hebs heyati yasayir Sultan Yaqubun olumunden sonra bas veren cekismeler neticesinde 1492 ci ilde Rustem Mirze Tebrizde taxta cixir O oz hakimiyyetini guclendirmek meqsedile Ibrahim Mirze ve ailesini serbest buraxir Onlara atalarinin intiqamini almaq sozu verir ve 1493 cu ilde oz yanina Tebrize getirir Ibrahim Mirzenin boyuk qardasi Sultan Elinin komandanliq etdiyi Qizilbas qosunlari Rustem Mirzenin qelebesine tohfe verdikden sonra Agqoyunlu sultani sahzadeleri Erdebile gonderse de bir muddet sonra onlari yene oz yanina getizdirir Lakin Sultan Eli qardaslarini da yanina goturerek Tebrizi terk edir Erdebil istiqametinde hereket eden Sultan Elinin arxasi ile agqoyunlu serkerdesi Eybe Sultanin bes min neferlik herbi quvvesi ireliledi Sultan Eli olduruleceyini bildiyi ucun Ibrahim Mirze bu zaman 8 yasinda olmasina baxmayaraq kicik qardasi Ismayil Mirzeni oz yerine teriqet seyxi secir Sultan Eli Ibrahim Mirze ve Ismayil Mirzeye 7 neferle birlikde evvel Erdebile buradan Gilana getmeyi ve Gilan sahinin xidmetinde calismagi furset dusmedikce orani terk etmemeyi tapsirir 1494 cu ilde Erdebil yaxinliginda agqoyunlularla qizilbaslar arasinda bas vermis Semsi doyusunde Sultan Elinin terefdarlari meglubiyete ugrayirlar Sultan Eli helak olur Iki qardas evvelce Erdebile gelir ve burada 40 gun qalirlar Buradan ise 80 bezi menbelerde 200 muridleri ile birlikde Reste yola dusurler Burada Gilanin Biyepis vilayetinin hakimi Karkiya Mirze Elinin sarayina gelirler ve ehtiram ile qarsilanirlar Taninmis yerli alimlerden biri Semseddin Lahici ereb ve fars dillerini oyretmek Qurani oxumaq ucun Ibrahim ve Ismayilin terbiyecisi teyin olunur Cox kecmeden Ibrahim Mirze Gilandan ayrilib Erdebile dogru yola dusur Bu melumati ilk defe Emir Mahmud Xandemir verir ve bildirir ki Ibrahim Mirze Qizilbas tacini cixarib Agqoyunlu turkmenlerinin terzinde mubarek basina tekke geyinib Erdebile yolda dusdu Isgender bey Munsi kimi Qumi Huseyni Cunabedi kimi basqa tarixciler de bu melumati tesdiqleyirler Ibrahim Mirzenin Erdebile qayitma sebebi menbelerde muxtelif sekilde izah olunur Namiq Musali ozunun Sah Ismayilin qardasi Ibrahim Mirze ve Qizilbas herekati icindeki rolu adli meqalesinde bu menbeleri bele tesnif edir Qadi Ehmed Qumi Mirze bey Cunabedi ve Haci Mirze Hesen Huseyni Fesai bu veziyyeti sahzadenin veten hesreti cekmesi ile izah edirdiler Diger menbeler Ibrahimin Erdebile qayitmasini mohterem anasini gormek hevesi ile izah edir Ebduleziz Efendi Qaracelebizade bu qayidisin Gilanda qalmaqdan sixildigi ucun oldugunu deyir I Sah Abbas dovrunun tarixcilerinden Isgender bey Munsi ve Fezli bey Isfahaninin veridyi serhe gore Ibrahim Mirze Sefeviler ailesi daxilinde siyaset ve mezheb meselelerinden yaranan ayriliq sebebinden Erdebile qayitdi Namiq Musali bu serhin dogruluq payinin daha yuksek oldugunu bildirir Isgender bey Munsi yazir Onlar Gilan vilayetine catib bir nece gun Restde qaldilar Gilan valilerinden Karkiya Mirze Eli Seyid Ibrahimi izzet ve ehtiramla qarsiladi O hezretin qardasi Seyid Ibrahim oz anasi ile gorusmek hevesine duserek dervisliye ve dervis tebietine malik olduguna gore basina turkman taqiyesi geyib Erdebile qayitdi Bu sitatdan da gorunduyu kimi Ibrahim Mirze dervis tebietli oldugu