Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Şankara (Adi Şankara आदि शंकर [aːd̪i ɕəŋkərə]; təq. 788 – təq. 820) – hind mütəfəkkiri, filosof, Veda mətnlərinin təfsirçisi və tədqiqatçısı, dini reformator, mistik və şair. əsasında "advayta-vedanta" adlnan təlimi və dini-fəlsəfi sistemi yaratmışdır.
| Şankara | |
|---|---|
| sanskr. आदि शङ्कर | |
 | |
| Doğum tarixi | təq. 788 |
| Vəfat tarixi | təq. 820 |
| Əsas maraqları | fəlsəfə |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Şankaranın dünyaya gəlməsi, həyatı, fəaliyyəti bir çox hallarda bizə əfsanəvi və möcüzəvi şəkildə təsvir edildiyindən, onun həyatı haqqında dəqiq məlumat əldə etmək olduqca çətin məsələdir. Adi Şankara haqqında əsasən "Şankara Vijayams" adlı əsərdə məlumat verilmişdir. Bioqrafik və əfsanəvi məlumatların qarışığı olan bu külliyatda filosofun həyatı şeir formasında yazılmışdır. Bunların arasında ən önəmli bioqrafiyalar XIV əsrdə yazılmış "Madhaviya Śaṅkara Vijayaṃ", XV–XVII əsrlər arasındakı bir tarixdə yazılan "Cidvilāsīya Śaṅkara Vijayaṃ" ve XVII əsrdən sonra yazıldığı ehtimal edilən "Keraļīya Śaṅkara Vijayaṃ" bioqrafiyalarıdır.
Adi Şankara, Nambodiri Brahmin qəbiləsində indiki Kerala şəhərinin yaxınlığındakı Kaladi və ya Aryambada dünyaya gəlmişdi. Deyilənə görə valideynləri uşaqsız keçən uzun illərdən sonra Vadakkunnatan məbədindəki dualarından sonra Şankaraya qovuşmuşdular. Atası, Şankara hələ balaca bir uşaq olarkən vəfat etmişdir. Bəzi mənbələrə görə Şankara atası ölərkən üç yaşında olmuşdur. Beş yaşından tələbəlik həyatına başlamış və səkkiz yaşından Hinduizmin müqəddəs mətnləri olan əzbər bilmişdir.
Kiçik yaşlardan gəzgin bir rahib (sannyasa) olmağı arzulayan Şankara bu istəyinə yalnız anasını yola gətirib onun razılığını aldıqdan sonra sahib olmuşdur. Keralanı tərk etmiş və quru (Hinduizmdə mürşidin qarşıqlığı) tapmaq üçün Şimali Hindistana doğru yola çıxmışdır. Narmada Nehri sahillərində Qaudapadanın müridlərindən olan Qovinda Bhaqavatpada ilə qarşılaşmışdır. Şankaradan onun kim olduğunu soruşan Qovinda Bhaqavatpadanı "advayta-vedanta" fəlsəfəsindən sitat gətirdiyi bir dördlüklə (şeirlə) cavab verdiyi üçün heyrətləndirmiş və onun müridi olmaqçün razılıq vermişdir.
Burada Şankara Brahma-sutralara təfsir yazmağı və "advayta-vedanta" fəlsəfəsini dərindən öyrənir. Kaşiyə səyahət edən Şankara orada ilk müridi olacaq gənc Sananda ilə tanış olur. Əfsanəyə görə tələbələri ilə Vişvanat məbədinə gedən Şankaranın qarşısına ətrafında dörd it olan bir müqəddəs çıxır. Müridlərin yoldan çəkilmək xəbərdarlığını görüb müqəddəs "Əbədi Atmanımı, yoxsa bu cismdən ibarət olan bədənimi hərəkət etdirməymii istəyirsən?" deyə soruşur. Müqəddəsin tanrı Şivanın bir təzahürü, dörd itin də dörd Veda olduğunun fərqinə varan Şankara, müqəddəsin qarşısında hörmətlə baş əyir və "Manişa Panxakam" əsərini qələmə alır. Badaridə isə ona şöhrət gətirəcək "Bhaşya"nı (təfsirləri) və "Prakarna qranta" (fəlsəfi risalələri) yazır.
Dini-fəlsəfi təlimi
Şankaranın yaratdığı fəlsəfi sistem və onun idrak təlimi "advayta-vedanta" adlanır. Advayta monistik təlim hesab olunur. Beləki ki, Tanrı başlanğıc və yeganə varlıqdır. Dünyada olan müxtəlif formalı, rəngli, ölçülü, fərqli kəmiyyət-keyfiyyət xarakteristikalarına malik olan bütün cisimlər, maddələr, bir sözlə yaradılan bütün varlıq, hər şey tanrı yaradıcılıq enerjisinin müxtəlif səviyyələrdə təzahüründən başqa bir şey deyildir. Yəni, bu təlimə görə əbədi və məhvedilməz olan tanrı Brahmandır. Qalan hər şey Onun varlığının yaradıcı enerji şəklində təzahür edən müxtəlif, hətta sonsuz sayda inikaslarıdır. Bütün bu yaradılış tam kamillik və dərketmənin ali səviyyəsində olmasalar da Şankaraya görə onlarla, yəni bütün canlı və cansız varlıqlarla, təbiətlə, materiyayla, kosmosla yaradıcı Brahman arasında heç bir fərq yoxdur. Bu fəlsəfi təlimə görə hər şey tanrı Brahmandır, hər şey Odur, bütün mövcudiyyət Onda cəmlənmişdir. Var olan və olmayan hər şey kənardan ayrı-ayrı, müxtəlif formada, qarma-qarışıq və xaotik görünsə də əslində hamısı Onun yaradıcı enerjisinin müxtəlif səviyyələrdə əks olunmasıdır. Beləliklə fərqlilik və müxtəliflik əslində aldadıcı başqa bir şey deyildir. Hər şey Onunla birlikdədir və Onsuz heç nə mövcud deyil. Bu, Şankaranın monizm dini-fəlsəfi təliminin əsasını təşkil edir. Ümumiyyətlə Şankara aşağıdakı ənənəvi hind mənbələrindən təsirlənmişdir: Vedalar, Upanişadlar, və . Şankaranın təlimini nəzərdən keçirərkən onun həm də , , yoqa, caynizm, buddizm kimi dini-fəlsəfi təlimlərin ideyalarından təsirləndiyinin açıq-aydın şahidi oluruq. Müasir tədqiqatçılar bəzən Şankaranın təlimini "maskalanmış buddizm" adlandırırlar ki, bu da Şankaranın təlimi ilə buddizm arasında oxşarlıqların olmasından xəbər verir. Düzdür, Şankaranın bu təlimində buddizmin güclü təsiri hiss olunur. Lakin bir qədər dərinə endikcə müəyyən fərqlər açıq-aydın özünü göstərir. Şankaranın təlimi, bir növ Veda və Upanişadların mətnlərinin şərhləri əsasında qurulsa da, həm də Buddizmin bir qədər dərin və özünəməxsus açıqlanmasını özündə birləşdirir.
İstinadlar
- Shankara // Nationalencyklopedin (швед.). 1999.
- SHANKARA (ŚANKARA // Dictionnaire de spiritualité. Ascétique et mystique (fr.). 60000 s. ISSN 0336-8106
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Sankara Adi Sankara आद श कर aːd i ɕeŋkere teq 788 teq 820 hind mutefekkiri filosof Veda metnlerinin tefsircisi ve tedqiqatcisi dini reformator mistik ve sair esasinda advayta vedanta adlnan telimi ve dini felsefi sistemi yaratmisdir Sankarasanskr आद शङ करDogum tarixi teq 788Vefat tarixi teq 820Esas maraqlari felsefe Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSankaranin dunyaya gelmesi heyati fealiyyeti bir cox hallarda bize efsanevi ve mocuzevi sekilde tesvir edildiyinden onun heyati haqqinda deqiq melumat elde etmek olduqca cetin meseledir Adi Sankara haqqinda esasen Sankara Vijayams adli eserde melumat verilmisdir Bioqrafik ve efsanevi melumatlarin qarisigi olan bu kulliyatda filosofun heyati seir formasinda yazilmisdir Bunlarin arasinda en onemli bioqrafiyalar XIV esrde yazilmis Madhaviya Saṅkara Vijayaṃ XV XVII esrler arasindaki bir tarixde yazilan Cidvilasiya Saṅkara Vijayaṃ ve XVII esrden sonra yazildigi ehtimal edilen Keraliya Saṅkara Vijayaṃ bioqrafiyalaridir Adi Sankara Nambodiri Brahmin qebilesinde indiki Kerala seherinin yaxinligindaki Kaladi ve ya Aryambada dunyaya gelmisdi Deyilene gore valideynleri usaqsiz kecen uzun illerden sonra Vadakkunnatan mebedindeki dualarindan sonra Sankaraya qovusmusdular Atasi Sankara hele balaca bir usaq olarken vefat etmisdir Bezi menbelere gore Sankara atasi olerken uc yasinda olmusdur Bes yasindan telebelik heyatina baslamis ve sekkiz yasindan Hinduizmin muqeddes metnleri olan ezber bilmisdir Kicik yaslardan gezgin bir rahib sannyasa olmagi arzulayan Sankara bu isteyine yalniz anasini yola getirib onun raziligini aldiqdan sonra sahib olmusdur Keralani terk etmis ve quru Hinduizmde mursidin qarsiqligi tapmaq ucun Simali Hindistana dogru yola cixmisdir Narmada Nehri sahillerinde Qaudapadanin muridlerinden olan Qovinda Bhaqavatpada ile qarsilasmisdir Sankaradan onun kim oldugunu sorusan Qovinda Bhaqavatpadani advayta vedanta felsefesinden sitat getirdiyi bir dordlukle seirle cavab verdiyi ucun heyretlendirmis ve onun muridi olmaqcun raziliq vermisdir Burada Sankara Brahma sutralara tefsir yazmagi ve advayta vedanta felsefesini derinden oyrenir Kasiye seyahet eden Sankara orada ilk muridi olacaq genc Sananda ile tanis olur Efsaneye gore telebeleri ile Visvanat mebedine geden Sankaranin qarsisina etrafinda dord it olan bir muqeddes cixir Muridlerin yoldan cekilmek xeberdarligini gorub muqeddes Ebedi Atmanimi yoxsa bu cismden ibaret olan bedenimi hereket etdirmeymii isteyirsen deye sorusur Muqeddesin tanri Sivanin bir tezahuru dord itin de dord Veda oldugunun ferqine varan Sankara muqeddesin qarsisinda hormetle bas eyir ve Manisa Panxakam eserini qeleme alir Badaride ise ona sohret getirecek Bhasya ni tefsirleri ve Prakarna qranta felsefi risaleleri yazir Dini felsefi telimiSankaranin yaratdigi felsefi sistem ve onun idrak telimi advayta vedanta adlanir Advayta monistik telim hesab olunur Beleki ki Tanri baslangic ve yegane varliqdir Dunyada olan muxtelif formali rengli olculu ferqli kemiyyet keyfiyyet xarakteristikalarina malik olan butun cisimler maddeler bir sozle yaradilan butun varliq her sey tanri yaradiciliq enerjisinin muxtelif seviyyelerde tezahurunden basqa bir sey deyildir Yeni bu telime gore ebedi ve mehvedilmez olan tanri Brahmandir Qalan her sey Onun varliginin yaradici enerji seklinde tezahur eden muxtelif hetta sonsuz sayda inikaslaridir Butun bu yaradilis tam kamillik ve derketmenin ali seviyyesinde olmasalar da Sankaraya gore onlarla yeni butun canli ve cansiz varliqlarla tebietle materiyayla kosmosla yaradici Brahman arasinda hec bir ferq yoxdur Bu felsefi telime gore her sey tanri Brahmandir her sey Odur butun movcudiyyet Onda cemlenmisdir Var olan ve olmayan her sey kenardan ayri ayri muxtelif formada qarma qarisiq ve xaotik gorunse de eslinde hamisi Onun yaradici enerjisinin muxtelif seviyyelerde eks olunmasidir Belelikle ferqlilik ve muxteliflik eslinde aldadici basqa bir sey deyildir Her sey Onunla birlikdedir ve Onsuz hec ne movcud deyil Bu Sankaranin monizm dini felsefi teliminin esasini teskil edir Umumiyyetle Sankara asagidaki enenevi hind menbelerinden tesirlenmisdir Vedalar Upanisadlar ve Sankaranin telimini nezerden kecirerken onun hem de yoqa caynizm buddizm kimi dini felsefi telimlerin ideyalarindan tesirlendiyinin aciq aydin sahidi oluruq Muasir tedqiqatcilar bezen Sankaranin telimini maskalanmis buddizm adlandirirlar ki bu da Sankaranin telimi ile buddizm arasinda oxsarliqlarin olmasindan xeber verir Duzdur Sankaranin bu teliminde buddizmin guclu tesiri hiss olunur Lakin bir qeder derine endikce mueyyen ferqler aciq aydin ozunu gosterir Sankaranin telimi bir nov Veda ve Upanisadlarin metnlerinin serhleri esasinda qurulsa da hem de Buddizmin bir qeder derin ve ozunemexsus aciqlanmasini ozunde birlesdirir IstinadlarShankara Nationalencyklopedin shved 1999 SHANKARA SANKARA Dictionnaire de spiritualite Ascetique et mystique fr 60000 s ISSN 0336 8106