Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Əhalinin həyat keyfiyyəti — əhalinin iqtisadi, siyasi-sosial, etnik-milli, konfessional (dini), təbii-coğrafi amillərin qarşılıqlı təsiri ilə müəyyən olunan xüsusiyyətləri və təkrar istehsalının məcmu xarakteristikası . Əhalinin həyat keyfiyyəti əhalinin təkrar istehsalının həm kəmiyyətcə, yəni xüsusi demoqrafik göstəricilərlə (təkrar istehsal əmsalı, ölüm sayının xüsusi göstəriciləri, körpələr və analar, əməkqabiliyyətli yaşdakı əhalinin ölüm sayı), həm də sosial (təhsil, səhiyyə, ərazi və əmək mobilliyi və s.) səviyyəsini əks etdirən keyfiyyət xarakteristikası ilə müəyyənləşdirilir.
Ümumi məlumat
Həyat keyfiyyəti, həyat səviyyəsi istər bazar və qeyri-bazar təsərrüfatı sistemində, istərsə də keçid dövründə əhalinin yaşayış təminatı kimi xarakterizə olunur. Bununla da, iqtisadiyyatda sosial kateqoriya kimi səciyyələndirilir. Belə dəyərləndirmə sadə göstəricilər dəsti, yaxud xüsusi aqreqasiya olunmuş göstəricilər vasitəsilə aparıla bilər, lakin bu fenomenin keyfiyyət göstəricilərini bütünlükdə formalaşdırmaq qeyri-mümkündür. Əhalinin həyat keyfiyyəti insan amilinin iqtisadiyyata təsirinin müxtəlif formalarını üzə çıxaran mühüm makro iqtisadi meyardır. O, insan, insan qrupu və ya hər hansı birliyin fiziki, mental, sosial-mədəni inkişafını müəyyənləşdirən əlamətləri xarakterizə edir.
Əhalinin həyat keyfiyyəti ilə əhalinin təkrar istehsalının səmərəliliyi anlayışları arasında (demoqrafiyada bu, doğum sayının azalması müşahidə edilərkən, ölüm sayının daha da azaldılması yolu ilə təbii artımın eyni səviyyədə saxlanması deməkdir) qarşılıqlı əlaqə vardır. Əhalinin təkrar istehsalı homeostazis (özünü təkrar istehsal edən) sistem kimi onun mühüm keyfiyyət əlamətlərindən biridir. Əhalinin həyat keyfiyyətinin əsasını sağlamlıq təşkil edir. Çünki saglamlığın yaxşılaşması, yaxud pisləşməsi insan kapitalının digər parametrlərinin səmərəliliyi və intensivliyini ya artırır, ya da azaldır.
Göstəriciləri
Əhalinin həyat səviyyəsinə təsir göstərən amillər üç qrupa bölünür:
1. Ölkədə təzahür edən böhrandan yaranan amillər;
2. Qarışıq iqtisadiyyatın meydana gəlməsi, bazar münasibətlərinin şəkil alması və daha çox inkişaf etməsi ilə əlaqədar olan amillər;
3. Dövlətin dünya bazarına açılması ilə əlaqədar amillər.
Birinci qrupa, əsasən, böhranlı dövrdə meydana çıxan amillər aid edilir. Bunlar təsərrüfatlar arasında iqtisadi münasibətlərin pozulması, totalitar rejimin aradan götürülməsi prosesinin məntiqi davamı kimi keçmiş ittifaqdakı dövlətlər arasında illərlə meydana gəlmiş və bir- birlərindən asılı vəziyyətə salınmış iqtisadi münasibətlərin kəskin şəkildə dağılması və s. amillərdir.
İkinci qrupa mülkiyyətin şəxsiləşdirilməsi və dövlətsizləşdirilməsi, təsərrüfatçılığın yeni alternativ növlərinin meydana gəlməsi, suveren dövlətin iqtisadi və siyasi müstəqilliyinin bərpa edilməsinə göstərilən diqqət, qayğı, bunlara uyğun olaraq idarəetmə sahəsindəki dəyişikliklər daxildir.
