Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çexoslovakiya (çex. Československo), (slovak. Česko-Slovensko) — Mərkəzi Avropada 1918-ci ildən 1992-ci ilə qədər mövcud olmuş dövlət.
| Tarixi dövlət | |||||
| Çexoslovakiya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| çex. Republika Československá çex. Československá republika çex. Československá republika çex. Československá socialistická republika çex. Československá federativní republika | |||||
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Praqa | ||||
| Dilləri | çex dili, Slovak dili | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Dövlət dini | katolisizm | ||||
| Valyuta | çexoslovak kronu[d] | ||||
| Ərazisi |
| ||||
| Əhalisi |
| ||||
| İdarəetmə forması | respublika | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Çexoslovakiya respublikasının təşkili
Birinci dünya müharibəsinin sonuna qədər Çexiya və Slovakiya Avstriya-Macarıstan imperiyasının tərkibində idi. Müharibədə ""nın məğlubiyyəti Çexiya xalqını da öz müstəqilliyi uğrunda mübarizəyə ruhlandırdı. 1918-ci ilin yanvar ayının 6-da çex deputatları Avstriya reyxstrat və seymindən Çexiyaya müstəqillik verilməsini tələb etdilər. Lakin bu tələb rədd edildi. 1918-ci ilin iyununda isə Parisdə fəaliyyət göstərən çex siyasi partiyaları Milli komitə təşkil etdilər. Komitənin rəhbəri Tomaş Masarik təyin edildi. 1918-ci ilin oktyabrın 28-də Milli Komitə müstəqil Çexiya dövlətinin yaradıldığını elan etdi. 1918-ci ilin oktyabrın 30-da Slovakiya da Macarıstandan ayrıldığını və Çexiya ilə birləşdiyini bildirdi.
1918-ci ilin noyabrın 14-də Milli Məclis Çexoslovakiyanı respublika elan etdi. Respublikanın prezidenti Tomas Masarik seçildi. "Ümumxalqkoalisiyası" adlanan hökumət təşkil edildi və onun tərkibinə ölkədəki siyasi partiyaların nümayəndələri daxil oldular. Hökumət 8 saatlıq iş günü müəyyən etdi. Aqrar islahat keçirildi. Hökumət Macarıstana müdaxilədə iştirak etdi. Bu dövrdə Slovakiyada yaranan Sovet respublikası 1919-cu il iyulun 1-də süqut etdi. 1920-ci ilin iyulunda sosial-demokrat partiyasının sağ qanadının lideri V.Tusar "qırmızı-yaşıl koalisiya" adlanan hökumət təşkil etdi. 1920-ci il fevralın 20-də Çexoslovakiya Respublikasının konstitusiyası qəbul edildi. Konstitusiyaya görə prezident 7 il müddətinə seçilir və ona böyük səlahiyyətlər verilirdi. Qanunverici məclis ikipalatalı parlament idi ki, onun da aşağı palatası Milli Məclis adlanırdı. Paris sülh konfransının qərarına əsasən Zakarpat Ukraynası da Çexoslovakiyaya verilirdi. Çexoslovakiya Habsburqlar imperiyasının sənaye potensialının 4/5 hissəsinə sahib oldu.
Çexoslovakiya çoxmillətli ölkə idi. Onun 13,5 milyonluq əhalisinin 7 milyona qədəri çex, 3 milyona qədəri alman, 2 milyona yaxını slovak, 750 minə yaxını macar, 500 minə yaxını ukraynalı, 100 minə yaxını polyak idi. XX əsrin 20-ci illərinin əvvəllərində Çexoslovakiyanın xarici siyasətinə böyük dövlətlərin, ilk növbədə Fransanın təsiri güclü idi. 1920–1921-ci illərdə Çexoslovakiya Fransanın rəhbərliyi ilə təşkil edilən Kiçik Antantanın üzvü oldu. 1920-ci ilin aprelində keçirilən parlament seçkilərində sosial-demokratlar və milli sosialistlər əksəriyyət qazandılar. V.Tusar yenə də hökumətə başçılıq etdi. Kommunist İnternasialının fəaliyyəti Çexoslovakiyaya da öz təsirini göstərdi. 1921-ci ilin mayında Şmeralın başçılığı altında Çexoslovakiya Kommunist Partiyası təşkil edildi.
Çexoslovakiya kapitalizmin nisbi sabitləşməsi və dünya iqtisadi böhranı illərində
Birinci dünya müharibəsindən sonra ölkədə baş verən böhrandan ölkə ancaq 1923-cü ilin sonunda çıxa bildi. Çex inhisarçıları Slovakiya və Zakarpat Ukraynasının iqtisadiyyatını özlərinə tabe etdilər və onu yüksək inkişaf etmiş çex torpaqlarının aqrar-xammal əlavəsinə çevirdilər. Kapitalizmin nisbi sabitləşməsi illərində ölkədə yüngül sənaye sahələri daha sürətlə inkişaf etdi. "Skoda" zavodu öz silah məhsullarını Kiçik Antantanın üzvlərinə və digər ölkələrə satırdı.