ucun siyasi hemleye hazirlasan qardasi Ismayili ve onun etrafindaki qizilbas bascilarini Lahicanda qoyub Erdebile teriqetin merkezine qayitmaq anasinin ve mistik heyatina burada davam eden sufilerin yaninda olmaq isteyirdi Fezli bey Isfahani vaqiyenamesinde Sultan Elinin olumu erefesinde Sefeviyye teriqetini iki qola ayirdigini teriqetin herbi qanadina Ismayili ideoloji qanadina ise Ibrahimi rehber teyin etdiyini yazir Fezli bey Isfahani Ibrahimin Erdebile qayidisinin gizli ve ya kamuflyajlli sekilde deyil Agqoyunlu iqtidari ile razilasdirilmis sekilde bas tutdugunu da soyleyir Isfahani bildirir ki Mehz Rustem Mirzenin emri ile Sah Pasa Begum bu iki qardas ucun Erdebilden hediyyeler gondererek Rustem Mirzenin dostluq mesajini onlara catdirmis hemcinin Agqoyunlu hokmdarinin onlarin Erdebile gelib sufilerin bascisi olmasini istediyini soylemisdir Rustem Mirze Sefevilerin musadire edilen torpaqlari qaytardi ve baglanan tekkeni yeniden acdi Erdebil sufileri de sahzadeleri geri qayitmaga cagirirdilar Lakin qizilbas emirleri Sultan Elinin Ibrahim Mirze ucun teyin etdiyi rolu nezere alaraq ancaq onun qayitmasina raziliq verdiler Con Vuds ozunun Agqoyunlu Tire Konfederasiya Dovlet kitabinda Fezli beyin verdiyi melumati tesdiqleyir ve yazir Heyderin sag qalan ogullarindan olan Seyid Ibrahim oz seleflerinin cosqunlugundan el cekerek Sefevi teriqetinin hokumetyonlu motedil qanadinin rehberi kimi Erdebilde meskunlasmaga ustunluk verdi Bu hadiseden sonra Sefevi qaynaqlarinin ekseriyyeti Ibrahim Mirze haqqinda melumat vermir Bir diger qaynaqlar ise ozunde ziddiyetli melumatlar eks etdirir Sefeviler dovletinde roluIbrahim Mirzenin Erdebile qayitdiqdan sonraki aqibeti haqqinda tarixsunasliqda bir cox fikir qarsimiza cixir Bezi tarixciler Zahidi Qezvini Asityani onun Erdebile catmadan yolda esir duserek oldurulduyunu bildirse de bir diger qrup tarixciler ise Gilanda olarken vefat etdiyini Heyati Tebrizi bildirir Fevayed e Sefeviyye eserinde olan bir melumata gore Ibrahim Mirze qardasindan ve onun etrafinda olanlardan icaze alaraq Erdebile qayitdi Lakin Erdebilde ele kecirilerek qetle yetirildi Ibrahimin Lahicani terk etdikden sonra aqibetinin belli olmadigini soyleyen tedqiqatcilar da Ebduleziz Efendi Qaracelebizade movcuddur Qadi Ehmed Qumi Ibrahimin Erdebile dondukden sonra oz eceli ile olduyunu yazir Lakin Sefevi dovletinin tarixinden behs eden bir sira menbelerde biz Sultan Ibrahim Mirze adina rast gelirik Sefevi Osmanli qaynaqlarina esasen Ibrahim Mirzenin 1514 cu ile qeder heyatda oldugunu soylemek olar Isgender bey Munsi 1500 cu ilde Ibrahim Mirze ile Ismayilin gorusunden yazir Ismayil qislaq yurdundan hereket edib yene de darulirsad Erdebile geldi Evvelce o hezeretin muqeddes meqberesini ve meskenini cennet olan ulu ecdadlarinin mubarek qebirlerini ziyaret etmek serefine nail olub ziyaret qaydalarini yerine yetirdikden ve dualarinin qebul edilmesinin elametlerini gordukden sonra mohterem anasi ve qardasi ile gorusdu Ibrahim Mirzenin Gilandan sonraki taleyi haqqinda Alemara yi Sah Ismayil Alemara yi Sefevi ve Cahanqosa ye xaqan eserlerinde bir sira melumatlar movcuddur Tarix i alemara yi Sah Ismayil ve Tarix i alemara yi Sefevi adli anonim menbelerde Ibrahim Mirzenin