Üçüncü qrupa dünya bazarına inteqrasiyanın məntiqi nəticəsi kimi iqtisadiyyatın fərqli sektorlarına xarici sərmayələrin cəlb edilməsi, daxili bazarın xarici bazarlardan gətirilən mal və əmtəələrlə doldurulması, sərbəst iqtisadi zonaların yaradılması və s. bu kimi amillər aid edilir.
Ölkə əhalisinin, sosial-professional və ya demoqrafik qruplarının sağlamlığı sosial mühitdən, həmçinin əhaliyə məxsus bir sıra digər xüsusiyyətlərdən asılıdır. Daha az inkişaf etmiş ölkələrin əhalisi üzərində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, ailənin gəlir səviyyəsindən asılı olmayaraq təhsilli anaların uşaqları daha sağlam böyüyür.
Əhalinin həyat keyfiyyətinin yüksəlməsi ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisinin göstəricisidir; o, yalnız iqtisadi artım və həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması ilə deyil, həmçinin ailə və cəmiyyət vəsaitlərinin insan kapitalına çevrilməsi sayəsində dəyişir. İnsan kapitalı nəzəriyyəsinə əsasən aparılan tədqiqatlar göstərir ki, XX əsrin son onilliyində ABŞ Ümumi Daxili Məhsulun təqr. 10%-ni əhalisinin təhsilinə yönəltmişdir..
Əhalinin həyat keyfiyyətinin başlıca xarakteristikaları sırasında aqreqasiya olunan, yəni ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsini və əhalinin bir sıra (doğulduqdan sonra gözlənilən yaşama müddəti, əhalinin təhsil səviyyəsi, adambaşına düşən ÜDM-in həcmi və s.) xarakteristikalarını cəmləşdirən insan potensialının inkişaf indeksi xüsusi yer tutur.
Əhalinin həyat keyfiyyəti iqtisadi, sosial, ekoloji, elmi-texniki sistemlərin inkişaf səviyyəsi ilə birbaşa əlaqədə olan həyat səviyyəsi ilə yanaşı, əhalinin yaş tərkibi, cinsə görə bölünməsi, demoqrafik proseslərin adaptasiya imkanları və s. kimi ictimai təkrar istehsalla birbaşa əlaqəsi olmayan demoqrafik xarakteristikalar vasitəsilə müəyyənləşdirilir. Əhalinin həyat keyfiyyətini müəyyənləşdirən ünsürlər aşağıdakılardır:
- Gəlir və istehlakın səviyyə və quruluşunu özündə əks etdirən meyarlar — istehsalın sahə quruluşu və ictimai əməyin paylaşdırılımasında region iqtisadiyyatının yeri, rolu, məşğulluq səviyyəsi və quruluşu. Sosial demoqrafik quruluş, əmtəə və xidmətlərin dəyəri, iqlim şəraiti, regionlar arası iqtisadi əlaqələrin forması, səviyyə və həcmi.
- Ölkə vətəndaşlarının həyat keyfiyyətinin fərqli-fərqli tərəflərini özündə birləşdirən meyarlar — maaşların nominal səviyyəsi , istehlak üçün əzərdə tutulan eytiyyatların miqdarı, — Fərqli-fərqli əmtəələrin, əmtəə səbətlərinin istehlakı, məskunlaşdırılma.
- Sosial qruplar — sosial qruplar daxilində ailələrin maddi yardımına müəyyən olunan həyat keyfiyyəti. Əhalinin həyat keyfiyyəti müxtəlif aspektləri və onunla əlaqədar yaranan problemlər Qədim Yunanıstan və Çin də daxil olmaqla, insan cəmiyyətini daim düşündürmüşdür; XVIII–XIX əsrlərdə iqtisadçılar, filosof və sosioloqlar öz işlərində əhalinin həyat keyfiyyəti anlayışından geniş istifadə edirdilər; XX əsrdə o, demoqrafik optimum, insan kapitalı və Yevgeni nəzəriyyələrinin yaranmasında artım həddinin qlobal modelləşdirilməsi üzrə Roma klubunun yaranmasında mühüm rol oynamışdır. XXI əsrdə hər hansı dövlətin iqtisadiyyatında innovasiya-informasiya imkanlarını müəyyənləşdirən əhalinin həyat keyfiyyətinin özü də informasiya cəmiyyəti vasitəsilə sürətlə yüksəlir.
İstinadlar
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. VIII cild. Bakı: NPB. 2019. səh. 600.
