Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çandarlı Qara Xəlil Paşa (ö. 22 yanvar 1387) — Osmanlı sultanı Murad Hüdavəndigar dönəmində baş vəzir olmuş, qazı, qazəsgər, bəylərbəyi vəzifələrində xidmət etmiş dövlət xadimi.
| Çandarlı Qara Xəlil Paşa | |
|---|---|
| Əvvəlki | Sinanüddin Yusif Paşa |
| Sonrakı | Çandarlı Əli Paşa |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | bilinmir |
| Doğum yeri | Çəndərə kəndi, Sivrihisar, Qaramanoğulları bəyliyi |
| Vəfat tarixi | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Çəndərəli Əli ağa |
| Uşaqları | Çandarlı Əli Paşa Çandarlı İlyas Paşa Çandarlı İbrahim Paşa |
| Ailəsi | Çandarlılar |
| Dini | sünni islam |
Həyatı
Əsl adı Xəlil olub, gənclik illərində Qara və ya Qaraca ləqəbi, vəzirliyə yüksəldikdən sonra isə Xeyrəddin ünvanı ilə anılmışdır. Qaramanoğulları bəyliyinin Sivrihisar əyalətinə bağlı Çəndərə kəndində Əli ağanın oğlu olaraq dünyaya gəldi. İznik mədrəsəsi müdərrislərindən Tacəddin Kürdinin qızı ilə evləndikdən sonra Şeyx Ədəbaliylə bacanaq olmuş, beləcə Osman Qaziylə də qohum olmuşdur. Bu vasitəylə sürətlə yüksəlməyə başlamışdır.
Qara Xəlil Əfəndinin üləma zümrəsindən gəldiyi bilinsə də, kimlərdən dərs aldığı və necə yetişdiyi mübahisəlidir. Ancaq onun Osman Qazinin son illərində, Orxan bəyin atasına vəkillik etdiyi dönəmdə Şeyx Ədəbalinin tövsiyəsiylə Biləcik qazısı olduğu dəqiqdir. Bu vəzifədə ikən gördüyü ən mühüm iş isə müntəzəm piyada birliklərini tənzimləməsi oldu.
1331-ci ildə İznik qalasının fəthindən sonra Orxan bəy tərəfindən şəhərin ilk qazısı olaraq təyin edildi. Ardından 1349-cu ildə dövlətin yeni mərkəzi olan Bursaya qazı olaraq təyin edildi. Murad Hüdavəndigarın taxta çıxmasından sonra 1362-ci ildə ən yüksək hüquqi rütbə olaraq yenicə təsis edilən qazəsgərliyə gətirildi. Bu tarixdən etibarən qazəsgərlərin padşahla birlikdə səfərlərə qatılması adət halını aldı. Yeniçəri ocağının qurulması da məhz Qara Xəlil Əfəndinin bu xidmət dönəminə təsadüf edir (təxminən 1364). Bundan başqa Qaramanlı Molla Rüstəmlə birlikdə Osmanlı maliyyəsinin təşkilatlanmasında önəmli rol oynamışdır.
Baş vəzir Sinanüddin Yusif Paşanın vəfatının ardından Çandarlı Xəlil Əfəndi Xeyrəddin ünvanı alaraq vəzirliyə yüksəldi. İlk dəfə vəzirliklə birlikdə bəylərbəyi ünvanı da almışdır. Saloniki, Bitola və Oxrid şəhərlərini ələ keçirmiş, yerli əyanların mübarizəsindən istifadə edərək Balkan yarımadasında Kroya və Şkoderə qədər irəliləmişdir. Qaramanoğlu Ələddin bəyin ayaqlanmasının ardından Murad Hüdavəndigar paşanın böyük oğlu Əli Paşanı da yanına alaraq Anadoluya keçmiş, o əsnada səhhəti pisləşən Çandarlı Xəlil Paşa çox keçmədən Serez kəndi yaxınlığında vəfat etmişdir. Məzar kitabəsində ölüm tarixi 22 yanvar 1387 olaraq göstərilmişdir. Cənazəsi böyük oğlu Əli Paşa tərəfindən İznikə gətirildi və Osmaneli yaxınlığında dəfn edildi. Türbəsi 1922-ci ildə baş verən yunan işğalı əsnasında dağılmış, sonralar eyni ailəyə mənsub Nuh Nəciyüddin bəy bu türbəni bərpa etdirmişdir.