Sefeviler dovletinin ilk illerinde Tebrizde yasamasi ve Mohrdar Sari Eli bey Tekelinin onun lelesi olmasi barede melumatlar oz eksini tapir Tarix elmleri doktori Mehman Suleymanov gosterilen menbelere istinaden yazir ki Almaqulagi doyusune baslamazdan evvel Sah Ismayil Sultan Muradin toplarinin siradan cixarilmasini lazim bildi ve bunun ucun Isfahan istiqametine xususi bir deste gonderdi Bu destenin terkibinde 1500 neferlik doyuscu var idi ve onlar da Sah Ismayilin qardasi Sultan Ibrahimin Ibrahim Mirze menbede Sultan Ibrahim kimi teqdim olunmusdur rehberliyi altinda idi Sultan Ibrahim bey doyusde istirak etmek arzusunu bildirdi ve Sah Ismayil da buna etiraz etmedi Alemara yi Sefevi eserinde bu meselenin tesviri daha genis verilmisdir Bu tesvirden aydin olur ki ilkin olaraq Sultan Ibrahim toplarin ele kecirilmesine hazir oldugunu bildirdi Sah Ismayil bundan cox sevindi ve bildirdi ki eslinde ondan bu cavabi esitmek isteyirdi Menbedeki melumata gore Sah Ismayil bu cavabi esidenden sonra bele bir ifade isletdi ki belimin agrisina oz elim ve dirnagimdan basqa kim yete biler Yeni Sah Ismayil en yaxinlarini ozune simsar ve arxa gormek isteyirdi ve Sultan Ibrahimin bele birisi olmasindan memnunluq hissi kecrirdi Sonra da Sah Ismayil ondan sorusdu ki bu isin icrasi ucun ozunle ne qeder adam aparmaq isteyirsen Sultan Ibrahim de cavab verdi ki 500 nefer Sah Ismayil bununla razilasmadi ve ona ozu ile hetta 1500 nefer aparmagi icaze verdi Halvaciogluna da gosteris verildi ki onun destesinden 1000 nefer Sultan Ibrahim ucun ayrilsin Alemara yi Ismayil da yazilana gore Sah Ismayil Ibrahim Mirze ve Helvacioglu Ilyas beyi Cerfedqan etrafinda dayanan Agqoyunlu serkerdesi Isfendiyar Sultan Turkmene basqin etmek ucun teyin etmisdi Menbeler Sultan Ibrahim bu doyusde feal istirak etdiyini ve meydanin merkezinde nizesi ile Isfendiyar beyi vuraraq yere saldigini yazirlar Onun gosterisine esasen Isfendiyar beyin elqolunu baglayaraq top arabasi icine atdilar Isfendiyar beyin destesi de coxlu itki vererek doyus meydanini terk etdi Mehman Suleymanov bu hadisenin tesvirini bele verir Sultan Ibrahim uzaqdan Isfendiyar beyin destesinin yaxinlasmasini musahide edende gosteris verdi ki toplar dayanmadan oz hereketini etdirsinler Ozu ise qizilbas doyusculeri ile birlikde doyus movqeyi tutdu Halvacioglu ona yaxinlasaraq doyuse qosulmasina icaze istedi Sultan Ibrahim ise bildirdi ki bu doyuse de ozu rehberlik etmek ve onu ozu basa catdirmaq isteyir Ona gore Halvacioglu bu qarsidurmada da ele bir fealliq gostermedi ve tesvirden bele melum olur ki buna hec ehtiyac da olmadi Sultan Ibrahimin bu defe de boyuk suret ve qetiyyet numayis etdirmesi neticesinde Isfendiyarin destesine hec bir sans verilmedi Qisa muddetden sonra onun 300 doyuscusu qetle yetirildi ve ozu ise esir goturuldu Isfendiyar Mirze fealliq gostererek atdigi nize ile Sultan Ibrahimi atdan yere salmaga cehd gosterdi Amma Sultan Ibrahim oz siperi ile onun zerbesinin qarsisini aldi ve sonra da kemendle onu atdan yere salaraq esir goturdu 1504 cu ilde Elvend Mirze qosunlarina qarsi mubarizede Ibrahim Mirzenin igidliyi barede menbelerde bir cox melumat var Ibrahim Mirzenin adina biz 1506 ci ilde Sarom xanin qiyami zamani rast gelirik Bu zaman