- Rüstəmov A. A. Respublikada əhalinin maddi rifahının yüksəldilməsinin iqtisadi problemləri. Bakı. 2003. səh. 7-29.
Ədəbiyyat
- Əliyev A., Qasımov N. (2000). Azərbaycanda əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin aktual problemləri. Bakı.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ehalinin heyat keyfiyyeti ehalinin iqtisadi siyasi sosial etnik milli konfessional dini tebii cografi amillerin qarsiliqli tesiri ile mueyyen olunan xususiyyetleri ve tekrar istehsalinin mecmu xarakteristikasi Ehalinin heyat keyfiyyeti ehalinin tekrar istehsalinin hem kemiyyetce yeni xususi demoqrafik gostericilerle tekrar istehsal emsali olum sayinin xususi gostericileri korpeler ve analar emekqabiliyyetli yasdaki ehalinin olum sayi hem de sosial tehsil sehiyye erazi ve emek mobilliyi ve s seviyyesini eks etdiren keyfiyyet xarakteristikasi ile mueyyenlesdirilir Umumi melumatHeyat keyfiyyeti heyat seviyyesi ister bazar ve qeyri bazar teserrufati sisteminde isterse de kecid dovrunde ehalinin yasayis teminati kimi xarakterize olunur Bununla da iqtisadiyyatda sosial kateqoriya kimi seciyyelendirilir Bele deyerlendirme sade gostericiler desti yaxud xususi aqreqasiya olunmus gostericiler vasitesile aparila biler lakin bu fenomenin keyfiyyet gostericilerini butunlukde formalasdirmaq qeyri mumkundur Ehalinin heyat keyfiyyeti insan amilinin iqtisadiyyata tesirinin muxtelif formalarini uze cixaran muhum makro iqtisadi meyardir O insan insan qrupu ve ya her hansi birliyin fiziki mental sosial medeni inkisafini mueyyenlesdiren elametleri xarakterize edir Ehalinin heyat keyfiyyeti ile ehalinin tekrar istehsalinin semereliliyi anlayislari arasinda demoqrafiyada bu dogum sayinin azalmasi musahide edilerken olum sayinin daha da azaldilmasi yolu ile tebii artimin eyni seviyyede saxlanmasi demekdir qarsiliqli elaqe vardir Ehalinin tekrar istehsali homeostazis ozunu tekrar istehsal eden sistem kimi onun muhum keyfiyyet elametlerinden biridir Ehalinin heyat keyfiyyetinin esasini saglamliq teskil edir Cunki saglamligin yaxsilasmasi yaxud pislesmesi insan kapitalinin diger parametrlerinin semereliliyi ve intensivliyini ya artirir ya da azaldir GostericileriEhalinin heyat seviyyesine tesir gosteren amiller uc qrupa bolunur 1 Olkede tezahur eden bohrandan yaranan amiller 2 Qarisiq iqtisadiyyatin meydana gelmesi bazar munasibetlerinin sekil almasi ve daha cox inkisaf etmesi ile elaqedar olan amiller 3 Dovletin dunya bazarina acilmasi ile elaqedar amiller Birinci qrupa esasen bohranli dovrde meydana cixan amiller aid edilir Bunlar teserrufatlar arasinda iqtisadi munasibetlerin pozulmasi totalitar rejimin aradan goturulmesi prosesinin mentiqi davami kimi kecmis ittifaqdaki dovletler arasinda illerle meydana gelmis ve bir birlerinden asili veziyyete salinmis iqtisadi munasibetlerin keskin sekilde dagilmasi ve s amillerdir Ikinci qrupa mulkiyyetin sexsilesdirilmesi ve dovletsizlesdirilmesi teserrufatciligin yeni alternativ novlerinin meydana gelmesi suveren dovletin iqtisadi ve siyasi musteqilliyinin berpa edilmesine gosterilen diqqet qaygi bunlara uygun olaraq idareetme sahesindeki deyisiklikler daxildir Ucuncu qrupa dunya bazarina inteqrasiyanin mentiqi neticesi kimi iqtisadiyyatin ferqli sektorlarina xarici sermayelerin celb edilmesi daxili bazarin