Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Kosmos və ya kosmik fəza — Yerin atmosferindən kənarda və digər kosmik cisimlər arasında yerləşən, amma kosmik cismlər istisna olmaqla kainatın geri qalan hissəsində sonsuz olduğu düşünülən boşluğa verilən addır. Orta istiliyi −271 °C, mütləq sıfır nöqtəsi isə −274 santiqrad dərəcədir. Atmosfer ilə kosmos arasında qəti bir sərhəd yoxdur, lakin Yerin atmosferi yuxarı doğru qalxdıqca incəlməkdədir. Kosmosda təxminən milyardlarla qalaktika olduğu ehtimal edilir. Bu təxmini qalaktikaların içərisində təxminən milyonlarla ulduz sistemi, planetlər və asteroidlər var. Fizik Karl Saqanın "Kosmos" kitabında yazdığı kimi universal atom sabiti 1088 qədərdir yəni 10 üstü 88-dir, Karl Saqana görə kainatda təxminən 1-in yanında 88 sıfır dənə atom var (on oktoviqintilyon). Bu formada bir hesablama və insanlığın bildiyi hər növ qalaktika kosmik fəzanın böyüklüyünü sübut edir. Albert Eynşteynin Nisbilik nəzəriyyəsinə görə kosmos elastik bir toxumaya malikdir. Cismlərin bu elastik toxumanı bükmələrindən dolayı cazibə qüvvəsinin olduğunu irəli sürən bir nəzəriyyədir. Kosmosda zaman anlayışı yoxdur. Zaman bizim qavrayışlarımız ilə yaratdığımız bir anlayışdır.
Kosmos qaranlığı, böyüklüyü, hadisələri ilə maraqlı, qarmaşıq və araşdırmaya dəyər olmuşdur. Bu səbəbdən insanlar hər dövrdə kosmosla maraqlanıb və davamlı kosmosu araşdırmaq üçün ixtiralar hazırlamışlar. Teleskop bu sahədə çox önəmli bir alətlərdən sadəcə biridir. Dövrlər ötdükcə insanlar daha güclü teleskoplarla kosmosu araşdırmış, kosmos haqqındakı məlumatlarını artırmışlar. Beləliklə marağını aradan qaldırmağa başlayan insanlıq bununla kifayətlənməyib uçaraq daha çox məlumat toplamaq istəmişdir. İnsanlığın uçmağı kəşf etməsi ilə Yeri əhatələyən yaxın kosmos haqqındakı məlumatlar, daha da artmağa başladı. Nəhayət güclü raket silahları, süni peyklər, Aya pilotlu və pilotsuz raketlər göndərilməsi, süni peyklərin inkişaf etdirilməsi, çox güclü radio teleskoplar ilə kosmosun dərinliklərinin araşdırılması, XX əsrin ikinci yarısında insanlığın kosmos haqqındakı məlumatlarını önəmli səviyyədə genişlətdi. Həmçinin insanlar kosmosu araşdırmaq üçün "Astronomiya" elmini yaratdı.
Həmçinin nəzəri fizik və astronomiya mövzusunda inqilab yaradacaq fikirlər ortaya atan A. Eynşteyn kimi alimlərin kosmos mövuzusunda ortaya atdıqları bir çox nəzəriyyə, müşahidəçilərin kosmos üzərinə verdikləri kəşflərin məntiqli bir şəkildə açıqlamasını təmin etdi.
Kosmos haqqında ilk dəqiq məlumatlar, XIX əsrin sonu ilə XX əsrin əvvəlində, xüsusilə şimal ölkələrində qurulan rəsədxanalar sayəsində əldə edildi. ABŞ-nin Kaliforniya ştatında olan Palomar rəsədxanası, Dünyada mövcud rəsədxanaların ən böyüyüdür. Buradakı reflektorlu teleskopun diametri 5, yüksəkliyi isə 40 metrdir. Bu rəsədxanalarda göy cisimlərinin kütləsi, həcmi, işığın şiddəti və b. fiziki proseslər araşdırılmaqdadır. Praktiki fizikanın inkişaf etdirdiyi tayf (spektr) analizi, kosmosdan gələn işıqlardan, cisimlərin hansı elementlərdən ibarət olduğunu göstərməkdədir.