Əsərləri
Çandarlı Xəlil Paşa eyni zamanda bir çox əsərin banisidir. İnşasına 1378-ci ildə başlanılan və 1392-ci ildə oğlu Əli Paşa tərəfindən tamamlanan , Osmanlı memarlığının ilk dönəmlərinə aid yeganə memarlıq abidəsidir. Məscidin yanındakı Darülhədis adlı mədrəsə və imarət isə sonradan dağılmışdır. Serez kəndi yaxınlığında yerləşən və 1385-ci ildə inşa olunan Atik məscid (Kurşunlu məscid) də Xəlil Paşanın əsəridir. Bu məscid 1719-cu ildə baş verən yanğında xarab vəziyyətə düşmüş, 1836-cı ildə II Mahmud tərəfindən təmir etdirilərək kitabəsi yenilənmişdir. Gəliboluda Orxan bəyin oğlu ya aid edilən Sultan məscidi də 1385-ci ilə aid kitabəsindən anlaşıldığı kimi Çandarlı Xəlil Paşaya aiddir.
Ailəsi
İznik mədrəsəsi müdərrislərindən Tacəddin Kürdinin qızı ilə evləndiyi, Əli, İlyas və İbrahim adlı 3 oğlu olduğu bilinir. Övladlarından Əli Paşa və İbrahim Paşa vəzirliyə qədər yüksəlmiş, digər oğlu İlyas Paşa isə bəylərbəyi ikən İldırım Bəyazid səltənətində vəfat etmişdir.
Mənbə
- Âşıkpaşazâde, Târih, s. 40, 52, 54-55.
- Neşrî, Cihannümâ (Unat), I, 197-199.
- Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh, I, 90, 103.
- Hammer (Atâ Bey), I, 36, 218.
- İ. Hakkı Uzunçarşılı, Çandarlı Vezir Ailesi, Ankara 1986, s. 1-28.
- a.mlf., “Çandarlı (Cenderli) Kara Halil Hayreddin Paşa, Menşe’i-Tahsili-Kadılığı-Kazaskerliği-Vezirliği ve Kumandanlığı”, TTK Belleten, XXIII/91 (1959), s. 457-477
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Candarli Xelil Pasa ile sehv salmayin Candarli Qara Xelil Pasa o 22 yanvar 1387 Osmanli sultani Murad Hudavendigar doneminde bas vezir olmus qazi qazesger beylerbeyi vezifelerinde xidmet etmis dovlet xadimi Candarli Qara Xelil PasaOsmanli bas veziriEvvelkiSinanuddin Yusif PasaSonrakiCandarli Eli PasaSexsi melumatlarDogum tarixi bilinmirDogum yeri Cendere kendi Sivrihisar Qaramanogullari beyliyiVefat tarixi 22 yanvar 1387Fealiyyeti siyasetciAtasi Cendereli Eli agaUsaqlari Candarli Eli Pasa Candarli Ilyas Pasa Candarli Ibrahim PasaAilesi CandarlilarDini sunni islamHeyatiEsl adi Xelil olub genclik illerinde Qara ve ya Qaraca leqebi vezirliye yukseldikden sonra ise Xeyreddin unvani ile anilmisdir Qaramanogullari beyliyinin Sivrihisar eyaletine bagli Cendere kendinde Eli aganin oglu olaraq dunyaya geldi Iznik medresesi muderrislerinden Taceddin Kurdinin qizi ile evlendikden sonra Seyx Edebaliyle bacanaq olmus belece Osman Qaziyle de qohum olmusdur Bu vasiteyle suretle yukselmeye baslamisdir Qara Xelil Efendinin ulema zumresinden geldiyi bilinse de kimlerden ders aldigi ve nece yetisdiyi mubahiselidir Ancaq onun Osman Qazinin son illerinde Orxan beyin atasina vekillik etdiyi donemde Seyx Edebalinin tovsiyesiyle Bilecik qazisi oldugu deqiqdir Bu vezifede iken gorduyu en muhum is ise muntezem piyada birliklerini tenzimlemesi oldu 1331 ci ilde Iznik qalasinin fethinden sonra