Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əvhədi Marağayi Rüknəddin (1271, Marağa, Şərqi Azərbaycan ostanı – 1338, Marağa, Şərqi Azərbaycan ostanı) — Azərbaycan filosofu, şair.
| Əvhədi Marağayi | |
|---|---|
| Şeyx Marağalı Əvhədədin Şeyx Əvhədi ibn Hüseyn | |
 Əvhədi Marağayinin türbəsi, Marağa | |
| Təxəllüsü | Rüknəddin |
| Doğum tarixi | təx. 1274 |
| Doğum yeri | Marağa |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
 Əvhədi Marağalı Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Dəqiq təvəllüdü məlum olmayan, Azərbaycanlı məşhur alim və filosof şair Şeyx Marağalı Əvhədədin Şeyx Əvhədi ibn Hüseyn 1274-cü ildə keçmişdə Azərbaycan ın paytaxtı olmuş Marağa şəhərində anadan olduğu təxmin edilir. Bəzi mənbələrə görə ilk zamanlar "Safi" təxəllüsü ilə yazmışdır. Təhsilini o zaman Yaxın Şərqin ən məşhur mədəni mərkəzlərindən olan Marağa şəhərində almışdır, ana dilindən başqa ərəb, fars dillərini, elmi-nücum, məntiq, təbiət elmlərini, fəlsəfəni, ilahiyyatı və sair elimləri öyrənmişdir. Müxtəlif mənbələrdə onun barədə deyilmişdir: övliya, xoşbatin, xoşsifət, Allahpərəst, arif, şeyx, mövlana, mehriban, əxlaqlı, təmiz adam, fazil və kamil insan, təcəvvüf təriqəti başçısı, haqq yolun bələdçisi də s. Ən dahi şairimiz Həzrəti Seyid İmadəddin Nəsimi Əvhədini çox sevmiş, əsərlərini tərcümə etmiş, yaxud onlara nəzirələr yazmışdır. onu "Piri-Təriqət" adlandırmışdır. Sədi Şirazi onu öz ustadi saymışdir. Bəziləri Əvhədinin bir müddət İsfahanda yaşamasını və farsca yazmasını əsas tutaraq onu fars şairi kimi gələmə verməyə calışmışlar, lakin bu fikir səhv və gülüncdür. Birincisi, fars şairlərin çoxu ərəbcə yazmışlar ki, buna görə onlara ərəb demək olmaz. İkincisi, kecmişdə bir çox şairlər iki, yaxud üç dildə yazmışlar. Ücüncüsü, azəri şairlərinin əsərlərinin fars və ərəb dilində yazması dövrün tələbilə olmuşdur, bə`zən isə əsər sifarişlə yazılmışsa, sifarişçinin(əsasən hökmdarların) istəyi ilə. Coxlarının isə Türkcə divanları oğurlanmış, məhv edilmiş və ola bilsin ki, haradasa gizlədilmişdir. Bəzi bizə məlum olmayan səbəblər ola bilsin ki, gələcəkdə məlum olsun. Əsas məsələ dahilərimizin əsərlərindəki fikirlərdir. Mövlana Əvhədi 1338-ci ildə martın 8-də 65 yaşında doğma şəhəri Marağada dünyasını dəyişmişdir. Dahi şairin məqbərəsi(Cənubi Azərbaycanın Marağa şəhərində) hal-hazırda "Pir Əvhəd-əd-din" adı ilə çox məşhur ziyarətgahdır. Mövlana Əvhədinin baş daşı üzərində yazılmışdır: "Bu qəbir böyük ağa, məşhur alim, görkəmli natiq, insanların ən yaxşısı Hüseyin İsfahaninin oğlu, millətin övladı, rəhmətlik Əvhəd-əd-dinindir. Yeddi yüz otuz səkkizinci (738) ildə şəban ayının 15-də (08.03.1338 miladi) vəfat etmişdir."