xarici bazarlardan getirilen mal ve emteelerle doldurulmasi serbest iqtisadi zonalarin yaradilmasi ve s bu kimi amiller aid edilir Olke ehalisinin sosial professional ve ya demoqrafik qruplarinin saglamligi sosial muhitden hemcinin ehaliye mexsus bir sira diger xususiyyetlerden asilidir Daha az inkisaf etmis olkelerin ehalisi uzerinde aparilan tedqiqatlar gosterir ki ailenin gelir seviyyesinden asili olmayaraq tehsilli analarin usaqlari daha saglam boyuyur Ehalinin heyat keyfiyyetinin yukselmesi olkenin sosial iqtisadi tereqqisinin gostericisidir o yalniz iqtisadi artim ve heyat seviyyesinin yaxsilasdirilmasi ile deyil hemcinin aile ve cemiyyet vesaitlerinin insan kapitalina cevrilmesi sayesinde deyisir Insan kapitali nezeriyyesine esasen aparilan tedqiqatlar gosterir ki XX esrin son onilliyinde ABS Umumi Daxili Mehsulun teqr 10 ni ehalisinin tehsiline yoneltmisdir Ehalinin heyat keyfiyyetinin baslica xarakteristikalari sirasinda aqreqasiya olunan yeni olkenin sosial iqtisadi inkisaf seviyyesini ve ehalinin bir sira dogulduqdan sonra gozlenilen yasama muddeti ehalinin tehsil seviyyesi adambasina dusen UDM in hecmi ve s xarakteristikalarini cemlesdiren insan potensialinin inkisaf indeksi xususi yer tutur Ehalinin heyat keyfiyyeti iqtisadi sosial ekoloji elmi texniki sistemlerin inkisaf seviyyesi ile birbasa elaqede olan heyat seviyyesi ile yanasi ehalinin yas terkibi cinse gore bolunmesi demoqrafik proseslerin adaptasiya imkanlari ve s kimi ictimai tekrar istehsalla birbasa elaqesi olmayan demoqrafik xarakteristikalar vasitesile mueyyenlesdirilir Ehalinin heyat keyfiyyetini mueyyenlesdiren unsurler asagidakilardir Gelir ve istehlakin seviyye ve qurulusunu ozunde eks etdiren meyarlar istehsalin sahe qurulusu ve ictimai emeyin paylasdirilimasinda region iqtisadiyyatinin yeri rolu mesgulluq seviyyesi ve qurulusu Sosial demoqrafik qurulus emtee ve xidmetlerin deyeri iqlim seraiti regionlar arasi iqtisadi elaqelerin formasi seviyye ve hecmi Olke vetendaslarinin heyat keyfiyyetinin ferqli ferqli tereflerini ozunde birlesdiren meyarlar maaslarin nominal seviyyesi istehlak ucun ezerde tutulan eytiyyatlarin miqdari Ferqli ferqli emteelerin emtee sebetlerinin istehlaki meskunlasdirilma Sosial qruplar sosial qruplar daxilinde ailelerin maddi yardimina mueyyen olunan heyat keyfiyyeti Ehalinin heyat keyfiyyeti muxtelif aspektleri ve onunla elaqedar yaranan problemler Qedim Yunanistan ve Cin de daxil olmaqla insan cemiyyetini daim dusundurmusdur XVIII XIX esrlerde iqtisadcilar filosof ve sosioloqlar oz islerinde ehalinin heyat keyfiyyeti anlayisindan genis istifade edirdiler XX esrde o demoqrafik optimum insan kapitali ve Yevgeni nezeriyyelerinin yaranmasinda artim heddinin qlobal modellesdirilmesi uzre Roma klubunun yaranmasinda muhum rol oynamisdir XXI esrde her hansi dovletin iqtisadiyyatinda innovasiya informasiya imkanlarini mueyyenlesdiren ehalinin heyat keyfiyyetinin ozu de informasiya cemiyyeti vasitesile suretle yukselir IstinadlarAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi VIII cild Baki NPB 2019 seh 600 Rustemov A A Respublikada ehalinin maddi rifahinin yukseldilmesinin iqtisadi problemleri Baki 2003 seh 7 29 EdebiyyatEliyev A Qasimov N 2000 Azerbaycanda ehalinin heyat seviyyesinin yukseldilmesinin aktual problemleri Baki