1929–1933-cü illərin dünya iqtisadi böhranı Çexoslovakiya iqtisadiyyatına da ciddi zərbə vurdu. Böhran hərbi sənayedən başqa bütün sənaye sahələrinə toxundu. Ölkədə işsizlərin sayı 700 mini ötüb keçdi. Böhran illərində ölkədə milli münasibətlər də kəskinləşdi. Siyasi məsələlərin həllində "Qrad" qrupu əsas rol oynayırdı. Onunla müxalifətdə olan partiya isə "Pyaterka" partiyası idi. "Qrad"ın nüfuzu daha güclü idi. Ölkədə "çexləşdirmə" siyasəti yeridilirdi. Bu siyasətin nəticəsində Slovakiyada millətçi xalq partiyası təşkil edildi ki, onun da rəhbəri Qlinka idi. Sudet vilayətində də Henleynin başçılığı altında millətçi Alman partiyası təşkil edildi. Zakarpat Ukraynası da muxtariyyət tələb edirdi. 1929-cu ilin dekabrında keçirilən parlament seçkiləri nəticəsində "hakim koalisiya hökuməti" təşkil edildi. Çexoslovakiya böhrandan ancaq 1934-cü ildə çıxa bildi.
Çexoslovakiya İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində
Almaniyada faşizmin hakimiyyət başına gəlməsi Çexoslovakiyada da millətçi qrupların daha da fəallaşmasına səbəb oldu. Ölkədə təqiblər artdı. 1934-cü ildə Kommunist partiyasının fəaliyyəti qadağan edildi. 1935-ci ilin mayın 19-da Milli Məclisə keçirilən seçkilərdə Sudet vilayətində Alman partiyası, Slovakiyada isə Xalq partiyası səslərin əksəriyyətini topladı. 1935-ci ilin dekabrında keçirilən prezident seçkilərində "Qrad" qrupunun rəhbəri Beneş qalib gəldi. Hökumətin başçısı isə Milan Qoca oldu.
1936–1938-ci illərdə ölkədə alman, slovak, ukrain, macar və polyak separatizmi gücləndi. Bununla belə 1938-ci ilin mayında Çexoslovakiya sərhədinə faşist Almaniyasının qoşun yığmaq cəhdi uğursuz oldu. Çünki o dövrdə Çexoslovakiya Avropada ən güclü qoşuna malik olan dövlətlərdən biri olduğu üçün Hitler buraya hücum etməyə cəsarət etmədi. 1938-ci ilin mayında Milan Qocanı general Sırov əvəz etdi. 1938-ci ilin sentyabrında olan Münhen konfransı Sudet vilayətinin orada almanların çoxluq təşkil etməsi bəhanəsi ilə Almaniyaya birləşdirilməsi haqqında qərar qəbul etdi. 1938-ci ilin oktyabrında Almaniya Sudet vilayətini özünə birləşdirdi. Çexoslovakiya öz ərazisinin 1/3-ni, əhalisinin 5 milyonunu, sənaye potensialının isə 40%-ni itirdi. Bundan sonra o, "İkinci respublika" adlandı. Prezident Beneş istefa verdi. Onu Qaxa əvəz etdi. Baş nazir Milli birliyin lideri R.Beran oldu. 1938-ci ilin oktyabrında Slovakiyada Tisonun başçılığı altında hökumət təşkil edildi. Slovakiya 1939-cu ilin martın 14-də öz müstəqilliyini elan etdi. Slovakiya Almaniyanın satilletinə çevrildi. Zakarpat Ukraynasına isə Hitlerin razılığı ilə macar qoşunları daxil oldular. 1939-cu ilin martın 14-də Zakarpat Ukraynası da öz müstəqilliyini elan etdi. 1939-cu ilin martın 15-də prezident Qaxa Hitlerin Çexoslovakiya Respublikasını ləğv etmək tələbi ilə razılaşmalı oldu. Bohemiya (Çexiya) və Moraviya Almaniyanın protektoratlığına verildi. Beləliklə, Çexoslovakiya parçalandı və onun dövlət müstəqilliyinə son qoyulmuş oldu.