Əsərləri
Orta Əsrlər müsəlman Şərqinin görkəmli Əvhədi Marağayi mütəfəkkiri Sufilik fəlsəfəsinə əsaslanan poetik əsərlərin, şeir və poemaların (ən məşhuru "Cəmşid piyaləsi") müəllifidir. Mövlana Əvhədinin bizə məlum olan əsərləri: tərcibənd, qəzəl, rübai, qitə və qəsidələrdən ibarət (ən azı 15000 beytlik) divan, Məlikül Hükəma Xacə Nəsir-əd-din Tusinin nəvəsi Xacə Ziyad-əd-din Yusif ibn Xacə Əsilinin(Əsil-əd-din) xahişi ilə yazdığı, 525 beytdən ibarət aşiqanə bir poema "Dəhnamə" ("Məntiqül-üşşaq"), 1333–34-cü ildə 60 yaşında 1 ilə yazdığı şah əsəri "Cami-Cəm" didaktik-fəlsəfi məsnəvisi (9142 misra, Azərbaycan hökmdarı Xacə Qiyasəddin Məhəmməd ibn Rəşidə ithaf olunmuşdur), 10000 beytlik şeir divanı vardır.
Cami-cəm əsəri
Görkəmli alimlərimiz Qulamhüseyn Beqdeli və Xəlil Həmid oğlu Əvhədinin "Cami-Cəm" əsərini farscadan azəri turkcəsinə tərcümə etmişlər ki, bununla xalqımıza misilsiz xidmət göstərmişlər. Bu tərcümə 1970-ci ildə Azərbaycan Dövlət nəşriyatında 20000 tirajla kiril əlifbası ilə nəşr olunmuşdur."Cami-cam" məsnəvisi həyatın mənası və insanın özünü dərk etməsi, Rəbbimizin eşqinə çatması üçün ən kamil əsərdir və dünyada tayı-bərabəri yoxdur. "Cami-Cam"-in 1970-ci il nəşrinin ön sözündə görkəmli alimimiz M. Sultanov yazır: "Yeri gəldikcə Azərbaycan sözləri və məsəlləri ilə bəzənən bu əsərin şair tərəfindən "Cami-Cəm" adlandırılması təsadüfi deyildir. "Cami-Cəm" əfsanəvi İran padşahı Cəmşidin istənilən hər şeyi özündə əks edən camına işarədir. Şair demək istəmişdir ki, onun bu əsərində Cəmişidin camında olduğu kimi, hər məsələyə cavab tapmaq olar. Əvhədi özü əsərinin "Cami-Cəm" adlanmasını belə izah edir.
 | Adını "Cəmşidin camı" qoydum mən, |  |
Əsər üç hissədən, iki fəsildən ibarətdir. Əhvədinin poeması həm qoyulan məsələlərin çoxluğu, həm də onları əks etdirmə metodunun orijinallığı ilə diqqəti cəlb edir. Kitabın əvvəlindən axıra qədər elmə mədhiyyə oxuyur. "Cami-Cəm" hər şeydən əvvəl elmə, biliyə himn kimi səslənir. Əhvədinin poemasını başqa poemalardan fərqləndirən başqa bir cəhət həyat və məişətin ən kiçik məsələlərinə qədər özündə əks etdirməsidir.. Təsadüfi deyildir ki, bu əsər, istər şairin öz vaxtında, istər sonrakı dövrlərdə geniş yayılmış, Şərq xalqları tərəfindən sevilə-sevilə oxunmuş və bir çox klassik şairlərin yaradıcılığına öz tə`sirini göstərmişdir. Mövlana Əvhədi "Cami-Cəm"in "BU KİTABIN MƏZMUNU HAQQINDA" bölməsində öz əsəri haqqında belə deyir:
| | Bu kitab övliya kitabıdır, bax! | |
Həmçinin bax
- Hidayət Rzaquluxan. "Riyazül-Arifin", Tehran, 1305, s.35
- Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi I cild, Bakı,1943, s.127
Mənbə
- Dövlətşah Səmərqəndi. "Təzkirət-üş-şüəra". Bombey çapı, 1898
- M. F. Körpülüzadə. Türk ədəbiyyatında ilk mütəsəvviflər, İstanbul, 1918, 225 s.
İstinadlar
- Rukn al-Dīn Awḥadī // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- Marağalı Əvhədi. Cami-Cəm 2022-05-04 at the Wayback Machine. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2004.
- Q.Beqdeli, X.Yusifli. Marağalı Əvhədi "Cami-Cəm". Bakı: Lider. 2004. səh. 286.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Evhedi Maragayi Rukneddin 1271 Maraga Serqi Azerbaycan ostani 1338 Maraga Serqi Azerbaycan ostani Azerbaycan filosofu sair Evhedi MaragayiSeyx Maragali Evhededin Seyx Evhedi ibn HuseynEvhedi Maragayinin turbesi MaragaTexellusu RukneddinDogum tarixi tex 1274Dogum yeri MaragaVefat tarixi 8 mart 1338Vefat yeri Maraga Maraga sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranFealiyyeti sairEvhedi Maragali Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiDeqiq tevelludu melum olmayan Azerbaycanli meshur alim ve filosof sair Seyx Maragali Evhededin Seyx Evhedi ibn Huseyn 1274 cu ilde kecmisde Azerbaycan in paytaxti olmus Maraga seherinde anadan oldugu texmin edilir Bezi menbelere gore ilk zamanlar Safi texellusu ile yazmisdir Tehsilini o zaman Yaxin Serqin en meshur medeni merkezlerinden olan Maraga seherinde almisdir ana dilinden basqa ereb fars dillerini elmi nucum mentiq tebiet elmlerini felsefeni ilahiyyati ve sair elimleri oyrenmisdir Muxtelif menbelerde onun barede deyilmisdir ovliya xosbatin xossifet Allahperest arif seyx movlana mehriban exlaqli temiz adam fazil ve kamil insan tecevvuf teriqeti bascisi haqq yolun beledcisi de s En dahi sairimiz Hezreti Seyid Imadeddin Nesimi Evhedini cox sevmis eserlerini tercume etmis yaxud onlara nezireler yazmisdir onu Piri Teriqet adlandirmisdir Sedi Sirazi onu oz ustadi saymisdir Bezileri Evhedinin bir muddet Isfahanda yasamasini ve farsca yazmasini esas tutaraq onu fars sairi kimi geleme vermeye calismislar lakin bu fikir sehv ve guluncdur Birincisi fars sairlerin coxu erebce yazmislar ki buna gore onlara ereb demek olmaz Ikincisi kecmisde bir cox sairler iki yaxud uc dilde yazmislar Ucuncusu azeri sairlerinin eserlerinin fars ve ereb dilinde yazmasi dovrun telebile olmusdur be zen ise eser sifarisle yazilmissa sifariscinin esasen hokmdarlarin isteyi ile Coxlarinin ise Turkce divanlari ogurlanmis mehv edilmis ve ola bilsin ki haradasa gizledilmisdir Bezi bize melum olmayan sebebler ola bilsin ki gelecekde melum olsun Esas mesele dahilerimizin eserlerindeki fikirlerdir Movlana Evhedi 1338 ci ilde martin 8 de 65 yasinda dogma seheri Maragada dunyasini deyismisdir Dahi sairin meqberesi Cenubi Azerbaycanin Maraga seherinde hal hazirda Pir Evhed ed din adi ile cox meshur ziyaretgahdir Movlana Evhedinin bas dasi uzerinde yazilmisdir Bu qebir boyuk aga meshur alim gorkemli natiq insanlarin en yaxsisi Huseyin Isfahaninin oglu milletin ovladi rehmetlik Evhed ed dinindir Yeddi yuz otuz sekkizinci 738 ilde seban ayinin 15 de 08 03 1338 miladi vefat etmisdir EserleriOrta Esrler muselman Serqinin gorkemli Evhedi Maragayi mutefekkiri Sufilik felsefesine esaslanan poetik eserlerin seir ve poemalarin en meshuru Cemsid piyalesi muellifidir Movlana Evhedinin bize melum olan eserleri tercibend qezel rubai qite ve qesidelerden ibaret en azi 15000 beytlik divan Melikul Hukema Xace Nesir ed din Tusinin nevesi Xace Ziyad ed din Yusif ibn Xace Esilinin Esil ed din xahisi ile yazdigi 525 beytden ibaret asiqane bir poema Dehname Mentiqul ussaq 1333 34 cu ilde 60 yasinda 1 ile yazdigi sah eseri Cami Cem didaktik felsefi mesnevisi 9142 misra Azerbaycan hokmdari Xace Qiyaseddin Mehemmed ibn Reside ithaf olunmusdur 10000 beytlik seir divani vardir Cami cem eseriGorkemli alimlerimiz Qulamhuseyn Beqdeli ve Xelil Hemid oglu Evhedinin Cami Cem eserini farscadan azeri turkcesine tercume etmisler ki bununla xalqimiza misilsiz xidmet gostermisler Bu tercume 1970 ci ilde Azerbaycan Dovlet nesriyatinda 20000 tirajla kiril elifbasi ile nesr olunmusdur Cami cam mesnevisi heyatin menasi ve insanin ozunu derk etmesi Rebbimizin esqine catmasi ucun en kamil eserdir ve dunyada tayi beraberi yoxdur Cami Cam in 1970 ci il nesrinin on sozunde gorkemli alimimiz M Sultanov yazir Yeri geldikce Azerbaycan sozleri ve meselleri ile bezenen bu eserin sair terefinden Cami Cem adlandirilmasi tesadufi deyildir Cami Cem efsanevi Iran padsahi Cemsidin istenilen her seyi ozunde eks eden camina isaredir Sair demek istemisdir ki onun bu eserinde Cemisidin caminda oldugu kimi her meseleye cavab tapmaq olar Evhedi ozu eserinin Cami Cem adlanmasini bele izah edir Adini Cemsidin cami qoydum men Varligin eksini onda gorersen Her kes isteyirse dunyani gormek Konlu isteyeni burda gorecek Eser uc hisseden iki fesilden ibaretdir Ehvedinin poemasi hem qoyulan meselelerin coxlugu hem de onlari eks etdirme metodunun orijinalligi ile diqqeti celb edir Kitabin evvelinden axira qeder elme medhiyye oxuyur Cami Cem her seyden evvel elme biliye himn kimi seslenir Ehvedinin poemasini basqa poemalardan ferqlendiren basqa bir cehet heyat ve meisetin en kicik meselelerine qeder ozunde eks etdirmesidir Tesadufi deyildir ki bu eser ister sairin oz vaxtinda ister sonraki dovrlerde genis yayilmis Serq xalqlari terefinden sevile sevile oxunmus ve bir cox klassik sairlerin yaradiciligina oz te sirini gostermisdir Movlana Evhedi Cami Cem in BU KITABIN MEZMUNU HAQQINDA bolmesinde oz eseri haqqinda bele deyir Bu kitab ovliya kitabidir bax Yaramaz sohretcin onu aparmaq Bu elvan naxisli kitabda olar Cennet cehennemin yolu asikar Ilk gunun hazirin son gunun sozu Bir nece beytile yazildi duzu Yaxsinin sifeti yamanin uzu Ogrunun hiylesi tacirin sozu Bir soz artirmadan yazildi bir bir Tutulmaq bilmeyen bir ay kimidir Xeyalin mehsulu deyil o heyhat Onu getirmisdir dunyaya heyat Nefs ucun cox xeyir verer bu eser Onu kim oxusa meqsede yeter Adini Cemsidin cami qoydum men Varligin eksini onda gorersen Eger kim istese dunyani gormek Konlu isteyeni burda gorecek Ordan bilersen ki o sah hardadir Menzili mekani ne diyardadir Sahin dusmenleri sinirlar neden Serxos niye yatir onu bilersen Bu eve qapiya kim tapdi acar Bu evde olani kim gordu askar Addan adlanana ne qeder yoldur Tilsimden xezneye ne qeder olur Mutleqi nisbiden ayird edersen Donub eyri yoldan duzle gedersen Seni azdirmaqcun div tapmaz macal Hem atmaz quyuya paltarini hal Gizli hiylelerden olarsan uzaq Olmazsan henefi qovmunden iraq Adamliq nededir o deyer inan Nedir ne demekdir insanliq insan Oyuncaq elemez seni her alcaq Kimse demez sene azqin ve axmaq Malin ogrulardan amanda olar Elm eder konlunden subheni kenar Acar gozlerini fikir qartalin Yer goyu titreder fikrin xeyalin Sagina soluna kecmez her axmaq Sen yaxsi bilersen yerini ancaq Senin ibret gozun acilar bisek Basqa naxislari redd eder urek Sen elde edersen bele bir zefer Onda Evhedi da savaba yeter Gorsen ki yaramir meni efv ele Allahdan xaceye xosbextlik dile Hemcinin baxHidayet Rzaquluxan Riyazul Arifin Tehran 1305 s 35 Azerbaycan Edebiyyati Tarixi I cild Baki 1943 s 127MenbeDovletsah Semerqendi Tezkiret us suera Bombey capi 1898 M F Korpuluzade Turk edebiyyatinda ilk mutesevvifler Istanbul 1918 225 s IstinadlarRukn al Din Awḥadi Gran Enciclopedia Catalana kat Grup Enciclopedia 1968 Maragali Evhedi Cami Cem 2022 05 04 at the Wayback Machine Baki Lider nesriyyat 2004 Q Beqdeli X Yusifli Maragali Evhedi Cami Cem Baki Lider 2004 seh 286