Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsveç modeli və ya Skandinaviya modeli — İsveç, Norveç, Finlandiya, İslandiya və Danimarka kimi Şimali Avropa ölkələrində tətbiq olunan oxşar əmək qüvvəsi, təhsil və sosial siyasətlərlə xarakterizə olunan sosial-iqtisadi model. Bu model siyasi anlayış olaraq, bu ölkələrdəki sosial dövlətin əsasını təşkil edir.
Tarixi
İsveç cəmiyyət sistemi və siyasət irsi 1970-ci illərdə xüsusilə İsveç modeli termini ilə xarakterizə olunmuşdur. Buna baxmayaraq, İsveç modeli 1930-1970-ci illərdə inkişaf etmişdir. 1990-cı illərin əvvəllərində Skandinaviya ölkələrində ağır iqtisadi böhran səbəbindən əsaslı dəyişikliklər və islahatlar həyata keçirilmişdir. 1994-cü ildən təqribən 2000-ci ilə qədər sosial dövlətin əsasında həyata keçirilən islahatlar Danimarkanın o dövrdəki sosial demokrat Baş naziri tərəfindən həyata keçirilmişdir. Rasmussen Danimarkanın əmək qüvvəsi və sosial siyasətini elastiklik və təhlükəsizlik adlanan yeni bir yönə doğru yönləndirdi. Beləliklə, işsizliyin və kasıblığın aradan qaldırılması təmin olundu. Yante qanunu (isv. Janteloven) olaraq adlandırılan bərabərlik tələbləri, İsveçi sərvətin bölüşdürülməsində Avropa dövlətləri içində ən çox fərqlənən dövlətə çevirmişdir.
Siyasət
Skandinaviya ölkələri digər ölkələrlə müqayisə olunduqda, daha əhatəli sosial xidmətlər, güclü təhsil siyasəti və yüksək səviyyədəki dövlətin tədqiqatlara göstərdiyi stimullaşdırıcı tədbir proqramlarını vergilərlə maliyyələşdirirlər. Bütün bunlar dövlət xərclərinin payını yüksəldir. Digər tərəfdən sosial dövlət olmağı təmin edir və xalqın sosial təhlükəsizliyini təmin edir. Skandinaviya ölkələri içində Norveç bu baxımdan istisnadır. Norveçin Şimal dənizindən hasil etdiyi neft səbəbindən, ÜMM-də dövlət xərclərinin payı nisbətən daha azdır.
Sosial siyasət
- Razılıq siyasəti: İsveçdə siyasi qərarları qəbul etmə mexanizmi önəmli mövzularda mümkün qədər ortaq məxrəcə gəlməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Şiddətli siyasi çəkişmələr yoxdur. Bunun yerinə siyasi müzakirələrdə diqqət və düzgün qərar verə bilmə əsasdır.
- Güclü cəmiyyət: şüarı idi. Sosial ziddiyyətlər və problemlərin öhdəsindən gələn güclü dövlət sektorunu təmsil edirdi və bunun demokratiyanın inkişafına faydalı olması lazımdı. Hər şeyi əhatə edən cəmiyyət planlaması və islahat proqramları çox güclü şəkildə mərkəzə bağlılığı zəruri edirdi. Vergi səviyyəsi, ÜMM payı və dövlət məmurlarının digər bütün işləyənlərə olan nisbətində, İsveçin dövlət sektoru 1990-cı illərin əvvəllərində birinci yeri tuturdu.
- Kollektiv əmək müqaviləsi ortaqlığı: Əmək qüvvəsi bazarında kollektiv əmək müqaviləsi ortaqlığı işəgötürən nümayəndələri və işçi nümayəndələrinin 1938-ci ildə Saltsyöbadendə qəbul etdiyi razılaşmaya əsaslanır. Bu razılaşma ilə uzlaşma qaydaları müəyyən olunmuş və dövlətin müdaxiləsi olmadan əmək qüvvəsi bazarındakı uyğunsuzluqların öhdəsindən necə gəlmək məsələləri öz həllini tapmışdır. Bu vəziyyət işçi və məmur xərcləri ilə birlikdə, iş yeri mövzularındakı önəmli görüşlərdə güclü vahid struktur formalaşdırmışdır.