Mehemmed Kerhinin basqaldirdigi xeberini esiden Sarom xan Sah Ismayilin Yezdin cenubuna yurusunden istifade edib 40 minlik ordu ile Tebrize hucum etmek meqsedile Sah Ismayilin qardasi Ibrahim Mirzenin uzerine Urmiya eline dogru yeriyir Sultan Ibrahim mektub yazib Sah Ismayila gonderdi ve ondan bu hucumun qarsisinin alinmasi ucun komek istedi Ibrahimin lelesi Sari Eli bey Mohrdarda Sarom xanla bas veren doyusde vefat edir Daha sonra anonim menbeler yazir ki Ibrahim Mirze 1507 ci ilde Sah Ismayilin Zulqederoglu Elaeddovleye qarsi seferine qosulmusdu Yene Alemara yi Sefevi eserinde Sah Ismayilin 1508 ci ilde Luristanda apardigi doyus zamani Ibrahim Mirzenin adina rast gelmek mumkundur Daha sonra 1510 cu ilde Merv doyusu erefesinde bas veren hadiselerde Ibrahim Mirzenin adi cekilir Alemara yi Sah Ismayil eserine esasen Ibrahim Mirzenin bu zaman Tebrizde seltenetin basinda oldugu barede melumatlar oz eksini tapir Osmanli tarixcileri 1508 ci ilde Trabzon sancaqbeyi olan Selimin Erzincan yaxinliginda bas veren munaqise zamani Ibrahim Mirzenin esir dusduyunu yazirlar Y Oztuna ise Ibrahimin 1507 ci ilde esir dusduyunu 1508 ci ilse ise serbest buraxildigini bildirir Yene Alemara yi Sefevi de verilen melumata esasen Ibrahim Mirzenin Caldiran doyusu bas veren zaman hele heyatda oldugunu bilirik Tarix e elci ye nizam sah eserinde de Ibrahim Mirze ile bagli elave melumatla rastlasmaq mumkundur Hemin melumat 1516 ci ile aiddir Bu melumatda bildirilir ki Sah Ismayil hemin ilde Ibrahim Mirzeni Herata gonderdi IstinadlarMunsi 2009 seh 78 Musali 2018 seh 208 Memmedova 1991 seh 28 Efendiyev 2007 seh 42 Musali 2018 seh 209 Suleymanov 2018 seh 13 Munsi 2009 seh 74 Efendiyev 2007 seh 44 Musali 2018 seh 210 Musali 2018 seh 213 Musali 2018 seh 214 Musali 2018 seh 216 Morton 1996 seh 34 Morton 1996 seh 37 Woods 1993 seh 259 Suleymanov M 2018 seh 118 Musali 2018 seh 217 Munsi 2009 seh 81 Suleymanov M 2018 seh 180 Musali 2018 seh 218 Suleymanov M 2018 seh 182 Alemarayi Sefevi 1350 seh 103 104 Alemarayi Sefevi 1350 seh 133 Rasim 1999 seh 128 Oztuna 2005 seh 775 Alemarayi Sefevi 1350 seh 485 Suleymanov M 2018 seh 717MenbeIsgender bey Munsi Turkman Tarix i Alemara yi Abbasi Abbasin dunyani bezeyen tarixi PDF I Baki Tehsil AMEA A A Bakixanov adina Tarix Institutu 2009 seh 792 Memmedova S K Xulaset et tevarix Azerbaycan tarixinin menbeyi kimi Baki Elm nesriyyati 1991 seh 120 Oqtay Efendiyev Azerbaycan Sefeviler dovleti Baki Serq Qerb 2007 seh 344 ISBN 978 9952 34 101 0 Nizami Suleymanov Azerbaycan Sefeviler dovleti 1501 1736 ci iller Baki Iqtisad Universiteti Nesriyyati 2018 seh 214 Mehman Suleymanov Sah Ismayil Sefevi Baki Elm ve tehsil 2018 ISBN 978 9952 8176 9 0 Anonim red Yedullah Sukru Alem ara yi Sefevi Tehran Intisarat i Ittilat 1350 Ahmet Rasim Osmanli Tarihi I Istanbul Emir Basin Yayin 1999 Yilmaz Oztuna Islam Devletleri Devlet ve Hanedanlar I Ankara Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlari 2005 Woods John E The Aqquyunlu Clan Confederation Empire The University of Utah Press 1999 Alexander Morton The Early Years of Shah Ismail in the Afzal al Tavarikh and Elsewhere Safavid Persia The History and Politics of an Islamic Society London I B Tauris amp Co Ltd 1996 27 51