1932-ci ildə Karl Guthe Jansky adlı bir mühəndisin təsadüf nəticəsində tapdığı kosmosdan gələn radio yayımları, daha sonrakı illərdə radio teleskopların yaranmasına və kosmosun dərinliklərinin dinlənməsinə, bu radio yayımlarının qaynaqlarının və səbəblərinin kəşf edilməsinə yol açdı. İkinci dünya müharibəsi əsnasında almanların inkişaf etdirdiyi V-1 və V-2 silahlı roketləri daha sonrakı illərdə kosmosun kəşfi üçün ediləcək layihələrdə böyük bir addım oldu. 1947–1956-cı illər arasında xüsusilə ABŞ, kosmik çalışmalara böyük önəm verdi. Edilən kosmik uçuş sınaqlarının heç biri kosmik gəminin orbitdə yerləşdirməyi bacara bilmədi. Bu əsnada SSRİ, 1957-ci ildə üç pilləli Vostok raketləri ilə Suputnik adındakı ilk süni peyki Yer ətrafında orbitə yerləşdirərək, kosmik yarışda önə keçdi. Peyklərdən əldə edilən kosmik məlumatlar, canlıların, xüsusilə insanların, kosmosda yaşaya bilmələri üçün hansı şərtlərin yerinə gətirilməsi lazım olmasını ortaya qoydu. Beləliklə "kosmos tibbi" quruldu və inkişaf etdirildi. Kosmosda ilk insan isə 12 aprel 1961-ci ildə SSRİ-nın kosmosa göndərdiyi Yuri Qaqarin oldu. Yeri gəlmişkən, insanların kosmos boşluğuna yerləşmələrini təmin etmək, kosmosu kosmosdan izləmək və Yer üzərində xəbərləşməni asanlaşdırmaq üçün həm minlərlə peyk orbitə yerləşdirildi həm də kosmosun boşluğuna göndərildi. Nəhayət 1969-cu ilin iyun ayında Ayın amerikalı astronavtlar tərəfindən fəth edilməsi, kosmik çalışmalarda ən önəmli addımlardan biri oldu. Günümüzdə kosmos yarışı böyük bir sürətlə davam etməkdədir. Xüsusilə də ABŞ, Rusiya və Çin bu yarışda amansız bir rəqibdirlər.
Super boşluqlar
2004-cü ildə alimlər Böyük Partlayışdan artıq qalan kosmik arxa fon radiasiyasını tədqiq edərkən, gözlənilməyən böyüklükdə soyuq bir bölgə kəşf edirlər. İlk öncələr hesablama xətası ehtimalı olduğunu fikirləşsələrdə 2013-cü ildə məlumatlarında da eyni nəticə əldə olunur.
İlkin Kainat modellərini nəzərdən keçirsək bu qədər böyük bir soyuq sahənin var olması gözlənilmirdi. Bu soyuq sahəni açıqlamaq üçün "Böyük Super Boşluq" nəzəriyyəsi ortaya atılır. Kosmik boşluqlar nəhəng ulduz topalarının arasında yerləşən nəhəng boş sahələrdir. Kosmik boşluqlar çox az miqdarda qalaktikaya və ya heç bir qalaktikaya sahib olmayan əraziləri əhatə edir. Bu ərazilər kosmosun digər sahələrinə nisbədən 1/10 qədər az maddə ehtiva edən sahələrdir. Əgər Kainatımızı İsveçrə pendirinə bənzətsək kosmik boşluqlar pendirdəki boşluqlar olardı. Kosmik boşluqlar ilk dəfə 1978-ci ildə Stephen Gregory və Laird Thomson tərəfindən kəşf edilib.
2015-ci ildə bizdən 3 milyard işıq ili uzaqlıqda soyuq bölgə ilə eyni istiqamətdə nəhəng Super Boşluq qeydə alınır. Eridan adlı bu Super Boşluq 1.8 milyard işıq ili genişliyində idi. Bu boşluqda hətta qaranlıq maddə belə yox idi. Eridan Super Boşluğu, Kainatda ən böyük boşluqlardan biridir.
Bu kəşfdən sonra yeni suallar ortaya çıxdı; necə ola bilərdi ki belə nəhəng ölçülərdə boşluq yarana bilərdi? Bu boşluğun yaranmasına səbəb olan nə idi? Boşluqların adətən Böyük Partlayışdan sonra yaranan kvant rəqsləri ilə yarandığı düşünülür, lakin bir çox kosmoloqa görə bu qədər böyük bir boşluğun kvant rəqsləri ilə meydana gəlməsinin ehtimalı çox azdır və əlimizdə olan tək nəzəriyyə budur,
lakin Eridan Super Boşluğundan daha böyük və Kainatın ən böyük boşluğu 2 milyard işıq ili genişliyindəki "KBC" super boşluğudur. Bu boşluq Kainatın ən böyük boşluğu olması ilə yanaşı bizim üçün də önəmlidir çünki həyatımızı bu boşluğun içində davam etdiririk. Sistemimizin də yerləşdiyi Südyolu qalaktikası bu boşluğun mərkəzindən bir neçə milyon işıq ili uzaqlıqdadır. "KBC" super boşluğunun ölçüləri hələ də müqayisəli olsa da həqiqət budur ki, qorxunc dərəcədə böyük bir boşluğun içindəyik.