- 1930-cu illərdə Qunnar Myurdal və Alva Myurdal tərəfindən ortaya atılan şəxsi həyat sahəsinə böyük müdaxiləni özündə əhatə edən sosial mühəndislik məsələsi ilə bağlı çox az müzakirə aparılmışdır. Buna baxmayaraq İsveçdə məcburi xədimləşdirmə siyasəti 1970-ci ilə qədər tətbiq olunmuşdur. 1990-cı illərdə bunun üçün simvolik təzminatlar ödənilmişdir. Çoxlu uşaq və gənclərə dövlətin məcburi baxması şiddətlə tənqid edilmişdir. Müharibədən sonra uşaq və gənclərin 5%-i uzun və ya qısa müddət ərzində gənclik psixatriya mərkəzlərində qalmışdır. 1983-cü ildə Der Spiqel jurnalında dərc olunan "Uşaq iş düşərgələri" başlıqlı yazıda, sosial dövlət olan İsveçdəki "hər şeyə hakim olan sosial quruluşlardan" bəhs olunmuşdur.
1970-ci illərdən sonra sosial partnyorlar arasındakı ziddiyyətlər daha da artmışdır. Ortaq şəkildə həyata keçirilən sosial müqavilələr yerinə, sosial demokrat hökümətlər əhatəli qanunlarla əmək qüvvəsi bazarını tənzimləmişdir. Yüksək dövlət borclarını və İsveç üçün yüksək olan işsizliyin qarşısını almaq üçün fərqli düşüncələrin ortaya atılması qütbləşməyə səbəb olmuşdur. Böyüyən dövlət sektoruna əsaslanan güclü cəmiyyət getdikcə mühakimə olunmağa başlamışdır. Güclü cəmiyyət ucu-bucağı görünməyən və çətin nəzarət edilə bilən bir bürokratiyaya səbəb oldu ki, bu da iqtisadi və sosial problemlərin həllinin yerinə onlara əngəl hesab olunur. Bunlarla əlaqəli olaraq mərkəzçilik də mühakimə olunmağa başlamışdır. Hal hazırda mərkəzçilik öz yerini bələdiyyələrə doğru dəyişməkdədir.
- Kooperatizm: Böyük mənfəət nümayəndələri və bunların içində xüsusilə sosial ortaqlar, siyasi qərar qəbul etmə mexanizminin hər mərhələsində iştirak etmək haqqında sahibdir. Beləliklə, bu qurumların dövlət işlərinə inteqrasiya olunması təmin olunur.
- Sosial dövlət: İsveç sosial siyasətinin önəmli bir yönü də sosial xidmətlərin hamını əhatə etməsidir, yəni ehtiyac məsələsi soruşulmadan hər kəs üçün keçərlidir.
Əmək qüvvəsi siyasəti
- Tam məşğulluq siyasəti: Aşağı inflyasiya və yüksək iqtisadi inkişafla kombinə olunan tam məşğulluq İsveç modelinin önəmli hədəfi idi. Bu hədəfə həmrəylikçi ödəniş siyasəti (gəlirlərdəki az fərqin olması) və aktiv əmək qüvvəsi siyasəti ilə çatılacaqdı. Ümumi olaraq, eyni işə bərabər ödəniş tələbi burada başlıca düşüncə idi. Bu siyasət firmaların aşağı ödəniş sahələrinə yönələcəyi bilinərək qəbul edilmişdi. Bu yolla artan əmək qüvvəsi, məsələn peşə təhsilindən sonra inkişaf edən sektorlara yönləndiriləcəkdi. Beləliklə, iqtisadiyyatın müasirləşdirilməsi və təsirli olması təmin ediləcəkdi. Bu da öz növbəsində cəmiyyətin rifah səviyyəsini yüksəldəcəkdi.
- İsveç modelinin Yohan Norberq və Vallenberq kimi iqtisadçılar tərəfindən müdafiə olunan liberal tərəfləri daha çox kölgədə qalmışdır. Bu liberal cəhətlər 1960-cı illərə qədər İsveç modelini örnək halına çevirmişdi.
- Qadınlara ödənişli iş haqqı: Bu haqq 1960-cı illərdə İsveç modelini tamamlamışdır. Cəmiyyət qadınların ödənişli işləyə bilməsini təmin etmək üçün uşaqlara baxmağı öhdəliyinə götürmüşdür və beləliklə qadınların sosial statusu da dəyişmişdir. Bu siyasət ailə və iş həyatını uzlaşdıraraq qadınların statusunun dəyişməsini təmin etsə də, kişilərlə bərabər ödəniş aldıqları və ya onlar qədər iqtisadi və siyasi fəaliyyətə sahib olduqları mənasında gəlmirdi.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- İsveç Təhsil Sistemi (türkcə)
- İsveçdə iqtisadi inqilab 2014-01-12 at the Wayback Machine (türkcə)
- AN INTRODUCTION TO THE SWEDISH WELFARE STATE 2014-01-13 at the Wayback Machine
- DIE ZEIT: Der wankende Staat-Deutschland hat die Wahl.
- Utopia sustained: The Nordic model of social democracy. Dag Einar Thorsen, Nik Brandal, Øivind Bratberg. Fabian Society, 8 April 2013.
- The secret of their success. The Economist. 2nd Feb 2013.
- What Can We Learn From Denmark? Bernie Sanders, Huffington Post. 26 May 2013.
- What Is Scandinavia Doing Right? The New York Times. September 25, 2013.
- What Makes Scandinavia Different? Rune Møller Stahl & Andreas Møller Mulvad for Jacobin, August 4, 2015.
Ədəbiyyat
- Christiansen, Niels Finn et al. The Nordic Model of Welfare (2006)
- Lakey, George. Viking Economics: How the Scandinavians Got It Right-and How We Can, Too. (2016) Melville House Publishing.
- Hilson, Mary. The Nordic model: Scandinavia since 1945 (2008)
- Bucken-Knapp, Gregg. Defending the Swedish Model: Social democrats, trade unions, and labor migration policy reform (2009) Lexington BOOKS
- Kvist, Jon, et al. Changing social equality: The Nordic welfare model in the 21st century (2011)
- Nik Brandal, Øivind Bratberg, Dag Einar Thorsen. The Nordic Model of Social Democracy (2013) Pallgrave MacMillan.
- Kenworthy, Lane. Social Democratic America. (2014) Oxford University Press USA.
- Booth, Michael. The Almost Nearly Perfect People: The Truth About the Nordic Miracle (2014)
- Partanen, Anu. The Nordic Theory of Everything – In Search of a Better Life (2016)
- Thorvaldur Gylfason v.d.: The Swedish model under stress : a VİEW from the stands. Stockholm 1997,
- Zurück in die Zukunft. Schwedens Wohlfahrtsstaat war ein Vorbild, bis die Staatsausgaben außer Kontrolle gerieten, in: brand eins 7/2007, S. 130-137.
- Jochem, Sven: Skandinavische Arbeits- und Sozialpolitik
İstinadlar
- "The surprising ingredients of Swedish success – free markets and social cohesion" 2022-08-16 at the Wayback Machine (PDF). Institute of Economic Affairs. June 25, 2013
- James E. McWhinney (June 25, 2013). "The Nordic Model: Pros and Cons" 2019-02-09 at the Wayback Machine. Investopedia. Retrieved September 16, 2015. The Nordic model is a term coined to capture the unique combination of free market capitalism and social benefits that have given rise to a society that enjoys a host of top-quality services, including free education and free healthcare, as well as generous, guaranteed pension payments for retirees. These benefits are funded by taxpayers and administered by the government for the benefit of all citizens.
- "Der Spiegel 31/1983". 2014-01-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-11-05.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Isvec modeli ve ya Skandinaviya modeli Isvec Norvec Finlandiya Islandiya ve Danimarka kimi Simali Avropa olkelerinde tetbiq olunan oxsar emek quvvesi tehsil ve sosial siyasetlerle xarakterize olunan sosial iqtisadi model Bu model siyasi anlayis olaraq bu olkelerdeki sosial dovletin esasini teskil edir TarixiIsvec cemiyyet sistemi ve siyaset irsi 1970 ci illerde xususile Isvec modeli termini ile xarakterize olunmusdur Buna baxmayaraq Isvec modeli 1930 1970 ci illerde inkisaf etmisdir 1990 ci illerin evvellerinde Skandinaviya olkelerinde agir iqtisadi bohran sebebinden esasli deyisiklikler ve islahatlar heyata kecirilmisdir 1994 cu ilden teqriben 2000 ci ile qeder sosial dovletin esasinda heyata kecirilen islahatlar Danimarkanin o dovrdeki sosial demokrat Bas naziri terefinden heyata kecirilmisdir Rasmussen Danimarkanin emek quvvesi ve sosial siyasetini elastiklik ve tehlukesizlik adlanan yeni bir yone dogru yonlendirdi Belelikle issizliyin ve kasibligin aradan qaldirilmasi temin olundu Yante qanunu isv Janteloven olaraq adlandirilan beraberlik telebleri Isveci servetin bolusdurulmesinde Avropa dovletleri icinde en cox ferqlenen dovlete cevirmisdir SiyasetSkandinaviya olkeleri diger olkelerle muqayise olunduqda daha ehateli sosial xidmetler guclu tehsil siyaseti ve yuksek seviyyedeki dovletin tedqiqatlara gosterdiyi stimullasdirici tedbir proqramlarini vergilerle maliyyelesdirirler Butun bunlar dovlet xerclerinin payini yukseldir Diger terefden sosial dovlet olmagi temin edir ve xalqin sosial tehlukesizliyini temin edir Skandinaviya olkeleri icinde Norvec bu baximdan istisnadir Norvecin Simal denizinden hasil etdiyi neft sebebinden UMM de dovlet xerclerinin payi nisbeten daha azdir Sosial siyaset Raziliq siyaseti Isvecde siyasi qerarlari qebul etme mexanizmi onemli movzularda mumkun qeder ortaq mexrece gelmeyi qarsisina meqsed qoymusdur Siddetli siyasi cekismeler yoxdur Bunun yerine siyasi muzakirelerde diqqet ve duzgun qerar vere bilme esasdir Guclu cemiyyet suari idi Sosial ziddiyyetler ve problemlerin ohdesinden gelen guclu dovlet sektorunu temsil edirdi ve bunun demokratiyanin inkisafina faydali olmasi lazimdi Her seyi ehate eden cemiyyet planlamasi ve islahat proqramlari cox guclu sekilde merkeze bagliligi zeruri edirdi Vergi seviyyesi UMM payi ve dovlet memurlarinin diger butun isleyenlere olan nisbetinde Isvecin dovlet sektoru 1990 ci illerin evvellerinde birinci yeri tuturdu Kollektiv emek muqavilesi ortaqligi Emek quvvesi bazarinda kollektiv emek muqavilesi ortaqligi isegoturen numayendeleri ve isci numayendelerinin 1938 ci ilde Saltsyobadende qebul etdiyi razilasmaya esaslanir Bu razilasma ile uzlasma qaydalari mueyyen olunmus ve dovletin mudaxilesi olmadan emek quvvesi bazarindaki uygunsuzluqlarin ohdesinden nece gelmek meseleleri oz hellini tapmisdir Bu veziyyet isci ve memur xercleri ile birlikde is yeri movzularindaki onemli goruslerde guclu vahid struktur formalasdirmisdir 1930 cu illerde Qunnar Myurdal ve Alva Myurdal terefinden ortaya atilan sexsi heyat sahesine boyuk mudaxileni ozunde ehate eden sosial muhendislik meselesi ile bagli cox az muzakire aparilmisdir Buna baxmayaraq Isvecde mecburi xedimlesdirme siyaseti 1970 ci ile qeder tetbiq olunmusdur 1990 ci illerde bunun ucun simvolik tezminatlar odenilmisdir Coxlu usaq ve genclere dovletin mecburi baxmasi siddetle tenqid edilmisdir Muharibeden sonra usaq ve genclerin 5 i uzun ve ya qisa muddet erzinde genclik psixatriya merkezlerinde qalmisdir 1983 cu ilde Der Spiqel jurnalinda derc olunan Usaq is dusergeleri basliqli yazida sosial dovlet olan Isvecdeki her seye hakim olan sosial quruluslardan behs olunmusdur 1970 ci illerden sonra sosial partnyorlar arasindaki ziddiyyetler daha da artmisdir Ortaq sekilde heyata kecirilen sosial muqavileler yerine sosial demokrat hokumetler ehateli qanunlarla emek quvvesi bazarini tenzimlemisdir Yuksek dovlet borclarini ve Isvec ucun yuksek olan issizliyin qarsisini almaq ucun ferqli dusuncelerin ortaya atilmasi qutblesmeye sebeb olmusdur Boyuyen dovlet sektoruna esaslanan guclu cemiyyet getdikce muhakime olunmaga baslamisdir Guclu cemiyyet ucu bucagi gorunmeyen ve cetin nezaret edile bilen bir burokratiyaya sebeb oldu ki bu da iqtisadi ve sosial problemlerin hellinin yerine onlara engel hesab olunur Bunlarla elaqeli olaraq merkezcilik de muhakime olunmaga baslamisdir Hal hazirda merkezcilik oz yerini belediyyelere dogru deyismekdedir Kooperatizm Boyuk menfeet numayendeleri ve bunlarin icinde xususile sosial ortaqlar siyasi qerar qebul etme mexanizminin her merhelesinde istirak etmek haqqinda sahibdir Belelikle bu qurumlarin dovlet islerine inteqrasiya olunmasi temin olunur Sosial dovlet Isvec sosial siyasetinin onemli bir yonu de sosial xidmetlerin hamini ehate etmesidir yeni ehtiyac meselesi sorusulmadan her kes ucun kecerlidir Emek quvvesi siyaseti Tam mesgulluq siyaseti Asagi inflyasiya ve yuksek iqtisadi inkisafla kombine olunan tam mesgulluq Isvec modelinin onemli hedefi idi Bu hedefe hemreylikci odenis siyaseti gelirlerdeki az ferqin olmasi ve aktiv emek quvvesi siyaseti ile catilacaqdi Umumi olaraq eyni ise beraber odenis telebi burada baslica dusunce idi Bu siyaset firmalarin asagi odenis sahelerine yoneleceyi bilinerek qebul edilmisdi Bu yolla artan emek quvvesi meselen pese tehsilinden sonra inkisaf eden sektorlara yonlendirilecekdi Belelikle iqtisadiyyatin muasirlesdirilmesi ve tesirli olmasi temin edilecekdi Bu da oz novbesinde cemiyyetin rifah seviyyesini yukseldecekdi Isvec modelinin Yohan Norberq ve Vallenberq kimi iqtisadcilar terefinden mudafie olunan liberal terefleri daha cox kolgede qalmisdir Bu liberal cehetler 1960 ci illere qeder Isvec modelini ornek halina cevirmisdi Qadinlara odenisli is haqqi Bu haqq 1960 ci illerde Isvec modelini tamamlamisdir Cemiyyet qadinlarin odenisli isleye bilmesini temin etmek ucun usaqlara baxmagi ohdeliyine goturmusdur ve belelikle qadinlarin sosial statusu da deyismisdir Bu siyaset aile ve is heyatini uzlasdiraraq qadinlarin statusunun deyismesini temin etse de kisilerle beraber odenis aldiqlari ve ya onlar qeder iqtisadi ve siyasi fealiyyete sahib olduqlari menasinda gelmirdi Hemcinin baxFolkhemmet Isvec Sosial Demokrat Fehle PartiyasiXarici kecidlerIsvec Tehsil Sistemi turkce Isvecde iqtisadi inqilab 2014 01 12 at the Wayback Machine turkce AN INTRODUCTION TO THE SWEDISH WELFARE STATE 2014 01 13 at the Wayback Machine DIE ZEIT Der wankende Staat Deutschland hat die Wahl Utopia sustained The Nordic model of social democracy Dag Einar Thorsen Nik Brandal Oivind Bratberg Fabian Society 8 April 2013 The secret of their success The Economist 2nd Feb 2013 What Can We Learn From Denmark Bernie Sanders Huffington Post 26 May 2013 What Is Scandinavia Doing Right The New York Times September 25 2013 What Makes Scandinavia Different Rune Moller Stahl amp Andreas Moller Mulvad for Jacobin August 4 2015 EdebiyyatChristiansen Niels Finn et al The Nordic Model of Welfare 2006 Lakey George Viking Economics How the Scandinavians Got It Right and How We Can Too 2016 Melville House Publishing ISBN 1612195369 Hilson Mary The Nordic model Scandinavia since 1945 2008 Bucken Knapp Gregg Defending the Swedish Model Social democrats trade unions and labor migration policy reform 2009 Lexington BOOKS Kvist Jon et al Changing social equality The Nordic welfare model in the 21st century 2011 Nik Brandal Oivind Bratberg Dag Einar Thorsen The Nordic Model of Social Democracy 2013 Pallgrave MacMillan ISBN 1137013265 Kenworthy Lane Social Democratic America 2014 Oxford University Press USA ISBN 0199322511 Booth Michael The Almost Nearly Perfect People The Truth About the Nordic Miracle 2014 Partanen Anu The Nordic Theory of Everything In Search of a Better Life 2016 Thorvaldur Gylfason v d The Swedish model under stress a VIEW from the stands Stockholm 1997 ISBN 91 7150 679 9 Zuruck in die Zukunft Schwedens Wohlfahrtsstaat war ein Vorbild bis die Staatsausgaben ausser Kontrolle gerieten in brand eins 7 2007 S 130 137 Jochem Sven Skandinavische Arbeits und SozialpolitikIstinadlar The surprising ingredients of Swedish success free markets and social cohesion 2022 08 16 at the Wayback Machine PDF Institute of Economic Affairs June 25 2013 James E McWhinney June 25 2013 The Nordic Model Pros and Cons 2019 02 09 at the Wayback Machine Investopedia Retrieved September 16 2015 The Nordic model is a term coined to capture the unique combination of free market capitalism and social benefits that have given rise to a society that enjoys a host of top quality services including free education and free healthcare as well as generous guaranteed pension payments for retirees These benefits are funded by taxpayers and administered by the government for the benefit of all citizens Der Spiegel 31 1983 2014 01 13 tarixinde Istifade tarixi 2016 11 05