Orxan bey terefinden seherin ilk qazisi olaraq teyin edildi Ardindan 1349 cu ilde dovletin yeni merkezi olan Bursaya qazi olaraq teyin edildi Murad Hudavendigarin taxta cixmasindan sonra 1362 ci ilde en yuksek huquqi rutbe olaraq yenice tesis edilen qazesgerliye getirildi Bu tarixden etibaren qazesgerlerin padsahla birlikde seferlere qatilmasi adet halini aldi Yeniceri ocaginin qurulmasi da mehz Qara Xelil Efendinin bu xidmet donemine tesaduf edir texminen 1364 Bundan basqa Qaramanli Molla Rustemle birlikde Osmanli maliyyesinin teskilatlanmasinda onemli rol oynamisdir Candarlilar turbesi Bursa Iznik sagda Candarli Xelil Pasa solda oglu Eli Pasa Bas vezir Sinanuddin Yusif Pasanin vefatinin ardindan Candarli Xelil Efendi Xeyreddin unvani alaraq vezirliye yukseldi Ilk defe vezirlikle birlikde beylerbeyi unvani da almisdir Saloniki Bitola ve Oxrid seherlerini ele kecirmis yerli eyanlarin mubarizesinden istifade ederek Balkan yarimadasinda Kroya ve Skodere qeder irelilemisdir Qaramanoglu Eleddin beyin ayaqlanmasinin ardindan Murad Hudavendigar pasanin boyuk oglu Eli Pasani da yanina alaraq Anadoluya kecmis o esnada sehheti pislesen Candarli Xelil Pasa cox kecmeden Serez kendi yaxinliginda vefat etmisdir Mezar kitabesinde olum tarixi 22 yanvar 1387 olaraq gosterilmisdir Cenazesi boyuk oglu Eli Pasa terefinden Iznike getirildi ve Osmaneli yaxinliginda defn edildi Turbesi 1922 ci ilde bas veren yunan isgali esnasinda dagilmis sonralar eyni aileye mensub Nuh Neciyuddin bey bu turbeni berpa etdirmisdir EserleriBanisi oldugu Candarli Xelil Pasa eyni zamanda bir cox eserin banisidir Insasina 1378 ci ilde baslanilan ve 1392 ci ilde oglu Eli Pasa terefinden tamamlanan Osmanli memarliginin ilk donemlerine aid yegane memarliq abidesidir Mescidin yanindaki Darulhedis adli medrese ve imaret ise sonradan dagilmisdir Serez kendi yaxinliginda yerlesen ve 1385 ci ilde insa olunan Atik mescid Kursunlu mescid de Xelil Pasanin eseridir Bu mescid 1719 cu ilde bas veren yanginda xarab veziyyete dusmus 1836 ci ilde II Mahmud terefinden temir etdirilerek kitabesi yenilenmisdir Geliboluda Orxan beyin oglu ya aid edilen Sultan mescidi de 1385 ci ile aid kitabesinden anlasildigi kimi Candarli Xelil Pasaya aiddir AilesiIznik medresesi muderrislerinden Taceddin Kurdinin qizi ile evlendiyi Eli Ilyas ve Ibrahim adli 3 oglu oldugu bilinir Ovladlarindan Eli Pasa ve Ibrahim Pasa vezirliye qeder yukselmis diger oglu Ilyas Pasa ise beylerbeyi iken Ildirim Beyazid seltenetinde vefat etmisdir MenbeAsikpasazade Tarih s 40 52 54 55 Nesri Cihannuma Unat I 197 199 Hoca Sadeddin Tacu t tevarih I 90 103 Hammer Ata Bey I 36 218 I Hakki Uzuncarsili Candarli Vezir Ailesi Ankara 1986 s 1 28 a mlf Candarli Cenderli Kara Halil Hayreddin Pasa Mense i Tahsili Kadiligi Kazaskerligi Vezirligi ve Kumandanligi TTK Belleten XXIII 91 1959 s 457 477Istinadlar