 | Qalaktika ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Kosmos deqiqlesdirme Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Kosmos ve ya kosmik feza Yerin atmosferinden kenarda ve diger kosmik cisimler arasinda yerlesen amma kosmik cismler istisna olmaqla kainatin geri qalan hissesinde sonsuz oldugu dusunulen bosluga verilen addir Orta istiliyi 271 C mutleq sifir noqtesi ise 274 santiqrad derecedir Atmosfer ile kosmos arasinda qeti bir serhed yoxdur lakin Yerin atmosferi yuxari dogru qalxdiqca incelmekdedir Kosmosda texminen milyardlarla qalaktika oldugu ehtimal edilir Bu texmini qalaktikalarin icerisinde texminen milyonlarla ulduz sistemi planetler ve asteroidler var Fizik Karl Saqanin Kosmos kitabinda yazdigi kimi universal atom sabiti 1088 qederdir yeni 10 ustu 88 dir Karl Saqana gore kainatda texminen 1 in yaninda 88 sifir dene atom var on oktoviqintilyon Bu formada bir hesablama ve insanligin bildiyi her nov qalaktika kosmik fezanin boyukluyunu subut edir Albert Eynsteynin Nisbilik nezeriyyesine gore kosmos elastik bir toxumaya malikdir Cismlerin bu elastik toxumani bukmelerinden dolayi cazibe quvvesinin oldugunu ireli suren bir nezeriyyedir Kosmosda zaman anlayisi yoxdur Zaman bizim qavrayislarimiz ile yaratdigimiz bir anlayisdir Bir senetkarin gozunde Gunes sisteminin dogusu Kosmos qaranligi boyukluyu hadiseleri ile maraqli qarmasiq ve arasdirmaya deyer olmusdur Bu sebebden insanlar her dovrde kosmosla maraqlanib ve davamli kosmosu arasdirmaq ucun ixtiralar hazirlamislar Teleskop bu sahede cox onemli bir aletlerden sadece biridir Dovrler otdukce insanlar daha guclu teleskoplarla kosmosu arasdirmis kosmos haqqindaki melumatlarini artirmislar Belelikle maragini aradan qaldirmaga baslayan insanliq bununla kifayetlenmeyib ucaraq daha cox melumat toplamaq istemisdir Insanligin ucmagi kesf etmesi ile Yeri ehateleyen yaxin kosmos haqqindaki melumatlar daha da artmaga basladi Nehayet guclu raket silahlari suni peykler Aya pilotlu ve pilotsuz raketler gonderilmesi suni peyklerin inkisaf etdirilmesi cox guclu radio teleskoplar ile kosmosun derinliklerinin arasdirilmasi XX esrin ikinci yarisinda insanligin kosmos haqqindaki melumatlarini onemli seviyyede genisletdi Hemcinin insanlar kosmosu arasdirmaq ucun Astronomiya elmini yaratdi Hemcinin nezeri fizik ve astronomiya movzusunda inqilab yaradacaq fikirler ortaya atan A Eynsteyn kimi alimlerin kosmos movuzusunda ortaya atdiqlari bir cox nezeriyye musahidecilerin kosmos uzerine verdikleri kesflerin mentiqli bir sekilde aciqlamasini temin etdi Kosmos haqqinda ilk deqiq melumatlar XIX esrin sonu ile XX esrin evvelinde xususile simal olkelerinde qurulan resedxanalar sayesinde elde edildi ABS nin Kaliforniya statinda olan Palomar resedxanasi Dunyada movcud resedxanalarin en boyuyudur Buradaki reflektorlu teleskopun diametri 5 yuksekliyi ise 40 metrdir Bu resedxanalarda goy cisimlerinin kutlesi hecmi isigin siddeti ve b fiziki prosesler arasdirilmaqdadir Praktiki fizikanin inkisaf etdirdiyi tayf spektr analizi kosmosdan gelen isiqlardan cisimlerin hansi elementlerden ibaret oldugunu gostermekdedir 1932 ci ilde Karl Guthe Jansky adli bir muhendisin tesaduf neticesinde tapdigi kosmosdan gelen radio yayimlari daha sonraki illerde radio teleskoplarin yaranmasina ve kosmosun derinliklerinin dinlenmesine bu radio yayimlarinin qaynaqlarinin ve sebeblerinin kesf edilmesine yol acdi Ikinci dunya muharibesi esnasinda almanlarin