Çexoslovakiya İkinci dünya müharibəsindən sonra
Çexoslovakiya 1945-ci ildə Sovet qoşunları tərəfindən tutuldu. 1945-ci ilin martında Çexoslovakiyada Kommunist, Sosial-Demokrat, Xalq Demokrat və Milli-Sosialist partiyalarının nümayəndələrindən Milli Cəbhə təşkil edildi. 1945-ci il aprel ayının 4-də Koşise şəhərində onlar sosial-demokrat Z.Firlenqerin başçılığı altında Milli Cəbhə hökuməti təşkil etdilər. Çexoslovakiya 1945-ci ilin mayında faşistlərdən təmizləndi. Kütlələrin təzyiqi altında müəssisələrdə fəhlə nəzarəti orqanları yaradıldı. 1945-ci il mayın 19-da prezident alman və macar sahibkarlarının, həmçinin faşistlərlə əməkdaşlıq etmiş yerli burjuaziyanın zavod, şaxta, torpaqlar, banklar, sığorta cəmiyyəti və digər müəssisələrinin dövlətin idarəsinə keçməsi haqqında dekret imzaladı. 1945-ci il iyunun 21-də imzalanan dekret əsasında 2,9 milyon ha torpaq müsadirə edildi. 303 min kəndli təsərrüfatı bütövlükdə 1,2 milyon ha torpaq aldı.
Ölkənin siyasi həyatında da mühüm dəyişikliklər baş verdi. Faşist və digər mürtəce təşkilatlar buraxıldı. Demokratik təşkilatların fəaliyyəti canlandı. 1945–1948-ci illərdə ölkədə Beneş prezident kimi fəaliyyət göstərdi. 1945-ci il oktyabrın 24-də hökumət əsas sənaye sahələrinin, iri müəssisələrinin, bütün bankların və xüsusi sığorta cəmiyyətlərinin milliləşdirilməsi haqqında dekret verdi. 1946-cı il mayın 26-da keçirilən parlament seçkilərində kommunistlər 38%, sosial-demokratlar 12% səs aldılar. Kommunist K.Qotvaldın başçılığı altında koalisiyalı hökumət təşkil edildi. 1947-ci ildə baş verən quraqlıqla əlaqədar olaraq həmin ilin iyulunda SSRİ Çexoslovakiyaya 400, həmin ilin noyabr ayında əlavə 200 ton da taxıl göndərdi. 1948-ci il fevral ayının 20-də sağ partiyalardan olan 12 nazir istefa verdi. Bundan məqsəd hökuməti zəiflətmək idi. Lakin kütlələr xalq hakimiyyətinin müdafiəsinə qalxdılar. Mühafizəkar qüvvələr təkləndilər.
1948-ci il fevral ayının 25-də prezident Beneş sağ partiyalardan olan digər nazirlərin də istefasını qəbul etdi. Özü də istefa verərək ölkəni tərk etdi. Ölkə Çexoslavakiya Xalq Respublikası adlandı. 1948-ci il mayın 5-də dövlət hakimiyyətinin ali orqanı olan Milli Məclisə seçkilər keçirildi. Yeniləşmiş Milli Cəbhə 88% səs aldı. Prezident K.Qotvald seçildi. Hökumətə isə A.Zapotski başçılıq etməyə başladı. 1948-ci il may ayının 9-da Çexoslovakiyanın yeni Konstitusiyası qəbul edildi. Müharibədən sonrakı ilk illərdə Çexoslovakiya SSRİ ilə dostluq əlaqələrini inkişaf etdirdi. 1946–1949-cu illərdə Çexoslovakiya Yuqoslaviya, Polşa, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstanla dostluq, qarşılıqlı yardım və əməkdaşlıq haqqında müqavilə bağladı.
1948-ci ilin yayında ölkədə ikillik planın yerinə yetirilməsi qeyd edildi. Milli Məclis 1948-ci il oktyabrın 27-də 1949–1953-cü illəri əhatə edən beşillik planı bəyəndi. Topdansatış sənaye məhsulları buraxılışı 93%, maşınqayırma sənayesi məhsulları istehsalı isə təxminən 3 dəfə artdı. 1953-cü ildə kartoçka sistemi ləğv edildi. Əmək haqqı artdı, müxtəlif malların qiyməti aşağı salındı. 1949-cu ildə ölkədə vahid kənd təsərrüfat kooperasiyalarının təşkili haqqında Qanun verildi. Lakin kənd təsərrüfatı yenə də geridə qalmış sahə idi.
1956–1960-cı illəri əhatə edən ikinci beşillik plan müvəffəqiyyətlə yerinə yetirildi. Sənaye məhsulu istehsalının həcmi 1960-cı ildə 1949-cu illə müqayisədə 3,7 dəfə artdı. Maşınqayırma sənayesi məhsulları isə 6,6 dəfə artdı. Kənd təsərrüfatında sosialist bölməsi 87,4% təşkil edirdi. Slovakiyanın sənayeləşdirilməsi sahəsində mühüm addımlar atıldı. 1960-cı il iyulun 11-də yeni Konstitusiya qəbul edildi. Ölkə Çexoslovakiya Sosialist Respublikası adlandı. 60-cı illərdə Çexoslovakiya öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoydu. 1961–1965-ci illəri əhatə edən üçüncü beşillik plan qəbul edildi. Lakin bu plan lazımınca yerinə yetirilmədi. Belə ki, sənayedə artım 56% əvəzinə 29%, kənd təsərrüfatında isə 22,8% əvəzinə 7,4% oldu.
Çexoslovakiyada 1953-cü ilə qədər hökumətə K.Qotvald başçılıq etdi. Ölümündən sonra onu Antonio Novotnı əvəz etdi. Respublikanın prezidenti isə A.Zapotski oldu. 1957-ci ilin noyabrında A.Zapotskinin ölümündən sonra ölkənin prezidenti A.Novotnı oldu.
Çexoslovakiyada 1968-ci il hadisələri
1968-ci ildə Çexoslovakiyada hakimiyyətə Aleksandr Dubçek gəldi. O hakimiyyətə gələn kimi partiyanın rəhbər roluna qarşı çıxdı. Dövlət təhlükəsizlik orqanlarını tənqid etdi. Çoxpartiyalılıq və əqidə azadlığı tərəfdarı olduğunu bildirdi. Onun bu ideyaları "Fəaliyyət proqramı" adlı sənəddə öz əksini tapdı. Lakin SSRİ Dubçekin hərəkətini anti-sosialist hərəkət kimi qiymətləndirərək onun oğurlanmasını və Moskvaya gətirilməsini təşkil etdi.
Çexoslovakiya hadisələri ilə əlaqədar 1968-ci il avqustun 5-də Bratislavada xüsusi müşavirə çağırıldı. 1968-ci il avqustun 21-də isə SSRİ və Varşava müqaviləsinin iştirakçısı olan 5 dövlətin (Rumıniyadan başqa) qoşunları oraya daxil oldu. Qərb dövlətlərinin hazırladığı "Zefir" əməliyyatı baş tutmadı. Hadisələrin qarşısı alındı. Çexoslovakiya hadisələri tarixə "Praqa baharı" kimi daxil oldu. SSRİ Çexoslovakiyada hakimiyyətə Qustav Qusakı gətirdi.
70–80-ci illərdə Çexoslovakiya sosialist ölkələri arasında ən inkişaf etmiş, əhalinin həyat səviyyəsi yüksək olan dövlətlərdən biri idi. 1977-ci ildə "yetmiş yeddilərin xartiyası" meydana gəldi. 1977-ci ilin sonunda Q.Qusakı Yakeş əvəz etdi. 80-ci illərin ortalarında SSRİ-də baş verən hadisələr Çexoslovakiyaya da təsir etdi. 1989-cu il noyabrın 17-də Çexoslovakiyada "məxməri inqilab" baş verdi. Parlament seçkilərində Vətəndaş forumu qələbə çaldı. 1989-cu ildə həmin forumun liderlərindən olan Vatslav Havel Çexoslovakiyanın prezidenti oldu. Dövlətin adı dəyişilərək Çex-o-Slovakiya adlandı.
Çexoslovakiyanın bölünməsi
1992-ci ilin iyununda Çexoslovakiyanı meydana gətirən Çex və Slovakiya respublikalarında ayrı-ayrı edilən seçkilərdən sonra iki respublikanın bir-birindən ayrılması gündəmə gəldi. 1993-cü il yanvarın 1-dən hər iki milli qurum ayrılaraq müstəqil dövlət kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Çexiyanın prezidenti yenə Havel, Slovakiyanın prezidenti isə Klaus oldu. 2008-ci ilin fevralında keçirilən seçkilərdən sonra yenə də prezident 66 yaşlı Klaus oldu. Çexiya 1999-cu ilin martında NATO-nun üzvü oldu. Hər iki dövlət BMT, Avropa Şurası, ATƏT və digər beynəlxalq təşkilatların üzvüdür. Slovakiya da 2004-cü ildən NATO-nun üzvüdür.
Çex Respublikasının bayraqları qədim Çexoslovak bayrağı ilə eynidır. Çexoslovakiyanın dağılmasından sonra Slovakiya yeni bayraq qəbul etdi, Çexiya isə bu bayrağı tarixi əlaqələrinə görə saxladı.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- http://www.left.ru/2005/11/vazlav128.phtml История компартии Чехословакии (rusca)
- http://www.yale.edu/annals/sakharov/documents_frames/Sakharov_008.htm 2007-10-12 at the Wayback Machine (rusca)
İstinadlar
- Çexoslovakiya Sosialist Respublikası. 1948.
- Czechoslovak Federative Republic. 1990.
- https://books.google.com/books?id=f2oZAAAAIAAJ&q=%22jazyk+%C4%8Deskoslovensk%C3%BD+jest+st%C3%A1tn%C3%ADm%22&dq=%22jazyk+%C4%8Deskoslovensk%C3%BD+jest+st%C3%A1tn%C3%ADm%22&hl=en&ei=8KPkTe2IKMbLswbQ7pWVBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwAQ.
- Musa Qasımlı.Avropa və Amerika ölkələrinin müasir tarixi. I hissə. (1918–1945-ci illər. Bakı, 2007, səh.11
- Səmayə Mustafayeva. Avropa və Amerika ölkələrinin ən yeni tarixi I hissə. Bakı. 2010. səh. 190-193.
- Səmayə Mustafayeva. Avropa və Amerika ölkələrinin ən yeni tarixi II hissə. Bakı. 2011. səh. 284-287.
- https://mapuniversal.com/czechoslovakia-map-of-czechoslovakia 2020-11-25 at the Wayback Machine Çexoslovakiya tarixi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cexoslovakiya cex Ceskoslovensko slovak Cesko Slovensko Merkezi Avropada 1918 ci ilden 1992 ci ile qeder movcud olmus dovlet Tarixi dovletCexoslovakiyacex Republika Ceskoslovenska cex Ceskoslovenska republika cex Ceskoslovenska republika cex Ceskoslovenska socialisticka republika cex Ceskoslovenska federativni republikaBayraq d Gerb d 28 oktyabr 1918 31 dekabr 1992Paytaxt PraqaDilleri cex dili Slovak diliResmi dilleri cex dili Slovak diliDovlet dini katolisizmValyuta cexoslovak kronu d Erazisi 127 900 km Ehalisi 15 700 000 100 000 nef 1992 Idareetme formasi respublika Vikianbarda elaqeli mediafayllarCexoslovakiya bayragiCexoslovakiya xeritesiCexoslovakiya respublikasinin teskiliBirinci dunya muharibesinin sonuna qeder Cexiya ve Slovakiya Avstriya Macaristan imperiyasinin terkibinde idi Muharibede nin meglubiyyeti Cexiya xalqini da oz musteqilliyi ugrunda mubarizeye ruhlandirdi 1918 ci ilin yanvar ayinin 6 da cex deputatlari Avstriya reyxstrat ve seyminden Cexiyaya musteqillik verilmesini teleb etdiler Lakin bu teleb redd edildi 1918 ci ilin iyununda ise Parisde fealiyyet gosteren cex siyasi partiyalari Milli komite teskil etdiler Komitenin rehberi Tomas Masarik teyin edildi 1918 ci ilin oktyabrin 28 de Milli Komite musteqil Cexiya dovletinin yaradildigini elan etdi 1918 ci ilin oktyabrin 30 da Slovakiya da Macaristandan ayrildigini ve Cexiya ile birlesdiyini bildirdi 1918 ci ilin noyabrin 14 de Milli Meclis Cexoslovakiyani respublika elan etdi Respublikanin prezidenti Tomas Masarik secildi Umumxalqkoalisiyasi adlanan hokumet teskil edildi ve onun terkibine olkedeki siyasi partiyalarin numayendeleri daxil oldular Hokumet 8 saatliq is gunu mueyyen etdi Aqrar islahat kecirildi Hokumet Macaristana mudaxilede istirak etdi Bu dovrde Slovakiyada yaranan Sovet respublikasi 1919 cu il iyulun 1 de suqut etdi 1920 ci ilin iyulunda sosial demokrat partiyasinin sag qanadinin lideri V Tusar qirmizi yasil koalisiya adlanan hokumet teskil etdi 1920 ci il fevralin 20 de Cexoslovakiya Respublikasinin konstitusiyasi qebul edildi Konstitusiyaya gore prezident 7 il muddetine secilir ve ona boyuk selahiyyetler verilirdi Qanunverici meclis ikipalatali parlament idi ki onun da asagi palatasi Milli Meclis adlanirdi Paris sulh konfransinin qerarina esasen Zakarpat Ukraynasi da Cexoslovakiyaya verilirdi Cexoslovakiya Habsburqlar imperiyasinin senaye potensialinin 4 5 hissesine sahib oldu Cexoslovakiya coxmilletli olke idi Onun 13 5 milyonluq ehalisinin 7 milyona qederi cex 3 milyona qederi alman 2 milyona yaxini slovak 750 mine yaxini macar 500 mine yaxini ukraynali 100 mine yaxini polyak idi XX esrin 20 ci illerinin evvellerinde Cexoslovakiyanin xarici siyasetine boyuk dovletlerin ilk novbede Fransanin tesiri guclu idi 1920 1921 ci illerde Cexoslovakiya Fransanin rehberliyi ile teskil edilen Kicik Antantanin uzvu oldu 1920 ci ilin aprelinde kecirilen parlament seckilerinde sosial demokratlar ve milli sosialistler ekseriyyet qazandilar V Tusar yene de hokumete basciliq etdi Kommunist Internasialinin fealiyyeti Cexoslovakiyaya da oz tesirini gosterdi 1921 ci ilin mayinda Smeralin basciligi altinda Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi teskil edildi Cexoslovakiya kapitalizmin nisbi sabitlesmesi ve dunya iqtisadi bohrani illerindeBirinci dunya muharibesinden sonra olkede bas veren bohrandan olke ancaq 1923 cu ilin sonunda cixa bildi Cex inhisarcilari Slovakiya ve Zakarpat Ukraynasinin iqtisadiyyatini ozlerine tabe etdiler ve onu yuksek inkisaf etmis cex torpaqlarinin aqrar xammal elavesine cevirdiler Kapitalizmin nisbi sabitlesmesi illerinde olkede yungul senaye saheleri daha suretle inkisaf etdi Skoda zavodu oz silah mehsullarini Kicik Antantanin uzvlerine ve diger olkelere satirdi 1929 1933 cu illerin dunya iqtisadi bohrani Cexoslovakiya iqtisadiyyatina da ciddi zerbe vurdu Bohran herbi senayeden basqa butun senaye sahelerine toxundu Olkede issizlerin sayi 700 mini otub kecdi Bohran illerinde olkede milli munasibetler de keskinlesdi Siyasi meselelerin hellinde Qrad qrupu esas rol oynayirdi Onunla muxalifetde olan partiya ise Pyaterka partiyasi idi Qrad in nufuzu daha guclu idi Olkede cexlesdirme siyaseti yeridilirdi Bu siyasetin neticesinde Slovakiyada milletci xalq partiyasi teskil edildi ki onun da rehberi Qlinka idi Sudet vilayetinde de Henleynin basciligi altinda milletci Alman partiyasi teskil edildi Zakarpat Ukraynasi da muxtariyyet teleb edirdi 1929 cu ilin dekabrinda kecirilen parlament seckileri neticesinde hakim koalisiya hokumeti teskil edildi Cexoslovakiya bohrandan ancaq 1934 cu ilde cixa bildi Cexoslovakiya Ikinci dunya muharibesi erefesindeAlmaniyada fasizmin hakimiyyet basina gelmesi Cexoslovakiyada da milletci qruplarin daha da feallasmasina sebeb oldu Olkede teqibler artdi 1934 cu ilde Kommunist partiyasinin fealiyyeti qadagan edildi 1935 ci ilin mayin 19 da Milli Meclise kecirilen seckilerde Sudet vilayetinde Alman partiyasi Slovakiyada ise Xalq partiyasi seslerin ekseriyyetini topladi 1935 ci ilin dekabrinda kecirilen prezident seckilerinde Qrad qrupunun rehberi Benes qalib geldi Hokumetin bascisi ise Milan Qoca oldu 1936 1938 ci illerde olkede alman slovak ukrain macar ve polyak separatizmi guclendi Bununla bele 1938 ci ilin mayinda Cexoslovakiya serhedine fasist Almaniyasinin qosun yigmaq cehdi ugursuz oldu Cunki o dovrde Cexoslovakiya Avropada en guclu qosuna malik olan dovletlerden biri oldugu ucun Hitler buraya hucum etmeye cesaret etmedi 1938 ci ilin mayinda Milan Qocani general Sirov evez etdi 1938 ci ilin sentyabrinda olan Munhen konfransi Sudet vilayetinin orada almanlarin coxluq teskil etmesi behanesi ile Almaniyaya birlesdirilmesi haqqinda qerar qebul etdi 1938 ci ilin oktyabrinda Almaniya Sudet vilayetini ozune birlesdirdi Cexoslovakiya oz erazisinin 1 3 ni ehalisinin 5 milyonunu senaye potensialinin ise 40 ni itirdi Bundan sonra o Ikinci respublika adlandi Prezident Benes istefa verdi Onu Qaxa evez etdi Bas nazir Milli birliyin lideri R Beran oldu 1938 ci ilin oktyabrinda Slovakiyada Tisonun basciligi altinda hokumet teskil edildi Slovakiya 1939 cu ilin martin 14 de oz musteqilliyini elan etdi Slovakiya Almaniyanin satilletine cevrildi Zakarpat Ukraynasina ise Hitlerin raziligi ile macar qosunlari daxil oldular 1939 cu ilin martin 14 de Zakarpat Ukraynasi da oz musteqilliyini elan etdi 1939 cu ilin martin 15 de prezident Qaxa Hitlerin Cexoslovakiya Respublikasini legv etmek telebi ile razilasmali oldu Bohemiya Cexiya ve Moraviya Almaniyanin protektoratligina verildi Belelikle Cexoslovakiya parcalandi ve onun dovlet musteqilliyine son qoyulmus oldu Cexoslovakiya Ikinci dunya muharibesinden sonraCexoslovakiya 1945 ci ilde Sovet qosunlari terefinden tutuldu 1945 ci ilin martinda Cexoslovakiyada Kommunist Sosial Demokrat Xalq Demokrat ve Milli Sosialist partiyalarinin numayendelerinden Milli Cebhe teskil edildi 1945 ci il aprel ayinin 4 de Kosise seherinde onlar sosial demokrat Z Firlenqerin basciligi altinda Milli Cebhe hokumeti teskil etdiler Cexoslovakiya 1945 ci ilin mayinda fasistlerden temizlendi Kutlelerin tezyiqi altinda muessiselerde fehle nezareti orqanlari yaradildi 1945 ci il mayin 19 da prezident alman ve macar sahibkarlarinin hemcinin fasistlerle emekdasliq etmis yerli burjuaziyanin zavod saxta torpaqlar banklar sigorta cemiyyeti ve diger muessiselerinin dovletin idaresine kecmesi haqqinda dekret imzaladi 1945 ci il iyunun 21 de imzalanan dekret esasinda 2 9 milyon ha torpaq musadire edildi 303 min kendli teserrufati butovlukde 1 2 milyon ha torpaq aldi Olkenin siyasi heyatinda da muhum deyisiklikler bas verdi Fasist ve diger murtece teskilatlar buraxildi Demokratik teskilatlarin fealiyyeti canlandi 1945 1948 ci illerde olkede Benes prezident kimi fealiyyet gosterdi 1945 ci il oktyabrin 24 de hokumet esas senaye sahelerinin iri muessiselerinin butun banklarin ve xususi sigorta cemiyyetlerinin millilesdirilmesi haqqinda dekret verdi 1946 ci il mayin 26 da kecirilen parlament seckilerinde kommunistler 38 sosial demokratlar 12 ses aldilar Kommunist K Qotvaldin basciligi altinda koalisiyali hokumet teskil edildi 1947 ci ilde bas veren quraqliqla elaqedar olaraq hemin ilin iyulunda SSRI Cexoslovakiyaya 400 hemin ilin noyabr ayinda elave 200 ton da taxil gonderdi 1948 ci il fevral ayinin 20 de sag partiyalardan olan 12 nazir istefa verdi Bundan meqsed hokumeti zeifletmek idi Lakin kutleler xalq hakimiyyetinin mudafiesine qalxdilar Muhafizekar quvveler teklendiler 1948 ci il fevral ayinin 25 de prezident Benes sag partiyalardan olan diger nazirlerin de istefasini qebul etdi Ozu de istefa vererek olkeni terk etdi Olke Cexoslavakiya Xalq Respublikasi adlandi 1948 ci il mayin 5 de dovlet hakimiyyetinin ali orqani olan Milli Meclise seckiler kecirildi Yenilesmis Milli Cebhe 88 ses aldi Prezident K Qotvald secildi Hokumete ise A Zapotski basciliq etmeye basladi 1948 ci il may ayinin 9 da Cexoslovakiyanin yeni Konstitusiyasi qebul edildi Muharibeden sonraki ilk illerde Cexoslovakiya SSRI ile dostluq elaqelerini inkisaf etdirdi 1946 1949 cu illerde Cexoslovakiya Yuqoslaviya Polsa Bolqaristan Ruminiya Macaristanla dostluq qarsiliqli yardim ve emekdasliq haqqinda muqavile bagladi 1948 ci ilin yayinda olkede ikillik planin yerine yetirilmesi qeyd edildi Milli Meclis 1948 ci il oktyabrin 27 de 1949 1953 cu illeri ehate eden besillik plani beyendi Topdansatis senaye mehsullari buraxilisi 93 masinqayirma senayesi mehsullari istehsali ise texminen 3 defe artdi 1953 cu ilde kartocka sistemi legv edildi Emek haqqi artdi muxtelif mallarin qiymeti asagi salindi 1949 cu ilde olkede vahid kend teserrufat kooperasiyalarinin teskili haqqinda Qanun verildi Lakin kend teserrufati yene de geride qalmis sahe idi 1956 1960 ci illeri ehate eden ikinci besillik plan muveffeqiyyetle yerine yetirildi Senaye mehsulu istehsalinin hecmi 1960 ci ilde 1949 cu ille muqayisede 3 7 defe artdi Masinqayirma senayesi mehsullari ise 6 6 defe artdi Kend teserrufatinda sosialist bolmesi 87 4 teskil edirdi Slovakiyanin senayelesdirilmesi sahesinde muhum addimlar atildi 1960 ci il iyulun 11 de yeni Konstitusiya qebul edildi Olke Cexoslovakiya Sosialist Respublikasi adlandi 60 ci illerde Cexoslovakiya oz inkisafinin yeni merhelesine qedem qoydu 1961 1965 ci illeri ehate eden ucuncu besillik plan qebul edildi Lakin bu plan laziminca yerine yetirilmedi Bele ki senayede artim 56 evezine 29 kend teserrufatinda ise 22 8 evezine 7 4 oldu Cexoslovakiyada 1953 cu ile qeder hokumete K Qotvald basciliq etdi Olumunden sonra onu Antonio Novotni evez etdi Respublikanin prezidenti ise A Zapotski oldu 1957 ci ilin noyabrinda A Zapotskinin olumunden sonra olkenin prezidenti A Novotni oldu Cexoslovakiyada 1968 ci il hadiseleri 1968 ci ilde Cexoslovakiyada hakimiyyete Aleksandr Dubcek geldi O hakimiyyete gelen kimi partiyanin rehber roluna qarsi cixdi Dovlet tehlukesizlik orqanlarini tenqid etdi Coxpartiyaliliq ve eqide azadligi terefdari oldugunu bildirdi Onun bu ideyalari Fealiyyet proqrami adli senedde oz eksini tapdi Lakin SSRI Dubcekin hereketini anti sosialist hereket kimi qiymetlendirerek onun ogurlanmasini ve Moskvaya getirilmesini teskil etdi Cexoslovakiya hadiseleri ile elaqedar 1968 ci il avqustun 5 de Bratislavada xususi musavire cagirildi 1968 ci il avqustun 21 de ise SSRI ve Varsava muqavilesinin istirakcisi olan 5 dovletin Ruminiyadan basqa qosunlari oraya daxil oldu Qerb dovletlerinin hazirladigi Zefir emeliyyati bas tutmadi Hadiselerin qarsisi alindi Cexoslovakiya hadiseleri tarixe Praqa bahari kimi daxil oldu SSRI Cexoslovakiyada hakimiyyete Qustav Qusaki getirdi 70 80 ci illerde Cexoslovakiya sosialist olkeleri arasinda en inkisaf etmis ehalinin heyat seviyyesi yuksek olan dovletlerden biri idi 1977 ci ilde yetmis yeddilerin xartiyasi meydana geldi 1977 ci ilin sonunda Q Qusaki Yakes evez etdi 80 ci illerin ortalarinda SSRI de bas veren hadiseler Cexoslovakiyaya da tesir etdi 1989 cu il noyabrin 17 de Cexoslovakiyada mexmeri inqilab bas verdi Parlament seckilerinde Vetendas forumu qelebe caldi 1989 cu ilde hemin forumun liderlerinden olan Vatslav Havel Cexoslovakiyanin prezidenti oldu Dovletin adi deyisilerek Cex o Slovakiya adlandi Cexoslovakiyanin bolunmesi 1992 ci ilin iyununda Cexoslovakiyani meydana getiren Cex ve Slovakiya respublikalarinda ayri ayri edilen seckilerden sonra iki respublikanin bir birinden ayrilmasi gundeme geldi 1993 cu il yanvarin 1 den her iki milli qurum ayrilaraq musteqil dovlet kimi fealiyyet gostermeye basladi Cexiyanin prezidenti yene Havel Slovakiyanin prezidenti ise Klaus oldu 2008 ci ilin fevralinda kecirilen seckilerden sonra yene de prezident 66 yasli Klaus oldu Cexiya 1999 cu ilin martinda NATO nun uzvu oldu Her iki dovlet BMT Avropa Surasi ATET ve diger beynelxalq teskilatlarin uzvudur Slovakiya da 2004 cu ilden NATO nun uzvudur Cex Respublikasinin bayraqlari qedim Cexoslovak bayragi ile eynidir Cexoslovakiyanin dagilmasindan sonra Slovakiya yeni bayraq qebul etdi Cexiya ise bu bayragi tarixi elaqelerine gore saxladi Hemcinin baxCexoslovakiyanin suqutu Cexiya SlovakiyaXarici kecidlerhttp www left ru 2005 11 vazlav128 phtml Istoriya kompartii Chehoslovakii rusca http www yale edu annals sakharov documents frames Sakharov 008 htm 2007 10 12 at the Wayback Machine rusca IstinadlarCexoslovakiya Sosialist Respublikasi 1948 Czechoslovak Federative Republic 1990 https books google com books id f2oZAAAAIAAJ amp q 22jazyk C4 8Deskoslovensk C3 BD jest st C3 A1tn C3 ADm 22 amp dq 22jazyk C4 8Deskoslovensk C3 BD jest st C3 A1tn C3 ADm 22 amp hl en amp ei 8KPkTe2IKMbLswbQ7pWVBg amp sa X amp oi book result amp ct result amp resnum 2 amp ved 0CC0Q6AEwAQ Musa Qasimli Avropa ve Amerika olkelerinin muasir tarixi I hisse 1918 1945 ci iller Baki 2007 seh 11 Semaye Mustafayeva Avropa ve Amerika olkelerinin en yeni tarixi I hisse Baki 2010 seh 190 193 Semaye Mustafayeva Avropa ve Amerika olkelerinin en yeni tarixi II hisse Baki 2011 seh 284 287 https mapuniversal com czechoslovakia map of czechoslovakia 2020 11 25 at the Wayback Machine Cexoslovakiya tarixi