inkisaf etdirdiyi V 1 ve V 2 silahli roketleri daha sonraki illerde kosmosun kesfi ucun edilecek layihelerde boyuk bir addim oldu 1947 1956 ci iller arasinda xususile ABS kosmik calismalara boyuk onem verdi Edilen kosmik ucus sinaqlarinin hec biri kosmik geminin orbitde yerlesdirmeyi bacara bilmedi Bu esnada SSRI 1957 ci ilde uc pilleli Vostok raketleri ile Suputnik adindaki ilk suni peyki Yer etrafinda orbite yerlesdirerek kosmik yarisda one kecdi Peyklerden elde edilen kosmik melumatlar canlilarin xususile insanlarin kosmosda yasaya bilmeleri ucun hansi sertlerin yerine getirilmesi lazim olmasini ortaya qoydu Belelikle kosmos tibbi quruldu ve inkisaf etdirildi Kosmosda ilk insan ise 12 aprel 1961 ci ilde SSRI nin kosmosa gonderdiyi Yuri Qaqarin oldu Yeri gelmisken insanlarin kosmos bosluguna yerlesmelerini temin etmek kosmosu kosmosdan izlemek ve Yer uzerinde xeberlesmeni asanlasdirmaq ucun hem minlerle peyk orbite yerlesdirildi hem de kosmosun bosluguna gonderildi Nehayet 1969 cu ilin iyun ayinda Ayin amerikali astronavtlar terefinden feth edilmesi kosmik calismalarda en onemli addimlardan biri oldu Gunumuzde kosmos yarisi boyuk bir suretle davam etmekdedir Xususile de ABS Rusiya ve Cin bu yarisda amansiz bir reqibdirler Super bosluqlar2004 cu ilde alimler Boyuk Partlayisdan artiq qalan kosmik arxa fon radiasiyasini tedqiq ederken gozlenilmeyen boyuklukde soyuq bir bolge kesf edirler Ilk onceler hesablama xetasi ehtimali oldugunu fikirlesselerde 2013 cu ilde melumatlarinda da eyni netice elde olunur Ilkin Kainat modellerini nezerden kecirsek bu qeder boyuk bir soyuq sahenin var olmasi gozlenilmirdi Bu soyuq saheni aciqlamaq ucun Boyuk Super Bosluq nezeriyyesi ortaya atilir Kosmik bosluqlar neheng ulduz topalarinin arasinda yerlesen neheng bos sahelerdir Kosmik bosluqlar cox az miqdarda qalaktikaya ve ya hec bir qalaktikaya sahib olmayan erazileri ehate edir Bu eraziler kosmosun diger sahelerine nisbeden 1 10 qeder az madde ehtiva eden sahelerdir Eger Kainatimizi Isvecre pendirine benzetsek kosmik bosluqlar pendirdeki bosluqlar olardi Kosmik bosluqlar ilk defe 1978 ci ilde Kitt Peak Milli Resedxanasinda Stephen Gregory ve Laird Thomson terefinden kesf edilib 2015 ci ilde bizden 3 milyard isiq ili uzaqliqda soyuq bolge ile eyni istiqametde neheng Super Bosluq qeyde alinir Eridan adli bu Super Bosluq 1 8 milyard isiq ili genisliyinde idi Bu bosluqda hetta qaranliq madde bele yox idi Eridan Super Boslugu Kainatda en boyuk bosluqlardan biridir Bu kesfden sonra yeni suallar ortaya cixdi nece ola bilerdi ki bele neheng olculerde bosluq yarana bilerdi Bu boslugun yaranmasina sebeb olan ne idi Bosluqlarin adeten Boyuk Partlayisdan sonra yaranan kvant reqsleri ile yarandigi dusunulur lakin bir cox kosmoloqa gore bu qeder boyuk bir boslugun kvant reqsleri ile meydana gelmesinin ehtimali cox azdir ve elimizde olan tek nezeriyye budur lakin Eridan Super Boslugundan daha boyuk ve Kainatin en boyuk boslugu 2 milyard isiq ili genisliyindeki KBC super boslugudur Bu bosluq Kainatin en boyuk boslugu olmasi ile yanasi bizim ucun de onemlidir cunki heyatimizi bu boslugun icinde davam etdiririk Sistemimizin de yerlesdiyi Sudyolu qalaktikasi bu boslugun merkezinden bir nece milyon isiq ili uzaqliqdadir KBC super boslugunun olculeri hele de muqayiseli olsa da heqiqet budur ki qorxunc derecede boyuk bir boslugun icindeyik Qalaktika ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin